Les 1: introductie stress en gezondheid en stressmodellen Flashcards
Kaartjes van de presentatie en het boek van les 1
Psychologische definitie van stress
Geval dat een persoon ervaart als er persoonlijk en sociaal van hem/haar gevraagd wordt
Fysiologische definitie van stress
Constellatie van gebeurtenissen, bestaande uit:
1. een stimulus (=stressor)
2. een reactie in de hersenen (=stress perceptie)
3. wat een fysiologische fight or flight reactie activeert
Stress
subjectief, persoonlijke waargenomen overtuigingen bepaald door perceptie
Verschil in ziektes vergeleken met vroeger
Vroeger had je meer kans om dood te gaan aan bijvoorbeeld de griep,
nu heb je ziektes die je langzaam slechter aan het maken zijn (hart- en vaatziekten bijvoorbeeld)
veel ziekten van nu kunnen ontstaan of slechter worden door stress
Stress vroeger
acute fysieke crisis & chronische fysieke crisis
stress nu
psychologische stress, sociale stress & voortdurende psychologische stress
voorbeeld van acute fysieke stress
aangevallen door dier of oorlog
voorbeeld van chronische fysieke stress
langere tijd voedseltekort
psychologische/sociale stress
vrij recent in vergelijking met andere 2,
bijvoorbeeld op date gaan
hoe stress gezondheid beïnvloedt
- stress –> gezondheid (hartritmestoornis)
- stress –> psychologische problemen –> gezondheid (depressie)
- stress –> psychologische problemen –> gedrag –> gezondheid (roken)
Stress en hart- en vaatziekten
meer stress = meer risico op hart- en vaatziekten
stress heeft negatieve invloed op:
- herstel na ziekte/blessure
- effect van medische interventie (bijv. geen medicatie nemen)
- communicatie tussen patiënt en arts
homeostase
ideale niveaus (temperatuur, zuurstof etc.) van het lichaam
allostase
gaat over door het brein gecoördineerde lichamelijke veranderingen, en vaak ook gedragsveranderingen
stressor
kan homeostase verstoren
stressreactie
lichamelijke reactie om terug te gaan naar homeostase
homeostase verstoord =
stress!
is stress slecht?
is vaak adaptief maar kan ook slecht zijn
stress is adaptief
als het:
1. acuut is
2. het kort duurt
3. je snel ervan hersteld
4. het je lichaam op gevaar voorbereidt
5. het gevaar signaleert
stress is slecht
als het:
1. chronisch is
2. lang duurt
3. je te langzaam ervan hersteld
4. te vroeg begint
5. het je lichaam op niet bestaand gevaar voorbereidt
6. het geen gevaar signaleert
is geen stressrespons beter?
nee, het is goed als het stressrespons soms aangaat, anders wordt het systeem lui
er moet wel genoeg tijd tussen de stressresponsen zitten
positieve consequenties van kortdurende stress
- verhoogde immuunreactie (voorbereiden op verwonding)
- verbeterde mentale en fysieke performance (o.a. voor vechten/vluchten)
positieve consequentie van langdurende stress
het onderdrukt symptomen van auto-immuunziektes
negatieve consequenties van stress op korte termijn
- emotioneel: negatieve mood
- cognitief: slechtere concentratie en geheugen
- gedrag: bijv. roken
- biologisch: verslechterd immuun- en endocriene systeem
negatieve consequenties van stress op lange termijn
gezondheid: ontstaan, prognose en herstel bij auto-immuunziekten, hart- en vaatziekten en kanker
geschiedenis van stress
- Darwin –> adapting (overleven)
- Claude Bernard –> ‘milieu interieur’
- Walter B Cannon –> fight or flicght
Darwin
adapting, sneller adapteren = minder psychologische aandoeningen
Walter B Cannon
Fight or flight = activatie van het zenuwstelsel, je krijgt een boost energie zodat je kan vechten of vluchten –> kans op overleven wordt groter
Autonoom zenuwstelsel
bestaat uit:
1. sympathisch zenuwstelsel –> bij stress, zorgt voor fight or flight reactie (hartslag omhoog –> meer zuurstof naar spieren –> fight or flight)
2. parasympatische zenuwstelsel –> bij rust, zorgt na een stressor voor herstel (spijsvertering –> energie voor volgende stressor)
hormoon
messenger dat door de bloedbaan naar het eindpunt gaat
neurotransmitter
messenger dat via neuronen aan neuronen wordt afgegeven
communicatie van het zenuwstelsel via
SAM en HPA-as
SAM
Sympethatic adrenomedullar system, hersenen zendt neurotransmitters uit via zenuwen en ruggenmerg
voor communicatie op korte afstand
HPA-as
via hypothalamus, hypofyse en bijnieren worden hormonen vrijgelaten (o.a. cortisol)
voor communicatie op lange afstand
welk systeem voor communicatie op korte afstand?
SAM
welk systeem voor communicatie op lange afstand?
HPA-as
stoffen van SAM
adrenaline en noradrenaline
stoffen van HPA-as
- glucocorticoïden (zoals cortisol)
- steroïden (zoals oestrogeen en testosteron)
etc
Hormoonafgifte bij HPA-as
- hypothalamus: CRH –>
- hypofyse: ACTH –>
- bijnier: cortisol
andere hormonen van de stressrespons
glucagon, prolactine, vasopressine, endorfine en enkefaline
glucagon
uit de alvleesklier, maakt energie vrij uit cellen
prolactine
uit hypofyse, onderdrukt seks-drive
vasopressine
uit hypofyse, verhoogt bloeddruk
endorfine en enkefaline
uit hypofyse/brein, pijnstillend
groei- en reproductiehormonen tijdens stress
worden onderdrukt
Hans Selye
- pionier in stressonderzoek
- voegde glucocorticoïdes toe aan fight/flight respons
- GAS
GAS
General adaptation model, bestaat uit 3 componenten:
1. alarmfase
2. weerstandsfase
3. uitputtingsfase
alarmfase
1e fase van GAS, SAM –> adrenaline, toename van energie –> vechten/vuchten
weerstandsfase
2e fase van GAS, HPA-as –> cortisol, herstel, je kan je moeilijker concentreren, frustratie kan optreden
uitputtingsfase
3e fase van GAS, schade aan lichaam, tegen stress vechten wordt opgegeven, lijkt op burn-out/depressie
stressrespons is schadelijker dan de stressor
Hans Selye over stress
het is een fysiologische respons
reactiviteitshypothese
stressor gaat samen met een fysiologisch respons, kort voor de stressor bereid je lichaam zich voor, geen stressor meer –> fysiologisch respons verdwijnt
JW Mason
reactie op reactiviteitshypothese: stressreactie verschilt tussen personen en binnen personen
SR Burchfield
reactie op reactiviteitshypothese: het niet adapteren op chronische stress suggereert geen fysiologisch maar psychologische uitputting
prolonged activation model
stressor kan onze gezondheid alleen beïnvloeden als het fysiologisch effect langdurig is, dus wanneer het lang voor de stressor aanwezig is en het herstellen ervan lang duurt
michigan stress model
sluit aan bij prolonged activation model, er zijn meer factoren betrokken bij stressrespons, zoals persoonlijkheid, social support en perceptie van de stressor
conclusie van psychologen
stressrespons is niet puur fysiologisch, en verschilt van persoon tot persoon
cycle of stress
Door Reznick, bestaat uit 4 fases:
1. resting ground fase: geen stress
2. spanningsfase: spanning
3. responsfase
4. relief/herstel
meet de fysiologische en psychologische componenten in deze fases
stress kan … zijn
1a. adaptief = nuttig en goed
1b. geanticipeerd = niet altijd slecht
nodig –> voorbereiding op dreiging
onnodig –> voorbereiden op niks…
2a. acuut = korte termijn
2b. chronisch = lange termijn
individuele verschillen in stressrespons
op het gebied van
1. perceptie
2. processing
3. appraisal/beoordeling
4. coping
5. genetica
genderverschillen in stressrespons
mannen vaker fight or flight, vrouwen vaker tend en befriend
fight or flight
vaker bij mannen, mee agressie, glucocorticoïden
tend en befriend
vaker bij vrouwen, zorgen, oxytocine, sociale verbondenheid –> netwerk om op terug te vallen bij dreiging –> lange termijn overlevingsstrategie
factoren die stressreactie kunnen beïnvloeden
- hormonen
- hoe gevoelig je lichaam is voor stress
- psychologische context
stressrespons is een ziekte als
- het niet aan te zetten is (vermoeid want geen energie vrij omdat er geen stressrespons is, ook weinig angst) (Addinsons en Shy-dragger disease)
- het niet uit te zetten is (PTSS)
- het niet gepast aan en uit te zetten is
GUTS
Generelised unsafety theory, volgens deze theorie staat ons stresssysteem altijd aan en als we ons veilig voelen wordt ie onderdrukt
wat ons veilig laat voelen verschilt per persoon
LET OP: nog niet bewezen, onderzoek nodig
historische perspectieven op reageren op stress, 2 modellen
- dichotoom model (Lazarus et al.)
- transactional model of stress (Lazarus en Falkman)
dichotoom model van stress
stress kan gezien worden als:
1. bedreiging –> emotionele respons (bijvoorbeeld angst) –> meer stress (en geen logische reactie)
2. uitdaging –> mindere emotionele respons, maar vooral logische respons –> minder stress
transactioneel model
bij stress heb je te maken met
1. first appraisal: is het een bedreiging? Nee = geen stress, ja = stap 2:
2. second appraisal: heb ik de vaardigheden/middelen om te copen? Nee = negatieve stress, ja = positieve stress
