Melting II.

Question 1

Slíma/Mucosa:

Answer 1

Slímhúð sem klæðir meltingarveginn að innan.
- þekjufrumur
- lamina propria
- muscularis mucose
verndandi innsta lag- bæði seytun og upptaka.

Question 2

Slímubeður/Submucosa:

Answer 2

Bandvefur, þar liggja æðar sem taka upp fæðu sem hefur verið brotin niður og taugar sem stjórna seytun og færslu efna í meltingarveginum

Question 3

Vöðvalag/Muscularis externa:

Answer 3

aðal vöðvalagið sem færir fæðu áfram og blandar og inniheldur tauganet.

Question 4

Serosa:

Answer 4

ysta lag meltingarvegarins, hála seytir vökva sem gerir rörinu kleyft að renna auðveldlega eftir öðrum líffærum

Serosa er þunnt lagi af þekjuvef sem klæðir yfir innri líffæri í maga- og brjóstholi, og hjálpar við að draga úr friði og hámarka hreyfanleika líffæranna.

Question 5

Sléttir vöðvar í meltingarvegi

Answer 5

Tónískur samdráttur
- Langvarandi-stöðugur

Fasabundinn samdráttur
- Varir í nokkrar sekúndur
- Bylgjuhreyfingar
- Bútun
Gangráðsfrumurnar eru alltaf að sveifla himnuspennu sinni og þær sveiflur breiðast út um vöðvann vegna gatatengja milli vöðvafrumnanna. Það er síðan misjafnt hvort boðspennuþröskuldur næst og samdráttur fari af stað. Ef þröskuldur næst ekki verður ekki samdráttur. Þegar við borðum, aukast líkurnar á því að þröskuldur náist og að meltingarvegurinn byrji að hreyfast. Þegar við borðum fara sem sagt mekanískir þættir (tog á meltingarvegi og þess háttar), taugaboð og hormón af stað og við það færist himnuspennan almennt nær þröskuldi. Þá duga himnuspennusveiflurnar í gangráðsfrumunum oftar til að ná þröskuldi (af því að himnuspennan er almennt nær þröskuldi).

Question 6

Efnanemar:

Answer 6

Efnanemarnir nema viss efni í fæðunni sem er í meltingarveginum, t.d prótín.

Question 7

Mekanískir nemar:

Answer 7

Mekanískir nemar nema tog eða spennu vegna fæðunnar í meltingarveginum.

Question 8

Osmónemar:

Answer 8

Osmónemar nema osmótískan styrk í meltingarveginum.

Question 9

Hvað örvar magaseytun?

Question 10

Hvað hemur magaseytun?

Question 11

Hvar er fæðan að mestu leyti tekin upp (frásoguð) hvert fara næringaefnin svo?

Answer 11

Smáþörmunum (90%) og fer með portæð til lifrar.

Question 12

Hvernig fer samdráttur sléttra vöðvafrumna í meltingarvegi fram?

Question 13

Útkirtlar í meltingarvegi:

Answer 13

útkirtlar eru sérstök líffæri (t.d. bris eða þekjufrumur í vegg meltingarvegar sem seyta ensímum, gallsöltum, slími ofl út í meltingarveg

Question 14

Innkirtlar í meltingarvegi

Answer 14

Innkirtlar eru stakar frumur í vegg meltingarvegar sem seyta hormónum inn í blóð og hafa hlutverk við stýringu

Question 15

Hvað er tekið upp af meltingunni?

Question 16

Innri tauganet í meltingarvegi:

Answer 16

Það eru tauganet í submucosa og í muscularis externa. Saman mynda þessi tauganet iðrataugakerfið. Þetta taugakerfi meltingarvegar er að stórum hluta sjálfstætt.
Aðlægar taugafrumur í meltingarvegi sem sjá um að flytja skynboð. Millitaugafrumur í meltingarvegi vinna úr boðunum og frálægar taugafrumur bera svo boðin til sléttra vöðva eða kirtla í meltingakerfinu

Question 17

Ytri taugar í meltingarvegi:

Answer 17

sef- og driftaugakerfin: hafa bein áhrif á slétta vöðva/kirtla, breyta magni hormóna og breyta virkni innra taugakerfisins í meltingarvegi

Seftaugakerfi: Meiri virkni í meltingarvegi
Driftaugakerfi: Minni virkni í meltingarvegi

Question 18

Meltingarhormón:

Answer 18

Seytast út í blóðið og ferjuð um líkamann. Hormónin hafa áhrif á meltingarveginn, og meltingalíffærum eins og brisi, og á fjarlægum líffærum, svo sem heilanum

Question 19

Taugaplexuses (ENS):

Answer 19

Í þarmaveggnum og virka sem litli heili. Gerir staðbundnum viðbrögðum kleift að byrja, samþættast og enda alveg í meltingarveginum. Viðbrögð sem eiga uppruna sinn í iðrataugakerfinu og eru samþætt þar án utanaðkomandi inputs eru kölluð stutt viðbrögð meltingarvegarins
Þrátt fyrir að ENS geti unnið eitt og sér, sendir það einnig skynupplýsingar til miðtaugakerfisins og fær input frá miðtaugakerfinu í gegnum ósjálfráða taugafrumur

Chatgpt:ENS, sem er svo að segja “smái heili” í maganum, sendir boð milli fruma þess og stjórnar hreyfingu vöðvanna í maga og þörmum, auk annarra þátta meltingarinnar. Þessi kerfi virkar sjálfstjórnað og getur unnið sjálfstætt frá heila og mænu. Það er mikilvægt fyrir eðlilegt starfsemi maga- og þarmakerfisins.

Question 20

Höfuðfasi:

Answer 20

Á sér stað áður en fæðan er innbirgð
Kemísk og mekanísk melting byrjar í munnholi, seytun munnvatns er undir stjórn ósjálfráða taugakerfisins
Kemísk melting: amýlasi og lípasi
Tygging: Upphaf mekanískrar meltingar

Question 21

Magafasi:

Answer 21

Hefst þegar fæðan berst niður í maga

Question 22

Smáþarmafasi:

Answer 22

Hefst þegar hálfmelt fæðumauk berst niður í skeifugörn

Question 23

Kyngingaferlið: Viljabundið stig:

Answer 23

Kynging hefst við það að tungan flyst upp og aftur að gómnum. Þá færist fæðan aftarlega í munnin og kemur inn í kokið.

Question 24

Kyngingarferlið: kok stig:

Answer 24

Þegar fæðan er komin niður í kokið þá byrjar ósjálfráði hluti kyngingar. (öndunarvegur lokaður)

Question 25

Kyngingaferlið: Vélinda stig:

Answer 25

Þegar fæðan er komin ofan í vélinga opnast öndunarvegurinn aftur, fæðan mjólkast niður

Question 26

Hvað gerist í maga?

Answer 26

Þar er fæðan geymd, henni velt um með taktföstum hreyfingum magans og henni blandað saman við magasafa. Í magafasanum eru efni sem stuðla að því að fæðan byrjar að brotna niður. Bæði inniheldur magasafinn saltsýru (HCI) og ensímið pepsín sem stuðla að niðurbroti fæðu.
Frumur í magaslímhúðinni seyta þessum efnum út á yfirborð magans. Síðan fer fæðumaukið í smáslömmtum í gegnum neðra magaopið og niður í skeifugörn
Í maganum hefst frásog, það er þó mjög lítið. Etanól og asperín frásogast að einhverju magni í gegn um magaslímhúðina

Question 27

Hver er munurinn á höfuðfasa og magafasa?

Answer 27

Höfuðfasi: fer að stað af sjón, lykt,hljóð eða hugsun um mat eða með nærveru matar í munni
Magafasi: hefst með komu fæðu í magann

Question 28

Seytun saltsýru (HCI) frá parietal frumum

Answer 28

Framleidd í frumunum, orkukræfur flutningur
Hlutverk HCI:
virkjar pepsínógen (verður að pepsín)
Hjálpar við niðurbrot bandvefs og vöðva
Eðlissviptir prótín
Drepur örverur

Saltasýran hjálpar til við að valda því, að þegar við etum mat, maginn geti betur brætt hann og notað hann sem orkugjafa fyrir líkamann.

Question 29

Acetýlkólín:

Answer 29

Losnar úr taugafrumum.
Örvandi fyrir magaseytun

Question 30

Gastrín:

Answer 30

Frá G frumum í blóð
Vegna prótína og acetýlkólíns
Örvar magaseytun

Question 31

Histamín:

Answer 31

Frá ECL frumum
Vegna acetýlkólíns og gastríns
Örvar magaseytun

Question 32

Sómatóstatín:

Answer 32

Frá D frumum
Vegna sýru
Hemur magaseytun

Question 33

Hvað kemur í veg fyrir að maginn melti sjálfan sig?

Answer 33

Basískt og proteinríkt slím
Þekjufrumurnar
Ör endurnýjun þeirra

Question 34

Brisið:

Answer 34

Liggur aftan við magann. Göng frá brisi tengjast göngum frá gallblöðru og liggja þau saman út í skeifugörn.
Brisið er bæði innkirtill (Insúlín) og útkirtill (Brissafi)
Brisið framleiðir brissafa sem inniheldur m.a meltingarensím sem brjóta niður protein og fitu o.fl. Í safanum er líka bíkarbónar (HCO3-) sem á þátt í að hlutleysa sýruna sem kemur frá maganum

Question 35

Hvað framleiðir brisið?

Answer 35

Bíkarbónat
Trypsín
Chymotrypsín
Elastasa
Carboxypeptíðasa
Lípasa
Amýlasa
Núkleasa

Question 36

Stjórnun á bris-seytun:

Answer 36

1. Sekretín og CCK losna þegar fita eða sýra berast niður í skeifugörn
2. CCK og sekretín berast út í blóðrásina
3. CCK örvar seytun á ensím ríkum brissafa. Sekretín veldur seytun á bíkarbónat ríkum brissafa

Question 37

Lifrin:

Answer 37

Stærsti kirtill líkamans. Lifrin skiptist í hægri og vinstri hluta.
Lifrin framleiðir gall og frá lifur liggja göng til gallblöðru og þaðan liggja göng áfram og sameinast göngum frá brisi. Saman liggja þessi göng inn í skeifugörn
Auk þess að framleiða gall hefur lifrin margþætta starfsemi, eins og í: efnaskiptum kolvetna, þríglýseríð og próteina. Afreitar og losar líkamann við ýmis lyf og hormón. Geymir ýmis vítamín og steinefni, virkjar D-vítamín o.fl

Question 38

Gall:

Answer 38

Samsett úr:
kólestróli
bíkarbónati
fosfólípíðum
bilirúbíni
gallsöltum
Gall leysir upp fituna í fæðunni. Milli máltíða geymist gallið í blöðrunni sem gerir það rammara.

Question 39

Stjórnun á gall losun:

Answer 39

1. Sekretín og CCK losna þegar fita eða sýra berast niður í skeifugörn.
2. CCK og sekretín berast út í blóðrásina
3. Gallsölt og sekretín örva lifur til gallframleiðslu
4. Örvun vagus- taugarinnar veldur lítilsháttar samdrætti í gallblöðru
5. CCK veldur samdrætti í gallblöðru og opnun bris-gallganga
6. Gall berst út í skeifugörn

Question 40

Smáþarmar:

Answer 40

Hafa mikið yfirborð, skiptast í þrjá hluta:
skeifugörn
ásgörn
dausgörn
Í skeifugörn fer fram mikilvægur hluti meltingar. Inn í hana liggja göng frá lifur og brisi.
Einsykrur og amínósýrur eru teknar upp með sérstökum ferjum á þekjufrumum, en fitusýrur sveima í gegnum himnurnar. Flest sölt eru tekin upp á virkan hátt, en vatnið fylgir osmótískum þrýstingi

Question 41

Frásog = Upptaka = absorption

Answer 41

Er flutningur sameinda úr meltingarvegi í gegnum flutningsþekjuna sem klæðir þarmatoturnar.

chatgpt:þetta eru allt hugtök sem oft eru notað í sama merkingu. “Frásog” (e. absorption) er þegar efni eða efnaþættir flytjast frá einum stað til annars í líkamanum. Þetta getur átt sér stað í mörgum líffærum, eins og í þörmum, þar sem efni frásogast úr fæði og berast í blóðið til að vera notað af líkamanum. Þessi ferli hjálpa líkamanum að nýta sér efni sem þarf til að halda starfsemi og viðhalda líkamsjafnvægi.

Question 42

Upptaka fitu:

Answer 42

Melting fitu fer nær einungis fram í smáþörmunum.
Fosfólípíð og gallsölt þeyta fituna niður í fitukirni sem innihalda gallsölt, fitusýrur, einglýseríð, fosfólípíð, kólestról og vítamín
Lípasi sér um að brjóta fituna niður í fitusýrur og einglýseríð

Question 42

Upptaka kolvetna:

Answer 42

Melting kolvetna hefst með amýlasa í munni og síðar amýlasa frá brisi. Að því loknu eru kolvetnin á formi tvísykranna súrkósa, glúkósa og laktósa.
Ensím í smáþörmum klára svo niðurbrot í einsykrur. Einsykrurnar eru fluttar inn í blóðrásina, frúktósi með hvöttu sveimi, en hinar með samhliða flutningi á Na+

2/3 hlutar kolvetna í fæðu eru jafnan sterkja og afgangurinn ýmist strásykur eða mjólkursykur. Einsykrur eru sjaldgæfari í fæðu. Sellulósi og aðrar fjölsykrur eru aðeins af hluta til meltar af bakteríum í ristli

Question 43

Upptaka prótína:

Answer 43

Prótín eru brotin niður í peptíð af pepsíni í maga og trypsíni og chymotrypsíni í smáþörmum
Í smáþörmum eru peptíðin svo enn frekar brotin niður í amínósýrur af carboxypeptidasa og amínópeptíðasa.
Amínósýrurnar eru teknar upp með samhliða flutningi Na+

Question 44

Hvað eru kjarnsýrur brotnar niður í ?

Answer 44

Niturbasa og einsykrur

Question 45

Hvar eru vítamín og steinefni frásoguð?

Answer 45

Í smáþörmunum

Question 46

Innkirtilfrumurnar eru flestar dreifðar í maga og smáþörmum. Bregðast við efnum í næringarmaukinu og losa hormón í blóðið. Hvaða hormón?

Answer 46

Gastrín
Sekretín
Cholecystokinín
GIP

Question 47

Hormónastjórnun meltingar- Sekretín

Answer 47

Sekretín er losað í smáþörmunum ef sýra kemur þangða inn. Hamlar sýrumyndun og hreyfingum í maga. Örvar bíkarbónat- losun úr brisi og lifur. Eflir virkni CCK

Question 48

Hormónastjórnun meltingar- GIP

Answer 48

Losað úr smáþörmunum og örvar insúlín-losun ef glúkósi og fita eru þar

Question 49

Hormónastjórnun meltingar- Gastrín

Answer 49

Losað í maga við parasympatíska örvun eða amínósýrur eða peptíð í maga. Sýra og sómatostatín verka hamlandi. Eykur sýrulosun og hreyfingu magans. Örvsr hreyfingar í smáþörmum og ristli

Question 50

Hormónastjórnun meltingar- CCK

Question 51

Submucosal plexus:

Answer 51

Submucosal plexus inniheldur skyntaugafrumur sem fá merki frá holrými meltingarvegarins. ENS taugakerfið samþættir þessar skynjunarupplýsingar og setur síðan af stað viðbrögð. Submucosal plexus stjórnar seytingu með þekjufrumum í meltingarvegi. Myenetric plexus taugafrumur í muscularis externa hafa áhrif á hreyfanleika

chatgpt: Submucosal plexus er hluti af taugakerfinu sem er staðsettur í slímhúðinni (mucosa) á veggjum maga og þarma. Submucosal plexus stjórnar nokkrum starfsemi þarma, svo sem seytingu af meltingarfrymisefni, blóðflæði, og hreyfingu slímhúðar. Þessi plexus samspilar við önnur hluta taugakerfisins til að halda stöðugleika og réttlæti í starfsemi meltingarferlisins.

Question 52

Löng viðbrögð (long reflexes)

Answer 52

eiga uppruna sinn utan meltingafæranna og eru feedforward reflexar og tilfinningalegir reflexar. Þessi viðbrögð eru kölluð cephalic reflexar vegna þess að þeir eiga uppruna sinn í heilanum. Feedforward reflexes hefjast vegna áreitis eins og sjón, lykt, hljóði epa hugsun um mat