Rembrandt Flashcards
Najwybitniejszą osobowością holenderskiego malarstwa XVII wieku był Rembrandt
Harmensz van Rijn, znany jako Rembrandt (1606–1669),
w którego twórczości występowa-
ły niemal wszystkie gatunki charakterystyczne dla ówczesnego malarstwa. Interesowało go
nie tyle rejestrowanie zdarzeń, ile ukazywanie zmiennych stanów psychiki i ludzkich uczuć.
Artysta urodził się Lejdzie. Przez krótki czas studiował na uniwersytecie w rodzinnym
mieście, ale potem wyjechał do Amsterdamu, by uczyć się malarstwa w pracowni m.in.
Pietera Lastmana. Na krótko wrócił do Lejdy, gdzie otworzył pracownię z malarzem Janem
Lievensem, dzięki któremu odkrył caravaggionistów utrechckich. Od 1631 roku na stałe
przebywał w Amsterdamie, gdzie dzięki pomocy marszanda Hendricka van Uylenburgha
otworzył pracownię. Wkrótce potem poślubił Saskię, krewną Hendricka, która wniosła
duży posag. Pozycja społeczna, jaką mu zapewniła jej rodzina, wpłynęła na liczne zamó-
wienia. Był to najlepszy okres w życiu artysty. Prowadził pracownię, w której wykształcił
ok. pięćdziesięciu uczniów. Do najsłynniejszych z nich należeli mi.in Gerrit Dou, Carel
Fabritius, Samuel van Hoogstraten, Nicolaes Maes. Szczęście małżeńskie trwało jednak
tylko osiem lat. Śmierć żony, która zostawiła kilkuletniego syna Tytusa, stanowiła przełom
w życiu artysty. Tytusa wychowywały opiekunki, z których druga, Hendrickje, z czasem stała
się towarzyszką życia artysty, modelką i matką jego córki Cornelii. Malarz przyzwyczaił się do
życia ponad stan, tymczasem jego prace w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych nie cieszyły się już takim zainteresowaniem jak wcześniej. W Amsterdamie zmieniła się moda, ceniono
obrazy malowane gładko i o mniejszej ekspresji. W 1656 roku artysta stał się bankrutem,
a jego majątek zlicytowano. Musiał opuścić wielki dom w centrum i przenieść się do biedniejszej dzielnicy. Miary nieszczęść dopełniły – najpierw śmierć Hendrickje, a następnie Tytusa.
Rembrandt zmarł w 1669 roku w Amsterdamie
twórczość Rembrandta
Pozostawił ponad 300 obrazów olejnych i tyleż grafik oraz blisko 2 tys. rysunków. Odbiorcami jego sztuki byli mieszczanie, ale stworzył też cykl prac o tematyce pasyjnej dla księcia
Fryderyka Henryka Orańskiego. Rembrandt nigdy nie był we Włoszech, a tenebryzm
prawdopodobnie zaczerpnął od malarzy z Utrechtu. Znał jednak prace i metody malowania włoskich mistrzów, takich jak Rafael i Tycjan, gdyż ich obrazy pojawiały się
na aukcjach w Amsterdamie. Rembrandt interesował się przede wszystkim człowiekiem,
a zwłaszcza jego psychiką. Twórczość artysty zdominowały portrety, w tym autoportrety
i portrety zbiorowe, oraz sceny religijne. Malował też, choć rzadziej, pejzaże, sceny
mitologiczne, a nawet martwe natury, np. obraz Tusza wołowa.
Artysta z niezwykłym realizmem potrafił oddać fizjonomie malowanych postaci,
dlatego powszechnie uważany jest za „malarza duszy”, podczas gdy Rubens za „malarza ciała”. Portretował amsterdamskich mieszczan oraz osoby z najbliższego otoczenia. Do jego portretów zbiorowych należą Lekcja anatomii
doktora Tulpa, Wymarsz strzelców oraz Portret członków cechu Sukienników. Dwa pierwsze ujęte są w konwencji scen rodzajowych. Malarz różnicuje w nich fizjonomie postaci,
w wyrazisty sposób pokazuje też ich życie wewnętrzne.
Rembrandt
Lekcja anatomii doktora Tulpa
Lekcja anatomii doktora Tulpa
to jeden z obrazów, które przyniosły Rembrandtowi popularność po jego przeprowadzce do Amsterdamu. Ukazuje grupę mężczyzn, którzy studiują budowę anatomiczną leżącego przed nimi martwego ciała. Sekcje takie były wydarzeniami gromadzącymi nie tylko
lekarzy, lecz także licznych widzów. Przeprowadzano je na ciałach przestępców. Miały nie
tylko wymiar naukowy, lecz także moralny – były postrzegane jako sprofanowanie ciała,
które stanowiło siedzibę grzesznej duszy. Jednocześnie w kalwińskiej Holandii, gdzie wiara
towarzyszyła nauce, eksponowanie szczegółów budowy anatomicznej było oddawaniem
wielkości Boga, który stworzył tak skomplikowane dzieło jak ciało człowieka. Obraz namalowany w 1632 roku
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 2,17 x 1,70 m
jest portretem zbiorowym
chirurgów, a zarazem
przedstawieniem publicznej
sekcji zwłok. Odbywa się
ona w specjalnie do tego
przeznaczonym theatrum
anatomicum. W prawym
dolnym rogu widnieje popularny
wówczas traktat anatomiczny
Andreasa Vesaliusa. Prowadzący
wykład doktor Tulp tłumaczy
zasady działania mięśni
zginających palce ręki,
ilustrując wystąpienie gestami
własnej dłoni. W rzeczywistości
kolejność działań była inna,
sekcję zaczynano od brzucha.
Rembrandt celowo zwrócił
uwagę na rękę, gdyż obraz jest
także traktatem o wolności
wyboru, winie i karze.
Identycznie zbudowana ręka
może zarówno zabijać, jak
i leczyć lub malować. Dzieło
znajduje się w Królewskiej
Galerii Malarstwa Mauritshuis
w Hadze
Rembrandt Autoportret z Saskią
Artysta całe życie malował autoportrety.
Są one więc świadectwem przemian
jego losu, ale też zmieniających się
środków artystycznych. Autoportret
z Saskią, namalowany w 1635 roku
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 1,31 x 1,61 m, powstał
w najszczęśliwszym okresie życia
malarza. Przedstawia parę podczas
uczty w tawernie, nawiązując do
opowieści o synu marnotrawnym, który
trwoni majątek ojca. Postacie ukazane
są w niezwykle bogatych strojach, na
stole widać pieczonego pawia, symbol
pychy, która często kroczy przed
upadkiem. Kompozycja i środki wyrazu
nadają obrazowi barokowy charakter,
na który składają się bogactwo
kolorystyczne i światłocieniowe,
dokładność w przedstawieniu detali
i liczne laserunki. Obraz znajduje się
w Galerii Starych Mistrzów w Dreźnie.
Rembrandt namalował ok. dziewięćdziesięciu autoportretów.
We wczesnym okresie twórczości służyły one jako tronie. Były studiami ekspresji wyrazu twarzy, a także padającego
na nią światła, np. Autoportret z 1629 roku. W dojrzałym okresie twórczości autoportrety
stanowiły autoreklamę i prezentację stylu artysty. Malował je także na potrzeby rynku,
np. Autoportret w aksamitnym berecie lub Autoportret w haftowanej koszuli, na którym
artysta występuje w stroju i konwencji zaczerpniętych z malarstwa włoskiego cinquecenta.
Późne autoportrety, takie jak np. Autoportret jako apostoł Paweł, stanowią wnikliwe studium
psychiki artysty, na którego twarzy zapisały się wiek i trudne doświadczenia
Obrazy religijne Rembrandta
mają charakter narracyjny i ilustrują teksty Biblii, zwłaszcza
Starego Testamentu. Należą do nich mi.in.: Oślepienie Samsona, Ofiarowanie Izaaka,
Betsabe w kąpieli oraz Żydowska narzeczona. Ten ostatni jest najczęściej odczytywany jako
przedstawienie wielkiej miłości Izaaka i Rebeki. Powstał w późnym okresie twórczości artysty,
kiedy dużą wagę przywiązywał do faktury dzieła. Różnicował ją, stosując różne spoiwa
w elementach mających sprawiać wrażenie wypukłych lub gładkich. Do najsłynniejszych
obrazów artysty inspirowanych Nowym Testamentem należą: Zdjęcie z krzyża, Święta
Rodzina z aniołami oraz Powrót syna marnotrawnego, jedno z ostatnich dzieł malarza
namalowane kilka miesięcy po śmierci Tytusa.
Rembrandt, Dziewczyna w ramie obrazu,
znana też pod tytułami Żydowska narzeczona albo Dziewczyna
w kapeluszu, przedstawia postać ubraną w bogaty strój, ujętą en face. Jej dłonie spoczywają na
iluzjonistycznie namalowanej ramie, co sprawia wrażenie, jakby przekraczała ramy obrazu.
Rembrandt, malując kołyszący się kolczyk dziewczyny, uzyskał iluzję ruchu
Rembrandt
Pejzaż z miłosiernym
Samarytaninem
Obraz jest
interpretacją przypowieści z Ewangelii św. Łukasza o miłosiernym Samarytaninie. W czasach
biblijnych Samarytanie i Żydzi byli do siebie wrogo nastawieni. Przypowieść Chrystusa jest
odpowiedzią na pytanie uczonego w piśmie: „któż jest moim bliźnim?”. Rozbrzmiewało ono
szczególnie dobitnie w czasach wojen religijnych. Rembrandt swoim obrazem nawoływał
do okazywania miłosierdzia wszystkim, niezależnie od narodowości i wyznania. Malarz sprowadził scenę biblijną
do niewielkiego sztafażu.
Krajobraz został skomponowany
zarówno z elementów
egzotycznych, jak i tych
z otoczenia artysty. Oprócz
postaci biblijnych można
zauważyć m.in. strzelców
polujących na ptaki, a obok
orientalnych kopuł i palm
wiatraki i roślinność europejską.
Akcja obrazu rozgrywa się
zatem na dwóch płaszczyznach
czasowych: ewangelicznej
i współczesnej Rembrandtowi,
a także w dwóch przestrzeniach
topograficznych: w Ziemi
Świętej i w Holandii. Losy
napadniętego Żyda
symbolicznie ukazuje
widok na wpół suchego
dębu miotanego burzowym
wichrem. Nadzieję na ratunek
niesiony przez Samarytanina
symbolizuje promień światła
przedzierający się przez chmury.
Jest to pejzaż psychizowany,
w którym przyroda jest
projekcją ludzkiego wnętrza.
Artysta ukazał w nim walkę
kosmicznych potęg światła
i ciemności jako zmaganie się
dobra ze złem. Obraz został
namalowany w 1632 roku
farbami olejnymi na desce
o wymiarach 66 x 46 cm. Trafił
do kolekcji Czartoryskich i jest
jednym z najcenniejszych dzieł
sztuki europejskiej w zbiorach
polskich
Rembrandt
Powrót syna marnotrawnego
Obraz został namalowany farbami
olejnymi na płótnie o wymiarach
2,05 x 2,62 m ok. 1662 roku. Artysta,
operując przede wszystkim barwą
i światłem, ukazał finalny epizod
przypowieści z Ewangelii św. Łukasza
o synu, który zmarnowawszy część
majątku ojca na niegodne życie,
postanowił wrócić do domu, a ojciec
okazał mu miłosierdzie. Rembrandt
wyraźnymi plamami cynobru podkreślił
ładunek emocjonalny towarzyszący
spotkaniu miłosiernego ojca z synem
utracjuszem, a światłem punktowym
skupił uwagę widza na twarzy i geście
ojca. Dzieło znajduje się w Ermitażu
w Sankt Petersburgu w Rosji
Przypowieści biblijne były różnie odczytywane w ciągu wieków.
Z reguły teologowie
w postaci ojca syna marnotrawnego dostrzegali Boga, który daje ludziom przestrzeń,
by kierowali się wolną wolą, ale zawsze gotów jest okazać im miłosierdzie. W przypowieści
o miłosiernym Samarytaninie postać napadniętego Żyda odczytywano jako Adama,
który opuścił niebo (Jerozolimę), by udać się w stronę doczesności symbolizowanej przez
Jerycho. Zbójcy, którzy go napadli, to symbol Szatana, a Samarytanin, który go uratował
– Chrystusa. Rembrandt, ilustrując przypowieści, nawiązywał także do tematów aktualnych,
związanych z jego czasami i biografią.
Charakterystyczna dla stylu Rembrandta jest
fascynacja grą świateł i cieni, a przede
wszystkim tenebryzm, czyli używanie ciemnej tonacji barwnej, w której postacie wydobyte są z mrocznego tła przez intensywne ciepłe światło. Mimo że jego twórczość
z biegiem lat się zmieniała, tendencja do dramatycznego oświetlenia głównych scen była
typowa dla większości jego obrazów. W płótnach Rembrandta ciepłe, złociste światło ma
charakter metafizyczny. Często trudno zidentyfikować jego źródło, zdaje się ono emanować
z malowanych postaci. Około 1630 roku w pracach artysty nastąpiła zmiana kolorystyki.
Miejsce zielonkawych chłodnych tonów zajęły ciepłe: siena, ugier i umbra. Jeszcze bardziej
ocieplił paletę barw po 1640 roku, kiedy pojawiły się w niej głębokie złociste tony i nasycone czerwienie. Artysta posługiwał się pędzlem z wielką swobodą, pozostawiając wyraźny
ślad jego duktu. Fakturę wzbogacał laserunkami. W dojrzałej twórczości pozostawiał na
uprzednio wyschniętej warstwie farby specyficzną fakturę złocistych nitek. Stosował grube
barwne podmalówki i wyraźne impasty.
Rembrandt Wymarsz strzelców
Wymarsz strzelców to obraz namalowany w roku śmierci żony artysty. Jest on portretem
zbiorowym kompanii strzeleckiej. Artysta dobrze oddał iluzję głębi w stosunkowo ciasnej
przestrzeni, malując pierwszy plan szorstko, impastowo, a elementy bardziej oddalone pozostawiając gładkie. Zastosował też perspektywę powietrzną. Obraz jest tak realistycznie
namalowany, że można wręcz ulec złudzeniu, że słyszy się ujadanie psa, dźwięk werbli
i wystrzał z broni. Postacie strzelców mają stroje i broń z ubiegłego stulecia, co sugeruje,
że jest to przemarsz reprezentacyjny, służący budowaniu renomy członków bractwa, a nie
ukazanie ich podczas zwykłej aktywności. Do godła bractwa strzeleckiego nawiązują pazury
martwego kurczaka przytroczonego do pasa dziewczyny namalowanej na drugim planie
i wydobytej silnym strumieniem światła. Obraz, dawniej zwany Strażą nocną,
przedstawia kompanię strzelecką
dowodzoną przez Fransa Banninga
Cocqa. Został zamówiony jako portret
zbiorowy, na którym mieli się znaleźć
wszyscy członkowie, którzy dokonali
stosownej opłaty. Rembrandt nie
przedstawił grupy w sztywny sposób,
właściwy dla zbiorowych portretów,
lecz w konwencji sceny rodzajowej.
Emocje widoczne na twarzach
postaci, dynamika kompozycji,
a także interesujące efekty gry światła
i cienia świadczą o oryginalności
ujęcia tej sceny przez artystę. Obraz
namalowany farbą olejną na płótnie
o wymiarach 4,37 x 3,63 m powstał
w 1642 roku. Znajduje się
w Rijksmuseum w Amsterdamie
