Etika (1)

Question 1

3. GALDERA: Zertarako pentsatzen du gizakiak, eta zer bereizten du pentsaera filosofikoak eta eguneroko beste jakintza batzuek, testu honetako autoreen arabera? Zein da Filosofiaren helburua?

Answer 1

“Gizakiak pentsatu egin behar du bere bizitza kaos gisa sentitzen duelako. Haren buruak erreakzionatu egiten du hondoratze- eta galera-sentsazio horren aurrean, eta hainbat bidetatik munduari eta bere buruari begira zer egin behar duen jakiten saiatzen da. Eguneroko jakintza, jakintza zientifikoa, artistikoa, erlijiosoa eta jakintza filosofikoa inguruan duena eta garena ulertzen laguntzen dioten bideak dira”.

Question 2

5. GALDERA: Zer da Etika? 5.a: Nola definitu ditugu, behin-behinekoz, Etikari dagozkion eginkizunak?

Answer 2

Etika moraltasuna aztertzen duen filosofiaren adarra da. Bi eginkizun ditu. Lehenik, dilema moral konplexuei erantzun arrazoituak ematea, teoria etiko deritzona eraikitzen saiatuz. Hau da, arau batzuk, modu argi, koherentean, kontraesanik gabe eta balio orokorrarekin, giza portaera gobernatu eta balio-gatazken gainean ebatzi ahal izateko (Comstock). Pertsona berez, gai da moralaren bidez eta arauen bidez gauzak ontzat edo txartzat bezala hartzeko. Ondoren, etikaren arabera egongo da bakoitzak horren aurrean hartzen duen erabakia.

Question 3

5.d: Nola definitzen du Diego Graciak Etika? Egin ezazu zeure hitzekin.

Answer 3

Etika diziplina guztiz praktikoa da, eta helburua zer egin behar den edo ez zehaztea da; hau da, gizakiak ekintzara igaro aurretik jarraitu behar duen prozesu intelektual konplexuaren terminoa. Giza ekintzak beti bilatzen du gauzei balioa eranstea eta giza lanak helburu hori besterik ez du: gauzen balioa handitzea, baliotsuago bihurtzea. Horregatik, gure betebeharra beti bera da, balioa gehitzea, balioak ahalik eta gehien egitea. Etika ez da balioez arduratzen, betebeharrez baizik, baina eginbeharra balioak egitea da.

Question 4

5.e: Etika, ikasi edo irakatsi daiteke? Arrazoitu labur zure erantzuna. Galdera hau dagoeneko Sokratesek eta haren ikasleek egiten zioten haien buruari Antzinako Atenasen.

Answer 4

Sokratesek esaten zuen Etikaren funtsa zela egin behar dugun hori zer den jakitea, eta jakintza denez irakatsi daitekeela, psikologiak ere hala uste du. James REST psikologoak pertsonen garapen morala aztertzen du eta haren esanetan 20-30 urte bitartean ematen da prozesu hau. Bizitzaren aro horretan pertsonek problemei aurre egiteko dituzten estrategiak garatzerakoan, auzi etikoak barneratzen dituzte. Nerabeen kasuan, suposatzen da, beraien burmuina ez dagoela prest autonomikoki pentsatu eta erabakiak hartzeko, horregatik, aro hori egokiena izango litzateke etikarekin erlazionatuak dauden kontzeptuak ikasteko. Erabaki horiek hartzerakoan nabarmena da auzi moralen kontzientzia eta pentsamendu kritikoa euren hezkuntza prozesuan (ez bakarrik eskolan) garatu dutenen eta ez dutenen arteko aldea.

Question 5

6. GALDERA: Etika unibertsalik ba al da? Zein da Adela Cortina Orts-en iritzia horren gainean?

Answer 5

Pentsamendu kritikoaren prozesuak duen emaitza pertsonala da norbanako bakoitzarentzako; ez dago erantzun egoki bakarra, helburua ez delako pertsonek pentsatzeko edo sentitzeko duten era aldatzea. Helburua da pertsona bakoitzak baliozkotzat dituen premisak finkatzea eta premisa horietatik abiatuta haren posizio arrazoitu eta justifikatua definitzea (A. Cortina).

Arau moralak adostu edo sortzen diren bezala, etika bakoitzak eraikitzen duen zerbai da. Bakoitzaren bizi-baldintzen arabera etika desberdinak egon daitezkeelako, honela, pertsona bakoitzeko etika desberdin bat egongo da.

Question 6

7. GALDERA: 7.a: Legeek gizarte baten uste etikoak adierazten dituzte?

Zer hartu behar da kontuan Luis González Moranen arabera (De la Bioética al Bioderecho - Libertad, vida y Muerte (Univ. Pont. Comillas, 2005)?

Answer 6

Nahiz eta esan ohi den “legeetan gizartearen uste etikoak adierazita daudela” (hau da, gizarte batek bere moraltasuna adierazten duela legeetan), hori ez da guztiz egia. Gizarte demokratikoetan, sineste etiko batzuk partekatzen dira, eta beste batzuk, berriz, gizarteaniztasuna adierazten dute. Gizarte anitz batean, legean “portaera etikoa” eskatzen edo nahitaezkotzat jotzen denean.

Etika, instantzia kritiko gisa, eta Zuzenbidea, Etikaren adierazpen positibo eta praktiko gisa, etengabe eboluzionatzen ari dira, aurrerapen biozientifikoak bezalaxe. Gizarte pluralean, ez da zilegi legeak gehiengoaren sineste etiko-sozialen adierazpen positibo eta praktiko gisa demokratikoki jaso duena baino gehiago eskatzea. Nortasunaren garapen librea, kontzientzia-askatasuna, adierazpen askatasuna, ikerketa-askatasuna ere oinarrizko eskubide eta askatasunen zerrendan jasotako eskubideak dira.

Question 7

7.b: Gai jakin bati buruz “Etikak” zer dioen zehaztu al daiteke?? Eta Zuzenbideak dioena, edo legeek diotena?

Answer 7

Etikak egoera bati buruz hausnartzen du (egia esan, gizakiek egoera bati buruz duten jokabideari buruz), eta, beraz, ez dago erantzun bakar bat. Analisi-tresna bat da, ez entziklopedia bat. Gai bati buruz etikoki hausnartzen duten pertsona adina erantzun sor daitezke. Zuzenbidea, ordea, arau juridikoetan jasota dago, eta, beraz, jakin dezakegu zer dioen giza klonazioa, in vitro haragia edo elikagai transgenikoak arautzen dituen araudiak une jakin honetan eta herrialde jakin batean.

Question 8

7.c: Zuzenbide eta eskubide, zergatik da hain garrantzitsua bereizketa hori?

Answer 8

Zuzenbidea Zientzia Juridikoa aipatzeko erabiltzen da (arau juridikoak eta horiek aplikatzeko moduak aztertzen dituen zientzia), baita ordenamendu juridikoa aipatzeko ere (edo indarrean dauden arau guztien multzoa). Eskubideak, baina, beste gauza bat dira. Eskubide bat pertsona bati aitortzen zaion ahalmen bat da, ahalmen edo gaitasun juridiko bat. Adibidez, sarrera bat erosteak eskubidea ematen du zinema-areto bateko eserleku jakin bat hartzeko egun eta ordu jakin batean.

Question 9

7.d: Zertarako zerrendatzen dira eskubideak Eskubide-gutunak eta antzekoak?

Answer 9

R, Sánchez Ferriz: jendea apatiatik ateratzeko eta dagozkien eta gozatzen ez dituzten eskubide horiek erakusteko.

Question 10

8. GALDERA: Oro har, nola definitzen da Bioetika?

Answer 10

Bioetika: giza jokabideen azterketa sistematikoa da bizitzaren zientzien eta osasunaren arretari dagozkion zientzien esparruan, jokabide horiek balore eta printzipio moralen arabera aztertzen direla.

Sistematikoa hitza batez ere zientzia kuantikoetan erabiltzen da, hau da, askotariko esparruak kontuan hartzen dira. Beraz, bioetika garatzean zientzia esparruaz gain printzipio moralak ere kontuan hartu behar dira. Aipatutakoa definizioa Encyclopedia of Bioethics delakoan ematen da (Warren T. Reich-en koordinaziopean, 1978an argitaratu zen).

Question 11

9. GALDERA: Nola definitu daiteke, oro har, BioZuzenbidea?

Answer 11

Biozuzenbidea: biozientzien eta bioteknologiaren esparruetan aplikatzen diren arau juridikoen multzoa.

Biozuzenbidea bizitzaren zientzien eta bioteknologien esparruari aplikatzen zaizkion arau juridikoei multzo bezala erreferentzia egiteko erabiltzen da. Horrela, arau horien diziplina arteko ikerlanari erreferentzia egiteko erabiltzen da.

Question 12

10. GALDERA: Gizarte zibil demokratiko batean eztabaida bioetikoak sortzen direnean, Juan Ramón Lacadena-ren arabera zer hartu behar da kontuan?

Answer 12

Hona hemen bere hitzak: Gizarte zibil pluralean, hausnarketa bioetikoek kontuan hartu behar dituzte minimoen etika eta maximoen etika. Hau da, gizartekideek orokorrean, guztien artean dituzten minimo etikoak zein diren ikusi beharko da, minimo horiek guztientzako derrigorrezko bilakatu daitezkeelarik. Eta bestetik, nahi izan ezkero norbanako bakoitzak bere buruari minimo horretatik gorako maila etikoak eskatu ahal izango dizkio, baina beti ere jakinda ezingo dizkiela beste norbanakoei goragoko maila horiek eskatu.

Question 13

11. GALDERA: 11.a: Europar Batasunaren dokumentu honen arabera bada ekonomia mota bat zeinen baitan Bizitzaren Zientziak eta Bioteknologia bereziki garrantzitsuak diren. Zein da ekonomia mota hori?

Answer 13

Ezagutzan oinarritutako ekonomia. Honek ezan nahi du ezagutza funtsezko faktorea dela hazkunde ekonomikorako. Hildo horretan, ezagutzaren ekarpen intentsiboa eskatzen den jardueren multzoari dagokio, balio produktiboa sortzeko eta kontsumoa sustatzeko.

Question 14

11.b: Europar Batasunaren dokumentu honen arabera, zer nolakoa izan zen 2002-a arte Bizitzaren Zientzien eta Bioteknologiaren garapena Europan?

Answer 14

Genetikoki eraldatutako teknologietan bereziki zentratutako eztabaidak agertu dira. Horregatik, Europar batasunak erlazio kooperatibo bat sortzea erabaki zuen, 2002 baino lehen Europar batasuneko lehiakortasuna hondatu baitzen. Beraz, ezagutza zientifikoa beharrezkoa da produktibitatea berreskuratzeko, baina aldi berean, jendearengan konfiantza eskuratu behar da. Jendea ez da herritarrak, baizik eta sektore publiko zein pribatua.

Question 15

11.d: Zer proposatzen du Europar Batasunak Bizitzaren zientziekiko eta Bioteknologiarekiko konfiantza jendartean hobetzeko?

Answer 15

Konfiantza eskuratzeko herritarrei bioteknologiaen eta biozentzien aplikazioetarako irizpide eta baldintzak ulertu eta horietatik babesteko informazioa ematea da helburua.

Herrialdeek laster lortu zituzten akordio garrantzitsuak biomedikuntzaren eta oinarri bioteknologikoko sendagaien ekoizpenaren arloan. Nekazaritza elikagaien kasuan, ordea, blokeo handiak egon dira. Hau, nekazaritzako elikagaien intersekzionalitatearen ondorioa da. Hau da, politika kideen interes askok bat egin dutelako (merkataritza, politika… interesak)

Question 16

12. GALDERA: Zientziarekiko itun sozialaren ideiari buruzko galderak. 12.a: Zer da Zientziarekiko Itun Soziala? Zer aipatzen da ideia horrekin?

Answer 16

Sistema politikoen erroa den Gizarte-Itunaren ideia berak gizartearen (gobernanteen) eta zientziaren arteko harremana aztertzen du. Honek, gizarte eta elkarte zientifikoen artean harreman bat dagoela azpimarratzen du, zentzu batean itundu egiten dena. XVII. mendean sortu ziren lehen elkarte zientifikoak eta, orduan, Zientziak beregain hartzen ditu oso lotura estua duten gako bi: alde batetik, bere autonomia, hau da, zientzia-lana egiteko behar duen askatasuna; eta bestetik, askatasun horren egikaritzatik datorkion gizarte-erantzukizuna. Horiek dira Itun horretan biltzen diren ideiak, hain zuzen ere.

Question 17

12.b: Kontratu soziala edo Zientziarekiko itun soziala mantendu da historian, ala eboluzionatu egin da? Zein etapa aipatzen dira, zein mugarri, bilakaera hori aurkitzeko?

Answer 17

Zientziarekiko Gizarte-Itunari dagokionez, honen garapena eman da historian zehar,
bilakaera eman baita. Hiru etapa bereizten dira eta horietan, itunak bere ezaugarri propioak izango
ditu: aurrekariak eta lehen mugarria, XX mende erdialdetik aurrerako aldaketa eta gaur egungo
egoera.

Ituna XVII.an sortu zen, lehenengo elkarte zientifikoak (adb. Accademia dei Lincei eta Royal Sociert for the Improvement of Natural Knowledge) agertu zirenean. Hauek lehen mugarria izango dira. Elkarte hauek gizarteko gainerako esparruetatik independenteak ziren eta zientziaren garapenerako autonomia ezinbestekoa zela babesten zuten; kanpoko esku-sartzeak saihestuz, zientziak izugarrizko garapena izan zuen. Gainera, autobabesa (zientzia erlijio eta politikatik bereiztea) zuten helburu gisa. Asmakizun zein aurkikuntza lortu eta geroko kontrola baliatzen zuten eta kontrol hau berdinen artean, hau da, elkartekideen artean egiten zen. Bestalde, zientziaren barruan kontsentsua eta zintzotasuna bilatzen zituzten.

Ideia horiek mende askotan mantendu ziren eta zenbait mito errotu ziren. Horren adibide argia da Vannevar Bush-ek 1945eko uztailean EEBBtako gobernuarentzat idatzi zuen Science – The Endless Frontier txostena. Bertan ondorengoa adierazi zuen: mundu modernoaren osasun, oparotasun eta segurtasunerako ekarpen nagusienak zientziak emango zituela, eta horiek bermatzeko, zientziaren autonomia babestu beharra zegoela.

Erakunde publikoen interbentzioen ondorioz, zientzia, ikerkuntza eta irakaskuntzaren
autonomia eta adierazpen askatasuna bermatu izan dira (Alemaniako konstituzioa (1949),
adibidez).

Hala ere, XX. mende erdialdean, joera aldaketa eman zen. Momentu horretan zalantzan jarriko da aldez aurretik moderno gisa definitu den guztia eta posmodernismoa hasiko da, 1970etik aurrera. Ordura arteko zientziaren autonomiaren ondorioz, entsegu klinikoetan egindako gehiegikeriak (nazionalsozialismoa), Hiroshima eta Nagasakiko bonba atomikoak, isurketaren ondoriozko kutsadura, zenbait botiken aurkako eraginak… ikustean, zientziarekiko mesfidantza sortu zen.

Ondorioz, Zientzia eta Teknologiaren jarduerak kontrolatzeko tresnak garatu ziren (60-70
hamarkadan):
Teknologia eta jardueren ingurumen-inpaktua ebaluatu eta kudeatzen duten batzorde edo organoak.
Gobernuei aholku ematen dieten “batzorde teknikoak”.
Entsegu klinikoen batzorde etikoen agerpena: aurretiazko kontrola, metodologikoa, etikoa eta legezkoa

Gaur egun, egoera asko aldatu da. BzeBT-etan kontrol mailak gehitu dira urteetan zehar arazo hauek konpontzeko eta puntu batera arte, gaur eguneko kontrola gehiegizkoa da.Ikerkuntzaren askatasuna arriskupean ikusten da.

Question 18

14. GALDERA: Zientziaren eta gizartearen arteko harremanaren historiako mugarri batzuk. 14.a: Noiz, non eta zertarako sortu ziren Europako lehen zientzia-elkarteak?

Answer 18

Elkarte zientifikoen sorrerari buruzko lehen aipamenak Italian daude, eta bertan hainbat erakunde eratu ziren, hala nola Secretorum Naturae Akademia (Napoles, 1560) edo Dei Lincei Akademia (Erroma, 1600). XVII. mendean, beste herrialde batzuetan, erakunde akademikoen etorkizuneko ibilbidea argi eta garbi markatuko zuten elkarteak sortu ziren: Natura Zientzien Akademia Alemaniarra - Leopoldina (1652), Londresko Royal Society (1660), Parisko Akademia des Sciences (1666) eta Sevillako Medikuntza eta Gainerako Zientzien Errejia Elkartea, 1700. urtean sortua.
Sorkuntza horien guztien helburua espazio propioak sortzea izan zen, zientziara berariaz bideratuak (eta beste espazio sozial batzuekiko autonomiaz). Mende horretatik aurrera, jarduera zientifikoa gehiago antolatu zen, binakako kontrola pixkanaka sendotu egin zen eta jakintza nabarmen garatu zen, komunitate-zentzu sendoarekin zuzenean lotuta. Elkartze zientifiko horien ezaugarri nagusiak garapen ekonomiko eta industriala, ezagutza eta berrikuntza berrien beharra, aro modernoaren berri jakitunen arrastoa, aurkikuntza zientifiko ugariak, sistema feudalaren desintegrazioa eta eliza katoliko erromatarren banaketa sakonak dira. Bi helburu zituen:
Autobabesa (adierazi eta zientzialari gisa jardun ahal izateko gunea, ulertzen ez dutenek epaitu gabe). 20. Mendearen erdialderarte lortu zuten zientziarekin zerikusia zeuzkaten gaiak modu autonomoan tratatzea. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren ondoren zientziaren gainean kontrol handia ezartzen hasi zen.
Adostasuna eta zintzotasun zientifikoa indartzea, ezagutzan modu sendo eta kontrastatuan laguntzeko konpromiso gisa.

Question 19

14.b: Zer esan nahi du A. Cortinak paragrafo honetan “etika inkisitorialaren aurreko beldurra” adierazpenarekin?

Answer 19

Agian gure zientzialariek -eta jendarteko askok- Etika inkisizio tribunalen antzeko zerbait bezala ikusten jarraitzen al dute (landari hesiak jartzen dabilena, sexu-lilura hil nahi duena, zientzia-sormena, zientzia-jeinua)? Hala bada, ospe txarra du aspaldikoa den jakintza etikoak. Agian ospe hori ekarri diote hain antzinatik eta hainbeste alditan manipulazioz erabili izan duten horiek guztiek.

Question 20

14.c: Zeri esaten dio A. Cortinak “mugagabeko aurrerapena”?

Answer 20

Mugagabeko aurrerapenaren mitoak burujabetzeranzko bidean zegoen gizateria deskribatu zuen. Alde batetik, naturarekoko bere menpekotasunetik askatu egiten da (garapen zientifiko eta teknologikoari esker; bestetik, beste lotura batetatik ere askatu egiten da: gaizki ekiteko joeratik. Azken hau sortu egiten da, mugagabeko aurrerapenaren mitoa idazki ezberdinetan azaltzen zutenen hitzetan, gizakiak euren dimentsio moralean ere aurreratu egiten direlako. Posmodernismoaren ulermenean, ordea, mito hori ukatu egingo da, nahiz eta garai post-utopiko honetan ere onartu egingo den gizakiek badutela aurrera egiteko, jomuga berrietara heltzeko grina bat. (

Question 21

14.e: Garai postmodernoan Zientzia eta Teknologiarekiko mesfidantza heldu zela esaten da. Zergatik heldu zen mesfidantza hori, eta zein da Zientzia eta Teknologiaren gobernantzarekiko izan duen ondorioa?

Answer 21

Kontrolpeko autonomia bat edo mugatutako askatasun bat garatzen hasiko da. Hori parafoja edo kontraesan bat izango litzateke, izan ere, berezko askatasun bat ez litzateke mugatuta egon beharko. Gutxinaka-gutxinaka kontrolak eratzen joango dira esparru desberdinetan.

Question 22

14.f: Zein testuingurutan eta zertarako idatzi zen Nürembergo Kodea, eta zertarako? 1947ko abuztuan argitaratu zen, baina 1945eko Abuztuaren eta 1946ko urriaren artean erabili zen Nürembergo Epaiketetan. Zer epaitu zen han eta zertarako behar izan zen kode hau?

Answer 22

Garai horretan, Alemanian hori egitea legezkoa zen, baina pertsona horien eskubideak sustatzeko auzi bat prestatu zen. Ikertzaileen aldetik, esprimentuetan partaide diren pertsonek zein tratamendu merezi zuten planteatu zen. Nürembergo Kodean printzipio minimo batzuk ezarri ziren, herrialde guztietan eta egoera guztietan aplikatu behar zirenak. Horiek jarraitu ezean, ikerlariak zigortuak izango lirateke.

Hori, salbuespen bezala proposatu zen. Hala ere, une horretan, agian beste lege batzuk proposatu beharko liratekeela hausnartzen hasi ziren.

Question 23

14.g: 1972an Stockholm-en (Norvegian) NBE-k Giza-Ingurumenari buruzko Biltzarra antolatu zuen. Zein izan zen etorkizunarekiko biltzar horrek izan zuen eragina (edo esanahia)?

Answer 23

Uren edo airearen kutsatzearen ondorioz, ingurumenari kalte handia egiten hasi zen. Hori, erlazionatuta dago gizakien edo beste bizidunen osasunarekin. Horregatik, etorkizunari begira biltzar bat antolatu zen biologia anbientala garatuz.

Question 24

14.h: Estatu Batuetako Osasun, Hezkuntza eta Ongizate Sailaren aginduz 1978ko irailaren 30ean argitaratu zen Txosten bat idatzi zen, gaur egun Belmont Txostena bezala ezagutzen dena. Zein da txosten honen izenburua eta, haren edukitik, zer da esanguratsuena?

Answer 24

Horren bidez, gomendioak eman ziren pertsonekin burututako ikerketa guztietan kontrol bat ezarteko.

Question 25

14.i: 1984an, Erresuma Batuan, Warnock Batzordearen Txostena eta Gomendioak argitaratu ziren (Report of the Committee of Inquiry into Human Fertilisation and Embryology). Zein testuingurutan eta zertarako sortu egin zen Txosten hau? Txostenean bildu diren erabaki guztien artean bada bat bereziki ospetsua egin dena, Mary Warnock-ek proposatu omen zuena, eta beste herrialde askok (Espainia barne) erreferentzia bezala hartu zutena. Zein da erabaki hori?

Answer 25

Batzorde honetan pertsona talde bat batu zen eta horien arabera, lagundutako ugalketa tekniketan jarraitu beharreko prozedura porposatu zen. Momentu batean arazo bat sortu zen: enbrioia berez ez da pertsona, baina gizaki bat izaten jarraitzen du, eta ez hori bakarrik, prozeduran bideragarriak ez diren enbrioak ere sor daitezke.
Horrela, Warnock-ek hurrengoa porposatu zuen: enrbioaz hitz egitean jada umetokian dagoen enrbioia eta bidean dagoen enbrioia nahasten dira. Berdinak direla pentsa daitekeen arren, bigarren hori ez da ume baten garatuko. Horregatik, legeetan nahasmena egon ez dadin, bigarren hori izen berri bat ezarri zitzaion: pre-enbrio.
Beraz, enbrioien eta pre-enbrioien ikerketa desberdin erregulatu beharko litzateke legearen aurrean.

Question 26

14.j: XX mendearen 60-70 hamarkadetan Zientzia eta Teknologiaren ekite esparruan eragina izan duten zenbait mekanismo politiko eta kontrol tresna garatu izan ziren, bereziki administrazio-kontrol tresnak (hau da, jarduera zientifiko eta teknologikoen ikuskaritza egin eta eskakizun batzuk betetzen diren edo ez aztertzen dituztenak). Azaldu itzazu sortu ziren hiru tresna multzo nagusienak. Hemen, oroigarri, ikusitakoaren gakoak agertzen dira; azterketan, ordea, ez litzateke horrelakorik agertuko.

Answer 26

Zenbait teknologiek sortu ditzaketen arriskuen eta ingurumen-eraginaren ebaluazio organoak.
Arlo teknikoetarako aholkularitza-organoen sormena.
Medikamenduekin buruturiko entsegu klinikoen ebaluazio batzordeak.

Question 27

15.GALDERA: Zientzia eta Gizartearen arteko harremana gaur egun.
15.a: Irakurri Regulatory Science delakoaren aurkezpen hau eta ondoren datorren galderari erantzuna eman.

Answer 27

Zientzia arautzailea delakoak tresna, estandar eta fokatzeak garatu egiten ditu aurrerapen zientifiko eta teknologikoen segurtasun maila (ingurumenarekiko eta gizaki eta animalien osasunarekiko), eraginkortasuna, kalitatea eta errendimendua ebaluatzeko. Aurrerapenen arriskua eta potentziala zehazten lagundu egiten du eta, hori horrela, haiekiko erabaki administratiboak hartzen laguntzen du (baimen emateak, debekuak, mugatzeak, etab).

Zientzia erregulatzaileak arriskuak aurreikusten laguntzen du, baita arriskuen neurria ere (arriskuak merezi duen edo ez baloratzen dute), eta oinarri bat ematen du informazio horretatik abiatuta erabaki administratiboak hartzeko (debekuak, mugatzeak, baimenak). Horretarako, tresna, estandar eta finkatzeak garatzen ditu aurrerapen zientifiko eta teknologikoen segurtasuna (ingurumen, gizaki eta animaliei dagokiena), eraginkortasuna, kalitatea eta errendimendua neurtzeko helburuz.

Gaur egungo erronka, kontrolatzaileen kontrola zeinek egingo duen erabakitzea da, batzorde ugari eta desberdin horiek ikuskatzeko eta korrupzioa eta bestelako arazoak ekiditeko. Erabakiak hartzerako orduan, instrukzioaren pausoan ezjakintasuna edo iluntasuna dagoela salatzen da, ez direla oso ondo ezagutzen ematen diren pausoak eta hartzen diren erabakiak.

Gainera, kontrol organoek irizpide zientifikoak behar dituzte erabakiak hartu eta proiektu bat aurrera ateratzeko orduan eta horiek, zientzia erregulatzaileak finkatzen ditu. Horretarako, ekarpen zientifikoaren informazioa kontuan hartu beharko du. Hau da, batzorde batean alor desberdinak ezagutu eta kontrolatzen dituzten banakoek, kontrol-organoei irizpide zientifikoak ezartzeko, elkarte zientifikoekin etengabeko kontaktuan eta etengabe ezagutzak berrizten egon behar dira. Egia zientifikotik ahalik eta gertuen egon behar dira eta ez dute beraien egia zientifikoa ezarri behar kontrol-organoetan.

Question 28

15.b: Noraino heltzen da kontrol postmodernoen eragina Zientzia eta Teknologiarengan? Estatu edo botere publikoen eskusartze horrek Europar Batasunean mugarik al du? Zein da erreferentzia?

Answer 28

Hasiera batean sortutako kontrolen handitze eta zabaltzea eman da gaur egunera arte. Kontrolen menpeko jarduera biozentifiko eta teknologikoen multzoa esponentzialki handitu da, kontrol horien intentsitatearekin batera.

Zientziaren autonomiaz baino, gaur zientzia-askatasunaz hitz egiten da. Hau oinarrizko eskubide gisa aitortzen da, eskubide garrantzitsuen artean dago, babestu egiten direnen artean. Kontrolak dauden arren zientzialarien lekua sendotzen da, babes argi bat ematen zaio, sinbolikoki oso baliotsua dena. Eskubide gutunek, Konstituzio testuek eta Europar Batasuneko Oinarrizko Eskubideen Gutunak espresuki jaso dute zientzia askatasuna:
“el arte y la ciencia, la investigación y la docencia son libres” (Alemaniako O. L.)
“sólo los científicos están legitimados para decidir las cuestiones relativas a la verdad científica” (Hungariako konstituzioa)

Beraz, gaur egun ikerkuntza askatasunaren barruan, zientziaren metodoetan oinarritutako prozesu, jokabide eta erabakiak babesten dira, baldin eta horiek ezagutza bilatu, ulertu edo hedatzeko erabiltzen badira. Hala ere askatasun hori ez da mugarik gabea, beste hauekin orekatu behar da (ez du horiekin talka egin behar):
Beste pertsonen oinarrizko eskubideak
Guztien ongia (gizartearentzako baliozkoak diren beste eskubide eta baloreak)
Gatazka dagoenean askatasunaren eta aipatutako eskubide edo balioen artean, kasuan kasu erabaki eta arrazoitu beharko da zeinek duen lehentasuna.

Horrenbestez, kontrol organoek zientzia askatasuna mugatzen duten arren, ez dute hau desagertarazi behar, oinarrizko eskubidea baita. Askatasun zientifiko eta gizarte balioen arteko oreka bilatu behar da.

Gaur egun, auziak kasuz-kasu aztertu behar dira, ezin da dogma globalik aplikatu. Kasu bakoitzean, lehentasuna zerk duen aztertu beharko da, subjetuaren babesak edo zientziaren aurrerapenak. Hau erabakitzeko, alor desberdinetako kideez osatutako batzorde bat antolatzen da, eta epaileei irizpideak ematen dizkiete. Gizartearentzako “onena” bilatzeko betebeharra dute. Epaileak irizpide horietan oinarrituko dira erabakia emateko. Erabaki hau ez da absolutua izango, berrikusi daiteke.

Question 29

15.c: Europar Batasuneko Eskubideen Gutunak, 13 artikuluan dio “zientzia askea dela”. Zer esanahi du horrek eta nolako hartu-emana du botere publikoek egikaritzen dituzten kontrolekin?

Answer 29

Europako eskubideen zerrendan dago zientzia askatasuna, bizitzarako eskubidea, askatasunerako eskubidea… eta bestelako funtsezko eskubideekin batera. Hala ere, honek ez dio zientzialariek askatasunak dutenik, baizik eta zientzia askea izatea oinarrizko zuzenbidea dela aitortzen du.

Beraz, nahiz eta botere publikoak edo kontrol organoak hedatu diren, artikulu honekin aitortu egiten da zientzialarien esparrua babestu egin behar dela. Kontrolak egon arren, justifikatu egiten da puntu batera arte zientziaren ikuskaritza. Gainera, zientzialarien lekua sendotu da eta sinbolikoki oso baliotsua da ematen zaion babesa. Izan ere, XXI. Mendean idatzi da testu hau eta eskubideen artean zinetzia askatasuna sartzeak, berretsi edo baieztatu egiten du eta estatuei gogorarazten die, kontrolak bai vaina zientziak askea izaten jarraitzen duela.

Question 30

16.GALDERA: Dilema etikoen ezaugarri nagusienak zein dira? Lehen aldiz haiengana hurbiltzerakoan dilema etikoak erantzun emateko zailak dirudite; batzuetan erantzun ezinak. Biozientzien esparruan agertzen diren dilemen kasuan honako egoeretako bat edo gehiago eman ohi da:

Answer 30

Aldeko eta kontrako argudioei eusten dieten arrazoi onak daudela dirudi.
Aukeretako bat onartu edo ez onartzeko ebidentzia edo nabaritasun zientifiko bat beharko genuke, baina ebidentzia hori konplexua da, osagabea edo, puntu bateraino, zalantzagarria.
Ez da erraza zerbait guztiz justifikatzea, adibidez, produktu batek on egin dezake gaixotasun baten aurrean, baina albo-efektuak ere sor ditzake. Horregatik, bien arteko oreka bat topatu behar da.
Erabaki bat hartu beharra dago eta erabakiaren inguruan dauden pertsonetako zenbait (batzuetan haien gehiengoa) irizpide zientifikoaren aurkakoa da.

Question 31

17. GALDERA: Hiztegian dogmatismoa zer den bila ezazu eta horren ondoren Adela Cortinaren testu hau irakurri. Zer dio berak dogmatismoaz? Ona/txarra da, saihesgarria/ saiheskaitza? Arrazoitu zure erantzuna.

Answer 31

Dogmatismoa: Egia ziurren existentziaren aldeko doktrina da, dena zalantzan jartzen duen eszeptisizmoari kontrajarria. A priorizko usteetatik abiatuta, ideiak zalantzan jartzeko aukerarik eman gabe onartzen diren jarrerei deritze.
Garai bakoitzak, jaio eta garatzean, dogma desberdinen bidez, aginduak betearaztea lortu da, arrazoi kritikoa eman gabe. Dogmatikoak diren pertsonek, arrazonamendurik gabe ontzat edo egitzat hartzen dituzten gauza desberdinen aurrean finkatzen dira.
Dogmatismoa erabat beharrezkoa dela esan daiteke. Heldutasunerarte moraltasuneraren garapena ez de lako ematen.
Gainera, arrazoitzea neketsua da eta gizagabea. Argumentazioa kritikaren aurrean inmunizatzea garai guztietan egin izan den zerbait da hausnarketa kritikorako energia aurresteko. Hausnartzea neketsua bada, ez delako are gutxiago serioski kritikatzea. Horregatik gizakiek dogmatismorako joera dute (dogma ezberdinetan sendotasuna bilatzeko joera). Dena den, dogmatismoak baditu arriskuak ere, pertsona batzuk besteak manipulatzea posible egiten baitu. (A. Cortina Orts)

Question 32

18. GALDERA: Meta-etika esamoldearekin zeri egiten diote erreferentzia zenbait idazlek?

Answer 32

Metaetika: etikaren adar bat da eta kontzeptu etikoak aztertzean datza. Metaetikaren bidez etikaren ezagutzari erreferentzia egiten zaio. Hots, auzi etikoak planteatu eta haiei aurre egiteko moduen azterketa burutzen du.
Auzi etikoen gainean hausnarketa egitean, horien gaineko azterketa kritikoa egitea eta prozesu horietan eman daitezkeen akatsak hautematzea dira helburuak. Etika tradizionalak ez bezala, Metaetikak ez du “egokia edo ez egokia” zer den ebatzi nahi. Pertsonen arrazonamenduaren sorreraren bidez, zerbait egokia edo ezegokia dela ebazterako argudioak emateko duten modua aztertzen du metaetikak. Ebazpen moralak hausnartzen, horiek sostengatzen dituen hori objektiboa, unibertsala edo denboragabea ez dela ikus dezagun. Tradizioek, usteek, sinesmenek, hezkuntzak, bizitza-esperientziek eta beste zenbait faktorek eragina dute gure iritzi moraletan.
Ikuspegi hau kritikatzen duen zenbait, metaetikak nolabait erlatibismo morala onartzen duelako, baina ez dira eszeptizismora heltzen.

Question 33

20. GALDERA: Matrize etikoak. 20.a: Zer dira matrize etikoak eta haien gisako tresnak, eta zertarako erabiltzen dira dilema etikoen hausnarketan?

Answer 33

Matrize etikoak eta oro har dilema etikoak mapa kontzeptual moduan edo antzekoetan islatzea posible egiten duten tresnak oso erabilgarriak dira azterketaren esparrua definitzeko edo, bestera esanda, zabaldu nahi den elkarrizketaren esparrua definitzeko. Pentsamendu kritikoaren irakaskuntza-ikaskuntza garapenean erabiltzen dira, baina baita adituen taldeek hausnarketa etiko bat egin behar dutenean bai eta, batzuetan, eragile ezberdinen parte-hartzearekin eztabaida publikoak suspertzen direnean.
Eztabaidetan erabiltzeak abantailak ditu. Lehenik, eztabaidako esparruaren definizioarekiko kontsentsua bermatzen dute. Bigarrenik, eztabaidarako garrantzitsuak diren puntu guztiak barneratu izan direla bermatzen dute. Eta hirugarrenik, beste parte-hartzaileen iritziak hobeto ulertzen laguntzen dute.

Question 34

20.b: Nola sortzen dira matrize etikoak?

Answer 34

Matrize etikoen sortzea faktu garrantzitsuenen zerrendarekin hasten da, bai eta testuinguruaren informazioarekin, horri auzian (dileman) inplikaturik dauden eragileen zerrenda gehitzen zaiola. Kasu bakoitzeko zerrenda berezia izaten da, baina askotan gisa honetako eragileak agertzen zaizkigu: ikerlariak eta ikerketan parte-hartzen duten subjektuak, mediku eta pazienteak, kontsumitzaileak, nekazari eta abeltzainak, zenbait enpresa, erakunde publikoak, etab.
Matrizea osatzerakoan kontuan izan behar da haren helburua gatazkan dauden interes guztiak islatzea dela, era argi eta sakonean, eta harik eta neutraltasun handienarekin. Lan honetan erreferentzia bezala erabiltzeko proposamen ezberdinak daude (eskuliburuetan, adituen idazkietan), baina kasu guztietan bada muin muinekoa den elementu bat: galdera egokiak sortu behar ditugu. R. Paul/l. Elder-ek esan bezala, galdera onak egin gabe ezin daiteke era egokian pentsatu.

Question 35

20.c: Behin matrize etikoa egin eta gero, zein da arrazoitze kritiko baten hurrengo urratsa?

Answer 35

Hurrengo urratsa matrizearen analisia da. Honetarako formula ezberdinak daude, teoria edo metodo ezberdinek aurkeztuta. Posible da, adibidez: lehenik, analisian agertu zaizkigun interesen artean garrantzitsua zein den zehaztea (interesen arteko hierarkia bat dagoela aditzera emanez); gero harik eta interes gehiagori arreta emateko era bilatzea edota pertsona gehiagoren interesa betetzen duen interesak bilatzea. Amaitzeko, interesen arteko oreka edo adostasun bat bilatzea.

Question 36

21. GALDERA: Teoria etikoak. 21.a: Zer dira eta zertarako dira teoria etikoak?

Answer 36

Jokabide etikoa zein den hausnartzerakoan antzeko kasuei aplikatu ahal zaizkien arauak sortzen dira maiz eta arau horietatik pentsalariek edo zenbait instantziek printzipioak zehaztu izan dituzte. Printzipioen multzoetatik edota printzipioak definitzeko metodologia berezietatik teoriak sortu izan dira, eta teoria horiek aurkezteko multzokatu egiten dira, jakinda ere sintesi honetan pentsalari bakoitzaren pentsamenduaren sakontasuna, xehetasunak galdu daitezkeela.
Utilitarismoak dioenez, edozein egoeratan, zuzenena “on gehien” ekartzen duena (hau da, emaitzari erreparatzen dio) da; Kantianismoaren ustez, ordea, kasu bakoitzari dagokionez bada gure jarduera gidatuko duen arau absoluturen bat (edo ia absoluturen bat) eta, beraz, hausnarketa horren bila arituko da. Beste teoria batzuek, berriz, hala nola kontraktuarismoak, bertutearen etikek edo zaintzaren etikek, zera azpimarratzen dute: erabaki onak hartzeko testuinguru edo esparru ideal bat irudikatu behar dugula, eta esparru ideal hori erabakiak hartzeko erreferentzia dena. Hala, adibidez, bertutearen teoriek diote erreferentzia edo esparru ideala izan nahiko genukeen gizarte-eredua dela,. Hori horrela, kasu batekiko erabaki zuzena izango litzateke, izan nahiko genukeen gizarte horretara gehien hurbiltzen gaituena. Bertutearen teorien adibide bat zaintzaren etiketan aurkitzen dugu; izan ere, gure ustez, gizakiak elkarrengandik hobeto zaintzen dugun gizarte baterantz jo behar dugu, eta, aldi berean, denok ingurumena eta gainerako izaki bizidunak zaintzen ditugu.

Question 37

21.b: Zein dira teoria etikoen artean multzo nagusienak?

Answer 37

Teoria multzo nagusienak dira utilitarismoa delakoa, deontologia eta bertutearen teoria. Ikusiko dugunez, multzo hauen oinarria, esentzia, antzina adierazi zen, baina gaurkotu eta birformulatu egiten dira behin eta berriro. Bioetikak dilema biozientifikoei aplikatzen die. Multzo hauei nolabait kontrajarrita laugarren multzo bat genuke (propioki teoria bat ez dena): etika erlatibista delakoa. Honen aburuz, ez dago era absolutuan egokia edo ez egokia den jokabiderik (testuingurua, kultura, garaia, etab esanguratsuegiak dira) eta beraz ez du zentzurik jokabideen egokitasuna aztertzeko erreferentzia-arauak identifikatzen saiatzea. Haren ustez, erreferentzia-arau horien erabilgarritasuna mugatua da beti.
Lehenik eta behin, kontsekuentzialismoaren fokatzeak arreta jartzen du jarduera batek izango duen ondorioan. Teoria kontsekuentzialisten artean ezagunena utilitarismoa da; haren aburuz bilatu beharrekoa zera da, pertsona gehieni onura handiena egitea. Jeremias Bentham-ek aurkeztu zuen lehen formulazioa, XVIII mendean. Gaur egun kontsekuentsialista edo utilitarista bezala klasifikatzen dira azterketan kostu eta onuraren arteko nolabaiteko haztapena proposatzen duten hausnarketa ereduak. Ekintzak edo jarduerak, utilitarismoaren aburuz, ez dira era absolutuan onak edo txarrak. Helburua ona bada, bitarteak justifikatu daitezke.
Teoria hauen mugak, akatsa: Ekin aurretik, nola dakigu ondorioak zein izango diren?
Bigarrenik, teoria deontologikoek Kant-en pentsamenduan (XVIII. M) dute jatorria. Norbanakoek besteekiko eskubide eta betebeharrak ditugula defendatzen dute eta, hori horrela, jakintzaz ekiteko zera begiratu behar da: ekintza bat, berez, etikoa den edo ez ikusi eta, askatasunez, hausnarketa horren ondorioz jokatu. Arrazonamenduak egokia edo ezegokia zer den finkatzeko tresnak emango dizkigu (arauak, agindu kategorikoak). Adibidez, erreferentzia batzuk balio intrintsekoa dutela onartzen da (berezko balioa) eta ezin dira bitarte bezala erabili; pertsonak, adibidez, berezko balioa du, eta hortaz ezin da ezer lortzeko bitarte bezala erabilia izan.
Testuliburu eta tratatuetan, aditu batzuek deontologia teoria normatiboak direlakoekin lotzen dituzte, teoria normatiboen aburuz “jokatzeko zenbait estandar daudelako” eta estandar horiek erabakiak hartzeko erreferentzia direla esaten dutelako. Baina teoria batzuekiko lotura hori azaltzeko zailagoa da; izatez, teoria normatibo batzuek bi proposamen barneratzen dituzte: alde batetik, gizartea nolakoa izan beharko litzatekeen zehazten dute, eta balizko izaera horretarantz jotzeko “jokabide estandarrak” definitzen dituzte (etika komunitaristak komunitate guztien balioa maila berean jartzen du, norbanakoen gainetik; etika feminista batzuek etika maskulinoak zaintzan baino justizian indar egiten duela kritikatzen dute; etab). Argi dagoena zera da, deontologista batentzako helburuak ezin ditu sekula bitarteak justifikatu.
Teoria hauek zailtasunak honako hauetan topatzen dituzte: Zein da erreferentzia (adituak, arrazoia, Jainkoa, …)?
Bestalde, bertutearen teoriakoak modernoagotzat hartzen badira ere, muinean Aristoteles-en pentsamenduarekin lotura dute (K.a. IV m). Teoria hauek indarra jartzen dute ekintza aurrera eramango duen, erabakia hartuko duen pertsonarengan, haren testuinguruan baino. Eta, nolabait, momentu batean egiten dena baino, garrantzitsuena zera da, denborak aurrera egin hala gure erabakiak direla eta pertsonak izan duen bilakaera.
Aristoteles-en iritziz, pertsona jakintsu eta bertutetsuak badaki egoera bakoitzean egokiena dena zer den esaten diola. Pertsona bertutetsuak, dio Aristotelesek, badaki ekintza egokia zein den. Eta ekintza hori aurrera eramaten du, hura egokia delarik. Pertsonak bertutez bizitzera animatzen baditugu, senagatik bakarrik bada ere, gizartean hiritargoa (guztien onura) lehentasun bat izatera pasako litzateke. Ekintza batek bertute egokia islatzen badu, orduan egokia da nahiz eta gero ekintzaren ondorioak ekintza bultzatu zuten helburutik aldendu daitezkeen.
Teoria hauen muga edo zailtasunak: nor da bertutetsua edo ekintza bertutetsurako erreferentzia?

Question 38

22. GALDERA: Subjektiboa al da Etika? Mesfidantza izan behar al diogu? Zer dio Gary L. Comstock-ek horren gainean?

Answer 38

G. L. Comstock-ek dio Etikak ez dituela hutsezinak diren fundamentu batzuk; kulturetatik datorkigu, gure sinesmen eta interesetatik. Baina dialektikoki posiblea da dilema batentzat egokia den erantzunera. Dilema bati dagokion erantzuna da, sinpleki, arrazoi sendoenetan sostengatzen den hori. Ethicist direlakoek egiten duena zera da, beraz, sendotasuna nondik datorren aztertu.

Question 39

23. GALDERA: Arrazoitze batean zeintzuk dira adierazpenak eta zeintzuk arrazoitzearen ondorioak? Nola bereizi? Hona hemen Gary L. Comstock-ek esaten diguna:

Answer 39

Argudioa: komunikazio unitate bat da, zeinetan ondorio bat funtsatzen duten premisak agertzen diren.
Argudioak adierazpen batzuk (ondorioak) egiazkoak bezala buruan sartzea daukate helburu, horri lotuta, konbentzitu nahi gaituzten adierazpenei premisa edo arrazoi esaten zaie. Horrela, argudio bat pertsona batek ondorio batetara eraman duten premisa edo arrazoiak azaltzen dituen adierazpenen miltzo bat da. Bestera esanda argudio batek azaldu nahi digu zergatik (zein arrazoiengatik) uste den ondorio bat egiazkoa dela.
Premisak eta ondorioak ez dira nahastu behar tarteko adierazpenekin. Bestela, argudioak bere arrazonamendu ezaugarria gal dezake.

Question 40

24. GALDERA: Zer dira arrazoitze baten premisak?

Answer 40

Arrazoitze baten premisak dira ondorioa eusten duten adierazpen edo arrazoiak. Arrazonamendu etikoaren helburua da egiazkoa edo egokia den hori finkatzea, hortaz premisek adierazpen horren egokitasuna sostengatu behar dute. Ez dira, beraz, premisak:
Sarreran gai batekiko gure interesa edo testuingurua kokatzen duten azalpenak.
Arrazoirik eman gabe jarrera baten aldekoak diren adierazpenak.
Limurtze hutsa (hizkera seduktorea edo emozionala, ondorioa egiazkoa dela inolako ebidentzian sostengatzen ez duena).
Deskarguak edo inolako arrazoirik gabe beste adierazpen bat mespretxatzen duten adierazpenak.

Question 41

25. GALDERA: Zerk egiten du argudio bat “ona” edo “txarra”, sendoa edo ahula izatea?

Answer 41

Argudio bat ona edo txarra izatean faktore bik izan ohi dute eragina:
-Premisa eta ondorioen arteko harremana –baliozkotasuna eta sendotasuna.
-Premisen kalitatea.

Baliozkotasuna eta sendotasuna emateko:
Baliozkotasuna: arrazonamendu bat baliozkoa da…

-Premisak egiazkoak izanda ondorioa gezurrezkoa izatea posible ez bada.
-Ondorioa logikoki premisetatik badator (inplizitua badago).
-Premisak ondorioekin bat badatoz, era horretan premisak egiazkoak izanik ondorioa halabeharrez egiazkoa izan behar da. Honela, ezin badu bermatu premisak egiazkoak izanda ondorioa ere egiazkoa izatea, arrazonamendu hori ez da baliozkoa.

Sendotasuna: baliozkotasuna bezala, sendotasunak ez du tarteko egoerarik, sendoa da edo ez, ez da bitarterik. Sendotasuna premisen kalitatearen eta arrazonamenduaren formaren mende dago.

Question 42

26. GALDERA: Irizpide eta teoria moralak ebaluatzen. Zer dira (ingelesez) “4 C”-ak (euskeraz AKTO)?

Answer 42

Arrazonamendu bat ebaluatzean gaudela, arreta premisa edo arrazoietan jarri behar da. Premisa bat normatiboa izan daiteke, baina, ezin haren egiazkotasuna ondorioztu ezin daitekeen kasuan, hari aurkakotu beharrean, justifikatuagoa dagoen edo ez aztertzea hobe da. Honela, baieztapen, adierazpen edo alegazio moralak 4 C-ak izenez ezagutzen diren irizpideen laguntzaz ebaluatzen dira: argitasuna (clarity), koherentzia (coherency) trinkotasuna (consistency) eta osotasuna (completness).
Ez da ebaluaziorako algoritmo mekaniko bat, baina azterketarako lagungarria den zerrenda informala: adierazpen moral bat…
-Argia da zer esanahi duen, zeri aplikatzen zaion ondo ulertzen badugu.
-Koherentea da alegatzen diren printzipioak haien artean ondo moldatzen badira.
-Ez da trinkoa, funtsatua, gure oinarrizko sen (intuizio) moralarekin talka egiten badu.
-Bete-betekoa da, osoa, gure bizitza moralaren alde askori aplikagarria denean (erabaki zein dilema askori); bestela, adierazpenak zehaztasunez aztertu behar dira.

Question 43

27. GALDERA: Aristoteles filosoforen arabera zerbaiten inguruan egia aurkitzeko eztabaidatzen dugunean, zer hartu behar dugu kontutan?

Answer 43

“Egia eta Justizia haien aurkakoak baino sendoago dira berez {….}; hori horrela, egiazkoa eta egokia den hori sostengatzen errazagoa dugu argudioak topatu eta besteak konbentzitzea”.

Question 44

28. GALDERA: Zer ikusi dugu dela “argudiozko elkarrizketa”?

Answer 44

Argudiozko elkarrizketan bi parte-hartzaile edo gehiagok mezuak bidaltzen dizkiote elkarri eta jokoan zehar arau batzuk errespetatzen dira, elkarrizketaren helburua bete dadin (fede onez, egiazkoa eta bidezkoa den hori elkarrekin topatzea).
Elkarrizketa ahozkoa izan daiteke, idatzizko mezuen bidezkoa edo, izan daiteke ere alegiazko entzule bati zuzendutako hausnarketa bidezkoa ere. Eta testuinguru ezberdinetan erabili daiteke: epai bat topatzekoa, erabaki bat hartzekoa, eztabaida politiko batean… Hortaz, argudiozko elkarrizketa baten bereizgarri ez dira forma, parte-hartzaileak edo testuingurua. Bere ezaugarri berezkoena da elkarrizketaren helburua: ahalik eta argudio hoberena topatzea.

Question 45

29. GALDERA: Zeintzuk dira argudiozko elkarrizketaren arauak?

Answer 45

Argudiozko elkarrizketak oinarrizko arau bai, baina testuinguruaren arabera besteren bat ere gehitu dakieke. Hauek dira oinarrizkoak:

-Lankidetzaren printzipioa: Elkarrizketari ekarpen da helburu, baina unean uneko helburuen, xedearen eta testuinguruaren arabera.
-Kantitatearen araua: eman ikuspuntua azaltzeko haina informazio, baina ez gehiago.
-Nolakotasunaren araua: ez esan gezurtzat duzun edo nahikoa froga ez duzun ezer.
-Garrantziaren araua: hitz egin unean uneko mintzagaiaz, eta ez aldatu gaia besteen baimenik gabe.
-Moduaren araua: hitz egin argi, anbiguotasunik gabe. Eman informazioa labur, argi eta ondo antolatuta (ordena).

Question 46

30. GALDERA: Etikaren esparruan, zer da gogoeta kritiko bat? Nola egiten da?

Answer 46

Idatzizko gogoeta batean norberaren pentsamendua trebetasunez bideratu eta besteei azaltzen zaie. Haren helburua da argudiaketaren bidez hartzailea (irakurlea) konbentzitzea, edo gutxienez pentsaraztea.

Horretarako, egileak hausnarketa kritikorako gaitasuna erabili behar du, bai eta landuko duen gaiaren inguruan nozioak, datuak, arazoak planteatu eta aztertzekoa ere. Gogoeta batek behar du:

-Gogoeta bat izan.
-Argia, zehatza eta koherentea izan.

Bestetik, gogoetak argudiozko elkarrizketa bat suposatzen du, nahiz eta kasu honetan elkarrizketaren aldeetako bat alegiazkoa den. Era egokian egiteakargudiozko elkarrizketa delakoaren arauak jarraitzea eskatzen du. Bertan, parte-hartzaileek fede onez parte hartzen dute komunikazioa arrakastatsua izan dadin.

Question 47

31. GALDERA: Normalean erabiltzen diren ereduak ikusita, zein dira gogoeta kritikoen atal nagusienak?

Answer 47

-Sarrera: gaiaren kokatzea; normalean galdera baten inguruan.
-Garapena: plan bat egitea; izan daiteke tesi bat baieztatu edo ezeztatzea, sarrera galdera galdera txikiagotan zatitu eta banan banan horietako bakoitza erantzutea, kontzeptu edo ideia ezberdinen arteko lotura lantzea, edo beste norbaitek gaiaren gainean dituen iritziak kontrajartzea, etab.
-Ondorioa: erabili diren argudioak laburtuta, hasierako galderari emandako erantzuna edo, gogoeta dela medio, ateratako ondorioak bildu behar dira.

Question 48

32. GALDERA: Paul / Elder idazleek ondo pentsatzeko galdera onak behar ditugula esaten dute. Zein hausnarketa egiten dute horren inguruan?

Answer 48

Paul / Elder-ek ohartarazten dutenez, ezin da ondo pentsatu galdera onak egin gabe. Galdera kritiko on horiek maiz beste galdera batzuetara eraman eta eztabaida eragiten dute, entzuten edo irakurtzen duguna pentsaraziz. Galdera onak kasuaren eta haren testuinguruaren (esplizituarena eta inplizituarena) azterketa arduratsu batetik sortzen dira; galdera onek gertatutakoa arazo edo kezka zabalagoekin ere lotzen dute.