Luisteren als basishouding

Question 1

het belang van gehoord en gezien worden

Answer 1

essentieel voor het identiteitsgevoel

helpend om iets te verwerken

Question 2

gezien willen worden’ gaat ontwikkelingspsychologisch vooraf aan ‘gehoord willen worden’

Answer 2

• non-verbale communicatie is de eerste vorm van communicatie in de menselijke ontwikkeling
• volwassen zorgfiguren geven woorden aan affecten en noden
• evolutie: lichamelijke en affectieve communicatie  integratie van verbale en cognitieve communicatie
• ‘ongehoord gedrag’ in twee betekenissen:
• gedrag waarvan volwassenen vinden dat het ‘niet hoort’
• gedrag dat vanuit het kindperspectief ‘niet gehoord’ en dus niet begrepen wordt

Question 3

non-verbale en verbale communicatie blijven steeds samen aan de ord

Answer 3

• de verhouding tussen beide wijzigt doorheen de ontwikkeling
• kunnen in elkaars verlengde liggen en elkaar versterken (synchronie) of elkaar tegenspreken

Question 4

Het luisteren en observeren van een hulpverlener verschilt van het luisteren van een goede vriend

Answer 4

• luisteren en observeren zijn verfijnde, geoefende vaardigheden
• aandachtig luisteren en observeren vindt plaats in een specifieke relatie en context
• je luistert en observeert met theoretische, richtinggevende bagage

Question 5

Voorwaarden tot luisteren die aan het eigenlijke gesprek voorafgaan : Externe

Answer 5

• ruim
• beschikbaar
• rustig en ongestoord
• vertrouwelijk

Question 6

Voorwaarden tot luisteren die aan het eigenlijke gesprek voorafgaan : Interne

Answer 6

• maak je hoofd leeg: persoonlijke bekommernissen opzij (5-minutentruc)
• lees je nota’s van het vorige gesprek door
• laat je niet afleiden
• stel je open voor het verhaal van de ander: ik ben er nu even alleen voor deze cliënt

Question 7

Luisteren met een derde oor

Answer 7

Een houding waarin je probeert je tijdens het gesprek los te maken van je eigen bekommernissen en preoccupaties, evenals van allerlei theoretische bespiegelingen en/of vooroordelen

Question 8

Non-verbale uitingen van een aandachtige ingesteldheid

Answer 8

• Oogcontact
• Gelaatsexpressies
• Paralingale aspecten
• Lichaamshouding en bewegingen
• Gebruik van de ruimte

Question 9

oogcontact

Answer 9

• kan intimiteit, interesse, onderwerping of dominantie communiceren

het ontwijken of afbreken van oogcontact kan:

• een uiting zijn van angst, onbehagen of weerzin om te communiceren met de ander

• te weinig oogcontact kan de indruk wekken dat je niet geïnteresseerd bent

• teveel oogcontact kan de relatie ongemakkelijk maken
• de wijze waarop en de duur waarmee men oogcontact aangaat, is verschillend van cultuur tot cultuur

Question 10

gelaatsexpressies

Answer 10

• veel gelaatsexpressies hebben een universele betekenis
• belangrijk je bewust te zijn van je gelaatsexpressies als hulpverlener
• een glimlach kan als aanmoedigend beschouwd worden, maar voortdurend glimlachen wanneer het over ernstige dingen gaat, kan als onecht of niet afgestemd overkomen.

Question 11

paralingale aspecten

Answer 11

• stemgebruik/spreeksnelheid
• vocale aanmoedigingen
• stilte
• belangrijk om in te schatten wat er tijdens een stilte gebeurt: creëert de stilte ruimte of spanning?
• aansluiten bij het taalgebruik van de ander

Question 12

zone of proximal distance

Answer 12

jouw taal mag het abstractieniveau van het kind net een beetje overschrijden

Question 13

gebruik van de ruimte

Answer 13

stoelen dienen de mogelijkheid te bieden een afstand te reguleren die ‘afgestemd’ is

– angulair (samenwerkend, veiligheid biedend)
– parallel (verbondenheid, ondersteunend)
– frontaal (wederzijds volwassen)
– diagonaal (onverschillig)

• de wijze waarop iemand omgaat met fysieke afstand, maar deel uit van diens non-verbale communicatie
• de afstand die iemand comfortabel vind, is zowel cultureel als individueel verschillend

Question 14

Elementen van een goede luisterhouding

Answer 14

• richt je op het ritme van de cliënt
• laat de persoon uitspreken
• pas je taalgebruik aan: leeftijd, sociale achtergrond, cognitieve en verstandelijke mogelijkheden
• gebruik meta-communicatie om (fouten in) je aanpassing te duiden

Question 15

Specifieke vaardigheden bij het luisteren

Answer 15

• de aandacht richten op de cliënt en op je eigen reacties t.a.v. de cliënt
• het verwerken van manifeste en latente communicatie tegelijkertijd
• herkennen van patronen en thema’s die terugkeren
• aandacht voor zowel het gebeurde als de betekenis/affectieve kleur ervan
• sensitiviteit voor metaforen en symbolen

Question 16

herkennen van patronen en thema’s die terugkeren

Answer 16

• patronen: zich herhalende gevoelens

* thema’s: ideeën, overtuigingen die de persoon heeft omtrent het leven, zichzelf of anderen

Question 17

sensitiviteit voor metaforen en symbolen

Answer 17

• gebruikt om een beleving of affect weer te geven
• zowel verbaal als non-verbaal
• heeft voor het individu een eigen betekenis gekregen, gekleurd vanuit cultuur, familiale context en persoonlijke geschiedenis

Goed: binnen de metafoor verkennen

Slecht: te concreet opvatten

Slecht: evaluerend of normerend beluisteren

Question 18

Luisteren binnen een werkrelatie

Answer 18

Sobere neutraliteit
Warme ontvankelijkheid
Gedoseerde relatie op diverse continua
-Afstand – nabijheid
-Leiden – volgen
-Negativiteit toelaten – relatie goed houden

Question 19

Blokkades in het luisteren

Answer 19

• inadequaat luisteren: de hulpverlener is teveel bezig met zichzelf, eigen zorgen, onzekerheden, beslommeringen
• beoordelend luisteren: de hulpverlener is teveel bezig met het maken van een inschatting over wat verteld wordt
• selectief luisteren: de hulpverlener is geneigd om te horen wat hij wil horen  verwachtingen creëren een filter
• op feiten gericht luisteren: de hulpverlener hoort alleen de manifeste inhoud en mist de latente non-verbale, emotionele of persoonlijke betekenis
• rehearsing-while-listening: de hulpverlener bedenkt zijn antwoord tijdens het luisteren
• te dichtbij luisteren of teveel afstand houden

Question 20

Niveaus van aanwezigheid

Answer 20

1. Het niveau van ‘aandachtig aanwezig zijn’ (niveau van het rationele/denken)

•Je hoofd leeg kunnen maken, zodat je in staat bent om te luisteren en met een open blik te kijken.

2. Het niveau van de emotionele beschikbaarheid (niveau van het affectieve/ervaren)

• Receptiviteit voor affectieve expressies

3. Het niveau van de empathie (niveau van de persoon/het mens-zijn)

• Affectieve processen + cognitief aspect toe: het begrijpen van het referentiekader van de ander