Malarze holenderscy Flashcards
Gerrit van Honthorst
Honthorst w malowanych nokturnach stosował sztuczne punktowe światło,
niekiedy nadprzyrodzone, które promieniowało od postaci. Z tego powodu we Włoszech
nazywany był Gherardo delle Notti (wł. ‘Gerard nocny’). Malowane przez niego sceny
religijne i rodzajowe charakteryzowały efekty luministyczne i maniera tenebrosa
Hendrick ter Brugghen
Manierę tenebrosa często stosował w swoich obrazach również ter Brugghen, autor
scen religijnych i rodzajowych, w których oprócz punktowego światła, skierowanego na
najważniejsze partie kompozycji, pojawiały się charakterystyczne bliskie kadry. Malarstwo
to cechował także zaczerpnięty z twórczości Caravaggia realizm przejawiający się m.in.
w sposobie opracowania detalu oraz indywidualizacji rysów i dramatycznej ekspresji dzieł.
Najwybitniejszym portrecistą działającym w Haarlemie był Frans Hals (ok. 1580–1666),
który studiował w pracowni teoretyka i artysty – Karela van Mandera. Hals oprócz
portretów, w tym portretów zbiorowych, często tworzył tronie, których celem było nie
tyle oddanie podobieństwa, ile ukazanie wyrazistej mimiki i charakteru przedstawianej postaci. Artysta rozpoczynał pracę od stworzenia na płótnie barwnej podmalówki w ciemnych
ciepłych tonacjach, następnie nakładał płaskie plamy barwne, a dopiero potem modelował
światła i cienie. W wierzchniej warstwie farby kształtował rysy twarzy malowanych postaci.
Stosował zamaszysty i prowadzony wielokierunkowo dukt pędzla, a farbę często nakładał
impastowo, dzięki czemu nadawał dziełom specyficzną ekspresję. Nieostrością konturów
i swobodą w nakładaniu wierzchniej warstwy farby uzyskiwał wrażenie ruchu. Jest to widoczne chociażby w obrazie Malle Babbe. Twórczość Halsa cechowała przenikliwa obserwacja, dzięki czemu potrafił ukazać temperament modela. Zasłynął portretami zbiorowymi
członków gwardii strzeleckich. Mimo zdobytej sławy malarz ostatnie lata życia spędził w przytułku.
Do późnych dzieł Halsa należą Portret regentek w domu starców oraz Portret regentów
w domu starców. Cechuje je znacznie większa powściągliwość w ukazywaniu emocji,
a także ciemniejsza gama barwna, co – zdaniem historyków sztuki – wskazuje na niezwykłą
umiejętność dostosowania środków artystycznych do tematyki obrazów.
Frans Hals, Bankiet oficerów
gwardii obywatelskiej św. Jerzego
Jednym z wczesnych obrazów artysty jest Bankiet oficerów
gwardii obywatelskiej św. Jerzego, w którym oddał nastrój wesołej uczty, a także wyrazistą
charakterystykę typów ludzkich. Interesujący był też sposób komponowania obrazu,
w którym wokół stołu, ustawionego równolegle do poziomej osi obrazu, siedzą członkowie
bractwa, odwracając się ku widzowi, jak gdyby zareagowali na odgłos otwierających się drzwi.
Frans Hals Malle Babbe
Obraz został namalowany ok. 1635 roku farbami
olejnymi na płótnie o wymiarach 64 x 75 cm.
Jest to nie tylko znakomite studium charakteru
nietrzeźwej kobiety, ale także dowód na to, że Hals
po mistrzowsku potrafił ukazywać ruch. Dzban,
stabilnie stojący na blacie, ma wyraźne granice,
podczas gdy kontury ciała ukazanej w silnym skręcie
tułowia bohaterki obrazu zostały rozmazane. Dzieło
ma wymowę alegoryczną, na ramieniu kobiety siedzi
sowa, co odnosi się do niderlandzkiego przysłowia
„pijany jak sowa w dzień”. Obraz znajduje się
w Galerii Malarstwa w Berlinie
Frans Hals Portret regentek w domu starców
Obraz jest przykładem portretu
zbiorowego charakterystycznego
dla Holandii okresu baroku.
Portretowane regentki, wywodzące
się z bogatego mieszczaństwa,
przedstawione są w sposób
zindywidualizowany. Kolorystyka
została zgaszona i ograniczona
w dużej mierze do gradacji szarości
i czerni. Obraz namalowany farbami
olejnymi na płótnie o wymiarach
2,50 x 1,71 m w 1664 roku znajduje
się w haarlemskim Muzeum Fransa
Halsa utworzonym w gmachu,
w którym wcześniej mieścił się dom
starców zarządzany przez tytułowe
regentki.
Jednym z najwybitniejszych twórców pejzażu w Holandii był Jan van Goyen,
autor
Widoku Emmerich oraz Widoku Dordrechtu – pejzaży nadrzecznych z obniżoną linią
horyzontu i rozległą partią nieba, które charakteryzuje statyka kompozycji i wyciszony
nastrój.
Jacob van
Ruisdael, malarz, a także lekarz.
W jego twórczości pojawiały się burzliwe nieba ze skłę-
bionymi ciężkimi chmurami, leniwie wijące się rzeki, strzaskane lub usychające drzewa,
zwaliste skały, wodospady i ruiny. Bardzo dobrze oddawał zmienne stany natury: zbliżający
się zmierzch, jesień lub zimę. Niska linia horyzontu sprawiała, że artysta skupiał się przede
wszystkim na obrazowaniu nieba, niuansach atmosferycznych, dramatyzmie pędzonych
wiatrem chmur i przebijającym się przez nie świetle. Powiązał ruch obłoków ze strefami
światła i cienia na ziemi. Często rezygnował ze sztafażu figuralnego, a jeśli już go wprowadzał w skali mikro, to malowane postacie nie miały związku z jakąkolwiek biblijną
ani mitologiczną anegdotą. Artysta w swoich dziełach akcentował znikomość człowieka
wobec siły przyrody, która obrazowała potęgę Boga. Taką wizję natury określa się jako
panteistyczną. Ten sposób obrazowania znalazł naśladowców wśród malarzy romantycznych
XIX wieku.
Jacob van Ruisdael Wiatrak w Wijk koło Duurstede
Dzieło nie odzwierciedla
dokładnie topografii
miejsca. Artysta wprowadził
zmiany, których celem
było uwydatnienie sylwety
młyna. Historycy sztuki
doszukują się tu metafory
ludzkiego losu zależnego
od Opatrzności, tak samo
jak ramiona wiatraka zależą
od wiatru. Taka symbolika
była charakterystyczna dla
malarstwa holenderskiego.
Obraz namalowany ok.
1670 roku farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach
101 x 83 cm znajduje się
w Rijksmuseum
w Amsterdamie
Jacob van Ruisdael
Cmentarz żydowski
Artysta w dziele tym
wykorzystał charakterystyczne
dla jego twórczości motywy
udramatyzowanej natury.
Fragment starego cmentarza,
ruiny średniowiecznej
budowli, a także suchy
konar drzewa sprawiają, że
z obrazu emanuje niepokój
i napięcie, mające kojarzyć
się z przemijaniem. Przemija
nie tylko życie człowieka,
ale także wszelkie ślady jego
aktywności, a nawet pamięć
po nim. Upływ czasu Ruisdael
ukazał poprzez wartki nurt
strumienia na pierwszym
planie, co może kojarzyć się
z sentencją starożytnego
greckiego filozofa Heraklita
„panta rhei” (gr. ‘wszystko
płynie’). Obraz namalowany
ok. 1657 roku farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach
1,83 x 1,41 m znajduje się
w Detroit Institute of Art
w Stanach Zjednoczonych
Pejzaże znacznie spokojniejsze w wymowie i z dużą dozą realizmu malował uczeń Jacopa
van Ruisdaela – Meindert Hobbema.
Artysty nie interesowały tak bardzo zmienne stany
natury. Tworzył głównie pejzaże z nizin holenderskich, np. obraz Aleja w Middelharnis.
Z dużą dokładnością przedstawiał drzewa i krzewy. W jego pejzażach pojawiały się też elementy sztafażu, które domalowywali inni artyści.
Paulus Potter
specjalizował
się w malowaniu pejzaży, w których ważną rolę odgrywały zwierzęta gospodarcze – krowy,
konie i owce. Najsłynniejszym jego dziełem jest Byk.
W nadmorskim Amsterdamie głównym pejzażystą był Willem van de Velde Młodszy,
w którego twórczości dominowały
sceny marynistyczne – Wystrzał z działa oraz Spokojne morze. Najczęściej przedstawiał
on niewzburzone morze, gdyż sztormy źle wróżyły handlowi, który był głównym źródłem
bogactwa Holendrów. W pejzażach ukryty był często głębszy sens. Żeglowanie miało być
metaforą ludzkiego losu, a także ucieczki od rzeczywistości w świat marzeń.
Willem van de Velde
Młodszy Wystrzał z działa
Na obrazie potężny
trzymasztowy żaglowiec
wystrzałem z działa daje
sygnał, że jest gotowy do
wypłynięcia z portu. Statek
został ukazany bardzo
realistycznie, z dbałością
o szczegóły. Istotne
znaczenie ma partia nieba,
na którym chmury mieszają
się z dymem armatnim.
Znakomicie namalowane
jest też odbicie statku
w poruszonej wodzie. Obraz
namalowany w 1673 roku
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 67 x 79 cm
znajduje się w Rijksmuseum
w Amsterdamie.
Mistrzem malowania wnętrz w Holandii był Pieter Jansz Saenredam, nazywany
„portrecistą kościołów”.
Bardzo szczegółowo malował on elementy architektoniczne, np.
w obrazie ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie Wnętrze kościoła św. Bawona
w Haarlemie. Często powiększał gotyckie wnętrza względem postaci ze sztafażu, aby
w ten sposób zestawić potęgę Boga z małością ludzkiego istnienia. W znakomity sposób
posługiwał się też perspektywą linearną i światłocieniem w celu oddania iluzji rzeczywistości. Pomagał mu w tym pierwowzór aparatu fotograficznego, czyli camera obscura.
Pieter Jansz Saenredam
Wnętrze kościoła św. Bawona w Haarlemie
Obraz ukazuje świątynię protestancką. W kościelnym
wnętrzu nie ma ozdób, co było charakterystyczne
dla kalwinizmu. Artysta z matematyczną precyzją
przedstawił detale architektoniczne. Mistrzowsko
operował też perspektywą linearną, ukazując nawę
główną z perspektywy nawy bocznej, dzięki czemu
osiągnął efekt głębi. Obraz ożywia drobny sztafaż
figuralny. Dzieło o wymiarach 28 x 34 cm powstało
w 1634 roku na drewnianych panelach, co było
charakterystyczne dla tego malarza. Znajduje się
w Muzeum Narodowym w Warszawie
Willem Claesz Heda
Martwa natura z ciastem, piwem, winem i orzechami
Obraz przedstawia martwą naturę śniadaniową. Głównym
akcentem kompozycji jest szklany kielich o bogato zdobionej
stopie. Ustawiony przed nim talerz zdaje się wykraczać poza
granicę obrazu, tworząc efekt repoussoir. Dzieło charakteryzuje
niemal monochromatyczna kolorystyka z przewagą oliwkowych
tonów. Światło, które pada z lewego górnego rogu, wydobywa
fakturę przedmiotów. Jego dostrzegalne refleksy zostały
zaznaczone impastowo blikami gęstej bieli. Pojawia się też
odbicie okna w czarze kielicha. Obraz namalowany laserunkowo
farbami olejnymi w 1637 roku na desce o wymiarach 70 x 45 cm
znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie, a pochodzi
ze zbiorów Raczyńskich
Najsłynniejszym malarzem martwych natur śniadaniowych był Willem Claesz Heda,
który prowadził w Haarlemie duży warsztat malarski. Malował on suto zastawione
stoły z niedojedzonym posiłkiem, np. znajdująca się w zbiorach Muzeum Narodowego
w Warszawie Martwa natura z ciastem, piwem, winem i orzechami. Stosując laserunki,
uzyskiwał jednolitą szarooliwkową tonację. Osiągnął też maestrię w studiowaniu materii.
Różnicował połysk na cynowych i szklanych naczyniach lub owocach oraz perfekcyjnie
oddawał szczegóły i fakturę przedmiotów. Jego kompozycje są najczęściej asymetryczne,
a przedmioty zestawione z przemyślaną „niedbałością”. Linia ukośna często dzieli obraz na dwie części – wypełnioną przedmiotami i pustą. W przedstawianiu niektórych
rekwizytów stosował repoussoir. Malowane przez niego obrazy mają kameralny nastrój.
luksusowe przedmioty i pokarmy malował dla bogatych odbiorców Willem
Kalf z Amsterdamu.
Jego obrazy ukazywały dostatek i zamożność holenderskich mieszczan, o czym świadczyła bogata zastawa stołowa i wiktuały pochodzące z różnych zakątków
świata.
W Utrechcie i Haarlemie działał Jan Davidsz de Heem,
który specjalizował
się, podobnie jak malarz flamandzki Jan Brueghel, w przedstawieniach bukietów kwiatów.
W kwieciste martwe natury wplatał symbole wanitatywne, np. owady. Bogactwo barw
uzyskiwał przez stosowanie laserunków. Jego kompozycje są najczęściej centralne, dążące
do symetrii.
Uczennicą de Heema była Rachel Ruysch, jedna z najwybitniejszych malarek
tematyki floralnej w dziejach,
która przedstawiała kwiaty i owoce w momencie największego rozkwitu, zapowiadając jednocześnie smutek przemijania i nieuniknioność śmierci
W Holandii popularne były też sceny rodzajowe rozgrywające się we wnętrzach mieszczańskich domów. Gerard ter Borch
zasłynął jako mistrz malowania tkanin – srebrzystych
jedwabi i połyskliwych atłasów. Widoczne jest to np. w obrazie Towarzystwo we wnętrzu
Gerard ter Borch Towarzystwo we wnętrzu
Obraz z 1654 roku został namalowany
farbami olejnymi na płótnie o wymiarach
73 x 71 cm. Dawniej uważano, że
przedstawia rodzinną scenę, w której
ojciec napomina córkę, dlatego tytułowano
go Ojcowskie napomnienie. Podczas
konserwacji okazało się jednak, że w dłoni
mężczyzny pierwotnie była moneta. Scena
przedstawiała więc dom schadzek.
W kalwińskiej Holandii, mimo potępienia
rozpusty, tolerowano istnienie domów
publicznych. Artysta znakomicie namalował
tkaninę sukni dziewczyny, być może pod
wpływem malarstwa Velázqueza, którego
dzieła podziwiał w Hiszpanii. Obraz znajduje
się w Rijksmuseum w Amsterdamie
Pieter de Hooch
malował kameralne sceny rodzinne we wnętrzach, które otwierały
się na kolejne pomieszczenia lub na ulicę.
Jan Steen
był malarzem, który obok
obrazów ukazujących codzienność i holenderskie obyczaje, np. Dzień św. Mikołaja, malował sceny alegoryczne. Ganił w nich rozpustę, pijaństwo, zły przykład dawany przez
starszych młodzieży. Będąc właścicielem oberży w Lejdzie, zasłynął jako baczny obserwator obyczajów. Jego obrazy wypełnione licznymi postaciami i przedmiotami cechuje
wrażenie nieładu. Dzieła Steena charakteryzowały się niezwykłym zmysłem narracyjnym
i poczuciem humoru. Artysta precyzyjnie oddawał detale, znakomicie też przedstawiał
ludzkie emocje. Jego malarstwo cechuje atmosfera beztroskiej zabawy, nierzadko podszytej wulgarnością. Ukazywał, podobnie jak Pieter Bruegel Starszy, ludzi z ich przywarami
i słabościami, nawiązując do znanych w tym czasie przysłów. Do najbardziej znanych dzieł
artysty należy Zwariowane gospodarstwo.
Jeden z obrazów Steena – Wybór między młodością a bogactwem – znajduje się w Muzeum
Narodowym w Warszawie
Jan Steen Zwariowane gospodarstwo
Obraz, znany także pod tytułem Strzeż się zbytku, został namalowany w 1663 roku farbami olejnymi
na płótnie o wymiarach 1,45 x 1,05 m. Pozornie wesoła scena w rzeczywistości ma moralizatorski
charakter i odnosi się do kilku przysłów holenderskich. Malarz gani tu pijaństwo i nieroztropność.
Podczas gdy pijana pani domu śpi, jej mąż (w centrum kompozycji) flirtuje z kurtyzaną,
a niepilnowane dzieci kradną pieniądze, bawią się biżuterią i próbują palić tytoń. Wino leje się
z odkorkowanej beczki, pieczeń spadła do ognia, a zwierzęta psocą, powodując szkody. Ubrany
na czarno mężczyzna z kaczką na ramieniu i słuchająca jego nauk kobieta najprawdopodobniej
personifikują głupotę i niewłaściwy użytek z lektury Pisma Świętego. U sufitu zwisa koszyk
zawierający szpadę i akcesoria żebracze. Symbolizuje to karę czekającą tych, którzy niewłaściwie
korzystają z bogactwa. Dzieło znajduje się w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
Meindert Hobbema
Aleja w Middelharnis
Pejzaż ten uważany jest za
najważniejszy obraz artysty
i jedno z czołowych dzieł
holenderskiego malarstwa
pejzażowego. W obrazie
zastosowano centralną
i symetryczną kompozycję
z biegnącą w głąb drogą
obsadzoną drzewami. Hobbema
posłużył się perspektywą
linearną z jednym punktem
zbiegu. W sztafażu ukazał
podróżnika, który zmierza od
portowej miejscowości (w tle
widoczne są maszty statków)
w sercu Holandii. Wędrówkę tę
można odczytać dosłownie lub
jako metaforę ludzkiego życia.
Charakterystyczne dla pejzażu
holenderskiego jest wyraźne
obniżenie linii horyzontu
i wyeksponowanie partii nieba.
Obraz namalowany ok. 1689 roku
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 1,41 x 1,04 m
znajduje się w Galerii
Narodowej w Londynie
Gerrit van Honthorst Pokłon
pasterzy
Artysta pokazał maestrię
w operowaniu kontrastami
światłocieniowymi. Snop
światła bije od Dzieciątka
i oświetla twarze pochylonych
nad nim Marii i aniołów. Obraz
namalowany ok. 1620 roku
farbami olejnymi na płótnie
o wymiarach 1,90 x 1,64 m
znajduje się w Galerii Uffizi
we Florencji.
