Statistički pojmovi Flashcards
Šta je statistika?
Statistika je nauka o generisanju informacija i znanja kroz prikupljanje, analizu i interpretaciju podataka koji su podložni slučajnom variranju. Predstavlja opšti intelektualni metod koji se primenjuje kad god postoje podaci sa osobinama variranja i slučajnošću pojavljivanja. Ukratko, moglo bi se reći da je statistika nauka o odlučivanju u uslovima nesigurnosti.
Medicinska statistika je statistika primenjena u oblastima povezanim sa zdravljem i bolešću (biomedicinske i javnozdravstvene nauke), kao i nauka koja razvija nove alate i metode za istraživanje ovih oblasti. Kraće, medicinska statistika je nauka o odlučivanju u uslovima nesigurnosti u oblastima povezanim sa zdravljem i bolešću.
Osnovni skup
Osnovni skup je skup svih istovrsnih elemenata sa zajedničkom promenljivom karakteristikom. Elementi osnovnog skupa, odnosno njegovi sastavni delovi, nazivaju se jedinice posmatranja. U kliničkim istraživanjima, jedinica posmatranja je najčešće pojedinačna obolela osoba (ispitanik, pacijent), u eksperimentalnim istraživanjima može biti laboratorijska životinja ili bakterijska kolonija, kao i bolnica u javnozdravstvenim istraživanjima. Osnovni skup (populacija) je dakle, kompletan skup jedinica posmatranja od interesa u istraživanju, npr. svi oboleli od osteoporoze, svi učenici osnovnih škola itd. To je stvaran i konačan skup. Isti naziv se takođe odnosi i na beskonačan skup svih mogućih rezultata posmatrane karakteristike, npr. u teorijskom smislu beskonačan broj merenja koncentracije hemoglobina u krvi.
Jedinice posmatranja su nosioci brojnih obeležja (karakteristika, osobina). Obeležje posmatranja je bilo koja kvantitativna ili kvalitativna karakteristika (osobina) jedinica posmatranja. Obeležje može imati konstantne vrednosti (konstanta) ili promenljive vrednosti (varijabla). Varijable su obeležja koja su podložna variranju. Pod variranjem (varijabilitetom, varijacijom) podrazumeva se promenljivost obeležja posmatranja od jedinice do jedinice posmatranja.
Šta je uzorak
Istraživači retko donose zaključke na osnovu ispitivanja kompletnog osnovnog skupa. To se uglavnom čini na osnovu uzorka, koji predstavlja podskup osnovnog skupa biran na određen način. Zaključke, dobijene analizom podataka na osnovu uzorka, istraživač zatim generalizuje na čitav osnovni skup. Da bi takva generalizacija zaključka bila valjana, uzorak mora biti reprezentativan za osnovni skup, odnosno uzorak mora biti sličan osnovnom skupu u odnosu na ispitivano obeležje.
Podaci i način dobijanja podataka
Predmet statistike je podatak, pojedinačna činjenica ili zapažanje (opservacija) koji se dobija merenjem. Merenje predstavlja proces dodeljivanja brojeva ili drugih simbola specifičnim karakteristikama jedinica posmatranja (osoba, objekata…).
Podaci se mogu generisati u mernom procesu na različite načine:
- Direktnim merenjem primenom instrumenta, npr. merenje telesne mase ili koncentracije holesterola u plazmi
- Opservacijom, npr. zapažanja o patološkim promenama na koži
- Intervjuom u kojem ispitanik odgovarajući na pitanja ispitivača daje tražene podatke, npr. da li je ispitanik pušač
- Upitnikom, na kojem ispitanik sam daje odgovore na postavljena pitanja.
Prilikom merenja može doći do grešaka u merenju, koje mogu biti: sistematske ili slučajne.
Do primarnih podataka dolazi se kroz istraživanja, dok se termin sekundarni medicinski podaci odnosi na podatke u medicinskoj/zdravstvenoj dokumentaciji i medicinskim bazama podataka.
Nominalni podaci
- Kategorijalni (kvalitativni) podaci postoje kada se svaka jedinica posmatranja može svrstati u samo jednu od više kategorija varijable. Mogu biti:
a) Nominalni podaci – kategorije su označene imenima i nemaju poredak. Primeri su:
- Pol (ženski, muški)
- Krvna grupa (A, B, AB, O)
- Ishod lečenja (izlečen, neizlečen)
- Navika pušenja (nepušač, pušač)
- Lokalizacija patoloških promena na koži (glava, trup, ekstremiteti)
Ordinalni podaci
b) Ordinalni podaci – kategorije su uređene ili rangirane na neki način (od manjeg ka većem ili obrnuto). Primeri su:
- Zadovoljstvo pacijenata zdravstvenom zaštitom (vrlo nezadovoljan, nezadovoljan, neutralan, zadovoljan, vrlo zadovoljan)
- Stadijum bolesti (bez bolesti, početni stadijum, uznapredovali stadijum)
- Navika pušenja (nepušač, umereni pušač, prekomerni pušač)
- Uhranjenost (pothranjenost, normalna uhranjenost, gojaznost)
Kategorijalni podaci koji imaju samo dve međusobno isključive kategorije, jesu binarni odnosno dihotomni. Primeri su pol (ženski, muški) i ishod lečenja (izlečen, neizlečen).
Diskretni (diskontinuirani, prekidni) numerički podaci
- Numerički (kvantitativni) podaci – nastaju merenjem ili prebrojavanjem. Mogu biti:
a) Diskretni (diskontinuirani, prekidni) numerički podaci – kada varijabla može imati samo određene celobrojne vrednosti. Primeri su:
- Broj dece u porodici
- Broj porođaja
- Broj poseta lekaru
- Broj obolelih
- Frekvencija srca
- Broj trombocita
Kontinuirani (neprekidni) numerički podaci
varijabla može imati bilo koju vrednost iz intervala variranja. Primeri su:
- Telesna masa
- Telesna visina
- Starost
- Telesna temperatura
- Pritisak
Baze podataka
Baza podataka, bez obzira da li je u papirnoj ili elektronskoj formi, konfigurisana je kao matrični zapis, u kome se svaki red odnosi na jedinicu posmatranja, a svaka kolona predstavlja varijablu. Na taj način dimenzije matrice definisane su brojem jedinica posmatranja (a to je najčešće broj ispitanika/pacijenata) što odgovara broju redova u bazi podataka, i brojem varijabli koje su predmet ispitivanja što odgovara broju kolona.
Istraživačka baza podataka praćena je šifarnikom koji sadrži informacije o nazivu i redosledu varijabli, opisu varijabli, mernim jedinicama, i skali merenja (nominalni, ordinalni, numerički). Osim toga u šifarniku su, za kategorijalne varijable, date informacije o broju kategorija i kodovima tih kategorija.
Kreiranje baze podataka za analizu obuhvata više koraka. Prvo se kreira nova prazna datoteka, zatim se definišu varijable prema šifarniku i na kraju se u datoteku unesu podaci dobijeni u istraživanju.
