Razvoj pojma o sebi Flashcards
koja 3 aspekta pojma o sebi razvojni psiholozi ispituju?
- znanje o sebi
- samovrjednovanje
- samoregulacija
ovi aspekti su međusobno odvojeni, ali i povezani
znanje o sebi?
- šta djeca znaju o sebi - priroda karakteristika
- samoprepoznavanje, samoopisivanje, samopoimanje
samovrjednovanje?
- šta djeca misle o sebi - vrjednujuće samoprocjene
- emocije savjesnosti, samoefikasnosti, samopoštovanje
- kako djeca vrjednuju sebe i svoje karakteristike o kojima su izgradili znanje
samoregulacija?
- sticanje samokontrole - upravljanje svojim emocijama i ponašanjem
- strategije upravljanja - “optimizacija”
- odupiranje iskušenju i odlaganje zadovoljstva
ispitivanje aspekata znanja o sebi?
najviše su ispitivani začeci
ispitivanje vizuelnog samoprepoznavanja
- kad djeca mogu da prepoznaju sebe u ogledalu, na slici, snimku
- ovo je ispitivanje prvih manifestacija samosvijesti (znanja o sebi)
dječije samopoimanje
- ispitivanje karakteristika preko kojih djeca opisuju sebe kad ih pitamo da kažu nešto o sebi ili da opišu sebe
- ne radi se samo o samoopisivanju, već t karakteristike koje djeca biraju da bi opisala sebe su ujedno i kategorije u kojima misle o sebi
- ispituje se kako se mijenja priroda karakteristika na kojima djeca temelje samoopis i na kojima temelje svoju svijest o sebi
samopoimanje
- kako djeca razumiju odnos između unutrašnjih osobina ličnosti, osjećanja i njihovih spoljašnjih manifestacija
ispitivanje aspekata samovrjednovanja?
emocije samosvjesnosti
- početna tema kad se ispituje samovrjednovanje
- složene emocije koje su povezane sa sviješću o sebi (pojmom o sebi): stid, krivica, ponos
samoefikasnost
- način na koji dijete procjenjuje koliko će biti uspješno u obavljanju nekog zadatka
- samoprocjena vlastite sposobnosti i kompetentnosti da uspješno obavi neki zadatak
dječije samopoštovanje
- kako vrjednuju i procjenjuju svoje karakteristike
- kakav je njihov doživljaj o vlastitoj vrijednosti
- pitanje stabilnosti samopoštovanja
ispitivanje aspekata samoregulacije?
sticanje samokontrole
- sticanje samokontrole nad emocijama i ponašanjem tako da oni budu u skladu sa socijalnim normama
- pravila izražavanja emocija i ponašanja tako da budu socijalno poželjni
- naučiti koje su emocije i ponašanja poželjni u određenim situacijama
- shvatiti da bijes, ljutnju, tugu nekad treba inhibirati
strategije optimizacije iskustva
- drugi smisao samokontrole
- pokušavanje da se maksimizuju pozitivni, a minimizuju negativni aspekti iskustva
- ovo su prvi začeci samoregulacije
- razvijaju se tek oko 3. godine - pozitivna i negativna pažnja
maršmelou test
- treći aspekt samoregulacije
- odupiranje iskušenju i odlaganje zadovoljstva
koji su teorijski pristupi razvoju pojma o sebi?
- kognitivno razvojni - Pijaže
- model obrade informacija - informacionisti
- teorije socijalnog učenja - Bandura
- sociokulturni pristup - Vigotski
kognitivno razvojni pristup pojmu o sebi?
- faze razvoja samoopisivanja i samopoimanja
- fokus je na znanju o sebi
- malo razmatra ponašanje
model obrade informacija o razvoju pojma o sebi?
- šema o sebi - obrada, tumačenje i pamćenje informacija
- fokus je na znanju o sebi
teorije socijalnog učenja o razvoju pojma o sebi?
- mehanizmi učenja koji imaju ključnu ulogu su potkrijepljenje i modeliranje
- fokus je na samovrjednovanju i samoregulaciji
sociokulturni pristup razvoju pojma o sebi?
- mehanizam ko-konstrukcije - socijalno upućivanje
- fokus je na kultrunoj medijaciji i samoregulaciji
sličnosti između Pijažea i informacionista?
- oboje se prvenstveno usmjeravaju na znanje o sebi i vrlo malo govore o ponašanju
- kad govore o samovrjednovanju to je prilično kontekstualno
- informacionistički pristup je primarno kognitivistički
- oboje govore o kognitivnim šemama o sebi i asimilacionoj ulozi tih šema
razlike između Pijažea i informacionista?
- Pijaže pokušava da utvrdi koje faze postoje u razvoju pojma o sebi, jer kognitivni razvoj određuje i faze u razvoju samoopisivanja i samopoimanja
- a informacionisti odbacuju pojam kognitivnih stadijuma i kognitivne strukture (zadržavaju pojam kognitivnih šema)
- informacionisti govore o sistemu kognitivnih šema o sebi
sistem kognitivnih šema o sebi?
informacionistički pojam
- u dugoročnoj memoriji je reprezentovano znanje o svemu, pa tako i znanje o nama samima, naš unutrašnji autoportret, šema o sebi
informacionisti rade vrlo konkretna, lokalna, precizna eksperimentalna istraživanja u kojima ispituju kako šema o sebi utiče na elekciju, tumačenje i pamćenje informacija
sličnosti između Bandure i Vigotskog?
- uticaj drugih na razvoj pojma o sebi
- govore o sociogenezi pojma o sebi - naš pojam o sebi je socijalnog porijekla, gradi se u interakciji sa (važnim) drugima
- internalizacija je ključan mehanizam razvoja pojma o sebi
razlike između Bandure i Vigotskog?
Bandura u objašnjavaju internalizacije fokus stavlja na pojam samoefikasnosti (znanje o sebi i samovrjednovanje) i govori o razvoju samoregulacije (zasnovana na mehanizmu internalizacije)
Vigotski u fokus stavlja socijalnu, društvenu i kulturnu medijaciju pojma o sebi - govori o tome kako različite kulture oblikuju znanje o sebi, samovrjednovanje i samoregulaciju
Bandura govori o mehanizmima potkrijepljenja i modelovanja, a Vigotski o socijalnom upućivanju (koje je suptilniji mehanizam), tj. o ko-konstrukciji pojma o sebi, socijalnom fidbeku
vizuelno samoprepoznavanje?
istraživane su reakcije djece na vlastiti odraz u ogledalu
- prije 3. mjeseca bebe pokazuju malo interesovanja za odraz
- onda pokazuju sve više - smiju se, mašu, vokalizuju
Galupova metoda obilježavanja lica?
ispituje da li šimpanze (i djeca) prepoznaju sebe
- šimpanze su u početku mislile da je odraz u ogledalu neka druga životinja, ali kako se povećavalo njihovo iskustvo sa ogledalom počele su da shvataju da su to one same, da pokazuju znakove samoprepoznavanja
- koristile su svoj odraz da sklone mrvice sa svog tijela kad taj dio tijela ne vide
Galup je razvio metodu obilježavanja lica kao pouzdaniji način da zaključi o vizuelnom samoprepoznavanju
- šimpanzama je izblajhan dio krzna ispod oka i iznad uha
- praćeno je da li šimpanze pokušavaju da skinu to što je izblajhano kad se pogledaju u ogledalu
- šimpanze jesu pokušavale da ga skinu tako što su dodirivale te djelove tijela, čime su pokazale da prepoznaju sebe
Galupova metoda primijenjena na bebama?
- oboji im se crvena tufna na čelu ili nosu
- gleda se da li će dijete kad dođe pred ogledalo pokušati da skine tufnu
- tek krajem druge godine djeca prepoznaju sebe u ogledalu (neka i ranije, ali svakako tokom prve godine nema samoprepoznavanja)
- manji broj djece pokazuje samoprepoznavanje na uzrastu od 15-18 mjeseci
kad se normativno javlja samoprepoznavanje?
u 6. fazi senzomotornog stadijuma
- kod većine djece krajem druge godine
- nešto kasnije mogu da prepoznaju sebe na fotografiji ili filmu
- manji broj djece pokazuje samoprepoznavanje na uzrastu od 15-18 mjeseci
kako se tumače reakcije na vlastiti odraz koje se javljaju prije samoprepoznavanja?
kontrola odraza
- dijete proizvodi efekat koji će izvesti odraz u ogledalu (biološka pripremljenost za imitaciju)
- ovo zapravo nije slučaj - preferencije zasnovane na kontroli ishoda se javljaju kasnije - dijete tek sa 14 mjeseci duže gleda odraslog koji imitira njegove pokrete
istraživanje reakcija na snimke vlastitih i tuđih pokreta nogu
- ispred beba su 2 ekrana, 1 sa njihovim pokretima nogu, a drugi sa pokretima druge bebe
- bebe od 5 mjeseci su duže gledale tuđe noge od svojih - jer detektuju intermodalni nesklad, očekuju da slika odgovara njihovim pokretima
etološke implikacije nalaza o vizuelnom samoprepoznavanju?
- znanje o sebi ima perceptivnu osnovu preko intermodalne percepcije
- začetak znanja o sebi je perceptivne prirode
- postoji evoluciono pripremljena, biološki zasnovana osnova svijesti/pojma o sebi - ovo je primitivan, rudimentaran, perceptivni doživljaj vlastitog tijela kao zasebnog i odvojenog u odnosu na sredinu i doživljaj da se vlastitim akcijama može djelovati na okruženje (predmete i ljude) i da te akcije dovode do nekih predvidljivih efekata
- ovo je lično djelovanje - začeci unutrašnjeg lokusa kontrole (doživljaj “ja kao činitelj, akter”)
zašto je čudno to što etolozi kažu da je doživljaj agensnosti urođen?
- jer je riječ o jednom subjektivnom, egzistencijalnom pojmu o sebi, za razliku od objektivnog, empirijskog pojma (kad su djeca svjesna svojih karakteristika na osnovu reagovanja i ponašanja drugih)
- očekivano je da se prvo razvija objektivni pojam o sebi, a etolozi kažu da se prvo razvija subjektivni i to kao “akter promjene”
- naravno, radi se o začecima, o nečemu primitivnom, o implicitnom znanju o sebi, koje prvo počiva na perceptivnim sposobnostima i ranom socijalnom iskustvu (jer je sva interakcija zasnovana na razmjeni, uzajamnosti, imitaciji - pogotovo u prvim mjesecima)
znači, prvo se razvija implicitno, pa onda eksplicitno znanje o sebi
o kom znanju o sebi govori Pijaže?
o eksplicitnom
- ono je konceptualne prirode
- ovdje ključnu ulogu imaju kognicija i jezik
(jezik kao alatka, sredstvo za koje se kognicija hvata)
šta Erikson kaže o znanju o sebi?
da ključnu ulogu ima jezik
- prve riječi se “ja”, “mene”, “moje”, “neću” - važne su u izgradnji identiteta (samosvijesti)
- samosvijest preko jezika postaje centralni dio emocionalnog života djeteta
odojačka amnezija?
djeca nemaju sjećanja iz prve tri godine života, jer nemaju jezik, koji je sredstvo preko kog reprezentujemo sjećanja
šta je implicitno znanje o sebi?
aka biološka osnova znanja o sebi
- rudimenatrni, perceptivni doživljaj vlastitog tijela kao zasebnog i odvojenog u odnosu na sebe i djelovanja na sredinu (ljude, predmete) vlastitim akcijama
- doživljaj ličnog djelovanja - subjektivni (empirijski) pojam o sebi
- ja kao akter
šta je doživljaj “ja kao akter”?
doživljaj da smo aktivan subjekat u odnosu sa fizičkim objektima i u socijalnim odnosima
- začeci znanja o sebi
na čemu počiva implicitno znanje o sebi?
na ranim perceptivnim sposobnostima i na ranom socijalnom iskustvu - razmjena, uzajanost, imitacija
eksplicitno znanje o sebi?
aka konceptualno znanje o sebi
- jezik ima ključnu ulogu u razvoju eksplicitnog znanja o sebi - reprezentovanje sebe i svojih karakteristika
- tad samosvijest postaje okosnica emocionalnog života djeteta
individualne razlike u samoprepoznavanju?
djeca koja imaju sigurnu afektivnu vezanost ranije prepoznaju sebe u ogledalu
preko kojih mehanizama sigurna afektivna vezanost dovodi do bržeg samoprepoznavanja?
- doživljaj agensnosti
- istraživačko ponapanje
- jezički razvoj
kod djece koja nemaju sigurnu afektivnu vezanosti je razvoj unutrašnjih kapaciteta za mentalizaciju, jezičko označavanje i emocionalnu regulaciju sporiji
- manje koriste opise sebe i svojih unutrašnjih osjećanja
- kod njih je razvoj emocija samosvijesti sporiji
kako doživljaj agensnosti dovodi do bržeg samoprepoznavanja?
aka doživljaj ličnog sjelovanja
- sigurna agektivna vezanost jača doživljaj ličnog djelovanja
- za razvoj sigurne AV su ključne majčine reakcije, responzivna briga, što osnažuje djetetov doživljaj “ja kao činitelj” (“kad nešto želim i to pokažem to i dobijem”, “od mene zavisi”)
- bebe koje nemaju dovoljno responzivne brige zbog toga imaju otežan razvoj ovog aspekta samosvijesti (“od mene zavisi”)
kako istraživačko ponašanje dovodi do bržeg samoprepoznavanja?
- djeca koja imaju sigurnu AV imaju više slobode, osjećaju se slobodnije da istražuju
- zato više dolaze u kognitivni konflikt, što onda brže dovodi do kognitivnog razvoja
kako jezički razvoj dovodi do bržeg samoprepoznavanja?
majke sigurno vezane djece kroz socijalno upućivanje pružaju zonu narednog razvoja, što utiče na jezički razvoj i razvoj svijesti o sebi
sa čim je još povezana sposobnost djece za vizuelno samoprepoznavanje?
sa sviješću o drugima
odojčad od 18 mjeseci koja prepoznaju sebe u ogledalu:
- pokazuju veći kapacitet za usklađeno ponašanje sa drugima, veći kapacitet igre, sposobnost da razumiju i pretpostave namjere drugih
- pokazuju više empatije i brige, veću spremnost da ponude utjehu drugoj osobi (najčešće egocentrično, npr. da daju svoju igračku, a posle zagrljaj i verbalno tješenje)
- imaju svijest o tome kako se druga osoba može uznemiriti (npr. ako se neko boji pauka ono će baciti igračku pauka na tu osobu)
ovako pokazuju da napreduju u razvoju svijesti o drugima
zašto djece prije 3. godine govore da nisu mala, bez da ih iko to pita? kako Bandura to objašnjava?
zato što im drugi govore stvari tipa “nemoj da plačeš, nisi mali/a”
Bandurino objašnjenje (teorija socijalnog učenja):
- mehanizam modeliranja - dijete sluša, imitira i ponavlja ono što čuje od drugih
- mehanizam potkrijepljivanja - okoina nagrađuje “tačne” odgovore + oduševljenje okoline kad dijete nešto kaže
- djeca često ponavljaju ono što im drugi govore o njima, a onda to postaju karakteristike preko kojih vide i opisuju sebe
Vigotskijevo objašnjenje razvoja znanja o sebi?
ključna je ko-konstrukcija značenja kroz socijalno upućivanje - socijalni fidbek
- ovo se naglašava da bi se se istakla istorijska promjenljivost značenja koja se zajednički kreiraju
- naše znanje o sebi nije nešto što je već gotovo, dato, što samo treba da se internalizuje, već je nešto što se gradi, ko-konstruiše i vrlo često je istorijski i kulturno promjenljivo
npr. rodni identitet je aspekt znanja o sebi koji je posebno osjetljiv na istorijske i kulturne promjene
kulturna medijacija znanja o sebi?
dva opšta, globalna kulturna konteksta koji posreduju znanje o sebi su:
- individualističke kulture - SAD, Kanada, Australija, VB
- kolektivističke kulture - Istočna Azija i Latinska Amerika
metodologija istraživanja razlika djece i mladih u individualističkim i kolektivističkim kulturama?
dekontekstualizovano samoopisivanje
- otvorena pitanja - opiši sebe, reci nešto o sebi…
- inventari da se završi rečenica
kontekstualizovano samoopisivanje
- opisivanje sebe kroz događaje iz ličnog života
rezulati istraživanja razlika djece i mladih u individualističkim i kolektivističkim kulturama?
djeca iz individualističkih kultura:
- bolje se snalaze i daju produktivnije odgovovre kad je ispitivanje dekontekstualizovano
- navode lične osobine, preferencije, osjećanja, sposobnosti, u fokusu je lični identitet
- predstavljaju se u pozitivnom svjetlu, malo navode svoje negativne karakteristike
- imaju doživljaj sopstvene jedinstvenosti i posebnosti
- govore o svojim postignućima kojima su ovladali
djeca iz kolektivističkih kultura:
- navode svoj koncept selfa na osnovu relacija (socijalne uloge, odnosi sa drugima…), bogatije odgovaraju na kontekstualna pitanja
- navode svoje grupe pripadnosti (etničke, religijske…)
- predstavljaju se neutralno, navode i neke svoje negativne karakteristike
- fokus nije na dostignuću nego na odnosu sa drugima, na skladu, trudu, istrajnosti
koji je zaključak istraživanja razlika djece i mladih u individualističkim i kolektivističkim kulturama?
da je uticaj kulturnog posredovanja toliko snažan da sa jedne strane govorimo o nezavisnom selfu, a sa druge o međuzavisnom selfu
šta je samovrijednovanje?
svijest o vlastitoj vrijdnosti, način na koji vrjednujemo sebe i svoje karakteristike
- značajno socijalno posredovano
socijalna priroda samovrjednovanja?
- ponavljana iskustava vrjednujućih pozitivnih reakcija okoline dovode do njihove internalizacije
- dijete o sebi zna ono što mu drugi govore, kako na njega reaguju, pa onda to internalizuje u sliku o sebi - u vrjednujući dio pojma o sebi
- tako dijete počinje da izgrađuje osjećaj kompetentnosti, samoefikasnosti
ogledalni self?
aka sociogeneza
- mi postajemo mi posredstvom drugih
šta se pounutruje procesom sistematske internalizacije?
- standardi vrjednovanja
- prvo su tuđi, a onda vlastiti
- zato je permisivni roditeljski stil loš (malo standarda) - procjene vlastite vrijednosti
- viđenje svoje vrijednosti i vrijednosti svojih katakteristika nastaje pounutrenjem procjena koje čujemo od drugih - vrjednujuće reakcije (njihova afektivna priroda)
- odobravanje postaje samoodobravanje
- osuda postaje samoosuda
šta je naučena bespomoćnost?
stečeni doživljaj vlastite nekompetentnosti, nesposobnosti da se izvede neki postupak
- posljedica ponavljanih iskustava neuspjeha i reakcija roditelja na te neuspjehe, načina na koji ih tumače, vrjednuju
- ključno je i to čemu roditelji pripisuju (atribuiraju) uspjeh ili neuspjeh
čemu treba atribuirati uspjeh, a čemu neuspjeh da ne bi došlo do naučene bespomoćnosti?
- neuspjeh treba atribuirati nečemu nad čime dijete ima kontrolu
- i uspjeh i neuspjeh treba da se pripisuju postupcima, načinima na koje nešto može da se promijeni, onome što je pod kontrolom djeteta
samovrjednovanje kod djece koja su zanemarivana ili zlostavljana?
- imaju negativne reakcije na svoj odraz u ogledalu
- kasnije imaju negativnu sliku o sebi
- bolje pamte negativne nego pozitivne deskriptore
- negativna procjena sebe se teško mijenja
- kad se traži da odglume reakcije roditelja na neuspjeh oni pokazuju više grdnje, ljutnje, kažnjavanja
- imaju nisko samopoštovanje, lakše odustaju od izazova
kako permisivno roditeljstvo utiče na samovrjednovanje?
nije formativno
- dovodi do nerealističnog samopoštovanja, osjećanja nadmoći i arogancije, predodređenosti
- može dovesti do zlobe i (verbalne) agresivnosti
kulturna medijacija samovrjednovanja?
u istraživanjima se radi analiza porodičnih narativa, roditelji pričaju o svojoj djeci, važnim događajima
- postoje značajne razlike između angloamerikanaca, kineza, portorikanaca i japanaca
porodični narativi kod amerikanaca?
- govore o postignuću, naglašavaju aktivno istraživanje, autonomiju
- opisuju djecu pozitivno, bez kritičnosti
porodični narativi kod kineza?
- važno je da su djeca strogo disciplinovana i da poštuju socijalne norme
- opisuju svoja očekivanja od dece i kako ih nisu ispunila
- češće navode loša ponašanja i njihov uticaj na druge ljude (“mama se postidjela”)
- kod kineske djece se stabilno dobija da je stid kao emocija zastupnjena više nego kod drugih
porodični narativi kod portorikanaca?
- naglašavaju samokontrolu i poštovanje starijih
- govore o dječijem vladanju sa sobom u javnosti
- o djeci govore toplo, ali kritički
porodični narativi kod japanaca?
- naglašavaju skromnost i društveni sklad
- njihova postignuća prikazuju kao zajednička (npr. doprinos škole, učiteljice…)
- rezervisani su kad treba da pohvale sebe ili svoje dijete, ali pohvale upućuju drugima
- ova djeca imaju niže školsko samopoštovanje, a značajno veća postignuća
počeci razvoja samovrjednovanja?
počeci samovrjednovanja dolaze iz motivacije za djelotvornošću
- dijete začetke pozitivnog doživljaja sebe počinje da gradi kroz motorni razvoj (hodanje) i jezički razvoj - krajem prve godine
- dijete koje je motorički vješto gradi doživljaj samoefikasnosti, za njega uspjeh djeluje samopotkrijepljujuće, što utiče na dalja ponašanja u izazovnim zadacima - ali važi i obrnuto
samovrjednovanje i socijalni standardi?
oko 2. godine (18. mjeseca) djeca postaju osjetljiva na standarde drugih (odraslih)
eksperiment:
- odrasla osoba pokazuje različite aktivnosti, djeca su reagovala kao da se od njih očekuje isto
- kad su zadaci bili prilagođeni djeci ona su pokazivala zadovoljstvo, nekad i verbalno
- kad su zadaci bili preteški djeca su pokazivala uznemirenost, nekad i odlazila od igre (samoregulacija u vidu minimiziranja negativnih afekata i iskustva)
kad osoba tapše, male bebe koje to ne mogu su osjetljive na socijalne standarde i pokušavaju to da urade
da li će pohvala za uspjeh dovesti do osjećanja ponosa na svakom zadatku?
neće, to zavisi od standarda i očekivanja
- do 3. godine djeca na uspjeh na teškom zadatku reaguju ponosom, a na lakom radošću
- neuspjeh na teškom zadatku izaziva tugu, a na lakom stid
kad se javljaju jednostavne, a kad složene emocije?
- jednostavne se razvijaju oko 6-9 mjeseci (zavisi od teoretičara)
- začeci složenih emocija se javljaju krajem prve godine
kad se javljaju emocije samosvjesnosti?
razvijaju i ispoljavaju se oko 18. mjeseca - zbog razvoja simboličke funkcije
- npr. kad su svjesna da su predmet pažnje i pohvala djeca osjećaju posramljenost (gledau u pod, pocrvene, pokrivaju lice šakama) - samo kod djece koja pokazuju samoprepoznavanje
sličnosti i razlike između stida i krivice?
pobuđivači su često slični, ali su obrasci ponašanja i reagovanja vrlo različiti, a različite su i razvojne implikacije
krivica uključuje empatiju za druge, žaljenje zbog efekta vlastitog ponašanja i želju da se ispravi
- manje je štetna od stida. ego-distona je
stid uključuje negativno fokusiranje na sebe, želju za sakrivanjem i izbjegavanjem drugih
- štetan, dovodi do pasivnosti i tendencije za sklanjanjem
eksperiment Beretove o stidu i krivici?
namješteno je da lutki otpadne noga kad eksperimentator izađe iz sobe
- djeca koja su reagovala stidom su bila pasivna, izbjegavala eksperimentatora, odlagala da kažu šta se desilo
- djeca koja su reagovala krivicom su bila aktivnija, pokušavala da poprave lutki, odmah su eksperimentatoru rekla šta se desilo
razvojne implikacije razlika između stida i krivice?
stid je povezan sa doživljajem neadekvatnosti i teškoćama prilagođavanja koje se vide i u internalizovanim i eksternalizovanim problemima
krivica (razumna) je povezana sa dobrim prilagođavanjem i podsticanjem razvoja kapaciteta za samoregulaciju, podstiče ispravljanje situacije, pitamo se o drugim ljudima
mjerenje samopoštovanja? jedinstvena mjera ili profil?
ispituje se upitnicima i sklama procjene
mjera vs profil:
- vrjednovanja u različitim oblastima nisu konzistentna
- validnija je procjena po domenima - profili
- indeksi samopoštovanja su opšta mjera (nivo ili opšte osjećanje)
- svakako nije jednostavan zbir pojedinačnih ocjena, gleda se kompetentnost u raznim područjima
koji su glavni aspekti samopoštovanja na uzrastu od 6-7 godina?
- školske kompetencije
- socijalna prihvaćenost
- uspješnost u sportu
- fizički izlged (najviše korelira sa opštom mjerom u djetinjstvu i adolescenciji)
- vladanje
samopoštovanje kod predškolske djece?
opšte osjećanje samopoštovanja nije razvijeno
- samoprocjene su situacione i vezane za konkretna ponašanja
- odnose se na ovladavanjem vještinama (npr. mogu sam da se obujem)
nerealno visoke samoprocjene i optimizam u pogledu postignuća
egocentrizam i fokus na sada
- ne uzimaju u obzir prošla iskustva
samopoštovanje u srednjem djetinjstvu?
period rane osnovne škole
- u početku blagi pad samopoštovanja (nije ni velik ni štetan)
- realnija slika sebe zbog decentracije i socijalne komparacije
- onda blagi rast - vršnjaci i sport
- rastuća sposobnost za opštu (globalnu) samoprocjenu
samopoštovanje u periodu adolescencije?
osjetni pad samopoštovanja
- biološke, kognitivne i socio-emocionalne promjene
- tjelesne promjene i okupiranost izgledom (posebno kod djevojaka)
- “ogledalni self” se pomjera od roditelja ka vršnjacima
- svijest o nekoherentnosti slike o sebi - zbunjeni kontradikcijama, postepena integracija i razumijevanje složenosti bića
mladalački egocentrizam - preosjetljivost na reakcije drugih, osjećanje da ih niko ne razumije (jer su posebni)
pad je posebno značajan kod djevojaka u svim domenima
- jer su vulnerabilnije, sve probleme opažaju kao veće
- više im je stalo do mišljenja drugih i odnosa sa njima
- više analiziraju i preispituju iskustva, i same i sa drugaricama
čime se bave kognitivno-razvojni pristupi razvoju pojma o sebi?
razvojem socijalne kognicije
- kako djeca počinju da razumiju višestruke socijalne svjetove
- kako se razvija djetetova misao o njegovim iskustvima i načinima na koje ih tumači
samopoimanjem i samoopisivanjem
- samopoimanje = saznavanje vlastitog JA (spada u znanje o sebi)
- samoopisivanje = priroda svojstava koja se navode
konstrukcijom znanja o sebi
- prolazi kroz faze koje slijede kognitivni razvoj
- ne kasni za kognitivnim razvojem
- nepromjenljivi redosljed i univerzalnost
- homogenost u različitim problemima i situacijama
Selmanov model razvoja samopoimanja?
nastao iz Pijažeovog shvatanja kognitivnog razvoja i nadovezuje se na njega
Selman je koristio klinički metod intervjua
- djeci različitih uzrasta je davao niz priča u kojima lik biva suočen sa nekom dilemom/konfliktom, dalje postavlja pitanja o tome šta se dešava sa likom u priči, šta misli i osjeća prema datom konfliktu
- ne ispituje rješenja, već način na koji djeca rezonuju
osnovne pretpostavke:
- razvoj prolazi kroz stadijume
- razvoj je diskontinurian
- razvojne promjene su kvalitativne
- nalazi se dosljednost u različitim situacijama
- razvoj je univerzalan u svim kulturama
Selmanove faze samopoimanja?
- nulta faza - odojaštvo (SM)
- prva faza - rano djetinjstvo (PO)
- druga faza - srednje djetinjstvo (KO)
- treća faza - predadolescencija (ka FO)
- četvrta faza - adolescencija (FO)
nulta faza u razvoju samopoimanja?
odojaštvo - do 2.-3. godine
- dijete razumije fizičko postojanje, ali ne i psihološko
- nema znakova svijesti o tome da je fizičko odvojeno of psihološkog
- ima samo fizičko JA (razlikuje sebe od objekata) - zato je nulta faza
- npr. ne razlikuje unutrašnje stanje tuge od plakanja
prva faza u razvoju samopoimanja?
preoperacionalni stadijum - do 6. godine
- značajna prekretnica je razvoj simboličke funkcije
- dolazi do postepenog razdvajanja fizičkog od psihološkog aspekta
- dijete razlikuje psihološko stanje od ponašanja, ali ne shvata njihov odnos, miješa ih
ograničenja u ovoj fazi su:
- fiksiranost na percepciju
- fiksiranost na jednu dimenziju
- odsustvo reverzibilnosti
- egocentrizam
- brkanje subjektivnog i objektivnog
- prekauzalno rasuđivanje
greška koju dijete pravi u prvo fazi samopoimanja?
dijete razlikuje unutrašnje stanje od spoljašnjeg, ali griješi u tome što vjeruje da su spoljašnje reakcije odraz unutrašnjih
- npr. vjeruje da mislima može upravljati akcijama pa misli da ne može biti tužno a da ne plače, a misli i da samo svojom željom može da učini da se nešto desi
povezuje da je akcija/reakcija produžetak same misli
- vjeruje da ne možemo da sakrijemo svoje unutrašnja stanja od drugih
- vjeruje u kompatibilnost/korespondenciju između unutrašnjih stanja i spoljašnjih manifestacija
druga faza razvoja samopoimanja?
srednje djetinjstvo, konkretno-operacionalni stadijum - do 10.-11. godine
- dijete sada ima logičke operacije i može da zaključuje o uzročno-posljedičnim odnosima (kauzalno zaključivanje)
- oslobodilo se egocentričnosti
shvata da nema korespondencije između unutrašnjeg stanja i spoljašnje manifestacije
- dopušta miješanje
- psihološko stanje se može razlikovati od ponašanja
može da sakrije svoje unutrašnje stanje od drugih, ali vjeruje da svoje unutrašnje stanje ne može sakriti od sebe
četvrta faza razvoja samopoimanja?
predadolescencija
- unutrašnje psihološko “ja” se stabilizuje, postaje stabilni dio ličnosti
- odvajanje “ja kao opažača” (um) od “ja kao objekat saznavanja”
dešava se početak vrjednvanja svog JA
- razumijevanje toga da možemo opaziti svoje unutrašnje Ja (opažač vs objekat saznavanja/posmatranja)
- tad se razvijaju različiti saznajni konflikti
peta faza razvoja samopoimanja?
adolescencija - formalne operacije
- shvatanje da JA nikad nije do kraja saznatljivo
- postoje aspekti pojma o sebi koji su nedostupni
- JA je sa jedne strane skriveno i od sebe
koje su faze u razvoju samoopisivanja?
razvoj samoopisivanja prati kognitivni razvoj
faze:
1. odojaštvo (SM)
2. rano djetinjstvo (PO)
3. srednje djetinjstvo (KO)
4. adolescencija (FO)
prva faza u razvoju samoopisivanja?
odojaštvo - senzomotorni stadijum
- djetetovi opisi sebe ne predstavljaju njegovo razumijevanje izraza koje koristi, već su to samo izrazi koje je dijete usvojilo od drugih
- preko prinicpa modeliranja i potkrijepljivanja dijete ponavlja opise, ali ne zna šta oni znače
druga faza u razvoju samoopisivanja?
rano djetinjstvo - preoperacionalni stadijum
- dijete za samoopisivanje koristi objektivna svojstva, neposredno opaziva
kategorije (kriterijumi) kojima se djeca služe kada opisuju sebe na ovom stadijumu su:
- fizičke karakteristike
- preferencije
- posjedovanja
- umjenja
ovo je zbog kognitivnog ograničenja egocentrizma - jer je usmjereno na sebe, ne uzima širu okolinu u obzir
- nor. kosma mi je kratka, ne volim spanać, mogu da se obujem, imam psa…
treća faza u razvoju samoopisivanja?
srednje djetinjstvo - konkretno-operacionalni stadijum
- dijete za samoopisivanje koristi svrstavanje u kategorije, pomjera se ka neopazivom, pominje ponašane crte, sposobnosti, osjećanja
- koordiniše sa dvije dimenzije, koristi serijaciju i poređenje sa drugima
kategorije/kriterijumi koje koriste na ovom stadijumu su:
- grupne pripadnosti - svrstavanje u kategorije
- sposobnosti
- ponašajne vrte - svijest o svojim postupcima, osobine ličnosti operacionalizovane preko ponašanja
- osjećanja
četvrta faza u razvoju samoopisivanja?
adolescencija - formalno-operacionalni stadijum
- za samoopisivanje koristi apstraktna i hipotetička svojstva
- podrazumijeva hipotetisanje - identifikovanje sopstvenih sposobnosti, a onda stvaranje određenih pretpostavki o nečemu na osnovu njih
kontekstualizacija
- nekonzistentnost, varijacija u predstavljanju spram konteksta, konzistentnost u ponašanju
- razumijevanje da se naše osobine mijenjaju u skladu sa kontekstom, da imamo različite uloge i da iz njih proizilaze naša različita ponašanja
- vidimo mnoštov selfova u različitim kontekstima
- uviđanje nekonzistentnosti
kategorije/kriterijumi za samoopisivanje su:
- stavovi, uvjerenja
- crte ličnosti - apstraktniji vid svojstva ponašanja
- hipotetička svojstva
- socijalne karakteristike - varijacije u različitim kontekstima
različita značenja samoregulacije po Banduri?
- upravljanje svojim emocijama, mislima, ponašanjem
- mehanizam internalizacije
- samoregulacija kroz predviđanje reakcija drugih
šta je internalizacija?
pounutrenje spoljašnje kontrole ka unutrašnjog - ka samoregulaciji
koji mehanizmi (po Banduri) dovode do internalizacije?
- modeliranje
- potkrijepljivanje
- verbalna uputstva
kako dolazi do internalizacije?
- drugi nam prenose osjećaj ponosa ako se uspješno samoregulišemo, pa ga mi internalizujemo
- drugi nam prenose znanja o tome šta je ispravno, a šta nije
- internalizacija ravila, standarda u društvu, koji onda postaju lični standardi - na početku dobijamo pozitivno ili negativno osjećanje u zavisnosti od potkrijepljenja, a onda ta osjećanja pounutrujemo, pa nam posle nisu potrebni spoljašnje odobravanje ili osuda, već oni postaju samoodobravanje ili samoosuda
važnost autoritativnog stila vaspitavanja?
aka induktivnog
- dobro utiče na razvoj samoregulacije
- podrazumijeva pojašnjena i obrazlaganje zahtjeva
- i toplina i kontrola (granice i pravila)
- djeluje formativno na internalizaciju pravila
autoritarni stil vaspitavanja?
- užasan je
- djeca se vaspitavaju principima nagrade i kazne
- djeca samo Skinerovski uče pravila bez shvatanja šireg konteksta - ovim je internalizacija dosta otežana
- često uključuje i uskraćivanje ljubavi
samoregulacija po Vigotskom?
unutrašnji kapaciteti za samoregulaciju se grade kroz odnos, kroz interakciju
- zajednička aktivnost djeteta i odraslog
- podupiranje i socijalno upućivanje - ZNR
- uključnu ulogu ima govor, iz njega se razvija privatni govor
- potpornu funkciju imaju kognitivni i socio-afektivni zadaci
Lurijin model razvoja samoregulacije?
razrada i eksperimentalna potvrda ideja Vigotskog
- govori o faktorima koji određuju razvoj samoregulacije
- npr. glasna instrukcija “ne diraj to” pojačava spremnost djeteta da nešto dira, postiže suprotni efekat - što je zabrana glasnija to je spremnost veća
koji faktori određuju razvoj samoregulacije (po Luriji)?
- prvo spoljašnji usmjeravajui govor (instrukcija) nekog drugog, a onda kasnije i samousmjeravajući govor započinje, usmjerava i inhibira ponašanje
- djeca prvo kontrolišu pokretanje (započinjanje) neke radnje, a onda kasnije i inhibiranje
- ne ponaanje prvo više utiče “puls” govora (fizička energija - jačina i ritam zvukova), a onda i njegov sadržaj/značenje
- impulsivnih grešaka ima više kod mlađe djece, jer se kasnije ovladava inhibicijom
uzrast i glasnoća instrukcije:
- kod mlađe djece - što je instrukcija glasnija to je broj grešaka veći - puls otežava samoinhibiciju
- kod starije djece - što je instrukcija glasnija to je broj impulsivnih grešaka manji
Lurijin zadatak sa stiskanjem loptice?
variraju se uzrast i glasnoća instrukcije “nemoj da stisneš lopticu”
djeca do 3 godine:
- efikasne su jedino instrukcije i to za pokretanje radnje
- za inhibiranje radnje su efikasne samo jednostavne instrukcije (“stani!”)
- što je instrukcija glasnija to je veći broj impulsivnih grešaka jer glasnoća (puls spoljašnjeg govora) dovodi do izvršavanja određene radnje, a sadržaj nije važan
- mlađa djeca reaguju na puls, a samoinhibicija im je otežana
- npr. na glasno “nemoj da stisneš lopticu” reaguju isto kao da im je rečeno da stisnu lopticu
djeca od 3-4 godine:
- efikasne su i samoinstrukcije za pokretanje radnje
- samokontrolisana inhibicija im je još uvijek teška
- što je instrukcija glasnija, to je vjerovatnije da neće uspjeti da upotrijebe samoinstrukciju, jer reaguju na puls govora
djeca od 5+ godina:
- efikasne su i samoinstrukcije i to i za pokretanje i za inhibiranje radnje
- reaguju na sadržaj instrukcije
- govor je internalizovan, reaguju na njegov sadržaj/značenje
- glasnoća instrukcije smanjuje broj grešaka
