Razvoj govora - teorije Flashcards
koji su aspekti govornog razvoja?
- usvajanje jezičkog sistema
- razvoj funkcije govora
- razvoj komunikacije
na šta se odnosi usvajanje jezičkog sistema?
- na usvajanje fonetske (glasovne) strukture jezika - razlikovanje, izgovaranje, segmentiranje glasova
- na semantički razvoj - usvajanje riječi (leksika) i značenja (pojmovi)
- na ovladavanje gramatikom - pravila za konstrukciju riječi i rečenica
koje su osnovne funkcije govora?
- recepcija - slušanje i razumijevanje govora (razvija se brže)
- produkcija - verbalno izražavanje
na šta se odnosi razvoj komunikacije?
na upotrebu govora u vrlo specifičnom, socijalnom kontekstu
- pragmatika - pravila i vještine verbalne komunikacije
koje su glavne teorije govornog razvoja?
- nativistička - Čomski
- teorije učenja - Skinet (operantno) i Bandura (socijalno)
interakcionističke:
- funkcionalističa - Vigotski i Bruner
- kognitivistička - Pijaže
koja je osnovna teza nativističkog gledišta?
jezička sposobnost je najvećim dijelom urođena - postoji biološka pripremljenost za usvajanje jezika
nativistički džoker?
- djeca usvajaju govor veoma brzo i relativno lako i to na uzrastu na kom im kognitivne sposobnosti nisu dovoljno razvijene
- jezička pravila su veoma složena, a djeca ih lako savladavaju, iako ih nisu otkrila iskustvom niti su njima direktno podučavana
- postoji univerzalni redosljed osvajanja glavnih jezičkih dostignuća
- sva djeca na vrlo sličnim uzrastima ovaldavaju jezičkim dostignućima (postoje individualne i grupne razlike, i to veće nego kod motornog razvoja)
šta kaže Čomskijeva teorija generativne gramatike?
- jezička sposobnost je urođena i počiva na sistemu dispozicija koji je utisnut u strukturu ljudskog mozga
osnovni pojmovi:
- LAD
- transformativna gramatika
- dubinska i površinska struktura
šta je LAD? šta radi? šta se tu nalazi?
sredstvo za usvajanje jezika (čip)
- omogućava djeci da brzo usvoje maternji jezik, da ga razumiju i produkuju, i to samo na osnovu izloženosti govora u sredini
- ovdje se nalazi univerzalni sistem strukturalnih pravila (gramatika) koji je zajednički svim jezicima (aka dubinska struktura jezika)
šta je dubinska, a šta površinska struktura jezika?
- dubinska struktura jezika podrazumijeva strukturalna pravila koja su u osnovi svih jezika (nalazi se u čipu od rođenja)
- površinska struktura jezika podrazumijeva konkretna pravila različita od jezika do jezika
šta je transformativna gramatika? kako radi?
transformativna gramatika je mehanizam usvajanja jezika
- kad dijete sluša govor, ono površinsku strukutru koju čuje prevodi u dubinsku koju već ima, i tako razumije jezik
- kad dijete govori ono prevodi dubinsku strukturu u površinsku
- kad dijete usvoji strukturalna pravila jezika ono može da razumije i produkuje neograničen broj riječi i rečenica
kritike (dopune) modela Čomskog?
- istraživanja djece odrasle u izolaciji
- djeca koja nisu imala izloženost govoru u kritičnom periodu nekad imaju trajne nedostatke, posebno u domenu gramatike i komunikacije
- ovo pokazuje da je jezička sposobnost rezultat interakcije nasljeđa i učenja - usvajanje jezika nije tako brzo i uključuje učenje
- napredak je prije postupan i uključuje učenje
- Čomski samo kaže da učenje nije primarni mehanizam razvoja jezika, ali da svakako učestvuje - teškoće u otkrivanju jedinstvenog čipa/LAD-a
- prije se radi o nizu modula koji su specijalizovani za različite aspekte usvajanja jezika
- npr. djeca sa razvojnim teškoćama
koja je osnovna pretpostavka teorija učenja?
jezik se usvaja mehanizmima učenja
kako Skiner objašnjava razvoj jezika/govora?
operantnim uslovljavanjem
- ono je osnovni mehanizam učenja jezika
- kad dijete nešto kaže slijedi nagrada ili kazna
osnovni pojmovi:
- potkrijepljenje
- nagrada i kazna
- metoda aproksimacije
šta je metoda aproksimacije?
kad dijete spontano proizvede određene zvukove, odrasli spontano potkrijepljuju one koji sve više liče na riječi
- onda potkrijepljivanje dovodi do usvajanja riječi i rečenica
Skinerove nagrada i kazna u razvoju jezika?
- nagrada - izražavanje naklonosti, ponosa, oduševljenja, ostvarivanje cilja (odrasli spontano nagrađuju, met. aprok.)
- kazna - neodobravanje, direktno ispravljanje, neostvarivanje cilja, grđenje
*ispravljanje je ključno
koje kritike Čomski upućuje Skineru?
Čomski: potkrijepljenje nije opšti mehanizam jer ne objašnjava nešto što je više kompleksno
- jezik se primarno usvaja kroz slušanje, a ne kroz govorenje
- djecu niko ne podučava gramatičkim pravilima, nego ih usvajaju kroz samu izloženost govoru
- odrasli ne potkrijepljuju gramatičku tačnost govora, ne ispravljaju gršeke i ne nagrađuju tačno
Skinerov odgovor:
- odrasli često reaguju na gramatičku tačnost govora
- odrasli pružaju povratne informacije: ispravke i uputstva
koja je blaža teza objašnjenja razvoja govora putem operantnog uslovljavanja?
- operantno uslovljavanje učestvuje u usvajanju govora, ali nije ključno
- ono objašnjava rani razvoj leksike i ispravljanje grešaka
kako Bandura objašnjava razvoj govora?
govor se razvija putem učenja po modelu
osnovni pojmovi:
- princip modeliranja
- ekspoziciono izlaganje
- selektivno oponašanje
Bandurin princip modeliranja?
dijete oponaša govor modela i tako usvaja riječi i složene jezičke izraze
- često u kombinaciji sa operantnim uslovljavanjem
Bandurino ekspoziciono izlaganje?
aka operaciono učenje
- dovoljno je da model bude prisutan i da govori
- pravila se usvajaju kroz samu izloženost govoru
šta je selektivno oponašanje?
Bandura
- ponavljanje strukture jezičkih izraza, a ne i samog sadržaja
koje kritike Čomski upućuje Banduri?
Čomski: opservaciono učenje ne može biti osnovni mehanizam jer je jezički razvoj brz i lako se dešava, a pravila su kompleksna i dijete je kognitivno nerazvijeno
- svakodnevni govor modela najčešće nije pravilan, a djeca ipak usvajaju pravialn govor
- djeca izgovaraju ono što nikad nisu čula i što nisu ogla čuti, sistematski prave greške koje odrasli ne ispravljaju i ne prave
- opservaciono učenje ne objašnjava jezičko stvaralaštvo
odgovori Bandure:
- modeliranje NIJE direktno podučavanje
- razlikuje se govor koji majka upućuje djetetu od onog koji upućuje drugima (majčinski govor)
- oponašanje nije doslovno kopiranje izraza, imitacija nije direktno oponašanje, već se radi o selektivnom oponašanju
koja je blaža teza razvoja govora putem učenja po modelu?
modeliranje učestvuje u usvajanju jezika
- objašnjava usvajanje strukturalnih pravila sintakse (pravila tvorbe riječi i rečenica)
koje kritike Čomski upućuje i Skineru i Banduri?
ni jedan oblik učenja ne može biti osnovni mehanizam razvoja jezika
- zbog brzine i lakoće usvajanja govora
- zbog složenosti jezičkih pravila
radi se o interakciji nasljeđa i iskustva
- ali razlike u iskustvu uslovljavaju razlike u tempu i vrsti govornog razvoja
koja je osnovna pretpostavka interakcionističkih gledišta?
sposobnost usvajanja jezika je jednim dijelom urođena
kako kognitivisti objašnjavaju razvoj govora?
moraju da se razviju kognitivni preduslovi da bi usvajanje jezika bilo moguće
- usvajanje jezika počiva na kognitivnim operacijama
- moraju da postoje saznajne kategorije (pojmovi) u koje se uklapaju jezički izrazi
- upotreba jezika počiva na razumijevanju odnosa (relacija)
osnovni pojmovi:
- kognitivni preduslovi
- semantički razvoj
kako glasi jača kognitivistička teza?
saznajni razvoj omogućava usvajanje jezika/govora
- kognitivna dostignuća određuju jezičke oblike koji se mogu usvojiti
- kad se ispuni kognitivni preduslov onda može i da se iskaže govorom
kako glasi blaža kognitivistička teza?
radi se o interakciji kognitivnog i jezičkog razvoja
kognitivističko objašnjenje semantičkog razvoja?
aka usvajanje riječi
- pojmovi (značenje riječi) su ključni
razvoj značenja kao kategorizacije (pojmovi)
- riječi označavaju klase objekata koji imaju neka zajednička svojstva, pri čemu neka druga svojstva nisu važna
- tako su značenje riječi (klase) i usvajanje riječi kognitivni procesi utvrđivanja sličnog i različitog
- riječi označavaju klase objekata, a ne samo pojedinače objekte
dijete analizira jezik preko značenja
- kad razumijeva jezički izaz ono prvo kognitivno analizira ono što se dešava u datoj situaciji i tako shvata značenje
- razumijevanje rečenice razvisi od razumijevanja odnosa u datoj situaciji (kognitivno razumijevanje)
- kad dijete razumije šta se dešava u datoj situaciji onda ono to može da razumije ili iskaže nekim jezičkim oblikom (riječima)
koji su kognitivni preduslovi za usvanje jezika?
- postojanost objekta
- simbolička funkcija
- shvatanje relacija
- razvoj pojma negacije
- shvatanje vremenskih i prostornih odnosa
*nužno je da uzrast govorne prekretnice odgovara kognitivnoj prekretnici
kognitivna prekretnica postojanosti objekta i govorni razvoj?
postojanost objekta se razvija istovremeno kao i prve riječi - oko 8. mjeseca
- postojanost objekta j evrsta djetetovog bazičog znanja o objektima, pa će kad se ona savlada dijete moći da koristi prve riječi
- da bi došlo do postojanosti objekta mora da dođe do fleksibilnosti kognitivnih šema (razdvajanja akcionih šema i objekata)
- ako beba razumije odvojenost sebe i objekta onda može i da imenuje objekat
riječi su simboli koji zamjenjuju denotate (objekte)
- nešto ne može biti denotat ako dijete nema osnovnu svijest o objektima, ako nije razdvojilo AŠ od njih
kognitivna prekretnica simbolička funkcija i razvoj govora?
simbolička funkcija i eksplozija imenovanja i prve rečenice (od 2 riječi) se razvijaju oko 18. mjeseca
šta je sinonim za eksploziju imenovanja?
rapidno povećanje rječnika
shvatanje relacija i razvoj govora?
shvatanje relacija je razumijevanje odnosa između vršioca radnje, radnje i objekta
shvatanje relacija se javlja istovremeno kad i (prve) dvočlane kombinacije riječi - oko 18. mjeseca
- tada djeca u svim kulturama počinju da ovladavaju istim univerzalnim kombinacijama (njih 12), s tim da mogu da variraju u uzrastu u zavisnosti od složenosti jezičkih izraza
pojam negacije i razvoj govora?
univerzalni jezički razvoj ima određeni redosljed razvijanja negacije, zbog univerzalnog kognitivnog redosljeda:
1. nepostojanje, nestajanje - NEMA +___
2. odbijanje, odbacivanje - NEĆE + ___
3. poricanje - NIJE + ___
shvatanje vremenskih i prostornih odnosa i razvoj govora?
jezički redosljed usvajanja priloga i prijedloga slijedi kognitivni redosljed - od jednostavnijih ka složenijim:
1. topološki (najjednostavniji) - “u” i “na”
2. euklidovski (složeniji) - “ispred”, “ispod”, “pored”
3. najsloženiji prostorni - “duž” i “kroz”
(ovo ilustruje blažu kognitivističku tezu - interakciju jezičke i kognitivne složenosti)
objašnjenja semantičkog razvoja?
- model sržne funkcije
- model semantičkih crta
- usvajanje relacionih izraza
model sržne funkcije?
prve kategorije su zasnovane na razumijevanju funkcije objekta
- funkcionalne sličnosti se uviđaju prije perceptivnih (objašnjava grešku pretjerane generalizacije)
- što više akcija dijete može da izvede sa nekim objektom, to će brže usvojiti riječ za taj objekat
model semantičkih crta?
značenje se gradi iz semantičkih crta - nizova elemenata, jedinica značenja
- semantičke crte su niz obilježja koja čine značenje nekog pojma
- djeca postepeno povećavaju broj semantičkih crta preko kojih je reprezentovano značenje nekog pojma
objašnjava grešku pretjerane generalizacije značenja
riječ “pas” =
1. 4 nogoe + krzno - pa je koristi za psa, mačku, medveda, igrračku
2. 4 noge + krzno + nije veće od mene - pa je koristi za psa, mačku, igračku, ali ne i medveda
3. 4 noge + krzno + nije veće od mene + laje - pa je koristi samo za psa
usvajanje relacionih izraza?
dijete relacione izraze usvaja od opštijih ka posebnijim crtama, pa ih često brka
npr. riječi “prije” =
1. vrijeme dešavanja nečega, “nekad” - pa je koristi za prije, poslije, sad i ostalo
2. vrijeme dešavanja nečega + nije istovremeno - pa je koristi za prije, poslije
3. vrijeme dešavanja nečega + neistovremeno + ranije - pa je koristi samo za prije
kako funkcionalisti objašnjavaju razvoj jezika/govora?
ne osporavaju centralne teze drugih pristupa, ali smatraju da drugi ne prepoznaju da se jezik usvaja u socijalnoj interakciji, u zajedničkim aktivnostima djeteta i osoba iz njegove koline, u raznim svakodnevnim aktivnostima, kojima je uvijek cilj da se ostvare i neki zajednički ciljevi
- naglašavaju pragmatiku
- govor nastaje u okrilju socijalne i praktične djelatnosti koja nije individualna, već socijalno i kulturno posredovana
osnovni pojmovi u funkcionalističkom pristupu?
- socijalna interakcija
- zajednička aktivnost, zajednički ciljevi, zajedničko razumijevanje
- ko-konstrukcija značenja, socijalni feedback
- praktično-situaciona komunikacija, pragmatski kontekst
- sistem jezičke podrške
- LASS
- paradoks ontogeneze
- konverzaciona hipoteza- formatiranje
- socijalno upućivanje
govor kao djelatnost (funkcionalisti)?
govor je komunikativna djelatnost, čiji je cilj zajedničko razumijevanje stvarnosti, efikasnija komunikacija
na šta funkcionalisti stavljaju akcenat?
na razvoj značenja kroz zajedničku praktičnu aktivnost - ko-konstrukcija značenja
(jezik je osnovno sredstvo socijalno i kulturno posredovane aktivnosti)
praktično-situaciona komunikacija?
izlaganje jeziku bez interakcije nije dovoljno za razvoj govora
- neophodno je učešće u zajedničkim aktivnostima i izlaganje jeziku kao sastavnom dijelu tih aktivnosti
koje su dvije vrste komunikacije (funkcionalisti)?
- afektivna komunikacija
- praktično-situaciona komunikacija
razvoj govora u ontogenezi i filogenezi (funkcionalisti)?
govor se u ontogenezi i filogenezi ne razvija iz afektivne komunikacje, već iz praktično-situacione, u kontekstu zajedničkog rada djeteta i odraslog - praktična i u neku konkretnu situaciju uronjena interakcija
šta je sistem jezičke podrške?
funkcionalistički pojam
- to je sociokulturni potporni sistem kojim sredina podržava i pridržava razvoj govora
koji je osnovni princip sistema jezičke podrške? objasni
zona narednog razvoja = podupiranje = scaffolding
- dijete biva sistematski izlagano govoru koji je malo kompleksniji od onoga koji već posjeduje, a koji uz pomoć sredine može da razvija
- namjerno korišćenje jezika koji je “malo iznad” onoga što dijete može da razumije i produkuje
- jezička podrška (kreiranje ZNR) počinje prenatalno, ali konverzaciona hipoteza kaže od rođenja
šta je LASS?
Brunerov pojam, potporni sistem za usvajanje jezika
- sistem strategija za podsticanje govornog razvoja
šta je paradoks ontogeneze?
Vigotskijeva ideja
- mnogo prije nego što je dijete u stanju da razumije i produkuje govor, sredina ga tretira kao da već jeste dio kulturne i jezičke zajednice
- zbog ovakvog odnosa sredine su prva semiotička ponašanja upravo riječi
- sredina ovako podupire djetetov razvoj govora, pa ono iako se samo preverbalno oglašava, uči vještine govora, dijaloga, komunikacije, recipročnost, naizmjeničnost
šta kaže konverzaciona hipoteza?
razvoj govora počinje u preverbalnoj fazi
- dijete već tad komunicira sa svojom okolinom
- ovo je važno i za početni socio-afektivni razvoj
šta je formatiranje?
Brunerov pojam
formati su socijalno uobličene zajedničke aktivnosti, strukturisane socijalne interkacije posredovane kulturnim produktima
- to su socijalni događaji koji liče na scenario (igra, ples, pjesmice)
- i oni su LASS
formatiranje je stvaranje pragmatskog konteksta koji sužava moguća značenja riječi, čime pomaže u usvajanju novih riječi
- dešava se brzo i efikasno zbog toga što je u strukturisanom konkretnom kontekstu
šta je ko-konstrukcija značenja?
zajedničko stvaranje značenja - jezik se usvaja u okviru brojnih zajedničkih aktivnosti, čiji je sastavni dio govor
- osnovni mehanizam usvajanja jezika je socijalni feedback = povratna informacija
odrasli svojim reakcijama i ponašanjem daju socijalni feedback, što djetetu tumači moguća, potencijalna i stvarna značenja riječi
- npr. od “mama” i “baba” sredina pravi prve riječi, a slično je i za holofraze i telegrafski govor - sve ovo se razumijeva u kontekstu, a odrasli daju značenje onome što dijete kaže
šta je osnova socijalnog feedback-a? objasni
paralelni verbalni kod
- odrasla osoba govorom opisuje djetetu ono što se dešava u okolini
- npr. majka presvlači dijete i govori mu o tome
u paralelnom verbalnom kodu se dešava socijalno upućivanje
- prvo se ostvaruje zajednička intencionalnost, pa onda dijete “čuje” komentar ili opis predmeta, događaja ili radnje
- ovo je osnovni mehanizam i socioafektivnog i kognitivnog razvoja
majčinski govor?
majčinski govor je dobro podešena podrška govornom razvoju aka govor usmjeren na dijete
- primjenjuju ga i drugi ljudi ne samo majke
- partner u asimetričnoj interakciji prilagođava govor djetetu
- kulturno univerzalan fenomen - koriste ga sve majke, djeca ga univerzalno preferiraju i razumiju i kad je na stranom jeziku (pokazuju facijalnu ekspresiju koja odgovara intonaciji)
karakteristike:
- pojednostavljen
- sa naglašavanjem i ponavljanjem
- redundantan
- naglašene facijalne ekspresije
- visoki tonovi
- afektivno intoniran
- nježan, topao
- pravilan, spor
- cjelovit
naglašeni intonativni obrasci:
- visoki, topli tonovi su signal odobravanja i aktiviranja djeteta
- naglo opadajuća intonacija je signal neodobravanja
zašto majčinski govor pomaže razvoju govora?
- njegove karakteristike omogućavaju djetetu da obrati pažnju na govor, pa djeca lakše prepoznaju i usvajaju riječi kad im se neko obraća majčinskim govorom
- veoma podržava zajedničku intencionalnost (zajednički fokus pažnje)
- majka ili govori o onome u šta dijete gleda/pokazuje ili prvo usmjeri djetetovu pažnju na nešto pa onda govori o tome
- i vrlo male bebe uspješno koriste pragmatičke znakove za zajedničku pažnju - podržava uzajamnost, reciprocitet, razumijevanje, nadovezivanje
- imenovanje je mnogo efikasnije u ovoj vrsti razmjene, čak i dok se dijete samo preverbalno oglašava
- podržava komunikaciju i olakšava učenje - postavlja standarde i kreira ZNR
- osoba podiže standarde kako beba napreduje u govornom razvoju
- važna su i očekivanja koja majke imaju od djeteta, kao i responzivnost na dijete
očekivanja roditelja i govorni razvoj djeteta?
roditelji koji imaju viša očekivanja pružaju bolju potporu za govorni (i svak drugi razvoj)
- induktivni, autoritativni roditeljski stil je najuspješniji
- posebno su uspješne majke sigurno vezane djece
istraživanje DeLoache-ove?
4 grupe djece, učenje riječi:
- samo emisija
- samo majka
- emisija + majka
- kontrolna grupa
najuspješnija je bila uobičajena, prirodna interakcija, pa onda gledanje emisije uz majku (nije bilo razlike između samo emisije i kontrolne grupe)
povratna informacija kao mehanizam usvajanja jezika?
govor se usvaja kroz praktično-situacionu komunikaciju
- nije direktan feedback ili modelovanje
- roditelji često ne ispravljaju greške u govoru i ne pokazuju ne odobravanje
postoje dva načina markiranja negramatičnih konstrukcija:
- pozitivni dokaz (afirmacija) - sama upotreba pravilnog oblika (uspješnije)
- negativni dokaz (afirmacija) - direktno ispravljanje grešje, izaziva otpor i kad dijete “sarađuje”
pragmatski kontekst?
maternji jezik se usvaja drugačije od stranog
pragmatski kontekst pomađe u usvajanju maternjeg jezika - brže i efikasnije dovodi do usvajanja jezika
- govor se razvija bez posebne obuke (direktnog podučavanja) i usvajanje je neodvojivo od praktično-situacionog konteksta
- kad se djeca direktno podučavaju jeziku ona teško usvajaju nove riječi
- kad uče riječi uronjene u spontanu, prirodnu aktivnost usvajaju ih vrlo brzo
- oslanjanje na kontekst omogućava razumijevanje - dovodi do razvoja sve složnijeg i preciznijeg govora
mehanizam brzog mapiranja?
dio pragmatskog konteksta
- djeca brzo usvajaju riječi kad ih čuju u nekoj konkretnoj situaciji/kontekstu koji ograničava moguća tumačenja, jer tako brzo mogu da izvedu značenja koja se kasnije potvrđuju kroz iskustvo
- pragmatski kontekst sužava moguća značenja i pomaže djetetu da napravi hipotezu o značenju neke riječi, što će provjeriti u toku interakcije
