Les 7 Duinlandschappen Flashcards
Waarom zijn de duinen van internationaal groot belang?
- grote oppervlakte
- unieke plantengemeenschappen
- rijke fauna
18 van de 162 N2000 gebieden in de (NL’se) duinen
Wat is het doel van de bescherming van de duinen?
behoud en vooral herstel kwaliteit
waar/niet waar: habitattype grijze duinen is het meest gewaardeerd.
waar:
droge, korte gras- & kruidenvegetatie op vooral kalkhoudende bodem
Wat kenmerkt habitattype vochtige duinvalleien?
primaire & secundaire vochtige duinvalleien; o.a. orchideënrijke graslandvegetaties
Via welke 4 stappen ontstaan duinen?
- zanderige zeebodem langs de kust die geleidelijk oploopt;
- aanvoer van zand over de zeebodem naar de kust;
- golven en inlandse wind en
- plantengroei waardoor jonge duintjes worden vastgelegd : successie start met biestarwegras (op het wad, zijn de eerste soorten o.a. slijkgras & zeekraal).
Welke plant heeft de eerste de belangrijke rol in de vastlegging van de duinen?
biestarwegras!! daarna helm
Welke drie aspecten komen kijken bij duinvorming?
- zand zeebodem
- oplopende kust
- golven & wind
Welke processen hebben invloed gehad op het ontstaan van de duinen 20.000 jaar geleden? (transgressie, regressie..)
Transgressie toename zeeniveau
en Regressie afname zeeniveau
toename temperatuur -> klimaatschommelimgen
veranderende vegetatie
Transgressie = hogere zeeniveaus & Regressie= lagere zeeniveaus
samenhangend met variatie aan landijs ; regenval en rivierafvoerhoeveelheden
allen veroorzaakt door kleine klimaatschommelingen
en resulterend in afzettingsplaatsen en dikte zoals mariene en rivierafzettingen en Hollandveen
Zie antwoord voor vorming nieuwe en oude duinen (1000 jaar geleden)
einde laatste ijstijd:
-stijgend water
-afzet & afslag strandwallen
oudste nog aanwezige strandwallen -> landinwaarts
langzaam stijgende zee + steeds méér zand afgezet ->
-strandwallen westwaarts
-veenvorming achter strandwallen
Waardoor is er grote variatie in zeeduinen?
- Wind: verstuiving zand
- wind: salt spray
- inzijging kwel
- bodemvorming
- begrazing
- successie (progressief & regressief)
- zeereep - jonge duin - binnenrand duin (oude duinen)
- van zeer hoge dynamiek, naar getemperde dynamiek
- van kalkrijk naar kalkarm (door uitspoeling/uitloging kalk)
- van geen naar veel bodemvorming: ontwikkeling humusprofiel
- expositie -> noord en zuidhellingen (microklimaat; temp. & vocht)
- zout - brak - zoet
- hoog & droog - vochtig - nat (lage natte duinvalleien vs. droge toppen, duinplatten / duinrel
Wat is een duinrel?
Kwelwater uit de duinen werd hierdoor afgevoerd richting polderland. Een duinrel is goed voor planten, dieren en insecten die baat hebben bij helder, voedselarm water.
Duinrellen al lang gebruikt voor
- drinkwater
- wasserijen en papierindustrie
Zie aanvullende info over expositie duinen:
Expositie: oost- en westhelling (Holland) / zuid- en noordhellingen (Wad) -> micro-klimaat
Wat is vloedmerk?
primaire duintjes
Wat is een duin?
Door de wind gevormde afzettingen met veel reliëf.
Langs de kust kennen we kustduinen, langs rivieren zijn er ook rivierduinen.
Wat is een primaire duinvallei?
Laagte tussen een oude zeereep en een nieuwe zeereep; een oorspronkelijke strandvlakte.
Wat is een secundaire duinvallei?
duinvallei - secundair Laagte door winderosie uitgeblazen tot het grondwaterniveau.
Wat zijn paraboolduinen?
hoefijzervormige, doorgaans met Helm begroeide duinen met de kop haaks op de overheersende winden OF paraboolduin: duin waarvan de punten in de richting van de wind wijzen.
Het doorgaans laaggelegen en vrij vlakke gebied dat omsloten wordt door de armen van een dergelijk paraboolduin wordt een panne of secundaire duinvallei genoemd.
Zie aanvullende info voor kalk m.b.t zoetwaterbel
Zoetwaterbel
- Ontkalking door neerslag
- Aanvoer kalk vanuit zee
Waar/niet waar: Naast de directe verbindingen met zee is er vooral ZOET water in de duinen (duinmeren en duinrellen)
Waar
Welke twee grote standplaatsfactoren zijn er in de duinen?
Hydrologie en waterkwaliteit
Welke 4 type vochtige duinvallei typen zijn er?
- Brakwatervallei (overstroming met brak water)
- kalkrijke vallei (geen overstroming met brak water - kalkhoudend zand)
- kwelvallei (geen overstroming met brak water - kalkloos zand - kwel van basenrijk water (Ca2)
- zure vallei (geen overstroming met brak water - kalkloos zand - geen kwel)
Waar worden de duinen voor gebruikt? (5)
- voormalig landbouwkundig gebruik
- bosbouw
- waterwinning
- recreatie
- veiligheid
Wanneer is het zeedorpenlandschap ontstaan?
Middeleeuwen
Wat is het zeedorpenlandschap?
- omvorming binnenduinbossen tot akkertjes
- gemeenschappelijke graasgrond
- extra nutriënten
- soms extra verstuiving
1ste bewoning op oude duinen (grens duin – veen op oude duinen)
1517 -> verordening afschot konijnen, waar beperkt gehoor aan gegeven werd want bewoners wilden ook jaar erna nog konijnen
Wanneer is de 1e zeereep aangezet? (Zeedorpenlandschap)
16e eeuw
Wat was de 1e zeereep?
Niet- natuurlijk hoge 1e duinrij
welk effect had de 1e zeereep?
Afname secundaire duinvalleivorming
Zie antwoord voor meer info over zeedorpenlandschap
- oude bossen op binnenrandduin grotendeels gekapt ->
-gevolg: jong duinzand stuift verder landinwaarts ->
-bedreiging nederzettingen/akkertjes -> - naast strooisel/houtschermen, ook nieuwe aanplant bos : zie onderste plaatjes: ten noorden & zuiden van wijk aan zee is duin verder landinwaarts gestoven.
- Bos alleen bij landgoederen deels bewaard – later overigens aangevuld met naaldbossen.
M.n. (maar niet alleen) kalkrijke duinen kende veel landbouw en veelteelt: dichtbij nederzetting akkertjes.
Afgegraven tot vochtvoorziening beter is + als kalkgehalte te laag wordt -> verder graven.
(Wat ook wel gebeurde is aanvoer van jong kalkrijk zand) -> afgraven kon tot 2 – 3 meter ingraving leiden.
Aanvoer mest (van boerderij, menselijke mest, visafval). Aardappelveldjes Haarlemerduinen sinds 1850.
- tegen verstuiving allerlei activiteiten: stro/maaisel op zand leggen – takschermen (zie verder)
Huidig gebruik tegen binnenrand duinen:
- Bollen & landgoederen
- Geestgrond (= duinzand, vermengd met klei/ veen)
Wat werd gedaan in de strijd tegen verstuiving en de daardoor bedreigde dorpen en landbouwgronden?
Vroeger: bosaanleg vanaf 1911 (SBB): vooral naaldhout (* veel uitheems)
heden: omvormingsbeheer naar meer inheemse vegetaties
Wat is sinds 1850 een hele belangrijke functie van de duinen?
Waterwinning!
Waterwinning is niet meer weg te denken, grote delen westlanders is afhankelijk van water uit de duinen.
Sinds ….. infitratie (voorgezuiverd) met water uit maas-rijnsysteem
hoe wordt de recreatie in het duingebied gereguleerd?
- alleen paden en strand
- afsluiten gebieden broedseizoen
- desondanks grote recreatieve druk, met name op fauna
Hoe wordt de veiligheid gewaarborgd met de duinen? en wat is het gevolg?
Zeereep:
- takkenschermen
- aanplant helm
gevolg:
- niet natuurlijke hoogte 1e duinrij(en)
- niet natuurlijke lagere dynamiek duinen
- beperkte vorming nieuwe secundaire duinen
- verlies oppervlak & lage kwaliteit droge duingraslanden
Waar is de scheiding van 2 floradistricten m.b.t. de duinen?
Bergen aan zee scheiding 2 floradistricten: oorzaak herkomst zand
Beide districten: biestarwegras – helm – duindoorn (vitaler in zuiden) – zeewinde (niet algemeen)
Wat wordt de laatste decennia gedaan?
Zandsuppletie: extra zand opspuiten op het strand of op de zeebodem vlak voor de kust.
Waddendistrict is kalkrijk/kalkarm?
Waddendistrict kalkarm :
– soortenarm : heidesoorten dop- en struikheide + als boreale soort kraaiheide, kruipowilg en zevenster
- Cranberrie = grote veenbes = oxycocus macrocarpos. Compote rijk aan vitamine C en citroenzuur. Uit N-Amerika. Sinds 1840 in Ned via schipbreuk(jutter douwe sipkes): neofyt. Groeit op vochtige (winter onder water) enigszinds zure humeuze plekken. Daarna uitbreiding door vogels (nu: alle wadden, Nioord Drente en Hollands en Fries veengebieden). Is concurrent van Gewone dophei.
Renodunaal district is kalkrijk/kalkarm?
Renodunaal district kalkrijk:
- soortenrijk
- zuidelijke soorten: bitterling (prim. duinvalleien) – zeewolfsmelk – zandviooltje
- struwelen: liguster, eglantier, hondsroos, kamperfoelie
- bossen binnenrandduin: vele soorten kennen we als stinzeplanten: sneeuwklokje – wilde hyacinth – italiaanse aronskelk – gele anemoon - voorjaarshelmbloem
Wat zijn de eigenschappen van het wadden district?
kalkarm
hoogte synamiek
relatief soortenarm
dop-,- struik-, en kraaiheide
kruipwilg
Cranberry 1840 (grote veenbes)
Wat zijn de eigenschappen van het Renodunaal district?
kalkrijk
hoge dynamiek
relatief soortenarm
bitterling - zeewolfsmelk - zandviool
liguster, elegantier (rijk struweel)
bossen (soms met stinze-flora)
wat is het verschil tussen witte en grijze duinen?
- Grijze duinen hebben een zichtbaar aandeel humusdeeltjes in zand
- meer landinwaarts
Successie: vloermerk (1) = pioniersvegetatie. welke soorten zijn bepalend?
Biestarwegras: jongste duin
Helm: iets ouder duin
Jongste duin:
aanspoelingszone -> embryonaal duin -> hier zeeraket
Jonge duinen kunnen een aaneengesloten duinenrij vormen en aansluiten aan bestaan duin -> Biestarwegras (noordelijk ook wel zandhaver)
primaire duinvallei (bv delen van : boschplaat terschelling, oerd ameland, oosterkwelder schiermonnikoog, voorne –> de beroemde soortenrijke is ontstaan rond 1925, overigens verstoord door aanleg maasvlakte)
- op Goeree is deze primaire duinvallei van oudsher begraasd.
Droge duinvalleien - grijze duinen
welke vegetatie is typerend?
pionier(achtige) open droge graslandtypen (o.a. buntgras, korstmossen, zandzegge, duinviooltje, grote tijm, geelwalstro)
Waarom is grijze duinen zo gewenst?
belangrijk voor diversiteit flora en fauna (tapuit, graspieper, wulp, solitaire bijen, krekels etc. )
Wat is niet gewenst qua vegetatie voor grijze duinen?
Verruigd duingrasland (o.a. duinriet)
Welke ziektes hebben grote invloed op de konijnen populatie? en welke gevolgen heeft dit?
VHS-virus en Myxomatose-virus
Gevolg:
Sterke populatiereductie konijn
Minder kalkmenging met bovengrond; gekoppeld aan sterke N-influx -> verruiging .
O.a. ook minder tapuiten
Wat zijn belangrijke faunasoorten voor de duinen?
damherten, vos, tapuit, boomleeuwerik, konijn, heivlinder, icarusblauwtje, zand-/duinhagedis, rugstreeppad,
Noem 4 knelpunten qua beheer in de duinen
- niet natuurlijke te lage dynamiek; progressieve successie gaat te hard en daarmee over de kop = verruiging
- grondwaterwinning; teveel wateronttrekking ( en inlaat gebiedsvreemd water; verdwijnen natte duinvalleien en vochtgradiënten
- Depositie N & P
- hoogwaterveiligheid, recreatie en woningbouw
Welke 3 aspecten spelen een rol in beheer?
- toelaten & verhogen dynamiek
- beheer gericht op gevolgen depositie
- herstel hydrologie
Welke concrete beheersmaatregelen kunnen worden gedaan in de duinen?
- aftoppen duin
- stuifkuilen maken
- kerven zeereep
- plaggen
- begrazingsbeheer
- maaien- hakken & afvoeren
Welke twee effecten hebben het aftoppen van de zeereep?
- meer dynamiek
- verstuiving kalkrijk zand, vooral in witte, maar ook in grijze duinen
Welke 2 doelen heeft het kerven in de zeereep?
- meer dynamiek
- verstuiving kalkrijk zand landinwaarts
Welke 3 doelen had de kerf in de schoorlse duin?
- meer dynamiek
- ontwikkelen gradiënten (zout, brak, zoet)
- verstuiving zand en kalk
(Nadelige) ervaringen van kerven
Mislukt als totaal experiment?
vanaf 2003 verzanding instroomopening
winter 2007-08 was laatste keer zeewater in Kerf
te smalle instroomopening bij aanleg?
te veel compromis tussen natuurbeheerder en waterveiligheid?
Netto succes: toename stuifeffect, dynamiekvariatie
Welke 2 doelen hebben stuifkuilen -> kleinschalige verstuivingen in Grijze duinen?
- herstel droge duingrasland
- meer dynamiek (zand & kalk)
verstuivingsproces
▼
kaal zand
▼
pionier- en jonge successiestadia
regressieve successie
invloed tot ver buiten stuifkuil
Wat faciliteert plaggen vochtige & natte duinvalleien?
verstuiving tot op grondwater
Wat voor doel heeft het plaggen van vochtige & natte duinvalleien?
- verhogen dynamiek
- herstel vochtige duinvalleien (o.a. orchideerijke vegetaties)
Welke 2 doelen heeft begrazingsbeheer?
- na andere maatregelen: ingrijpen op successie
- zonder andere maatregelen: doorbreken vergrassing en
& verstruweelde vegetatiestructuur
(konik, wisent, damhert, ree, schotse hooglander)
Welk doel heeft maaien - hakken & afvoeren ?
herstel en behoud:
- duinheide
- grijze duinen - droge duingraslanden
- vochtige duinvalleien
Noem 3 aandachtpunten voor de beheersmaatregelen
- te veel organische stof achter gebleven -> bv. ongewenste ontwikkeling veenwortel
- Pottereffect; overbegrazing natte duinvalleien
- negatieve invloed op flora en fauna (o.a. grondbroeders en zandhagedis)
Inrichting: wat is het doel van ontwikkelen duinzoom & herstel duinrellen?
- herstel overgang binnenrandduin - polder
- kwel uit duingebied
- droge en natte graslanden
Inrichting: Hoe ontwikkelen duinzoom & herstel duinrellen?
- afgraven bouwvoor
- verbreden historische greppels - herstel duinrel
let op hydrologie duin en polder!
