Mat á hjarta -og æðakerfi

Question 1

Hver eru landamerki hjartans?

Answer 1

Precordium, rifbein, bringubein og viðbeinið

Question 2

Hver eru líffæri hjarta- og æðakerfisins?

Answer 2

Miðmætið:
Hjarta, hjartalokur, gollurshús, superior vena cava, inferior vena cava, lungnaslagæðar, lungnabláæðar, aorta og slagæðar/bláæðar o.fl…

Question 3

Cardiac output er?

Answer 3

heart rate x stroke volume

Question 4

Stroke volume er samansett af?

Answer 4

Preload, afterload og contractility

Question 5

Rafvirkni hjartans

Answer 5

P QRS T
Einnig hafa elektrólýtar mikið að segja um hjartarafleiðni

Question 6

P

Answer 6

Afskautun gátta (samdráttur gátta)

Question 7

QRS

Answer 7

Afskautun slegla (samdráttur slegla)

Question 8

T

Answer 8

Endurskautun slegla

Question 9

Þegar við metum hjarta og æðakerfið viljum við?

Answer 9

Fá sögu, skoða, þreifa og hlusta

Question 10

Saga um hjarta og æðakerfið

Answer 10

1. Brjóstverkur: hvernig verkir? Stabílir eða óstabíl angina? Önnur einkenni eins og ógleði, sviti, gráfölur? Hjartsláttartruflanir?
2. Andþyngsli/mæði: við áreynslu? Í hvíld, útaf liggjandi (orthopnea)?
3. Hósti: spyrja nánar út í hósta, uppgang, láta lýsa hósta
4. Þreyta: hvenær byrjaði?
5. Húðlitur: blámi, fölvi
6. Bjúgur: önnur einkenni, s.s. Mæði
7. Næturþvaglát
8. Fyrri saga um hjartasjúkdóma
9. Áhættuþættir: kyn, aldur, fjölskyldusaga; háþrýstingur, hátt kólesteról, sykursýki, reykingar, streita, hreyfingarleysi, offita…
10. Aðrir sjúkdómar sem geta haft áhrif á hjarta- og æðakerfið: t.d. Lungnasjúkdómar, innkirtlasjúkdómar, sjálfsofnæmissjúkdómar (t.d. Lupus)

Question 11

Upplýsingasöfnun um brjóstverki og einkenni sem benda til blóðþurrðar í hjarta

Answer 11

• brjóstverkur: hvenær hófst hann? Hve lengi stóð hann og er hann tengdur einhverju?
• lýsing á verk: staðsetning og leiðni, styrkleiki og önnur einkenni sem fylgja verknum.
• viðbrögð við verknum
• lyf
• viðbótareinkenni: þreyta, skyndileg mæði, hósti, öndunarörðugleikar, bjúgsöfnun, meðvitundarleysi, verkir í kvið, svimi og yfirlið og kaldur sviti.

Question 12

Við skoðun á hjarta -og æðakerfi skoðar maður?

Answer 12

• almennt útlit og líkamsstaða sjúklings
• litarháttur (fölvi, blámi)
• húðbreytingar, s.s. Bjúgur og clubbing
• húðspenna (turgor): hversu auðveldlega hægt er að lyfta húðinni upp (mobility) og hversu fljótt fer húðin til baka (turgor) <2 sek.
• háræðafylling: fylling háræða í nöglum eftir að þrýstingi hefur verið beitt <2 til 3 sek.

Question 13

Við þreifingu á hjarta og æðakerfinu þarf að þreifa?

Answer 13

• aortic svæði (second right interspace)
• pulmonic svæði (second left interspace)
• tricuspid svæði (fjórða til fimmta millirifjabil, nálægt bringubeini)
• apical (mitral) svæði (fimmta millirifjabil í midclavicular line, PMI)

Question 14

Skoðun og þreifing á hjarta

Answer 14

Brjóstkassi er skoðaður og þreifað er eftir hjartslætti og titringi.
Við finnum point of maximal impulse (PMI): staðsetning er 5 rifjabil í midclavicular line og stærðin er 1-2 cm.

Question 15

Hlustun á hjarta

Answer 15

Við hlustum með þind og bjöllu yfir öllum svæðum.
VIð hlustum sjúklinginn í 3 stellingum: liggjandi, sitjandi og á vinstri hlið.

Question 16

Áhrif á hjarta og æðakerfið með árunum?

Answer 16

Samdráttarkraftur skerðist, hjartslátturinn er lengur að jafna sig eftir áreynslu, erfiðara að finna apical impulse þar sem anterior posterior diameter eykst, hjartalokur geta kalkað, æðarnar verða stífari, blóðþrýstingur hækkar og margt fleira.

Question 17

Áhöld til skoðunar og undirbúningar á hjarta og æðakerfinu

Answer 17

Við undirbúum sjúkling með því að fræða hann um hvað er verið að meta og hvernig. Förum yfir með sjúklingi hvaða þýðingu þær hafa fyrir meðferð hans. Við handhreinsum okkur og sprittum. Við viljum vera í hljóðlátu herbergi og skoðum sjúkling frá hægri hlið. Við þurfum blóðþrýstingsmæli, hlustunarpípu með bjöllu og þind. Við sótthreinsum áhöld á milli sjúklinga.

Question 18

5 svæðin í hjartahlustun eru?

Answer 18

• aortic svæði (2 rifjabil hægramegin við bringubein)
• pulmonic svæði (2 rifjabil vinstra megin við bringubein)
• erbs point (3 rifjabil vinstra megin)
• tricuspid svæðið (4 rifjabil og 5 rifjabil, vinstra megin)
• mitral (apical) svæðið (5 rifjabil í MCL, við apex)

Question 19

Hverju hlustum við eftir?

Answer 19

1. Hlusta eftir takti og tíðni
2. Þekkja S1 og S2
3. Meta S1 og S2 í sitthvoru lagi
4. Reyna að greina önnur hjartahljóð frá S1 og S2; geta verið S3 og S4, óhljóð (murmur), núningshljóð (rub) og smellir (clicks)

Question 20

Hjartahljóð S1

Answer 20

Þetta er fyrra hljóðið, lub af lub dub. Það myndast þegar lokur milli gátta og slegla lokast (mitral og tricuspid lokur). Það heyrist yfirleitt hærra en S2 yfir mitral og tricuspid svæðum.

Question 21

Hjartahljóð S2

Answer 21

Þetta er seinna hljóðið í lub dub, s.s. Dub. Það myndast þegar lokur yfir ósæð og lungaæð lokast (aortic og pulmonic lokur). Þetta hljóð heyrist yfirleitt hærra en S1 yfir aortic og pulmonic svæðum.

Question 22

Systola

Answer 22

Tímabilið þegar sleglarnir dragast saman og dæla blóði út í ósæðina og lungnaæðina. Þetta er styttra tímabilið.

Question 23

Hvenær heyrist S1?

Answer 23

Þetta hljóð heyrist í byrjun systolu þegar sleglarnir eru að byrja að dragast saman. Við það verður þrýstingurinn í sleglunum meiri en í gáttunum og mitral og tricuspid lokurnar lokast.

Question 24

Hvenær heyrist S2?

Answer 24

Þetta hljóð heyrist í lok systolu þegar þrýstingurinn í vinstri slegli er orðinn minni en í ósæðinni (slegillinn næstum tómur), þá lokast ósæðarlokan (a2) og lungnaslagæðalokan (p2).

Question 25

Díastóla er?

Answer 25

Tímabilið þegar sleglarnir slaka á og fyllast af blóði. Þetta er lengra tímabilið.

Question 26

Æðakerfi líkamans metið:

Answer 26

Saga, skoðun, þreifing og hlustun

Question 27

Internal jugular bláæð - æðasláttur bláæða

Answer 27

• sjaldnast hægt að þreifa púls, sést bara
• léttur þrýstingur á æðina fyrir ofan viðbeinið lætur æðasláttinn hverfa
• staðsetning æðasláttsins er breytileg eftir stöðu sjúklings
• staðsetning æðasláttar breytist með öndun

Question 28

Carotis slagæð - æðasláttur slagæða

Answer 28

• auðvelt að þreifa púls
• æðasláttur hverfur ekki við léttan þrýsting
• staðsetning breytist ekki við stöðubreytingu
• breytist ekki með öndun

Question 29

Hver er munurinn á æðaslætti í bláæð og slagæð?

Answer 29

Við getum þreifað púls í slagæð, erfiðara í bláæð. Léttur þrýstingur lætur æðaslátt hverfa í bláæð en ekki slagæð, staðsetning breytist ekki við stöðubreytingu og öndun í slagæð.

Question 30

Skoðun/mat á hálsbláæð (jugular veins, JVP)

Answer 30

Þetta hjálpar við mat á ástandi hjarta og æðakerfisins. Við skoðum hvort að það sé mikið þan á æðinni, það er yfirleitt aukið þan í hjartabilun.
Við skoðun þarf að vera 30° halli á rúmi, við notum ljós og fylgjumst með bláæðapúlseringu. Þan á æðinni á ekki að vera meira en 3-4 cm fyrir ofan sternal angle.

Question 31

Þreifing og hlustun á hálsslagæð (carotid artery)

Answer 31

• Við hlustum eftir bruit (æðaniður), það er eðlilegt að heyra ekki neitt. Við látum sjúklinginn anda frá sér og halda niður í sér andanum.
• við þreifum eftir púls (metum styrk og hreyfingu)
• við þreifum eftir thrill (vírbing í æðinni)
  Við þreifum bara öðru megin í einu og berum saman báðar hliðar.
  Passa þarf að þrýsta ekki á carotid sinus (sem er í efsta þriðjungi hálsins) þar sem að það getur hægt á hjartslætti og lækkað blóðþrýsting. Þessvegna þreifum við carotid frekar neðarlega

Question 32

Þreifing á æðakerfinu, hvað er gert?

Answer 32

Við þreifum púls báðum megin; eru þeir symmetrískir? Daufir, sterkir? Enginn púls?
- við skoðum einnig og þreifum útlimi með tilliti til hitastig, lit (roði, fölvi), eymsli, fyllitími háræða með því að þrýsta í ca 5 sek, liturinn á að koma aftur á < 2 til 3 sek og einnig skoðum við bjúg með því að meta ökkla, framan á sköflungi, sacral svæði og bak.

Question 33

Kvarðinn fyrir púlsstyrk til að meta æðakerfið

Answer 33

4 = hoppandi
3 = aukinn styrkur
2 = eðlilegur styrkur
1 = minnkaður, varla þreifanlegur
0 = ekki til staðar

Question 34

Þreifing — kvarði fyrir mat á bjúg

Answer 34

Við framkvæmum líkamsmat og skráningu:
1+ = lítið far eftir fingur (um 2 mm) og hverfur fljótt
2+ = dýpra far eftir fingur (um 4 mm) hverfur venjulega á 10-15 sek
3+ = farið er um 6 mm djúpt og meira en 1 mín getur liðið þangað til það hverfur, útlimurinn er bólginn
4+ = farið er mjög djúpt (um 8 mm) og 2-5 mín geta liðið þangað til húðin kemst í eðlilegt horf aftur. Útlimurinn er mjög bólginn.

Question 35

Hvað er bjúgur?

Answer 35

Of mikill millifrumuvökvi

Question 36

Hvar sést bjúgur helst?

Answer 36

Ökklum, fótum og sköflungi

Question 37

Af hverju myndast bjúgur?

Answer 37

Þyngdaraflið, lokur bláæða í fótum, lágur stykur próteina í blóðvökva, aukið gegndræpi háræða og sjúkdómar