Deel 2 Hfst 1: anatomie en fysiologie van het vrouwelijk voortplantingsorgaan Flashcards
Welke vrouwelijke geslachtshormonen zijn er?
- Oestrogeen
- Progesteron
Waarvoor staat oestrogeen?
- niet voor één specifiek hormoon, maar voor een klasse van hormonen die chemisch verwant zijn
- De oestrogenen die lichaam zelf aanmaakt zijn: oestradiol, oestriol en oestron
Wat is het belangrijkste hormoon bij geslachtsrijpe vrouwen?
oestradiol
Welke effecten hebben oestrogenen?
- groei van borsten, vagina en uterus
- soepel houden van vaginawand
- opbouw endometrium
- remmen botafbraak
- remmen werking van androgenen (= mannelijke geslachtshormonen)
- bescherming tegen hart- en vaatziekten
Waar en wanneer wordt progesteron aangemaakt?
aangemaakt door corpus luteum tijdens secretiefase -> derde fase van de menstruatiecyclus
Wat doet progesteron in het lichaam?
- maakt baarmoeder klaar voor mogelijke innesteling en zwangerschap
- Wanneer er geen zwangerschap is, sterft corpus luteum, neemt productie van progesteron af en start menstruatie
Wat gebeurt er met de progesteronproductie bij een zwangerschap?
zwangerschapshormoon HCG (humaan choriongonadotrofine) zorgt ervoor dat corpus luteum blijft bestaan en dat progesteronproductie blijft doorgaan
Wat is oögenese?
De vorming van gameten in de eierstokken (ovaria)
Wat is een eicel?
We spreken pas van een eicel wanneer de tweede meiotische deling volledig is afgerond
Wat is een oöcyt?
voorstadia van eicellen, waarbij de meiose nog niet finaal is
Wanneer start de omzetting van oöcyt tot eicel?
tijdens de foetale periode van de vrouw
Wat zijn de fasen van de omzetting van oöcyt tot eicel?
- foetale ontwikkeling
- vanaf de puberteit tot aan de menopauze
Wat gebeurt er met de oögenese tijdens de foetale ontwikkeling
- ontstaan primaire oöcyten -> diploïd -> kunnen zichzelf niet delen -> aantal kan niet stijgen eens gevormd
- Voor de geboorte komt er een laagje follikelcellen rond de primaire oöcyten => primordiale follikel
Wat gebeurt er op vlak van oögenese vanaf de pubertijd tot de menopauze?
- follikelcellen worden groter en stijgen in aantal => primaire follikel
- rijpen verder tot secundaire follikels -> oöcyt nog niet gedifferentieerd
- 1 keer per maand -> in een ovarium: ) secundaire follikel groeit uit tot ‘graafse follikel’, onder invloed van follikelstimulerend hormoon (FSH)
- net voor ovulatie: ondergaat primaire oöcyt de eerste meiotische deling -> vormt secundaire oöcyt -> haploïd -> starten 2e meiotische deling zonder deze af te werken
- ovulatie -> sec. oöcyt verlaat ovarium
- bevruchting / geen bevruchting?
Wat zijn de opties voor de laatste fase van de oögenese?
- Er vindt een bevruchting plaats
- Er vindt GEEN bevruchting plaats
Wat gebeurd er in de laatste fase van de oögenese wanneer er bevruchting plaats vindt?
- secundaire oöcyt smelt samen met zaadcel -> secundaire oöcyt werkt tweede meiotische deling
af - gameet volledig afgewerkt => ‘een eicel’
- Van zodra celkernen van zaadcel en eicel versmolten zijn => ‘diploïde zygote’
Wat gebeurd er in de laatste fase van de oögenese wanneer er GEEN bevruchting plaats vindt?
secundaire oöcyt zal na 24u in eileider afsterven en zijn tweede meiotische deling nooit afwerken
- Het stadium van eicel zal nooit bereikt worden.
Wat zijn ovaria?
= eierstokken
- gevuld met follikels
Waaruit bestaat een follikel?
één oöcyt, omringd door verschillende lagen van cellen die we ‘follikelcellen’ noemen. Deze follikelcellen ondersteunen de oöcyt.
Wat doet FSH?
Onder invloed van FSH rijpen de follikels in de ovaria
Wat komt er vrij bij rijpende follikels?
De follikelcellen in een rijpende follikel geven oestradiol vrij
Wat gebeurd er na de ovulatie met de follikelcellen?
Na ovulatie blijven follikelcellen, zonder oöcyt, achter in ovarium. Onder invloed van luteïniserend hormoon (LH) groeien overgebleven follikelcellen uit tot geel lichaam of corpus luteum
Wat is de functie van het corpus luteum?
Het geel lichaam heeft een hormonale functie: het geeft oestradiol en progesteron vrij
Waar bevinden de tuba uterina zich?
= eileiders
- geen contact met de ovaria
- eindigen lateraal in trechtervormig infundibulum met vingervormige uitsteeksels (fimbrae)
- mediaal verbonden met baarmoeder
Wat is de functie van de eileiders?
- Na ovulatie wordt oöcyt opgevangen door infundibulum en zo de eileider
- Dankzij beweging van kleine trilhaartjes op wand van eileiders, wordt oöcyt van eileider naar baarmoeder verplaatst
- bevruchting moet gebeuren tijdens de eerste 24u van de tocht van eileider naar baarmoeder. Als dit niet het geval is, sterft de oöcyt.
Wat gebeurd er in de eileider bij bevruchting?
- meeste bevruchtingen vinden plaats in eerste deel eileider
- Wanneer zygote gevormd -> celdelingen terwijl ze verder gestuwd wordt in richting baarmoeder
- Typisch bereikt zygote 6 tot 7 dagen na ovulatie baarmoeder.
Waar bevindt de uterus zich?
- uterus of baarmoeder ligt op dak van blaas
- uterus wordt door verschillende bindweefselbanden opgehangen in de buikholte
In welke delen kan de uterus onderverdeeld worden?
- fundus: koepelvormige deel van de uterus boven de eileiders;
- corpus;
- cervix uteri: de baarmoederhals die uitloopt in de vagina
Afbeelding p56
Wat doet de slijmlaag op de rand van de cervix uteri?
- produceert slijm (of mucus) -> vormt ondoordringbare barrière voor zaadcellen
- Rond ovulatie verandert samenstelling slijm: minder dik en de pH stijgt -> toegankelijker voor zaadcellen
Uit welke lagen bestaat de rand van de uterus?
- perimetrium: binnenste blad van het buikvlies (of peritoneum).
- myometrium: 3 lagen gladde spiercellen -> Tijdens bevalling contraheert deze spierlaag onder invloed van hormoon oxytocine.
- endometrium: laag dekweefsel die de holte van uterus bekleedt -> sterk doorbloed en bestaat uit epitheelweefsel, bindweefsel en bevat baarmoederklieren.
Wat gebeurd er met het endometrium bij bevruchting?
De zygote kan zich in het endometrium innestelen en dit markeert het begin van de zwangerschap
Wat gebeurd er met het endometrium zonder bevruchting?
- uterus stoot endometrium af = ‘menstruatie’
- Na menstruatiefase maakt uterus nieuwe endometriumlaag aan
Wat is de schede/ vagina?
- inwendige, gespierde buis tussen uterus en vulva.
- wand van schede is heel elastisch en rekbaar -> nodig bij bevalling
- loopt evenwijdig met en ventraal van rectum
Waaruit bestaat de slijmlaag van de schede/ vagina?
- bestaat uit meerlagig plaveiselepitheel -> rijk aan suikers
-> Lactobacillen fermenteren suikers die ze hier vinden en produceren hieruit melkzuur ->
verlaagt pH van schede naar 3,5 à 4,5 -> bescherming tegen mogelijk ziekteverwekkende bacteriën
Wat is de vulva?
De uitwendige geslachtsorganen van de vrouw
Waaruit bestaat de vulva?
- schaamheuvel (of mons pubis)
- buitenste schaamlippen (of labia majora pudendi)
- binnenste schaamlippen (of labia minora pudendi)
- vestibulum
- de klieren van Skene
- de klieren van Bartholin
- de clitoris
- bulbus vestibuli
afb. p58
Wat is de mons pubis?
= schaamheuvel
- afzetting van vetweefsel, bedekt met huid en schaamhaar
Wat zijn eigenschappen van de buitenste schaamlippen?
= labia majora pudendi
- de huid is behaard en heeft veel talgklieren en apocriene zweetklieren
Wat zijn eigenschappen van de binnenste schaamlippen?
= labia minora pudendi
- de huid is niet behaard
Wat is het vestibulum?
de ruimte die door de binnenste schaamlippen wordt begrensd
Welke structuren liggen in het vestibulum?
o de urethrale opening;
o de opening van schede
Wat zijn de klieren van Skene?
slijmproducerende kliertjes die rond het gebied van urethra liggen
Wat zijn de klieren van Bartholin?
produceren kleine hoeveelheid vocht bij seksuele opwinding, ze bevinden zich aan beide zijden van de vaginale opening
Wat is de clitoris?
noodzakelijk orgaan voor seksueel genot
Wat zijn de bulbus vestibuli?
2 inwendige structuren aan beide zijden van de schedeopening, ze bestaan uit 2 zwellichamen die zich tijdens seksuele opwinding vullen met bloed
Wat is het hymen?
- vrouwen worden met of zondergeboren
- dun huidrandje aan vaginale ingang dat bij ene rekbaarder is dan bij andere
- wordt maagdenvlies genoemd <-> geen vlies, heeft niks te maken met maagdelijkheid
Wat is het baringskanaal?
- weg waardoor de baby naar buiten gedreven wordt tijdens de geboorte
- We onderscheiden 2 delen: het benige deel en het weke deel
Wat zijn de onderdelen van het benige deel van het baringskanaal?
- de bekkeningang (bovenaan);
- de bekkenuitgang (onderaan);
- het sacrum (achteraan);
- de symfyse (vooraan)
Wat zijn de onderdelen van het weke deel van het baringskanaal?
- de cervix;
- de schede;
- de bekkenbodemspieren
afb. p60
Wanneer vind de eerste menstruatie plaats?
- wanneer inwendige voortplantingsorganen volgroeid
zijn - Bij de meeste meisjes rond leeftijd van 11 à 12 jaar
- Vanaf eerste menstruatie tot menopauze is vrouw vruchtbaar
Wanneer spreekt men van de menopauze?
- wanneer laatste menstruatie langer dan 1 jaar geleden is
- begint gemiddeld rond leeftijd van 51 jaar -> wanneer follikelvoorraad op is kan zo’n 10 jaar duren
- Vanaf menopauze maakt vrouw minder oestrogeen aan
Hoe lang duurt de menstruatiecyclus?
gemiddeld 28 dagen, maar elke cyclus tussen 21 en 45 dagen
noemen we een normale cyclus
Uit welke fasen bestaat de menstruatiecyclus?
- menstruatiefase (bloedingsfase): dag 1-5: endometrium komt los en verlaat baarmoeder;
- proliferatiefase, dag 6-14: endometrium groeit terug aan, op laatste dag van deze fase gebeurt ovulatie
- secretiefase, dag 15-28: baarmoederklieren groeien in endometrium
Wanneer vind de ovulatie plaats?
op de 14e dag van de menstruatiecyclus (geteld vanaf 1e dag van menstruatie)
Wanneer is het vruchtbare venster van de vrouw?
- oöcyt: leeft 24u na ovulatie
- spermatozoïde: leeft 48u na ejaculatie
=> vruchtbare venster van vrouw: van dag 12 tot en met dag 15 bij gemiddelde cyclus van 28 dagen
Wat zorgt er voor de veranderingen in de ovaria en de uterus tijdens de verschillende fasen van de menstruatiecyclus?
- veranderingen in ovaria: gevolg van hypofysaire hormonen FSH en LH.
- ovaria geven hormonen vrij (oestradiol en progesteron) -> invloed op endometrium in uterus
Hoe verloopt de wisselwerking tussen oestradiol en progesteron en de hypofyse?
- hoge niveaus oestradiol en progesteron -> negatieve feedback op hypofyse -> vrijstelling van follikel stimulerend hormoon
(FSH) -> luteïniserend hormoon (LH) kunnen inhiberen - uitzondering: zeer hoge oestrogeenniveaus geven positieve feedback op de hypofyse en stimuleren vrijstelling van LH
Wat gebeurd er in de ovaria bij de menstruatiefase?
Onder invloed van FSH (dat wordt vrijgegeven door de hypofyse) rijpen verschillende primordiale follikels uit tot secundaire follikels
Wat gebeurd er in de uterus bij de menstruatiefase?
- geen geel lichaam (corpus luteum) meer aanwezig -> hoeveelheid oestrogeen en progesteron daalt -> oestrogeen onderhoudt endometrium -> daling afbraak van endometrium veroorzaken
- geel lichaam bestaat niet meer -> negatieve feedback op hypofyse weg -> hypofyse gaat opnieuw FSH en met vertraging ook LH vrijgeven
Wat gebeurd er in de ovaria tijdens de eerste proliferatiefase: voor de ovulatie?
- 1 secundaire follikel in 1 van beide ovaria wordt dominante follikel -> meeste receptorcellen voor FSH -> het sterkst gestimuleerd door hormoon. De dominante follikel groeit uit tot de graafse follikel
- rijpende follikel stelt oestradiol vrij
Wat gebeurd er in de uterus tijdens de eerste proliferatiefase: voor de ovulatie?
Tijdens deze fase begint endometriumlaag aan te groeien onder invloed van oestradiol -> vrijgegeven door follikelcellen uterus maakt zich klaar voor mogelijke zwangerschap
Wat gebeurd er tijdens de tweede proliferatiefase: de ovulatie?
- dag 1 tot en met dag 13: follikelcellen stelden steeds meer oestradiol vrij
- dag 13: oestradiolspiegels zo hoog -> positieve feedback naar hypofyse -> veel LH vrijgeeft
- LH-piek veroorzaakt 24u later ovulatie -> secundaire oöcyt verlaat het ovarium en follikelcellen blijven achter
Wat gebeurd er in de ovaria tijdens de secretiefase voor eventuele bevruchting?
- follikelcellen in ovarium gebleven na ovulatie => geel lichaam -> leeft 10 dagen in ovarium, produceert oestradiol en progesteron => negatieve feedback naar hypofyse, -> geen nieuwe FSH aanmaakt en er geen nieuwe follikel
Wat gebeurd er in de ovaria tijdens de secretiefase als er bevruchting plaatsvind?
- geel lichaam blijft gedurende volledige zwangerschap leven -> blijft oestrogeen en progesteron secreteren en negatieve feedback op hypofyse blijft
- Progesteron wordt daarom soms ook ‘zwangerschapshormoon’ genoemd
Wat gebeurd er in de ovaria tijdens de secretiefase als er geen bevruchting plaatsvind?
- geel lichaam sterft rond dag 25-26 af
- hoeveelheid oestradiol en progesteron dalen tegen 2 weken -> negatieve feedback op hypofyse valt weg
- na dag 28 begint hypofyse opnieuw met aanmaak FSH -> nieuwe cyclus
Wat gebeurd er in de uterus tijdens de secretiefase?
- invloed oestradiol: endometrium blijft
- aanwezigheid progesteron: klierbuisjes en extra bloedvaten gevormd in endometrium
- geel lichaam sterft af: endometrium brokkelt af + start nieuwe cyclus
Wat gebeurd er bij een vrouwelijk orgasme?
- neurale banen die reacties op seksuele prikkeling besturen zijn bij mannen en vrouwen dezelfde
- Bij seksuele opwinding: parasympaticus -> erectiele weefsel van clitoris en bulbus vestibuli vullen zich met bloed
- klieren van Bartholin produceren kleine hoeveelheden slijm
- Fysieke stimulatie van clitoris van vrouw, in combinatie met psychogene stimuli leiden tot orgasme
- wand van de schede, de uterus en de bekkenbodemspieren trekken ritmisch samen
Wat is het verschil tussen een vaginaal en een clitoraal orgasme?
- Er is geen verschil
- Elk orgasme is clitoraal. De clitoris ligt grotendeels inwendig en heeft uitlopers die in en rond de schede zitten
Hoe werkt de stimulatie van de clitoris?
- gevoeligste deel van clitoris is glansclitoris en ligt uitwendig
-> Voorspel speelt daaom grote rol bij seksuele genot van vrouwen - In tegenstelling tot man, kan
vrouw na orgasme nog steeds gevoelig zijn voor verdere stimulatie en zijn er meerdere opeenvolgende orgasmes mogelijk
