Moralni razvoj Flashcards
šta je moralno mišljenje?
mišljenje koje ima vrijednosnu prirodu, vrjednujuće
- pitamo se da li je nešto sa vrijednosnog stanovišta dobro ili loše, ispravno ili pogrešno, prihvatljivo ili ne, opravdano ili ne
moralno mišljenje je i prospektivno
- prirpisuje kako se treba ponašati i kako treba postupiti u određenim situacijama, a kako ne treba
šta su najčešći predmeti moralnog suđenja?
- postupci, ponašanja
- osobe
- stavovi
- društvene prakse
na čemu se zasnivaju vrjednujuća i prospektivna dimenzija moralnog mišljenja?
na moralnim standardima (pravilima, normama)
- neke moralne norme su i zakonske
- moralni standardi su utemeljeni na vrijednostima
na čemu se zasniva naše moralno suđenje?
na etičkim principima koje sami biramo
težina i izazovnost moralnih pitanja i dilema najčešće proizilaze iz sukobljavanja dvije unverzalne vrijednosti
šta su moralne dileme?
slabo strukturisani problemi
- ne znamo da li smo tačno rasuđivali, ne postoji način da utvrdimo ko je upravu, a moguće je i da nema pravog rješenja
- komplikuju moral, moralna pravila i norme - zato što su kontekstualni, zavise od kulture, istorijskog perioda, socijalnog konteksta (određene društvene grupe imaju svoj poseban moral, poseban etički kod)
koja su dva istraživačka pristupa moralu u razvojnoj psihologiji?
- pristup koji se bavi moralnim mišljenjem (uticajniji)
- pristup koji se bavi moralnim ponašanjem
pristup koji se bavi moralnim mišljenjem?
kognitivistički pristup (Pijaže i Kolberg)
- istražuje se kako djeca razumiju i shvataju moralna pravila, zašto ih slijede u ponašanju, kako formiraju i obrazlažu sud o moralnosti postupaka i kako procjenjuju odgovornost i kaznu
pristup koji se bavi moralnim ponašanjem?
ispituju se dječiji postupci
- npr. zašto kradu, lažu, započinju tuču, zašto se ponašaju altruistički, nesebično, saradnički…
najviše su ispitivana moralna osjećanja
- istraživanja su se bavila i utvrđivanjem faktora (sredinskih, bioloških, psiholoških) koji utiču na moralno ponašanje
ranije su najveći utiacj unutar ove teorije imale teorije socijalnog učenja i psihoanaliza, a danas psihometrijski pristup
- fokusira se na posmatranje crta ličnosti kao korelata moralnog ponašanja
osnovne pretpostavke kognitivističkog pristupa moralu?
- moralni razvoj se zasniva na kognitivnom, tj. na prirodi kognitivne strukture
- moralni razvoj prolazi kroz stadijume i faze
- postoji univerzalni redosljed razvoja moralnog mišljenja
- homogenost moralnog mišljenja
šta znači to što moralni razvoj prolazi kroz stadijume i faze po kognitivistima?
- moralni razvoj je diskontinuiran
- slijedi razvojnu logiku kognitivnog razvoja, napreduje zajedno sa njim
- priroda kognitivne šeme određuje način na koji će dijete razumjeti moralna pitanja, pravila, dileme i način na koji će donositi sud o tome šta je moralno, kriterijume moralnosti i razloga za poštovanje ili nepoštovanje pravila
- dijete nije sposobno da moralno rasuđuje a određeni način sve dok se ne ostvare kognitivni preduslovi za to
šta podrazumijeva univerzalni redosljed razvoja moralnog mišljenja po kognitivistima?
- da nema preskakanja stadijuma
- da nema vraćanja na prethodne stadijume
- redosljed je kulturno univerzalan
- ali, moguće je da moralni stadijum kasni u odnosu na kognitivni - roditelji mogu da inhibiraju (uspore) ili čak podstiču (ubrzaju) ostvarivanje dostignuća u moralnom razvoju
šta podrazumijeva homogenost moralnog mišljenja po kognitivistima?
- djeca dosljedno rasuđuju nezavisno od problema ili situacije
- koriste isti način mišljenja za svaku vrstu moralnih dilema
- mišljenje je nezavisno od sadržaja
- djeca dosljedno rasuđuju ili u jednoj fazi ili u dvijema susjednim fazama, ali nekad mišljenje zavisi od vrste moralne dileme (znači moralno mišljenje zapravo nije uvijek homogeno)
zašto se moralno mišljenje i moralno ponašanje ne poklapaju uvijek? šta to znači=
jer ponašanje zavisi i od drugih faktora
- znači, moralno mišljenje ne određuje nužno moralno ponašanje
koje su glavne metode za ispitivanje moralnog razvoja kod kognitivista?
- prirodno posmatranje i klinički metod
- rješavanje moralnih dilema (važnije)
prirodno posmatranje i klinički metod za ispitivanje moralnog razvoja kod kognitivista?
- posmatraju se dječija igra i način na koji formiraju i pridržavaju se pravila
- pitaju se o tome šta misle kako nastaju pravila, da li se mijenjaju, u kojoj mjeri se moraju poštovati
rješavanje problema za ispitivanje moralnog razvoja kod kognitivista?
- od djeteta se traži da riješi neku moralnu dilemu/problem
- analizira se kako dijete formira, obrazlaže i donosi moralni sud
- npr. ispriča im se priča - “isprljani stolnjak” (Pijaže”), “Hajncova dilema” (Kolberg)
Pijažeov model moralnog razvoja?
osnova Kolbergove teorije
četiri faze moralnog razvoja:
1. amoralnost
2. heteronomna moralnost
3. autonomna moralnost
4. zrela moralnost
prva faza moralnog razvoja po Pijažeu?
amoralnost - prve 3-4 godine života
- djeca ne shvataju moralnost i moralna pravila
- amoralno znači da nema ustanovljenog morala zbog kognitivne nezrelosti (nije isto što i nemoralno)
- igra je paralelna ili nema formalnih pravila ako je zajednička, ali se nekad uvode ograničenja koja su dio igre
šta etolozi misle o Pijažeovoj prvoj fazi moralnog razvoja?
da je sranje
- mala djeca imaju neku moralnu intuiciju, neka rudimentarna znanja o onome što će kasnije postati moralno mišljenje
- biološki zasnovano znanje o moralnosti postupaka (začeci moralnog mišljenja) postoje i kod preverbalnih beba
etološki eksperiment sa metodom iznevjerenih očekivanja?
- bebe od 6 do 10 mjeseci
- gledaju crtani u kom se rozi krug penje uz brdo, pojavljuje se žuti trougao koji mu pomaže, a onda plavi kvadrat koji mu odmaže
onda se bebama izlažu dva događaja:
- neočekivani događaj - krug ide ka kvadratu
- očekivani događaj - krug ie ka trouglu
- bebe od 10 mjeseci su bile iznenađene kad vide neočekivani događaj
- bebe od 6 mjeseci preferiraju pomagača
nakon eksperimenta su bebe mogle da uzmu ili kvadrat ili trougao, i skoro sve su uzele trougao
znači, preverbalne bebe imaju neku socijalnu evaluaciju
- npr. pomaganje vs nanošenje štete
- postoji biološka osnova moralnog mišljenja i ponašanja
šta su kriterijumi vrjednovanja?
kriterijumi na osnovu kojih donosimo sud o tome šta je moralno, a šta nemoralno
druga faza moralnog razvoja po Pijažeu?
heteronomna moralnost
- odgovara starijem uzrastu preoperacionalnog stadijuma - znači i preoperacionalnim kognitivnim ograničenjima
kriterijumi vrjednovana:
1. heteronomni
2. moralni realizam
3. objektivna odgovornost
4. bezuslovna pravda
heteronomni kriterijumi vrjednovanja u drugoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
tuđi, preuzeti od drugog
- moralnost još nije autonomna
- prvo se preuzima od roditelja i drugih autoriteta
- svaki postupak koji krši zahtjeve (pravila) autoriteta je nemoralno
- moralno je ono što kaže autoritet
moral prinude
- razlozi za poštovanje pravila su dobijanje nagrade i izbjegavanje kazne
- tu se vidi ograničenje egocentrizma - jedino čime se dijete rukovodi je vlastita dobrobit
moralni realizam kao kriterijum vrjednovanja u drugoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
pravila su objektivno data i nepromjenljiva, apsolutna su
- djeca vjeruju da su pravila došla od nekog autoriteta (npr. Boga), da oduvijek postoje i ne mogu da se mijenjaju
- ne shvataju arbitrarnu prirodu pravila
- pravila moraju da se potuju doslovno i u svim situacijama
- čak i u igri rijetko mijenjaju pravila, iako bi to igru učinilo zabavnijom
- ovdje se vidi ograničenje subjektivizacije objektivnog (manifestacija nominalnog realizma) - ne shvataju da su pravila nastala dogovorom među ljudima
objektivna odgovornost kao kriterijum vrjednovanja u drugoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
uzima u obzir samo posljedice djela
- zanemaruje motive i namjere, jer su to unutrašnji, neopazivi činioci
- zadatak “isprljani stolnjak” - reći će da je više krivo dijete koje je više isprljalo
- ovo je zbog ograničenja centriranost na jednu dimenziju i fiksiranost na percepciju
bezuslovna pravda kao kriterijum vrjednovanja u drugoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
vjeruju da za svako kršenje pravila mora slijediti kazna
- misli da sama aktivnost dovodi do neke posljedice iako ne postoji uzročno-posljedična veza
- strahuju i kad niko ne zna da su prekršili pravilo
- ovo je zbog ograničenja magizma - vjeruje da kazna mora da slijedi nakon kršenja pravila, i zbog ograničenja realizma - vjeruje da drugi mogu da znaju šta ono misli, osjeća i uradi (pa i kad nikog nema)
treća faza moralnog razvoja po Pijažeu?
autonomna moralnost
- odgovara konkretno-operacionalnim kognitivnim dostignućima
- razvoj logičkih operacija omogućava “pravu moralnost”
ključno:
- prava moralnost
- moralni relativizam
- gubitak vjerovanja u bezuslovnu pravdu
- značaj socijalnog iskustva
- zadatak isprljanog stolnjaka
koje kognitivno dostignuće omogućava autonomnu moralnost?
reverzibilnost
- omogućava razumijevanje uzajamnosti (reciprociteta)
- shvata da pravila štite zajedničke interese svih, da moraju da imaju dvosmjerno važenje, što je esencijalno da bi pravilo bilo pravilo
važnu ulogu igra i decentracija - razumijevanje tuđe pozicije i briga za druge
prava moralnost u trećoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
- autonomna moralnost
- odlučuje da poštuje pravila, ne zbog prinude, već jer ih vrjednuje same po sebi, jer ona obezbjeđuju zajedničku dobrobit
- opšti princip pravednosti ulazi u svijet moralnog rasuđivanja djeteta (jednakost, saradnja, lojalnost)
moralni relativizam u trećoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
zamjena za moralni realizam
- dijete shvata da su pravila arbitrarna, subjektivna, rezultat dogovora, da bi se svi zaštitili
- shvata da se pravila dogovorom mogu promijeniti
zadatak isprljanog stolnjaka?
Pijažeov zadatak
- pri procjeni treba da uzmu u obzir i namjeru i posljedicu
- od 7 do 9 godina je prelazni period
- sa 10 godina kao važniju procjenjuju motivaciju, namjeru - subjektivna odgovornost
znači, imamo postupno napredovanje koje je zasnovano na kognitivnom konfliktu
- djeca shvataju da je motivacija važnija prvo u situacijama koje su bliske njihovom iskustvu (svakodnevnim), pa tek onda u zadacima
- takođe, prvo više vrjednuju motivaciju u procjeni svojih postupaka - jer tu imaju više iskustva, pa i više kognitivnog konflikta
gubitak vjerovanja u bezuslovnu pravdu u trećoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
kroz iskustva kognitivnog konflikta djeca shvataju da krđenje pravila može proći neopaženo i nekažnjeno
- zahvaljujući kognitivnom konfliktu (napretku kroz uravnotežavanje) dijete postaje sposobno za naprednije moralno rasuđivanje, ali to nije jedini faktor
značaj socijalnog iskustva u moralnom razvoju?
za moralni razvoj je važna uloga socijalnih faktora - socio-kognitivni konflikt
važni su i socijalno iskustvo i interakcija sa drugim osobama:
- roditelji - asimetrična interakcija
- vršnjaci - simetrična interakcija (igraju ključnu ulogu)
uloga vršnjaka u moralnom razvoju?
aka simetrična socijalna interakcija
- tu je kognitivni, socijalni, afektivni konflikt više podsticajan
- tada djeca su prijemčivija za zrelije rasuđivanje nego kad se sučele sa rasuđivanjem roditelja
- ovdje je najveće napredovanje u moralnom rasuđivanju kad su u situacijama izloženi malo zrelijem načinu rasuđivanja od svog - zato što je to bliže njihovom rasuđivanju od roditeljskog, a opet malo zrelije
zašto je konflikt sa roditeljem manje produktivan za moralni razvoj?
jer ga djeca doživljavaju kao kritiku, osudu, jer roditelj nastupa sa pozicije moći, što dovodi do straha od kazne
koji roditeljski stil je najefikasniji u podsticanju moralnog razvoja?
autoritativni, indukovani stil roditeljstva
- indukuje zreliji način moralnog rasuđivanja
- daje razloge, objašnjenja, implikacije zbog kojih pravila treba da se poštuju
- podupire razumijevanje
- ne konfrontira, nije “jer ja tako kažem”
ostali stilovi roditeljstva i kažnjavanje podstiču niže nivoe moralnog rasuđivanja i otežavaju prelazak na zreliju moralnost, čak i kad postoje kognitivni preduslovi
znači, kad dijete ostvari određena kognitivna dostignuća i oslobodi se nekih ograničenja, ono jeste sposobno da zrelije rasuđuje, ali to da li će se to zaista desiti zavisi i od niza socijalnih faktora, a ne samo kognitivnih
četvrta faza moralnog razvoja po Pijažeu?
zrela moralnost
- odgovara formalno-operacionalnim dostignućima
- Pijaže nije baš razvio ovu fazu
- ključni kognitivni preduslov je razvoj apstraktnog, hipotetičko-deduktivnog rasuđivanja
glavno:
- teoretisanje
- mladalački kriticizam i idealizam
- aktivizam
teoretisanje u četvrtoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
- razmišljanje o moralnim pitanjima
- prebacivanje na širi, društveni moralni i politički plan
- preispitivanje moralnih pravila, stvaranje hipoteza
- preispitivanje u kojim slučajevima se nalaze izuzeci, kad je moralno prekršiti pravilo
- dolazi se do svoje, vlastite moralnosti
mladalački kriticizam i idealizam u četvrtoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
važna odlika adolescentne moralnosti
- zahvaljujući sposobnosti hipotetičko-deduktivnog rasuđivanja on što se radi sa zatečenom moralnošću (zakonom, društvenim i moralnim normama) je kritičko preispitivanje, u kom se stvara nekonvencionalna adolescentna moralnost
osnova za kriticizam i idealizam je centriranost na moguće - analiziranje hipotetičkih situacija i rješenja
aktivizam u četvrtoj fazi moralnog razvoja po Pijažeu?
aka reformatorski zanos
- nastaje kad se spoje idealizam i kriticizam
- mladi su u svom moralnom rasuđivanju radikalni, neosjetljivi na realno stanje, nastupaju sa pozicije idealnih društava, zakona i pravila
- mišljenje je rijetko nijansirano, pa je često vrlo isključivo i radikalno
tako se dobija mladalački aktivizam
- potrebno ga je pažljivo usmjeravati
- neće stati samo na kognitivnom preispitivanju
- akcijama će se zalagati za “idealni poredak”
empirijske provjere kognitivističkog pristupa moralnom razvoju?
opšte teze kognitivista su potvređene
- postoji univerzalan i nepromjenljiv redosljed razvoja stadijuma i faza, nema preskakanja, nema vraćanja
- moralni razvoj jeste zasnovan na kognitivnim dostignućima
- moralno rasuivanje je sve kompleksnije u funkciji uzrasta, zbog decentracije i internalizacije - kvalitativno različit način mišljenja, drugačija struktura suđenja
- samo djeca koja imaju logičke operacije mogu preći na autonomnu moralnost (Pijažeovu)
- samo djeca sa formalnim operacijama mogu preći na postkonvencionalnu moralnost (Kolbergovu)
ali, odloeni su uzrasti na kojima dolazi do napretka u moralnom rasuđivanju
kognitivna dostignuća znače da je dijete postalo sposobno za naprednije moralno rasuđivanje, ali na to da li će se ono realizovati utiču i socio-afektivni faktori
