RECHTSFENOMEEN

Question 1

jurudisering

Answer 1

het is het verschijnsel in een maatschappij waarbij de burger maatschappelijke verhoudingen voortdurend ook kwalificeert als een juridisch probleem

Question 2

evolutie v/h recht

Answer 2

• Niet altijd juridisering geweest: recht heeft zich in het verleden niet ingelaten met de sociale ongelijkheid binnen de maatschappij
• Het recht greep vroeger vaak terug naar strenge lijfstraffen, nu ‘alternatieve’ vormen van regulering: sensibiliseringscampagnes of werk- en leerstraffen

Question 3

verschillende gedaantes ivm besturing van het recht

Answer 3

rechtsgeschiedenis, rechtstheorie en rechtsfilosofie, die interdisciplinair tewerk gaan

Question 4

formeel rechtssysteem

Answer 4

rechtssysteem waarvan het geheel van de rechtsnormen afkomstig is van één bepaalde gezagsstructuur, bv:

• Belgisch federale rechtssysteem
• Deelstatelijk rechtssysteem
• Europees rechtssysteem

Question 5

de onderscheiden rechtsorden in Belgie

Answer 5

• Federale rechtsorde: geldt op volledig grondgebied België, geproduceerd door federale organen
• Deelstatelijke wetgeving: geldt enkel in één bepaalde deelstaat, bv. Milieu, onderwijs en cultuur
• Lokale normen: gemeente- en provinciereglementen, belang voor de algemene rechtsorde eerder marginaal(minder belangrijk)
• Grensoverschrijdende normen: invloed internationaal recht sterk toegenomen, via drie kanalen:
  o De rechten van de mens, oorspronkelijk via EVRM
  o Het Europese of communautaire recht
  o Het internationaal privaat recht(IPR)

Question 6

materiaal rechtssysteem

Answer 6

men bestudeert op de eerste plaats de inhoud van het systeem en niet de organen die het tot stand brengen

• In deze betekenis bestaat het Belgisch rechtssysteem uit federaal, deelstatelijk, gemeentelijk en provinciaal als het Europees recht
• Basiskenmerken van dit systeem probeert men te verwoorden als: een systematisch dan wel casuïstisch systeem en het inpassingsvermogen van elke nieuwe regulering

Question 7

onderdelen van een materiaal rechtssysteem

Answer 7

1. casuïstisch opgebouwd rechtssysteem

2. doctrine gebonden rechtssysteem

Question 8

Casuïstisch opgebouwd rechtssysteem

Answer 8

ontbreken van algemene codificaties van de rechtsnormen en is de motor van het rechtssysteem de rechtspraak die case na case het rechtssysteem opbouwt:

• Bv. Common law
• Gepaard met de bindende kracht van uitspraken van hogere rechters t.a.v. lagere rechters en met de mogelijkheid van, ‘dissenting opinion’ bij de uitspraak

Question 9

doctrine gebonden rechtssysteem

Answer 9

bestaan van rechtsmodellen en -theorieën, recht op voorhand ingedeeld: veel codificatie

• Oplossen van betwiste cases getoetst aan begrippenrecht (Begriffsjurisprudenz)
• Oplossen vanuit opgebouwde rechtsdogmatiek

Question 10

rechtsmonisme

Answer 10

(materiaal perspectief) belgisch recht, ondanks meergelaagdheid toch als 1 geïntegreerd rechtstelsel moet worden beschouwd

Question 11

technieken om rechtsmonisme te behouden

Answer 11

a) Eén federaal Hof van Cassatie
b) Belgische rechtscolleges kunnen prejudiciële vraag stellen aan een ander rechtscollege: hierdoor uniforme interpretatie gegarandeerd, drie gevallen waarin prejudiciële vraag kan gesteld worden:
o Door alle rechtscolleges aan het Belgisch Grondwettelijk Hof, m.b.t. federale een deelstatelijke formele wetten over de bevoegdheidsregeling en de toetsing aan titel II Gw
o Aan het Hof van Justitie in Luxemburg voor de interpretatie van het communautaire recht
o Aan het Benelux Gerechtshof m.b.t. de Benelux-eenvormige verdragen
c) Verplichting om de interne rechtsbescherming uit te putten vooraleer de controle te kunnen vragen van een internationale instantie

Question 12

de oude verschijningsvorm van het recht (het klassieke recht)

Answer 12

• Napoleontische codificaties (‘Code civil’) typisch voorbeeld klassieke recht
• Vertegenwoordigers van klassieke recht: Domat, Grotius, Pufendorf, …
• Resultaat van denkproces dat begon bij eenvoudige, algemene principes bij logisch geordende rechtsregels
• Abstracte rechtsregel bouwsteen van klassieke recht
• Formele benadering rechtsregel: het bevoegde orgaan dat de regel creëert en de te volgen procedure waren determinerend voor het bindende karakter ervan

Question 13

basisregels (het klassieke recht)

Answer 13

1. ‘Gouden regel’: “doe anderen niet aan wat je niet wil dat anderen jou aandoen”
   - Basis van strafrechtelijke en niet-contractuele verhoudingen van het klassieke recht
2. geldig gesloten contracten moet steeds worden nagekomen
   - Bekend onder ‘pacta sunt servanda’

Question 14

voordelen bij de coherente en consistente structuur waar de rechtsregels piramidaal geordend werden (kr)

Answer 14

1. ademde eenheid en stabiliteit uit
2. Verifieerbaar aantal regels die uitdrukking gaven aan een afdwingbaar en eenzijdig geformuleerd gebod of verbod, dat finaal terugging op de soevereine natiestaat

Question 15

natiestaat

Answer 15

resultaat van ‘sociaal contract’ dat gelijkwaardige burgers sloten om zich te beschermen tegen onvoorspelbare gevaren van een ‘natuurtoestand’ waarin het recht van de sterkste en de sluwste heerst

Question 16

ideaal van de rechtstaat:

Answer 16

scheiding de machten, procedureel formalisme onafhankelijke rechters en hiërarchie der rechtsnormen

Question 17

taak van de rechter

Answer 17

• Rechter wet waardenvrij toepassen
• Niet letten op gevolgen uitspraak
• “la bouche qui prononce les paroles de la loi” & “dura les, sed lex”
• Toepassen van syllogisme: hij die door een fout schade heeft veroorzaakt, moet de schade vergoeden

Question 18

klassieke benadering van de taak vd rechter;

Answer 18

bevrijding van de burger van de willekeur rechter: wetgever bepaalt spelregels, rechter past ze toe
- Deze formele rechtsbenadering heeft deur open gezet voor het naziregime

Question 19

Centraal in de school van het rechtspositivisme staat het formele karakter van de rechtsregel, dit vertaal zich in volgende aannames

Answer 19

1. De wil van de wetgever is de enige bron van het recht
2. Enkel de regels die door de Staat volgens de geijkte procedures worden uitgevaardigd zijn rechtsregel en dus is er buiten de Staat geen recht
3. Recht is waardenvrije discipline: streven naar objectieve en louter beschrijvende analyse van de wil van de wetgever, zoals die tot uiting komt in de wet
   Scheiding tussen feit en norm, tussen Sein und Sollen (Sein = feiten, formele benadering & Sollen = norm, loslaten van waarde)
4. Regels en juridische instellingen staan los van het complexe maatschappelijk gebeuren
5. Rechtsregel in positivisme gekenmerkt door afdwingbaarheid
6. Taak van recht marginaal; wet moet eenvoudigweg toegepast worden

Question 20

materieel recht

Answer 20

= subjectief recht, De juristen bedoelen dan dat de rechts- orde of de maatschappij ordenend optreedt in het samenlevingsgebeuren; er worden maatregelen voorgeschreven of verboden opgelegd, waarbij gepoogd wordt menselijke gedragingen van allerlei slag in goede banen te leiden.

Question 21

formeel recht

Answer 21

=procesrecht, De rechtsorde ordent in dit onderdeel van het recht niet de maatschappelijke fenomenen als zodanig, maar bepaalt hoe de in het materieel recht toegekende rechten kunnen worden afgedwongen. Hetzelfde geldt voor een persoon die een diefstal heeft gepleegd: het formeel recht bepaalt hoe een eventuele dader wordt opgespoord, hoe het onderzoek verloopt en hoe en door wie de straffen worden opgelegd
- Formeel recht heeft ondersteunende functie

Question 22

publiekrecht

Answer 22

• Betrekking op uitoefening van de overheidstaken waarmee de burger geconfronteerd wordt
• Regels zijn van ‘openbare orde’ en sterk bindend karakter: de partijen mogen van regels van publiekrecht in principe onder geen enkel beding afwijken
• Overheidspositie is dominant, burger is ondergeschikt
• Vb. strafrecht, fiscaal recht …

Question 23

privaatrecht

Answer 23

• Betrekking op verhouding tussen burgers onderling; regeling zoals tussen erfgenamen, gehuwden, contractanten …
• Regels van ‘suppletief of aanvullend’ recht: het zijn regels waarvan de partijen kunnen afwijken
• Partijen volledig als gelijken behandeld

Question 24

vervaging van het onderscheid (privaat en publiek)

Answer 24

• Regels van aanvullende recht werden gaandeweg meer en meer vervangen door regels van ‘dwingend recht’
• Regels van dwingend recht zijn minder bindend dan de regels van openbare orde, omdat ze uitgevaardigd zijn ter bescherming van een bepaalde groep personen, wiens positie de overheid in een bepaalde relatie wenst te versterken (bv. de werknemer binnen een arbeidsovereenkomst)

Question 25

modern recht

Answer 25

KR opzij geduwd door een fundamenteel veranderde visie op het recht
- Situering eind 19e en begin 20e eeuw; ontwikkeling sociale menswetenschappen en sociale ongelijkheid die gepaard ging met industrialisatie van steden

Question 26

ontwikkeling van sociale menswetenschappen

Answer 26

• Uitvinding statistiek en hiermee gepaard gaande sociale menswetenschappen toonde aan dat burger beheerst wordt door medische, economische, sociologische, … wetmatigheden die zijn dagelijks leven in zeer sterke mate bepalen
• Maatschappij beschouwd als voortdurende beweging van conflicterende belangen waarvan de nieuwe sociale menswetenschappen accuraat de wetmatigheden konden blootleggen
• De burger wordt een sociaal wezen, gevormd door de maatschappelijke context waarin hij leeft

Question 27

instrumentalistisch recht

Answer 27

instrumentele rol voor recht (achtergrond: verpaupering i.k.v. industrialisatie) sociale sturing
- recht: evenwicht tussen conflicterende belangen sociale ongelijkheid, industrialisering
- precariteit van evenwicht, nieuwe ongelijkheden (door sociale
menswetenschappen gereveleerd)

Question 28

ontwikkelen van een verzekeringsmechanisme

Answer 28

Door het gebruik van statistiek en de kansberekening een nieuwe reeks van regels voor het beschrijven en het in kaart brengen van het gedrag van individuen (bevolking benaderen als ‘som van homogene reeksen’)

Question 29

wat doet het verzekeringsprincipe

Answer 29

legt voortdurend risico’s bloot en rijkt een middel aan om deze beheersbaar te maken

Question 30

het klassieke aansprakelijksrecht

Answer 30

• Verzekeringsprincipe introduceert manier van denken die volledig haaks staat op de klassieke buitencontractuele fout-aansprakelijkheid
• Indien ergens schade wordt aangericht, draagt het slachtoffer deze schade zelf
• Enkel indien de schade aangericht wordt door een fout, kan het slachtoffer de schade terugvorderen van de dader
• De lichtste fout volstaat om de aansprakelijkheid teweeg te brengen

Question 31

aansprakelijkheidsrecht vs. verzekeringsmechanisme

Answer 31

1. : aansprakelijkheidsrecht berust op het bestaan van een fout, terwijl verzekeringsprincipe is gebaseerd op de objectieve waarschijnlijkheid dat een gebeurtenis plaatsvindt
   => Verzekeringsprincipe gaat ervan uit dat ongevallen nu eenmaal voorkomen met een zekere frequentie die objectief berekenbaar is
2. verzekeringsprincipe veronderstelt het bestaan van een groep, aansprakelijkheidsrecht ent zich op het individu
3. de hoogte van de schadevergoeding die door de verzekering gedekt wordt, is contractueel bepaald; de fout-aansprakelijkheid is per definitie buitencontractueel en de hoogte van de schadevergoeding dient zo dicht mogelijk aan te sluiten bij de werkelijke aantasting van het vermogen van het slachtoffer
   4.aansprakelijkheidsrecht gaat ervan uit dat elk individu zich op vrijwillige basis kan wapenen tegen mogelijke schade; schade zelf dragen op terugvorderen van dader
   Bij verzekering wordt het oorzakelijk verband ingeruild voor verdeling van collectieve last; wat telt is niet langer hoe iets verstoort wordt, maar de groep
   => verbonden met idee van sociale herverdeling

Question 32

de expansie van de sociale zekerheid; (kwalitatief en kwantitatief)

Answer 32

=verzekeringsmechanisme

kwalitatief: er werden meer risico’s en steeds meer domeinen van het dagelijks leven in het verzekeringssysteem ondergebracht
kwantitatief: ook het aantal mensen dat verzekerd was nam toe

Question 33

wie was de centrale actor van het verzekeringsmechanisme, wie en wat deden ze precies?

Answer 33

(WEVAARTSTAAT)

23. EXPERTEN EN BELEIDSMAKERS
    - Verzekeringssysteem geprofessionaliseerd en gebureaucratiseerd
    - Welvaartstaat steunde maatregelen op systematische overzichten van de sociale toestand en op een groot aantal ‘sociale indicatoren’
    - Financieel beheer en administratie taak van geschoolde specialisten
    - Verzameling, interpretatie en verwerking van maatschappelijke gegevens werd in handen gelegd van sociale wetenschappers, sociologen op kop
    - Verzekeringsartsen en psychologen info inwinnen van lichamelijke toestand en levensomstandigheden
    - Economisten verzamelden gegevens over productie, voorraadvorming en afzet
    - Ambtenaren en juristen invullen formuleren zodat iedereen vergelijkbaar was met alle anderen
    - Centrale actor: niet regering parlementaire wetgever, maar de regering en de vele deskundigen  ‘social engineering’ (zwaartepunt verschuift van wetgevende naar uitvoerende macht)

Question 34

ontwikkeling van het verzekeringsgestel in de 20ste eeuw

Answer 34

• Na WO I verzekeringsstelsel collectief, nationaal en dwingend
  o Collectief; omdat financiele middelen worden samengevoegd
  o Nationaal; omdat grenzen van specifieke beroepen en industrieën overschreden worden en voorbij wordt gegaan aan plaatselijke en regionale besturen
  o Dwingend; heffing van premies en uitkering is staatsgezag en dus van publiekrecht
• Na WO II exponentiële groei in alle dimensies
  o aantal en de hoogte van de sociale bijdragen versnellen in hoog tempo, de voorzieningen worden uitgebreid tot quasi de hele bevolking en de uitkeringen dekken een steeds uitgebreider gamma van tegenslagen
  o experimentele fase voorbij; democratie impliceert overal in Europa een welvaartstaat
• Alle continentaal-Europese landen beschikten over vier sociale risico’s: pensioenen, arbeidsongevallen, werkloosheid en ziekte
   geen vrije keuze meer maar wettelijke verplichting

Question 35

verzekering van mensenrechten? wat en wie?

Answer 35

• Het recht op welzijn en maatschappelijke zekerheid vormt hierbij de juridische grondslag voor het voeren van een omvattend en uitvoerig ‘sociaal beleid’, dat sinds de Tweede Wereldoorlog zelfs uitdrukkelijk wordt geformuleerd in termen van mensen- rechten.
• UVRM, EVRM, Fundamentele vrijheden, Internationaal Verdrag met betrekking tot de economische, sociale en culturele rechten, Europees Sociaal Handvest, Belgische Grondwet

Question 36

bescherming tegen de staat vs. activering van de staat

Answer 36

• Tegenstrijdigheid tussen de mensenrechten die geformuleerd werden in het klassieke recht en de mensenrechten in het huidige moderne recht
• KR: bescherming tegen de staat; recht op leven, vrijheid, eigendom en eerlijk proces
• Huidig moderne recht: activering van de staat

Question 37

mensenrechten zijn niet langer absoluut (gevolg en de moderne benadering)

Answer 37

• Gevolg hiervan is dat de klassieke vrijheidsrechten de facto ondergeschikt gemaakt worden aan het sociaal beleid en dat de mate waarin de mensenrechten gerealiseerd zullen worden, afhangt van de concrete omstandigheden van wat politiek haalbaar is
• Moderne benadering van mensenrechten laat klassieke idee varen dat er zoiets zou bestaan als een individueel recht dat absoluut zou zijn of enkel in extreme situaties buiten toepassing kan worden gelaten

Question 38

nieuwe juridische instrumenten (wetgevend en eigen aan de welvaartstaat)

Answer 38

• Wetgevend: maatregelen en reguleringstechnieken die zich op specifieke doelgroepen richten of die een specifieke activiteit in beheer willen nemen
• Eigen aan welvaartstaat: afkondiging en handhaving worden onderhandeld met ‘sociale partners’

Question 39

de nieuwe structuur van het recht (kenmerken)

Answer 39

• Huidige recht laat zich kenmerken door de grote intensiteit waarmee het voortdurend sociaalwetenschappelijke analyses en in kaart gebrachte risico’s internaliseert
• Link tussen het recht en de talrijke sociale menswetenschappen zelfs dermate sterk dat juridische concepten en de juridische structuur veel van hun oorspronkelijke logiciteit en autonomie verloren hebben
• De piramide van KR is ingeruild voor een complex netwerk van ‘normen’ en ‘reguleringen’ die aan voortdurende herziening toe zijn
• Een toenemende rol voor overleg

Question 40

variabele gradaties van abnormaliteit?

Answer 40

• Nieuwe categorieën in het modern recht gebaseerd op variabele gradaties van abnormaliteit (ander benadering van ‘gelijkheidsbeginsel’)
• Gaat om alle situaties die in min of meerdere maten als abnormaal, excessief of disproportioneel kunnen worden beschouwd

Question 41

sociaal evenwicht in het recht

Answer 41

• In toenemende mate zijn categorieën voortgekomen uit de juridische erkenning van een zeker sociaal evenwicht dat dient te worden behouden, herschikt of hersteld. Dit evenwicht is niet opgevat als een evenwicht tussen individuen, maar als een evenwicht tussen ‘conflicterend collectieve belangen’
• Bv. Huurder en verhuurder, arts en patiënt, werknemer en werkgever

Question 42

ELK INDIVIDU GELINKT AAN EEN SPECIFIEK COLLECTIEF BELANG

Answer 42

• Niet individuele wil van elke burger (zoals in KR), wel sociale belangen die door het subjectieve recht van elke burger worden vertegenwoordigd
• Subjectieve recht bestaat bijgevolg meer en meer als de individualisering van een collectief belang, terwijl de wisselwerking tussen de juridische beschermde ‘collectieve belangen’ geacht wordt de meest authentieke uitdrukking te zijn van het algemeen belang

Question 43

NIEUWE RECHTSTAKKEN

Answer 43

• De verwetenschappelijking en instrumentalisering heeft geleid tot de creatie van tal van nieuwe categorieën en rechtstakken
• Arbeidsrecht, socialezekerheidsrecht, consumentenrecht, milieurecht,…

Question 44

MEERGELAAGD RECHT

Answer 44

• Het is een bijzonder complex recht met een pluraliteit aan bronnen en mechanismen, dat aan voortdurende verandering onderhevig is. Bovenop dit alles komt de europeanisering, de internationalisering en de federalisering, waardoor het Belgische recht een ‘meergelaagd’ systeem is geworden
• De coherentie en consistentie is soms moeilijk te handhaven; veel categorieën en opdelingen doorkruisen elkaar

Question 45

REGULERINGSIMPACTANALYSE(RIA)

Answer 45

• Lijst van tien fundamentele beginselen die de kwaliteit van wetgeving moeten waarborgen (OESO)
• Later (1995) werd dit uitgebreid tot ‘reguleringsimpactanalyse’
• A.d.h.v. RIA wordt de directe en indirecte impact van wetgeving en wetgevingsprogramma’s op een aantal concrete domeinen, zoals leefmilieu, kleine en middelgrote ondernemingen, (etnische) minderheden, de internationale handel en werkgelegenheid, op een systematische en consistente wijze onderzocht

Question 46

ECONOMISCHE ANALYSE VAN HET RECHT, Law and economics;

Answer 46

o Nutsmaxialisatie: rechtseconomie gaat ervan uit dat de individuele mens in zijn handelen nutsmaximalisatie nastreeft
o Alternatieve kosten: de alternatieven van een project worden in een besluitvorming meegenomen. De alternatieve kosten worden als volgt gedefinieerd: “ de kosten van een goed … zijn gelijk aan de opbrengst van het op één na beste alternatief”
o Allocatieve efficiëntie: het doel van de rechtseconomie is het bevorderen van het eigen welzijn, m.a.w. het optimaal verdelen van de koek
o Transactie- en informatiekosten: in geval van volledige vrije mededinging houden individuele consumenten en producenten rekening met persoonlijke kosten en baten. Ook de kosten van externe effecten, de transactiekosten en de informatiekosten moeten in rekening worden gebracht.
o Public choice-benadering; die de economische analyse maakt van de politieke besluitvorming: de bedoeling hiervan is nuttig inzicht krijgen in de adequate organisatie van de democratische besluitvorming

Question 47

PUBLIEKRECHTELIJK PRIVAATRECHt

Answer 47

• Grenzen tussen privaatrecht en publiekrecht zijn nog moeilijk te trekken
• Belangrijk te weten dat wanneer we in het handboek het ‘privaatrecht in hoofdlijnen’ bespreken, dit privaatrecht zeer sterk publiekrechtelijk geworden is
• Rechtstakken beheerst door combinatie van publiekrechtelijke en privaatrechtelijke regels

Question 48

PROPORTIONALITEIT (Proportionaliteitsbeginsel)

Answer 48

dé toetssteen bij uitstek die het huidige recht in één concept typeert, afkomstig van het Duitse recht

• Volgens de proportionaliteitstoets dient men na te kijken dat:
  1. De genomen maatregel passend en doeltreffend is om het beoogde resultaat te bereiken (doeltreffendheidscriterium)
  2. De doelstellingen niet even doeltreffend kunnen worden bereikt door een maatregel die minder raakt aan andere belangen (noodzakelijkheidscriterium)
  3. Het beoogde resultaat van de maatregel wel opweegt tegen het nadeel dat hij toebrengt aan die andere belangen of rechten (proportionaliteitscriterium sensu stricto)

Question 49

RECHTSMISBRUIK

Answer 49

• De houders van specifieke rechten kunnen toch juridisch gesanctioneerd worden (onder bepaalde voorwaarden), zelfs wanneer zij zich bewegen binnen de formele grenzen van die rechten
• Zelfde criteria als proportionaliteitstoets
• Eensgezindheid over wanneer de titularis zijn recht gebruikt met als enig oogmerk een ander te benadelen er sprake is van rechtsmisbruik; rechtsbeoefening ‘niet nuttig’ of ‘niet doelmatig’

Question 50

RECHTERLIJKE TOETSING

Answer 50

• Onderlinge afweging (door rechter) van bevoegdheden, collectieve belangen, individuele rechten en vrijheden
• Proportionaliteitsbeginsel toont zich dan ook als een methode om rechten en rechtsprincipes steeds opnieuw in evenwicht te brengen en telkens opnieuw met elkaar te verzoenen

Question 51

BELEID VAN DE RECHTER

Answer 51

• Rechter moet steeds een ‘algemene regel’ in concreto toepassen, daardoor doet hij aan beleid
• Impact van rechters onderzoeken door ‘de wettelijke motiveringsplicht van vonnissen en arresten’: het onderzoek van deze motivering laat toe de eigen inbreng van de rechter naar waarde te schatten:
  1) De juridische besluitvorming: van ‘onopgelost probleem’ naar ‘opgelost probleem’; tot een resultaat, besluit
  => rechter gespecialiseerd in bepaald domein verloopt proces zeer intuïtief, voor rechter die niet vertrouwd is met de materie met vallen en opstaan
  => eenvoudige zaken door feitelijke verhaal voelt rechter ‘aan zijn water’ welke beslissing volgt, in complexe zaken strategische benaderingen nodig
  2) Juridische argumentatie: verantwoording van de besluitvorming; volgen van denkpistes die binnen het juridische discours als verantwoording kunnen gelden voor een genomen beslissing
  3) Motivering: inkleden van de genomen beslissingen binnen een concreet procesdiscours