Brainscape's Knowledge GenomeTM

Browse over 1 million classes created by top students, professors, publishers, and experts.


See full index

Neurologia > Neuroonkologia > Flashcards

Neuroonkologia Flashcards

1
Q

W szeroko pojętym znaczeniu guzem jest

A
  • nowotwór
  • guz zapalny
  • uszkodzenie naczyniopochodne (np. krwotok śródmózgowy, niektóre malformacje naczyniowe)
  • zmiana pourazowa (np. krwiak nadtwardówkowy)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

Epidemiologia guzów mózgu

A
  • zapadalność na pierwotne guzy mózgu wynosi 11-19/100 000 rocznie
  • jeden szczyt zachorowań -> 0-4 lata (3/100 000)
  • mniejsza zapadalność w wieku 15-24 lat, a następnie stopniowe zwiększanie się zapadalności z plateau w wieku 65-79 lat (18/100 000)
  • nowotwory OUN stanowią 1,5% wszystkich nowotworów złośliwych i 2,4% wszystkich zgonów z powodu nowotworów
  • najczęstsze są GLEJAKI
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

Najczęstsze rodzaje pierwotnych guzów mózgu u dorosłych

A
  • oponiak
  • gąbczak wielopostaciowy
  • gruczolak przysadki
  • gwiaździak
  • nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowego
  • skąpodrzewiak
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

Najczęstsze rodzaje pierwotnych guzów mózgu dzieci

A
  • gwiaździak
  • rdzeniak płodowy
  • wyściółczak
  • czaszkogardlak
  • gąbczak wielopostaciowy
  • guzy z pierwotnych komórek rozrodczych
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

Genetyczne czynniki ryzyka guzów mózgu

A
  • nerwiakowłókniakowatość typu 1 -> nerwiak osłonkowy, glejak nerwu wzrokowego
  • nerwiakowłókniakowatość typu 2 -> obustronny nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowego, oponiaki
  • zespół von Hippel-Lindau -> naczyniak krwionośny zarodkowy
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

Środowiskowe czynniki ryzyka guzów mózgu

A
  • napromienianie głowy -> oponiaki, glejaki (10-20 lat po narażeniu)
  • immunosupresja -> chłoniak OUN
  • intensywne i długotrwałe używanie telefonu komórkowego -> nerwiak osłonkowy nerwu przedsionkowego lub glejak
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

Rokowanie w pierwotnych guzach mózgu zależy od

A
  • rodzaju histologicznego guza
  • stopnia jego złośliwości
  • umiejscowienia guza
  • wieku pacjenta
  • stanu funkcjonalnego pacjenta, wyrażonego w skali Karnofsky’ego (KPS)
  • kluczowa w rokowaniu jest możliwość wycięcia guza
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

Triada objawów klinicznych guza mózgu

A
  1. Objawy ogniskowe lub uogólnione wynikające z ucisku na sąsiadujące struktury lub obrzęku
  2. Objawy zwiększonego ciśnienia środczaszkowego
  3. Napady padaczkowe
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

Objawy guza mózgu

A
  • mają na ogół charakter postępujący
  • narastają podostro lub przewlekle w zależności od rozmiarów, umiejscowienia i tempa wzrostu guza, a także od obrzęku otaczającego guz
  • napady padaczkowe występują u większości pacjentów z guzami umiejscowionymi NADNAMIOTOWO (częściej w guzach o niskim stopniu złośliwości i w oponiakach)
  • objawy zwiększonego ciśnienia środczaszkowego mogą obejmować zaburzenia świadomości, bóle głowy, nudności, wymioty, senność i tarczę zastoinową na dnie oka
  • bóle głowy zwykle są obustronne, rozlane, nasilają się typowo przy probie Valsalvy i w pozycji leżącej oraz w godzinach porannych
  • najczęstsze objawy ogniskowe to niedowład połowiczy, zaburzenia czucia, ataksja, afazja, zaburzenia pamięci, zaniedbywanie połowicze oraz ubytki w polu widzenia
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

Badania pomocnicze w guzach mózgu

A
  • MRI po podaniu gadolinu –> BADANIE Z WYBORU
  • TK po podaniu środka kontrastowego -> wyłącznie w sytuacjach naglących lub w razie przeciwwskazań do RM
  • spektroskopia RM, PET i SPECT -> w odróżnianiu guza od martwicy popromiennej lub zmian zapalnych
  • czynnościowy RM –> w ocenie ryzyka uszkodzenia obszarów istotnych czynnościowo podczas operacji
  • badania PMR -> w wykluczaniu zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych (chłoniak, rdzeniak płodowy, guzy szyszynki oraz guzy z pierwotnych komórek rozrodczych)
  • biopsja stereotaktyczna lub kraniotomia z wycięciem guza umożliwiają rozpoznanie histologiczne guza
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

Rozpoznanie różnicowe guzów mózgu obejmuje

A
  • ropnie
  • zakażenia wirusowe
  • zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego
  • demielinizację
  • udar mózgu, malformacje naczyniowe, zapalenia naczyń
  • choroby ziarniniakowate i zapalne
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

Leczenie chirurgiczne

A
  • biopsja lub chirurgiczne wycięcie guza -> histopatologiczne potwierdzenie rodzaju guza i stopnia złośliwości; informacja na temat rokowania i możliwości leczenia
  • rozległe wycięcie guza -> procedura Z WYBORU w większości guzów; poprawia funkcjonowanie neurologiczne i wydłuża przeżycie
  • częściowe wycięcie guza -> działanie paliatywne
  • wszczepienie drenażu komorowo-otrzewnowego -> zmniejszenie ciśnienia środczaszkowego u pacjentów, u których rozwija się wodogłowie (zwykle z powodu guza, który powoduje niedrożność komory III lub IV)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

Radioterapia

A

-w pierwotnych guzach mózgu obejmuje zwykle ograniczone pole, tzn. objętość guza (wg obrazu T2-
zależnego RM) + margines 1-2 cm
-typowe dawki to 60 Gy w pierwotnych guzach mózgu o wysokim stopniu złośliwości, 54 Gy w pierwotnych guzach mózgu o niskim stopniu złośliwości oraz 36 cGy w guzach rdzenia kręgowego we frakcjach 1,80-2,00 Gy w ciągu około 6 tygodni
-kilka metod leczenia:
- radioterapia konformalna
- radiochirurgia stereotaktyczna (nóż gamma, wiązka protonów)
- radioterapia stereotaktyczna
- brachyterapia (rzadko)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

Chemioterapia

A
  • bariera krew-mózg powoduje, że OUN jest uprzywilejowanym środowiskiem
  • chemioterapia jest przydatna w leczeniu wszystkich pierwotnych chłoniaków OUN, skąpodrzewiaków anaplastycznych, gwiaździaków anaplastycznych oraz rdzeniaków płodowych, a także glejaków II st. wg WHO
  • temozolomid wykazuje niewielką skuteczność w gąbczaku wielopostaciowym
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

Leczenie objawowe

A
  1. kortykosteroidy
    - zmniejszają obrzęk naczyniopochodny otaczający guz, zmniejszają ciśnienie środczaszkowe; poprawa rozpoczyna się po 12-48 godzinach
    - najczęściej stosowany jest deksametazon (początkowo i.v. w dawce 10 mg, a następnie leczenie to jest kontynuowane w dawce 16 mg na dobę p.o. lub i.v.)
  2. leki przeciwpadaczkowe
    - u pacjentów po napadzie/napadach padaczkowych
    - profilaktycznie u pacjentów poddawanych kraniotomii, ale po operacji lek można odstawić w ciągu 1-2 tygodni.
    - profilaktyczne podawanie LPP u pacjentów bez napadów padaczkowych w wywiadzie NIE jest zalecane
  3. zapobieganie żylnej chorobie zakrzepowo-zatorowej
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

Gwiaździak rozlany o niskim stopniu złośliwości

A
  • 10% wszystkich pierwotnych guzów mózgu u osób dorosłych
  • szczytowa zapadalność - 3 i 4. dekada życia
  • u dorosłych większość umiejscawia się NADnamiotowo, a u dzieci PODnamiotowo
  • rokowanie jest bardzo zróżnicowane
  • w MRI niewzmacniający się po podaniu środka kontrastowego guz istoty białej, hipointensywny w T1, hiperintensywny w T2 ze słabo wyodrębnionymi granicami i niewielkim obrzękiem lub brakiem obrzęku
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

Objawy kliniczne gwiaździaka rozlanego o niskim stopniu złośliwości

A
  • napady padaczkowe

- rzadziej: bóle głowy, ogniskowe objawy ubytkowe lub dyskretne zaburzenia neurobehawioralne

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

Leczenie gwiaździaka rozlanego o niskim stopniu złośliwości

A
  • chirurgiczne wycięcie

- radioterapia + chemioterapia (PCV)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

Gwiaździaki o wysokim stopniu złośliwości

A
  • najczęstsze złośliwe pierwotne guzy mózgu u dorosłych
  • gwiaździak anaplastyczny oraz gąbczak wielopostaciowy (GBM)
  • zapadalność na GBM:3-4/100 000 (szczytowa zapadalność -> 60 lat)
  • gwiaździak anaplastyczny -> szczytowa zapadalność 35-50 lat
  • częstsze u MĘŻCZYZN
  • prowadzą nieodmiennie do zgonu mimo zdecydowanego leczenia
  • w MRI niejednorodne wzmocnienie po kontraście z obrzękiem naczyniopochodnym, efektem guza i często z zajęciem dróg w obrębie istoty białej, w tym ciała modzelowatego; niekiedy ogniska krwotoczne lub zwapnienia
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

Objawy kliniczne gwiaździaków o wysokim stopniu złośliwości

A
  • objawy wzmożonego ciśnienia środczaszkowego
  • napady padaczkowe
  • ogniskowe objawy neurologiczne (do 2 lat przed rozpoznaniem gwiaździaka anaplastycznego i do kilku miesięcy przed rozpoznaniem GBM)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

Leczenie gwiaździaków o wysokim stopniu złośliwości

A
  • kraniotomia zmniejsza ubytkowe objawy neurologiczne, poprawia jakość życia i nieznacznie wydłuża przeżycie
  • radioterapia standardowo -> zmniejsza objawy i wydłuża przeżycie o 50-100%
  • chemioterapia uzupełniająca (np. temozolomid) wydłuża medianę przeżycia o 2,5 miesiąca
  • wkładki polimerowe zawierające BCNU (Gliadel) umieszczane w loży po guzie w czasie operacji zmniejszenia objętości guza wydłużają przeżycie w świeżo rozpoznanych i nawrotowych GBM o około 2 miesiące
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

Skąpodrzewiak

A
  • 20-30% glejaków (najczęściej w wieku 30-50 lat, M>K)
  • mediana przeżycia: 8-15 lat (anaplastyczny: 3-6 lat)
  • objawy kliniczne -> zwykle napady padaczkowe; niekiedy bóle głowy, ogniskowe objawy ubytkowe lub zmiany osobowości
  • doszczętne wycięcie guza wydłuża przeżycie
  • radioterapia zmniejsza objawy i wydłuża przeżycie u pacjentów po częściowym wycięciu guza
  • około 65% skąpodrzewiaków anaplastycznych jest wrażliwych na chemioterapię z użyciem PCV i na napromienianie
  • coraz więcej danych wskazuje, że skąpodrzewiaki II stopnia również są wrażliwe na PCV i na temozolomid
  • w TK lub RM -> zwapnienia; guz wyraźnie odgraniczony, zwykle bez wzmocnienia po podaniu środka kontrastowego, umiejscowiony blisko powierzchni KOROWEJ, bez obrzęku lub z niewielkim obrzękiem, torbielowaty, z ogniskami krwotocznymi
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

Wyściółczak

A
  • najczęściej w 1. dekadzie życia (najczęstszy guz wewnątrzkomorowy u DZIECI)
  • u dorosłych zwykle w rdzeniu kręgowym
  • stanowi 2-8% wszystkich pierwotnych guzów mózgu i 60% glejaków rdzenia kręgowego
  • przeżycie 5 lat po całkowitym wycięciu i radioterapii: 70-87%
  • najczęściej w KOMORZE CZWARTEJ (70%), komorach bocznych (20%) i w ogonie końskim (10%)
  • u dorosłych często w odcinku LĘDŹWIOWO-KRZYŻOWYM rdzenia kręgowego i w nici końcowej
  • może szerzyć się drogą PMR i rozprzestrzeniać się w inne miejsca -> należy wykonać MRI kanału kręgowego w celu wykluczenia rozsiewu do kanału kręgowego
  • obraz w MRI -> dobrze odgraniczony, niejednorodny guz wewnątrzkomorowy, wzmacniający się po podaniu środka kontrastowego, z częstymi zwapnieniami (ew. wodogłowie zamknięte lub krwawienie)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Q

Objawy kliniczne wyściółczaka

A
  • guzy wewnątrzczaszkowe -> objawy wynikające z zaburzeń przepływu PMR (bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia), niedowład połowiczy oraz objawy pniowe
  • guzy rdzenia kręgowego -> przewlekle postępująca mielopatia lub zespół ogona końskiego
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
25
Q

Leczenie wyściółczaka

A
  • wycięcie chirurgiczne
  • pooperacyjne miejscowe napromienianie wydłuża przeżycie
  • napromienianie mózgu i rdzenia kręgowego jest zarezerwowane dla guzów z rozsiewem drogą PMR
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
26
Q

Guzy miąższowe szyszynki

A
  • rzadkie, ale istotne ze względu na objawy kliniczne i różnicowanie
  • wodogłowie niekomunikujące (niedrożność wodociągu)
  • zespół Parinauda
  • ew. porażenie ruchów gałek ocznych, ataksja, niedowład, niedoczulica oraz zaburzenia pamięci lub zaburzenia czynności podwzgórza (moczówka prosta, przedwczesne dojrzewanie płciowe)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
27
Q

Rozpoznanie różnicowe guzów miąższowych szyszynki

A
  • guzy z pierwotnych komórek rozrodczych, gwiaździak, wyściółczak
  • zmiany nienowotworowe: np. torbiel szyszynki
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
28
Q

Badania diagnostyczne w guzach miąższowych szyszynki

A
  • MRI głowy
  • AFP i beta-HCG w surowicy
  • badanie cytologiczne PMR i MRI kanału kręgowego (w celu wykluczenia przerzutów do opon miękkich)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
29
Q

Leczenie guzów miąższowych szyszynki

A
  • wycięcie chirurgiczne / drenaż komorowy ->w wodogłowiu)
  • miejscowe napromienianie (niecałkowite wycięcie lub wznowa)
  • radioterapia mózgowia i kanału kręgowego w szyszyniaku płodowym
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
30
Q

Zespół Parinauda

A
  • w guzach miąższowych szyszynki
  • porażenie skojarzonego spojrzenia ku górze
  • oczopląs konwergencyjno-retrakcyjny
  • brak reakcji źrenic na światło przy zachowanej reakcji na spojrzenie do bliży
  • uciśnięcie pokrywy śródmozgowia
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
31
Q

Rdzeniak płodowy

A

-najczęstszy guz złośliwy u dzieci
-5-letnie przeżycie: 70-80%
-najczęstsze lokalizacje to móżdżek w linii środkowej, dolna część robaka oraz komora
czwarta
-tendencja do naciekania półkul móżdżku i częste przerzuty do opon miękkich (przerzuty opadowe)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
32
Q

Objawy kliniczne rdzeniaka płodowego

A
  • objawy zwiększonego ciśnienia środczaszkowego spowodowanego niedrożnością dróg odpływu PMR
  • ataksja i inne objawy móżdżkowe
  • podwójne widzenie
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
33
Q

Badania diagnostyczne w rdzeniaku płodowym

A
  • MRI głowy i kanału kręgowego -> skłonność do dawania przerzutów do innych części OUN
  • często wykonuje się scyntygrafię kości i biopsję aspiracyjną szpiku -> przerzuty poza OUN
  • MRI lub TK pokazuje guz o dużej gęstości i wzmacniający się po podaniu środka kontrastowego, zwykle w linii środkowej, często przemieszczający lub zamykający światło komory czwartej i powodujący WODOGŁOWIE; mogą występować zwapnienia
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
34
Q

Leczenie rdzeniaka płodowego

A
  • wycięcie chirurgiczne zmniejsza efekt guza
  • niekiedy wszczepienie drenażu komorowo-otrzewnowego
  • radioterapia mózgowia i kanału kręgowego wskazana u wszystkich chorych po leczeniu chirurgicznym
  • guz wrażliwy na chemioterapię -> leczenie uzupełniające cisplatyną i etopozydem oraz cyklofosfamidem i winkrystyną
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
35
Q

Oponiak

A
  • najczęstszy ŁAGODNY i drugi pod względem częstości pierwotny guz mózgu
  • stanowi 1/3 wszystkich guzów wewnątrzczaszkowych oraz 1/4 guzów kanału kręgowego
  • zapadalność zwiększa się z wiekiem
  • częstszy u KOBIET
  • rokowanie zwykle dobre (mediana przeżycia > 10 lat)
  • większość rośnie wolno przez wiele lat
  • 1-3% stanowią oponiaki anaplastyczne (mediana czasu przeżycia < 2 lat)
  • MRI po podaniu środka kontrastowego pokazuje dobrze odgraniczony, jednorodnie wzmacniający się po podaniu środka kontrastowego guz zewnątrzosiowy; może on być zwapniały
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
36
Q

Najczęstsze lokalizacje oponiaków

A
  • na sklepistości mózgu, przystrzałkowo, przy sierpie mózgu lub w bocznych częściach sklepistości
  • na podstawie mózgu; kość klinowa, rynienka węchowa lub nadsiodłowo
  • w tylnym dole czaszki, w okolicy otworu wielkiego
  • w okolicy oczodołu
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
37
Q

Objawy kliniczne i leczenie oponiaków

A
  • napady padaczkowe, bóle głowy oraz ogniskowe objawy ubytkowe
  • w 20% bezobjawowe – stwierdzane przypadkowo w badaniu obrazowym
  • guzy bezobjawowe (< 2 cm, bez obrzęku) mogą być obserwowane
  • guzy dające objawy lub rosnące należy wyciąć
  • radioterapia - u pacjentów z postępującymi objawami wynikającymi z nawrotowego oponiaka, u których leczenie chirurgiczne było niedoszczętne lub przeciwwskazane, z oponiakami atypowymi lub anaplastycznymi
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
38
Q

Pierwotny chłoniak OUN

A
  • 4% wszystkich guzów wewnątrzczaszkowych
  • zwiększona zapadalność u osób z upośledzoną odpornością
  • często daje rozsiew do opon miękkich i do płynu szklistego
  • u osób z prawidłową odpornością średnia wieku w chwili rozpoznania to 50-60 lat, a u osób z upośledzoną odpornością to 30 lat
  • mediana czasu przeżycia -> 2-3 lata (prawidłowa odporność) i 6-16 miesięcy (upośledzona odporność)
  • u pacjentów, którzy przeżyli dłużej niż rok występuje rozsiew wzdłuż osi nerwowej i chłoniak ogólnoustrojowy
  • w TK/MRI zwykle jednorodnie wzmacnia się po podaniu środka kontrastowego, u pacjentów z upośledzoną odpornością może wzmacniać się obrączkowato; zwykle położony przykomorowo, może obejmować struktury głębokie, np. jądra podstawy
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
39
Q

Umiejscowienie pierwotnych chłoniaków OUN

A
  • okołokomorowo, podkorowo i niekiedy wieloogniskowo
  • nacieki w obrębie siatkówki lub ciała szklistego
  • rozlane naciekanie opon mózgowo-rdzeniowych
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
40
Q

Objawy kliniczne pierwotnych chłoniaków OUN

A
  • często zaburzenia poznawcze i zachowania
  • u niektórych pacjentów występują bóle głowy, napady padaczkowe i ogniskowe objawy ubytkowe
  • prawie w 50% występują objawy wieloogniskowe
  • „guz znikający po sterydach”
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
41
Q

Różnicowanie pierwotnych chłoniaków OUN

A
  • zakażenia oportunistyczne -> toksoplazmoza, ropnie kryptokokowe, ropnie Nocardia / Candida, gruźliczak, kilak
  • przerzuty, glejaki, chłoniak wewnątrznaczyniowy lub układowy oraz zapalenie naczyń
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
42
Q

Leczenie pierwotnych chłoniaków OUN

A
  • biopsja do rozpoznania -> wycięcie chirurgiczne NIE daje korzyści
  • większość chorych reaguje na radioterapię, ale guz NAWRACA
  • kortykosteroidy: całkowita lub częściowa odpowiedź u 40% chorych, ale guz NAWRACA
  • chemioterapia (metotreksat i.v.) coraz częściej jest leczeniem pierwszego rzutu
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
43
Q

Gruczolak przysadki mózgowej

A
  • stanowi 10-15% wszystkich nowotworów środczaszkowych
  • częstszy u kobiet
  • mikrogruczolaki (śr < 10 mm) i makrogruczolaki (śr > 10 mm)
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
44
Q

Objawy kliniczne gruczolaków przysadki mózgowej

A
  • gruczolaki niewydzielające (35%) -> bole głowy i zaburzenia widzenia
  • w prolactinoma (27%) -> brak miesiączki i mlekotok u kobiet oraz zmniejszone libido i impotencja u mężczyzn
  • wydzielające GH (21%) powodują gigantyzm/akromegalię
  • wydzielające ACTH (8%) wywołują chorobę Cushinga
  • krwotok/zawał w obrębie guza = udar przysadki
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
45
Q

Objawy udaru przysadki

A
  • nagły ból głowy
  • zaburzenia widzenia
  • podwójne widzenie
  • senność
  • zmącenie
  • śpiączka
46
Q

Umiejscowienie gruczolaków przysadki

A
  • siodło tureckie i przysiodłowo; uciska skrzyżowanie wzrokowe
  • może naciekać zatokę jamistą, komorę trzecią, podwzgórze lub płat skroniowy
47
Q

Rokowanie w gruczolakach przysadki

A

-związane z wielkością i rodzajem komórek guza
-odsetek remisji po roku od wycięcia wynosi 70-90%
-ustąpienie zaburzeń widzenia najbardziej prawdopodobne, jeżeli upośledzenie widzenia było
krótkotrwałe
-stan endokrynologiczny ulega poprawie po operacji

48
Q

Badania diagnostyczne w gruczolakach przysadki

A
  • MRI przysadki
  • badanie pola widzenia
  • badania surowicy (hormony przysadki i obwodowe, glikemia, elektrolity)
49
Q

Leczenie gruczolaków przysadki

A

-leczenie chirurgiczne jest metodą z wyboru (Z WYJĄTKIEM PROLACTINOMA), szczególnie jeżeli
występują zaburzenia widzenia
-guzy w obrębie siodła tureckiego i z ograniczonym rozrostem poza siodło można usuwać z dostępu przez zatokę klinową
-prolactinoma reaguje na leczenie DOPAMINERGICZNE (bromokryptyna, kabergolina)

50
Q

Guzy kanału kręgowego

A

stanowią 10% wszystkich pierwotnych guzów OUN

51
Q

Podział guzów kanału kręgowego w zależności od ich umiejscowienia

A
  1. Wewnątrztwardówkowe
    - wewnątrzrdzeniowe
    - zewnątrzrdzeniowe
  2. Zewnątrzwardówkowe
52
Q

Guzy wewnątrztwardówkowe/wewnątrzrdzeniowe

A
  • 4-10% guzów rdzenia kręgowego
  • 80% z nich to glejaki lub wyściółczaki
  • wolno rosnące i zwykle powodujące objawy przez wiele lat
53
Q

glejaki wewnątrztwardówkowe/wewnątrzrdzeniowe

A

głównie w odcinku szyjnym

54
Q

Wyściółczaki

A

głównie w okolicy lędźwiowej i w ogonie końskim

55
Q

Guzy wewnątrztwardówkowe/zewnątrzrdzeniowe

A
  • najczęściej łagodne
  • nerwiak osłonkowy, wychodzący zwykle z korzeni tylnych nerwów rdzeniowych to najczęstszy guz kanału kręgowego u dorosłych
  • oponiak -> drugi pod względem częstości występowania guzy kanału kręgowego
  • nerwiak i oponiak stanowią łącznie 80% wszystkich guzów tej grupy
56
Q

oponiaki wewnątrztwardówkowe/zewnątrzrdzeniowe

A

głównie w odcinku piersiowym

57
Q

Guzy zewnątrztwardówkowe

A
  • guzy łagodne -> kostniak, kostniak płodowy, kostniako-chrzęstniak, guz olbrzymiokomorkowy, naczyniak oraz ziarniniak eozynofilny
  • guzy złośliwe -> guzy przerzutowe, szpiczak, struniak, kostniakomięsak, mięsak Ewinga
58
Q

Objawy kliniczne guzów kanału kręgowego

A
  • guzy zewnątrzrdzeniowe -> objawy ucisku korzeni nerwów rdzeniowych na zewnątrz rdzenia
  • guzy wewnątrzrdzeniowe ->bóle pleców, bóle korzeniowe oraz czuciowo-ruchowe objawy ubytkowe
  • w nerwiakach osłonkowych najczęstszym objawem początkowym jest ból o rozkładzie korzeniowym
  • guzy zewnątrztwardówkowe powodują stały ból, który może mieć charakter korzeniowy
  • początkowo NIE ma objawów ubytkowych, ale zaawansowane guzy powodują mielopatię
59
Q

Rozpoznanie różnicowe wewnątrzrdzeniowych guzów kanału kręgowego

A
  • demielinizacja
  • stwardnienie boczne zanikowe
  • przetoka tętniczo-żylna opony twardej
  • malformacja tętniczo-żylna
  • naczyniak krwionośny płodowy
  • tłuszczak
  • torbiel skórzasta
60
Q

Rozpoznanie różnicowe zewnątrzrdzeniowych guzów kanału kręgowego

A
  • spondyloza szyjna
  • torbiel naskórkowa
  • torbiel skórzasta
  • mięsak
  • guz przerzutowy
  • szpiczak
61
Q

Leczenie guzów kanału kręgowego

A
  • wycięcie chirurgiczne jest zwykle metodą leczenia z wyboru
  • w bogato unaczynionych guzach pomocna może być przedoperacyjna embolizacja
  • śródoperacyjne monitorowanie neurofizjologiczne zmniejsza odsetek powikłań
  • chorzy, u których guz wycięto niecałkowicie mogą być poddani radioterapii lub obserwowani
  • napromienianie po operacji może opóźnić nawrót lub postęp objawów
62
Q

Guzy nerwów czaszkowych i rdzeniowych

A
  • nerwiak osłonkowy

- nerwiakowłókniak

63
Q

Nerwiak osłonkowy

A
  • nerwiaki osłonkowe wychodzą najczęściej z części przedsionkowej nerwu VIII („nerwiaki nerwu słuchowego”)
  • na obwodzie guzy te wywodzą się z korzeni grzbietowych nerwów rdzeniowych oraz z nerwów skórnych
  • zapadalność wynosi 1/100 000 (K>M)
  • często OBUSTRONNE w nerwiakowłókniakowatości typu 2
  • stanowią 8% wszystkich guzów wewnątrzczaszkowych i 80% guzów kąta mostowo-móżdżkowego u dorosłych
64
Q

Objawy kliniczne nerwiaka osłonkowego

A
  1. początkowo -> najczęściej JEDNOstronny niedosłuch, szum uszny oraz zaburzenia równowagi
  2. później -> objawy uszkodzenia innych nerwów czaszkowych i pnia mózgu:
    - zaburzenia czynności nerwu V
    - niedowład mięśni twarzy
    - ataksja
    - układowe zawroty głowy
  3. późno -> objawy piramidowe, wodogłowie, ciasnota środczaszkowa
65
Q

Badania diagnostyczne w nerwiak osłonkowym

A
  • MRI po podaniu gadolinu
  • audiometria
  • słuchowe potencjały wywołane pnia mózgu
66
Q

Leczenie nerwiaków osłonkowych

A

-bezobjawowe, małe i nierosnące guzy można obserwować
-wycięcie chirurgiczne
-doszczętnie można wyciąć guzy wielkości < 2 cm, zachowując jednocześnie słuch u 50-75% pacjentów
-powikłania leczenia chirurgicznego wiążą się z wielkością guza -> porażenie mięśni twarzy, głuchota,
zaburzenia równowagi i bóle głowy
-alternatywa -> radiochirurgia stereotaktyczna

67
Q

Nerwiakowłókniak

A
  • łagodny (może złośliwieć), zwykle związany z NF typu 1 i mnogi
  • większość dotyczy korzeni tylnych nerwów rdzeniowych lub nerwów obwodowych
  • nerwiakowłókniaki skórne -> małe niebolesne guzki
  • nerwiakowłókniaki korzeni nerwowych mogą powodować ból i zaburzenia czuciowo-ruchowe
68
Q

Leczenie nerwiakowłókniaków

A
  • w razie potrzeby paliatywne odbarczenie chirurgiczne

- radioterapia niekiedy przydatna w guzach złośliwych

69
Q

Przerzuty do mózgu

A
  • stwierdzane w badaniach pośmiertnych u 10-30% pacjentów, którzy umarli z powodu choroby nowotworowej
  • przerzuty do OUN są mnogie w 70-80% przypadków (zwłaszcza w czerniaku i raku płuca)
  • 80% przerzutów NADnamiotowo
  • guzy wychodzące z miednicy mają predylekcję do TYLNEGO DOŁU czaszki
  • objawy wynikają z efektu guza, obrzęku, zniszczenia struktur mózgu, zwiększonego ciśnienia środczaszkowego, podrażnienia mózgu prowadzącego do napadów padaczkowych oraz z krwotoku do guza
  • pacjenci z przerzutami do mózgu mogą mieć również przerzuty do opon miękkich (zwłaszcza w przypadkach przerzutów w tylnym dole czaszki)
  • rokowanie jest na ogół złe
70
Q

Mediana przeżycia w przerzutach do mózgu w zależności od zastosowanego leczenia

A
  • kortykosteroidy –> 1 miesiąc
  • radioterapia -> 3-6 miesięcy
  • operacja + napromienianie pojedynczego meta –> 8-16 miesięcy
71
Q

Nowotwory dające przerzuty do mózgu to w kolejności

A
  • rak płuca
  • rak sutka
  • czerniak
  • rak o nieznanym ognisku pierwotnym
  • rak jelita grubego lub odbytnicy
  • rak nerki
  • rak jądra
  • rak tarczycy
72
Q

Przerzuty często powodujące krwotoki

A
  • czerniak
  • kosmówczak
  • rak nerki
  • rak tarczycy
  • rak płuca
73
Q

Objawy kliniczne przerzutów do mózgu

A
  • bóle głowy
  • zmiana zachowania
  • ogniskowe objawy ubytkowe
  • u 10-20% napady padaczkowe
  • u 5% krwotok śródczaszkowy
74
Q

Leczenie objawowe przerzutów do mózgu

A
  • kortykosteroid u pacjentów z objawowym obrzękiem mózgu

- lek przeciwpadaczkowy w razie występowania napadów padaczkowych

75
Q

Leczenie chirurgiczne

A

zalecane w przypadku POJEDYNCZEGO przerzutu w miejscu dostępnym operacyjnie u chorego z opanowaną chorobą nowotworową

76
Q

Napromienianie całego mózgu - u kogo?

A
  • u pacjentów z mnogimi przerzutami
  • pacjentów z pojedynczym przerzutem zdyskwalifikowanych od operacji
  • u pacjentów z postępującą ogólnoustrojową chorobą nowotworową
77
Q

Radiochirurgia stereotaktyczna

A
  • w guzach wrażliwych na promieniowanie, takich jak rak sutka oraz w guzach opornych na promieniowanie, takich jak czerniak, rak nerki i mięsak
  • wskazania -> 1-3 guzów przerzutowych u chorych, których wcześniej poddano radioterapii lub jako alternatywa dla leczenia chirurgicznego u pacjentów z małym pojedynczym przerzutem do mózgu bez istotnego efektu guza
78
Q

Chemioterapia w przerzutach do mózgu

A
  • ogólnoustrojowa chemioterapia na ogół uważana jest za NIEprzydatną:
  • wiele leków nie przechodzi przez barierę krew-mozg
  • guzy dające przerzuty do mózgu są względnie niewrażliwe na chemioterapię
  • pacjenci z przerzutami byli już leczeni chemioterapią ze względu na chorobę ogólnoustrojową
  • przerzuty guzów wrażliwych na chemioterapię często reagują na chemioterapię (kosmówczak, guzy z pierwotnych komórek rozrodczych, rak jajnika, drobnokomórkowy rak płuca)
79
Q

Przerzuty do rdzenia kręgowego/kręgosłupa

A

-nadtwardówkowy ucisk rdzenia kręgowego to stan NAGLĄC
-u 5% wszystkich pacjentów z nowotworem złośliwym
-w 10-20% przypadków jest pierwszym objawem nowotworu
-w 60% przypadków przerzuty dające objawy kliniczne występują w PIERSIOWYM odcinku kręgosłupa
-u 10-30% pacjentów ucisk rdzenia kręgowego występuje na wielu poziomach, dlatego kluczowe jest obrazowanie całego kręgosłupa
-rokowanie zależy od rodzaju guza pierwotnego, rozległości procesu nowotworowego i nasilenia
objawów w chwili zgłoszenia się do lekarza
-niezbędne jest wczesne rozpoznanie i leczenie -> po leczeniu chodzi 90-100% pacjentów chodzących i 13-30% niechodzących przed leczeniem
-u 70-90% pacjentów uzyskuje się istotne zmniejszenie bólu
-mediana czasu przeżycia -> 6-10 miesięcy

80
Q

Najczęstsze guzy pierwotne przerzutujące do rdzenia kręgowego/kręgosłupa

A
  • rak płuca
  • rak sutka
  • rak prostaty
  • szpiczak mnogi
  • chłoniak nieziarniczy
  • rak nerki
81
Q

Objawy kliniczne przerzutów do rdzenia kręgowego/kręgosłupa

A
  • ból pleców u 95% pacjentów -> ma tendencję do większego natężenia w pozycji leżącej i budzi pacjenta w nocy
  • u 75% pacjentów występuje niedowład, może pojawić się również poziom zaburzeń czucia
  • guzy, które uciskają ogon koński powodują ból, niedowład i niedoczulicę o rozkładzie korzeniowym, osłabienie odruchów głębokich
  • zatrzymanie moczu z przepełnieniem pęcherza oraz paraplegia u pacjentów z zaawansowaną chorobą
82
Q

objaw Lhermitte’a

A

przy uszkodzeniu rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym; polega na poczuciu „prądu elektrycznego”, rozprzestrzeniającego się w dół kręgosłupa przy zgięciu głowy ku dołowi

83
Q

Leczenie objawowe przerzutów do rdzenia kręgowego/kręgosłupa

A
  • kortykosteroidy -> u większości pacjentów wystarczające jest podanie 10 mg deksametazonu i.v., a potem doustnie 16 mg/d (u chorych z paraplegią może być uzasadniona dawka 100 mg i.v. i dawka podtrzymująca 96 mg/d)
  • NLPZ, opioidy, profilaktyka przeciwzakrzepowa i przeciwodleżynowa, fizjoterapia
84
Q

Radioterapia

A

preferowana metoda leczenia; powinna być podjęta jak najszybciej po rozpoznaniu ucisku rdzenia kręgowego

85
Q

Leczenie chirurgiczne

A
  • wskazane, jeżeli występuje niestabilność kręgosłupa, potrzebne jest rozpoznanie histopatologiczne, guz jest oporny na napromienianie lub u pacjentów, którzy byli poddani wcześniej radioterapii
  • połączone z radioterapią może być skuteczniejsze niż sama radioterapia
86
Q

Chemioterapia przerzutów do rdzenia kręgowego/kręgosłupa

A

w guzach wrażliwych na chemioterapię (chłoniak lub drobnokomórkowy rak płuca)

87
Q

Leczenie hormonalne

A

niekiedy przydatne w guzach wrażliwych (rak prostaty lub rak sutka), ALE radioterapia u tych pacjentów pozostaje metodą z wyboru

88
Q

Przerzuty d o opon miękkich

A
  • naciek opon miękkich przez nowotwór złośliwy -> określany niekiedy jako nowotworowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub rakowatość opon
  • powinny być brane pod uwagę u każdego pacjenta z wieloogniskowymi dolegliwościami i objawami ze strony osi nerwowej
  • występuje u 5% pacjentów z guzami litymi i u ponad 10% pacjentów z białaczkami i chłoniakami
  • u 1/3 pacjentów współistnieją przerzuty do miąższu mózgu
  • objawy wynikają z bezpośredniego naciekania struktur nerwowych, zaburzenia metabolizmu w PMR i niedrożności dróg przepływu PMR
  • reakcja na leczenie na ogół jest słaba (u nieleczonych zgon w ciągu 6-8 tygodni, a przy optymalnym leczeniu mediana przeżycia to 2-4 miesiące)
  • wczesne zdecydowane leczenie może niekiedy zmniejszyć objawy neurologiczne i poprawić jakość życia, zwłaszcza u chorych na chłoniaka lub białaczkę, albo raka sutka
89
Q

Najczęstsze przyczyny guzów przerzutowych do opon miękkich

A
  • rak sutka
  • rak płuca,
  • chłoniak nieziarniczy
  • czerniak złośliwy
  • nowotwory przewodu pokarmowego
  • ostre białaczki
90
Q

Objawy kliniczne przerzutów do opon miękkich

A
  • zwykle występują objawy WIELOogniskowe
  • podostre zaburzenia świadomości
  • bóle głowy, napady padaczkowe, obrzęk tarcz nerwów II
  • neuropatie czaszkowe (zwłaszcza nerwów III, VI i VII)
  • poliradikulopatia i niekiedy zaburzenia czynności zwieraczy
91
Q

Diagnostyka przerzutów do opon miękkich

A
  • MRI głowy i kanału kręgowego
  • badania PMR
  • ewentualnie biopsja opony miękkiej
92
Q

Leczenie przerzutów do opon miękkich

A
  • kortykosteroidy mogą niekiedy zmniejszyć dolegliwości (w sposób przemijający)
  • radioterapia miejsc, z których wynikają objawy kliniczne uszkodzenia osi nerwowej oraz miejsc ze zmianami widocznymi w badaniach obrazowych
  • u niektórych pacjentów pewną rolę może odegrać dokanałowe podawanie chemioterapeutyków (metotreksat, tiotepa, cytarabina)
93
Q

Zespoły paranowotworowe - definicja

A

-zaburzenia neurologiczne NIEspowodowane:
- bezpośrednim oddziaływaniem nowotworu lub jego
przerzutów
- efektami pośrednimi choroby nowotworowej
- następstwami leczenia przeciwnowotworowego
-większość powikłań neurologicznych u chorych na nowotwory wynika z powyższych zaburzeń
-prawdziwe zespoły paranowotworowe występują rzadko (< 1%)

94
Q

Zespoły paranowotworowe

A

-stanowią duży odsetek w określonych schorzeniach (70% w LEMS, 50% w podostrym zwyrodnieniu
móżdżku, 50% w zespole opsoklonie-mioklonie u dzieci, 20% w podostrej neuronopatii czuciowej)
-zwykle powodują istotną niesprawność neurologiczną
-często mylone z objawami wynikającymi z przerzutów
-uszkodzenie układu nerwowego wynika zwykle z reakcji autoimmunologicznej
-przeciwciała lub odpowiedź komórkowa skierowane przeciwko antygenom guza reagują również z podobnymi antygenami w układzie nerwowym
-autoprzeciwciała są wykrywane w surowicy i w PMR; większość z nich reaguje zarówno z guzem jak i z neuronami
-w zajętych tkankach stwierdza się nacieki zapalne, ubytek komórek, proliferację mikrogleju oraz glejozę

95
Q

Diagnostyka zespołów paranowotworowych

A
  • nadania odpowiednich przeciwciał w zależności od objawów klinicznych (przeciwciała występują w surowicy i w PMR)
  • PMR (ew. pleocytoza limfocytarna, ↑ stężenie białka, obecność prążków oligoklonalnych; może także być prawidłowy)
  • MRI (zwykle prawidłowy, umożliwia wykluczenie przerzutów)
  • badania w celu wykrycia guza pierwotnego
96
Q

Rozpoznanie różnicowe zespołów paranowotworowych

A
  • naciekanie przez guz pierwotny, przerzuty
  • odwracalne niedobory żywieniowe
  • toksyczne działanie leków
  • choroba naczyniowa mózgu
  • zakażenia
97
Q

Leczenie zespołów paranowotworowych

A
  • zwykle nie ma skutecznego leczenia
  • niektóre zespoły reagują na leczenie nowotworu leżącego u podłoża zaburzeń
  • rzadko poprawa po kortykosteroidach, immunoglobulinach i.v., plazmaferezie lub innych metodach leczenia immunosupresyjnego
98
Q

Typowe zespoły paranowotworowe

A
  • zapalenie mózgu (układu limbicznego, pnia mózgu)
  • zwyrodnienie móżdżku
  • zespół opsoklonie-mioklonie
  • zespół sztywności uogólnionej
  • mielopatia martwicza / choroba neuronu ruchowego
  • paranowotworowa neuronopatia czuciowa
  • ostra poliradikuloneuropatia (zespół Guillain-Barre)
  • neuromiotonia
  • zespół miasteniczny Lamberta i Eatona
  • miastenia
  • zapalenie wielomięśniowe lub skórno-mięśniowe
99
Q

Tzw. dobrze scharakteryzowane przeciwciała antyonkoneuronalne

A
  • anty-Hu
  • anty-CRMP-5
  • anty-Yo
  • anty-Ma2
  • przeciw amfifizynie anty-Ri
  • jedynie 2-4% pacjentów z objawami neurologicznymi, u których wykryto jedno z tych przeciwciał NIE ma nowotworu
  • pacjentów, u których objawom neurologicznym towarzyszy obecność tych przeciwciał onkoneuronalnych w surowicy należy traktować jako mających pewny zespół paranowotworowy (a zatem i leżący u podłoża nowotwór)
100
Q

Następstwa chemioterapii

A
  • mogą zajmować ośrodkowy i/lub obwodowy układ nerwowy
  • mogą być czynnikiem ograniczającym dawkowanie chemioterapii
  • neurotoksyczność często jest większa, jeżeli chemioterapia jest połączona z radioterapią
  • większość objawów stabilizuje się lub zmniejsza po zaprzestaniu leczenia
101
Q

Uszkodzenie jako następstwo chemioterapii może dotyczyć każdego miejsca w obrębie osi
nerwowej, w zależności od konkretnego leku i drogi podania

A
  • encefalopatia (np. prokarbazyna, interferony, kortykosteroidy)
  • napady padaczkowe (np. busulfan, ifosfamid, interferon)
  • waskulopatia i udary mózgu (np. asparaginaza, bewacyzumab)
  • uszkodzenie móżdżku (np. cytarabina, 5-FU, ifosfamid)
  • mielopatia lub ZOMR(leki dokanałowo)
  • neuropatia obwodowa lub czaszkowa (np. cisplatyna, winkrystyna, paklitaksel, bortezomib)
  • miopatia (kortykosteroidy)
102
Q

Rozpoznanie różnicowe następstw chemioterapii

A
  • zespoły paranowotworowe, przerzuty

- encefalopatia metaboliczna i działania niepożądane radioterapii

103
Q

Postępowanie w następstwach chemioterapii

A
  • w zależności od rodzaju objawów -> MRI, EMG/badanie przewodnictwa nerwowego, EEG oraz rutynowe badania krwi
  • zwykle konieczne jest zaprzestanie chemioterapii
  • w bólu neuropatycznym gabapentyna, pregabalina, duloksetyna i TCA
  • działania objawowe (fizjoterapia, suplementacja witamin)
104
Q

Radioterapia uszkadza układ nerwowy poprzez

A
  • bezpośrednie uszkodzenie struktur nerwowych w obrębie obszaru poddanego napromienianiu
  • uszkodzenie naczyń krwionośnych lub gruczołów dokrewnych
  • wywołanie nowotworów wtórnych
  • zwykle uszkodzenie jest nieodwracalne
105
Q

Neurotoksyczność radioterapii zależy m.in. od

A
  • całkowitej dawki / dawki w jednej frakcji
  • czasu trwania leczenia
  • objętości struktur objętych napromienianiem
  • długości przeżycia
  • współistniejących obciążeń (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, wiek)
  • równoczesnej chemioterapii
106
Q

Postępowanie w następstwach radioterapii

A

-leczenie podtrzymujące kortykosteroidami
-w przypadku martwicy popromiennej i guzów może być konieczne leczenie chirurgiczne
-pojawiają się doniesienia wskazujące na przydatność bewacyzumabu
-pojedyncze doniesienia o korzystnym efekcie leczenia przeciwkrzepliwego i zastosowania komory
hiperbarycznej, ale skuteczność tych działań nie jest udowodniona

107
Q

Reakcja ostra na napromienianie mózgu (w ciągu godzin)

A
  • bóle głowy, nudności, wymioty, senność i nasilenie objawów związanych z guzem
  • podaje się kortykosteroidy (ew. mannitol i diuretyk)
  • profilaktyka -> podawanie kortykosteroidu przed radioterapią
108
Q

Wczesne reakcje opóźnione na napromienianie mózgu (tygodnie-miesiące)

A
  • senność, ból głowy, nudności, wymioty, gorączka, nasilenie objawów ubytkowych i zaburzenia poznawcze
  • zwykle ustępują samoistnie w ciągu 6-8 tygodni
109
Q

Późna reakcja opóźniona na napromienianie mózgu (miesiące-lata)

A
  • otępienie, zaburzenia chodu i nietrzymanie moczu

- martwica popromienna –> jak powiększający się guz nawrotowy

110
Q

Wtórne uszkodzenie mózgu wskutek napromieniania

A
  1. zwężenie naczyń wewnątrz- lub zewnątrzczaszkowych (miesiące lub lata od radioterapii)
  2. guzy wywołane napromienianiem
    - częstsze u pacjentów, którzy byli narażeni na promieniowanie w dzieciństwie
    - zwykle po latach lub dekadach od radioterapii
    - oponiaki i mięsaki, ew. glejaki lub złośliwe nerwiaki osłonkowe
  3. endokrynopatie
    - np. niedobór hormonu wzrostu (u dzieci)
    - niedobór gonadotropin lub inne następstwa uszkodzenia podwzgórza

Neurologia (17 decks)

Brainscape helps you reach your goals faster, through stronger study habits.
© 2024 Bold Learning Solutions. Terms and Conditions