Menslike koordinasie en die senuweestelsel

Question 1

Waarom het Amoeba nie stelsels nodig om te koördineer nie, maar ‘n kat wel?

Answer 1

Amoeba is ‘n laer ontwikkelde dier, terwyl ‘n kat meer gevorderd is en organe en stelsels ontwikkel het, wat met mekaar moet skakel.

Koöordinasie is nodig om aktiwiteite en response te beheer.

Question 2

Noem 2 koördineringstelsels by die mens

Answer 2

1. Senuweestelsel
2. Endokriene stelsel

Question 3

Verduidelik die verskil tussen senuwee- en chemiese koördinasie

Answer 3

Senuweekoördinasie:

• vinnige reaksie
• impulse (elektriese seine) word langs senuwees gelei

Chemiese koördinasie:

• stadiger reaksie soos groei en voedselvertering
• hormone (chemiese stowwe) word deur die bloed vervoer

Question 4

Waaruit bestaan die sentrale senuweestelsel?

Answer 4

Brein & Rugmurg

Question 5

Waaruit bestaan die perifere senuweestelsel?

Answer 5

• 12 paar kopsenuwees
• 31 paar rugmurgsenuwees

Question 6

Definieer:

Neurone

Answer 6

Die miljoene senuweeselle waaruit menslike senuweeweefsel opgebou is

Question 7

Definieer:

Neuroglia

Answer 7

• Bindweefsel wat tussen die neurone in die menslike senuweestelsel voorkom
• Voed en ondersteun die neurone

Question 8

Onderskei tussen die dendriete en aksone

Answer 8

Dendriete - Afferente uitlopers van neurone wat senuwee-impulse NA die selliggaam gelei

Aksone - Efferente uitlopers van neurone wat senuwee-impulse WEG van die selliggaam gelei

Question 9

Omskryf die 3 groepe neurone.

Answer 9

1) Monopolêre neurone - besit 1 uitloper wat in twee vertak, nl. een dendriet en een akson.
2) Bipolêre neurone - besit 2 uitlopers, nl. ‘n dendriet en ‘n akson.
3) Multipolêre neurone - besit baie uitlopers, gewoonlik ‘n aantal dendriete en 1 akson.

Question 10

Die funksie van **sensoriese **neurone

Answer 10

Afferente neurone

Gelei senuwee-impulse vanaf die reseptore na die sentrale senuweestelsel.

Question 11

Die funksie van motoriese neurone

Answer 11

Efferente neurone

Gelei senuwee-impulse vanaf die sentrale senuweestelsel na die effektore

Question 12

Die funksie van verbindings- / interneurone

Answer 12

Verbind sensoriese en motoriese neurone in die sentrale senuweestelsel met mekaar

Question 13

3 verskille tussen sensoriese en motoriese neurone

Answer 13

Sensoriese neuron:

1. Monopolêr
2. Afferent
3. Die akson sowel as die dendriet besit ‘n miëlienskede

Motoriese neuron:

1. Multipolêr
2. Efferent
3. Slegs die akson besit ‘n miëlienskede.

Question 14

Definieer:

Sinaps

Answer 14

‘n Fisiologiese (funksionele), maar nie direkte, verbinding tussen twee opeenvolgende neurone

Question 15

Doel van die neuro-oordragstof

Answer 15

• Die neuro-oordragstof word in die sinaptiese spleet vrygestel,
• Heg vas aan die post-sinaptiese membraan
• Genereer elektriese seine wat as senuwee-impulse na die selliggaam van die volgende neuron gelei word.

Question 16

Hoe word daar verseker dat die senuwee-impuls altyd slegs in een rigting kan beweeg?

Answer 16

Die neuro-oordragstof word slegs aan die een kant van die sinaps vrygestel

Question 17

Die funksie van die outonome senuweestelsel

Answer 17

Beheer alle onwillekeurige aksies in die liggaam

Question 18

Noem 2 onderafdelings van die outonome senuweestelsel

Answer 18

1. Simpatiese afdeling
2. Parasimatiese afdeling

Question 19

Die funksies van die Simpatiese & Parasimpatiese afdelings van die outonome senuweestelsel

Answer 19

• Simpatiese afdeling: berei die liggaam voor vir ‘n noodtoestand
• Parasimpatiese afdeling: laat die liggaam terugkeer na normaal nadat dit deur die simpatiese afdeling gestimuleer is

Question 20

Definieer:

Dubbele innervasie

Answer 20

Wanneer ‘n eindorgaan deur senuweevesels van die simpatiese sowel as die parasimpatiese afdeling bedien word

Question 21

Verduidelik die reaksies van die simpatiese afdeling t.o.v. 1) hartkloptempo, 2) velbloedvate, 3) peristalse, 4) pupilgrootte

Answer 21

1. versnel hartkloptempo
2. vernou velbloedvate
3. verminder peristalse
4. pupilgrootte neem toe / verwyd pupille

Question 22

Verduidelik die reaksies van die parasimpatiese afdeling t.o.v. 1) hartkloptempo, 2) velbloedvate, 3) peristalse, 4) pupilgrootte

Answer 22

1. laat hartkloptempo afneem.
2. verwyd velbloedvate
3. vermeerder peristalse
4. pupilgrootte neem af / vernou pupille

Question 23

Definieer:

Alzheimer se siekte

Answer 23

Alzheimer se siekte is ‘n onomkeerbare, stadig erger-wordende breinsiekte

het ‘n verlies aan geheue en verstandelike vermoëns tot gevolg

Question 24

Die oorsake van Alzheimer se siekte

Answer 24

• Genetiese faktore (‘n familiegeskiedenis van AS)
• Omgewingsfaktore (verstandelike stimulering)
• Leefstylfaktore (dieet, fisiese aktiwiteit en spanning)

Question 25

Gee 7 **simptome** van **Alzheimer** se siekte

Answer 25

1. **Geheueverlies** en **verwarring** neem toe 2. Probleme met die herkenning van familie en vriende 3. Vermoë om nuwe dinge te leer of nuwe situasies te hanteer, verminder 4. Take met meervoudige stappe (soos aantrek) raak onmoontlik 5. Toenemende **aggressie**, **geïrriteerdheid** en **gemoedskommelinge** 6. **Spraakvermoë** neem af 7. **Verlies** aan **liggaamsfunksies** lei uiteindelik tot die dood

Question 26

Die **behandeling** van **Alzheimer** se siekte

Answer 26

Volgens die kurrikulumvereistes is daar **geen** **effektiewe** **behandeling** vir Alzheimer se siekte nie (genesing) Medikasie word verskaf: * **HELP OM VERSTANDELIKE FUNKSIES TE HANDHAAF:** medikasie wat neuro-oordragstowwe tussen neurone reguleer, word voorgeskryf, wat help om denkvermoë, geheue en spraakvermoë te handhaaf (slegs vir 'n tydperk effektief). * **BEHEER VAN GEDRAGSIMPTOME:** slapeloosheid, geïrriteerdheid, angstigheid en depressie word met medikasie beheer, wat die AS lyer meer gemaklik maak en sy versorging ook vergemaklik.

Question 27

Beskryf 9 **effekte** van **dagga** op die liggaam

Answer 27

1. **affekteer** die **senuweestelsel** 2. **gedragsveranderinge** 3. **verslawing** 4. belemmer **geheue**, **konsentrasie**, **persepsie** en **beweging** 5. **lomerig**heid 6. verminderde koördinasie 7. gevoel van **genot**, oormatige **spraaksaamheid** tesame met 'n onbeheersde drang om te lag 8. veranderde sin vir **tyd en ruimte** 9. erge sielkundige en geestesverseurings soos **paranoia**, **hallusinasies**, **paniekaanvalle**

Question 28

# Definieer: **Reseptor**

Answer 28

'n Reseptor is 'n **groep gespesialiseerde selle** wat **stimuli** waarneem en dit in senuwee-**impulse** omskakel

Question 29

# Definieer: **Sinsorgaan**

Answer 29

'n **Konsentrasie** van **reseptore**, met dieselfde funksie

Question 30

Noem **7 stimuli** wat diere waarneem

Answer 30

1. **Lig** 2. **Klank** 3. **Tas** (aanraking) 4. **Temperatuur** 5. **Druk** 6. **Pyn** 7. **Chemiese** **stowwe** (smaak en reuk)

Question 31

Identifiseer die dier en die funksie wat geassosieer word met 'n **sylynstelsel**

Answer 31

**Visse** * Neem **beweging** en **drukveranderinge** in die water waar * Help met **voortbeweging** en die opsporing van prooi

Question 32

Identifiseer die **dier** en die **funksie** wat geassosieer word met **eggo-oriëntasie**:

Answer 32

**Vlermuise** * **Hoë** toonhoogte **klankgolwe** word deur hul **mond** en **neus** uitgestuur * dit **eggo** **terug** vanaf die voorwerp om voorwerpe van tot 5.5m weg op te spoor en te identifiseer

Question 33

Identifiseer die **dier** en die **funksie** wat geassosieer word met die **waarneming van UV-lig**.

Answer 33

**Bye** * help in **soektog** na stuifmeel

Question 34

Identifiseer die **dier** en die **funksie** wat geassosieer word met 'n "**derde oog**"

Answer 34

**Iguanas** * dit neem **lig en donker** waar * in staat stel om **predatore** in die **lug** waar te neem * help waarskynlik ook om die **daglengte** en hoe lank hulle in die son lê, te bepaal

Question 35

Identifiseer die **dier** en die **funksie** wat geassosieer is met 'n **Ysteroksiedring**

Answer 35

**Bye** - dit word gebruik om veranderinge in die aarde se magnetiese veld waar te neem en word gebruik vir **navigasie**