Stres i načini prevladavanja stresa Flashcards
porijeklo riječi “stres”?
od latinske riječi “stringere” = stegnuti, zategnuti ili naprezati
definicija stresa?
stres je nespecifični odgovor organizma na ugrožavajuće stimuluse (Seli)
kad na organizam djeluju ugrožavajući stimulusi, nastaje stanje stresa
stimulusi mogu da budu različiti:
- buka
- hladnoća
- kompleksni događaji koji ugrožavaju dobrobit, emocije bijesta, gnijeva tuge
djelovanjem tih stimulusa se remeti homeostaza organizma - javljaju se brojne fiziološke reakcije koje ukazuju da je organizam ugrožen (pod stresom)
fiziološke reakcije su uvek iste, bez obzira šta je uzrok narušene homeostaze (bez obzira na činioce koji je izazivaju i karakteristike osobe koja je doživljava)
najčešće fiziološke reakcije: ubrzan rad srca, lučenje velikog broja hormona
smisao ovih fizioloških reakcija je dvojak: one su signal narušene homeostaze, ali i signal pokušaja adaptacije na izmenjene okolnosti (zaštitni karakter)
zbog toga Hans Seli za stres uvodi naziv opšti adaptacioni sindrom
faze stresa (opštog adaptacionog sistema)?
- faza alarma - mobilizacija odmbrambenih snaga u organizmu
- faza otpora - nestaju znakovi alarma, organizam se nosi sa stresorom
- faza iscrpljenosti - ukoliko potraje dejstvo stresora javlja se faza iscrpljenosti
stresori?
sa sobom nose ozbiljnu pretnju integritetu i sigurnosti ili dovode do naglog skoka emocionalne tenzije
od čega zavisi snaga stresora?
- broja (efekat kumulacije)
- trajanja (snaga stresa je jača što smo mu duže izloženi, ali do izvesne granice jer postoji i fenomen adaptacije na stres)
- konteksta
- reverzibilnosti (ireverzibilni događaji su stresniji)
- individualne poželjnosti (da li je dati događaj željen)
- socijalne “odobrenosti”
- oblasti (životni događaji koji potiču iz sfere emocija stresniji)
- individualnog značenja (ne reaguju svi na sve na isti način)
šta je problem sa Selijevim pristupom?
zanemaruje ulogu psihičkih procesa koji određuju značenje stresora za pojedinca
šta je stres po Lazarusu i Folkmanu?
odnos između osobe i okoline, u okviru koga osoba procenjuje da neki aspekt okoline uključuje pretnju, gubitak ili izazov za njene snage, pri čemu se javljaju karakteristične promene psihofiziološke ravnoteže
- pominju 3 vrste procjene prijetnje
vrste procjene prijetnje po Lazarusu i Folkmanu?
- primarna procjena prijetnje
- sekundarna procjena prijetnje
- ponovna procjena prijetnje
primarna procjena prijetnje?
PITANJE: „Šta se to dešava i kakvo to značenje ima za mene ?“
ODGOVOR: „Promena je ili irelevantna ili stresna“
Ako je stresna, ona može biti doživljena ili kao gubitak, ili kao pretnja ili kao izazov
sekundarna procjena prijetnje?
PITANJE: „Šta je moguće učiniti?“
ODGOVOR: Pojava mehanizama prevladavanja (coping)
Prema Lazarusu, u osnovi iskustva stresa je procena da postoji nesklad između opaženih zahteva ili izazova (primarna procena) i kapaciteta osobe (sekundarna procena)
ponovna procjena?
Ukoliko se odabrani mehanizmi prevladavanja pokažu neuspešnim vrši se ponovna procena situacije i raspoloživih mehanizama prevladavanja
iz kojih komponenti se sastoji stres?
Stres je proces koji se sastoji iz tri komponente:
- Događaja/situacija u spoljašnjoj sredini
- Subjektivne procene tog događaja (bez toga nema stresa nezavisno od objektivnosti pretnje)
- Promene u fiziološkom i psihološkom funkcionisanju
šta se aktivira opažanjem stresnog događaja?
hipotalamus koji stimuliše oslobađanje hormona hipofize - ovi hormoni aktiviraju lučenje hormona nadbubrežne žlezde koji stimulišu aktivnost simpatičkog nervnog sistema
klasifikacija stresora (prema tome šta ugrožava)?
Stres može biti fiziološki, psihološki, socijalni:
- Fiziološki stres se odnosi na poremećaj tkiva
- Psihološki stres se definiše kao subjektivna, kognitivna percepcija i procena pretnje
- Socijalni stres odnosi se na poremećaj ili raspad socijalnih jedinica ili sistema
- Psihosocijalni stres
klasifikacija stresora prema intenzitetu (Zotović)?
Traume - uzrokuju ih veoma opasni, ugrožavajući događaji koji izlaze iz domena uobičajenog ljudskog iskustva (ratovi, katastrofe…)
Životni događaji - intenzitet ugrožavanja je manji nego kod traumatskih događaja (gubitak, razvod…)
Hronično opterećenje - situacije manjeg intenziteta pretnje, ali dužeg trajanja (bračni problemi, problemi na poslu…)
Dnevni mikrostresori - događaji veoma malog intenziteta pretnje, ali veoma učestali (gužve u saobraćaju, čekanje u redu…)
klasifikacija stresora?
- U odnosu na prirodu (fizički, sociokulturni)
- U odnosu na vremensku dimenziju (dugotrajni, kratkotrajni)
- U odnosu na iznenadnost (očekivani, neočekivani)
- U odnosu na obimnost posledica (izolovani, lančani)
Oprez! Da bismo klasifikovali situaciju kao stresnu moramo se informisati o subjektivnoj proceni doživljaja pretnje, gubitka ili izazova
MKB10 klasifikacija stresa?
Reakcije na težak stres i poremećaji prilagođavanja:
- akutna reakcija na stres
- posttraumatski stresni poremećaj (PTSP)
Psihotični poremećaji i trajne promene ličnosti
- akutni i tranzitorni psihotični poremećaji udruženi sa akutnim stresom
znaci prepoznavanja stresa/reakcije na stres (kod sebe i drugih)?
- emocionalni
- kognitivni
- tjelesni/fiziološki
- promjene u ponašanju
emocionalni znaci za prepoznavanje stresa?
- česte promene raspoložanja
- napetost, bezvoljnost
- ljutnja
- strah
- osećaj krivice
- doživljaj bespomoćnosti
- beznađa
-bezvrednosti…
kognitivni znaci za prepoznavanje stresa?
- poremećaj pažnje, koncentracije i pamćenja
- loša percepcija
- promene u kritičnosti i prosuđivanju
tjelesni/fiziološki znaci za prepoznavanje stresa?
- bolovi u želucu
- pojačano lupanje srca
- povišen krvni pritisak
- ubrzano disanje
- porast vrednosti glukoze i holesterola
- znojenje ruku
- povećana mišićna napetost
- midrijaza
- crvenilo lica
- reproduktivni hormoni su suprimirani
- nesanica ili prekomerno spavanje
- gubitak ili pojačan apetit…
promjene u ponašanju kao znaci za prepoznavanje stresa?
- nekontrolisani ispadi
- agresivnost
- zavisnički oblici ponašanja-prekomerno pušenje, uzimanje hrane, gledanje TV-a
- onihofagija
- povlačenje u sebe
- servilnost
- površno obavljanje obaveza…
pozitivan i negativan stres?
distres – negativno dejstvo stresa (označava patnju i trpljenje)
eustres – pozitivno dejstvo stresa (konstruktivan, ugodan ili stimulativan)
ZA SEBE, SOPSTVENO ZDRAVLJE I DOBROBIT MOŽEMO SAMO DA NAUČIMO DA UPRAVLJAMO STRESOM
šta su strategije prevladavanja stresa?
Aktivnosti koje osoba preduzima kada se nađe u situaciji koju doživljava stresnom
Kada strategije nisu dovoljne da se situacija prvaziđe i uspostavi osećanje kontrole javlja se kriza
koje su neke strategije prevladavanja stresa?
Aktivnosti usmerene na rešavanje problema i promenu stresora (pokušaj uspostavljanja kontrole nad situacijom)
Prihvatanje situacije onakvom kakva jeste (napor da situaciju vidimo u pozitivnom svetlu)
Izbegavanje stresne situacije (izolovanje od sadržaja koji podsećaju na situaciju)
Aktivnosti usmerene na mobilisanje unutrašnjih kapaciteta (hrabrenje sebe, optimizam…)
šta utiče na otpornost i vulnerabilnost na stres?
- genetska predispozicija (opšta reaktivnost)
- atmosfera u porodici
- rana iskustva
- godine starosti (mlađi otporniji)
- stepen obrazovanja
- pol
- kvalitet duševnog zdravlja
- inteligencija
- lokus kontrole
- prethodno iskustvo, znanje
kakva je “srčana, žilava ličnost”?
ima unutrašnji lokus kontrole - uverenje da se događaji mogu kontrolisati i predviđati
autentična zainteresovanost za svet oko sebe i događaje koji se u njemu odigravaju
uverenje da je promene moguće anticipirati i da su one, bez obzira na težinu, uslov daljeg razvoja
Za srčane osobe stresni događaj je uvek mogućnost, izazov i šansa, a ne gubitak, pretnja ili rizik (Kobasa)
posljedice stresa?
stres utiče na psihološko i tjelesno zdravlje ljudi
- nastanak pojedinih bolesti je direktna posledica stresa (npr. srčana oboljenja, maligna oboljenja, promene imunološkog sistema, podložnost infekcijama)
- indirektno delovanje stresa preko promena u ponašanju u odnosu na zdravlje kroz: pušenje, konzumiranje alkohola, gubitak apetita, nesanicu
- psihološke posledice neuspešnog prevladavanja stresa: bespomoćnost, depresija, gubitak samopoštovanja – mogu da dovedu do oboljenja
Zdravlje osoba koje su “hronično pod stresom” je veoma ugroženo
Posebno su osetljivi na stres: stara lica, deca, psihosocijalno ugroženi
šta može da pomogne umanjenju stresa?
- Izbalansirana ishrana
- Vežbe relaksacije
- Optimalna dužina spavanja
- Fizička aktivnost
- Traženje socijalne podrške od okoline
- Fokusiranje na pozitivne aspekte problema
- Postavljanje prioriteta
- Redukovanje nerealnih očekivanja i zahteva (osvešćivanje sopstvenih mogućnosti i ograničenja)
terminološka distinkcija fenomena koji se javljaju kao odgovor na stresore kod pomagača?
- sindrom sagorijevanja
- empatski zamor
- sekundarna (posredna) traumatizacija
- kontratransfer
za pomagače je važno da uvažavaju sopstvene granice i mogućnosti i da prepoznaju znakove stresa
sindrom sagorijevanja?
aka burnout
odložena reakcija na hronične emocionalne i interpersonalne stresne situacije na poslu
- može se javiti u bilo kojoj profesiji
obuhvata:
- emocionalne simptome (emocionalna iscrpljenost, osjećanje bespomoćnosti)
- ponašanje (žalbe na posao, odsustvo sa posla, napuštanje posla ili struke, smanjena otpornost prema upotrebi alkohola i droga)
- fizički (glavobolje, hroničan umor)
- kognitivni (cinizam, stereotipiranje, obezličavanje klijenata)
empatski zamor?
poseban oblik sindroma sagorijevanja kod profesionalaca koji imaju neposredan i prolongiran kontakt sa teškim oblicima ljudske patnje
- ciklus omnipotencije
- ciklus bespomoćnosti
sekundarna traumatizacija?
razvoj PTSPa kao sljedicu kumulativnog efekta empatičkog angažovanja sa klijentima koji su doživljeli traumu
kontratransfer?
snažna emocionalna reakcija pomagača na iskustva klijenata bliska onima koje je i sam pomagač imao u svom iskustvu
tip A ličnosti?
- hiperaktivan, borac, radi uvek pod pritiskom
- hrli ka stimulusima
- potreba da sve drži pod kontrolom
- odbija da delegira odgovornost
- ne dozvoljava sebi ni trenutka odmora
- često ih nazivaju radoholičarima
- moderno doba visoko vrednuje ovakav tip ličnosti
tip B ličnosti?
- uravnotežen, smiren, savršeno kontrolisan
- predstavlja „smirenu snagu“
- dobro integrisani, zadovoljni sobom
- zna svoje mogućnosti, ali i svoja ograničenja
- prihvata sebe
pravi tip C ličnosti?
- introvert, sramežljiv, bez poverenja u sebe
- užasava ga svaka vrsta takmičenja
- pasivan
- odaje utisak bespomoćnosti
- izbegava odgovornost
- skriva emocije
- ljudi ga, najčešće, smatraju gubitnikom
lažni tip C ličnosti?
- ponašanje karakteristično za tip C samo je maska
- ispod takvog ponašanja nalazi se ponašanje tipa A
- iz različitih razloga (loša iskustva, npr.) osobine tipa A se potiskuju
- kada izrone osobine tipa A dolazi do eksplozije agresije čak i brutalnosti
načini psihološkog reagovanja na stres, biološki odogovori i patološka opasnost tipa A?
- izražen agresivan odgovor
- dominantno lučenje adrenalina
- opasnost od kardiovaskularne patologije
- hipertenzija, infarkt
načini psihološkog reagovanja na stres, biološki odogovori i patološka opasnost tipa B?
- odbra analiza
- adaptirana reakcija
- lučenje hormona prilagođeno
- manje opasnosti
načini psihološkog reagovanja na stres, biološki odogovori i patološka opasnost tipa C?
- potisnut odgovor
- dominantno lučenje kortizola
- patološka opasnost je smanjenje imuniteta
- infekcije, ulceri, kolitis
- depresije
- reume
- alergije
- hormonalni poremećaji
- kanceri
