Aile Sağlığı D3B6 Flashcards

1
Q

doğal nüfus artışı

A

doğum-ölüm / nüfus

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
2
Q

nüfus artış hızı

A

son-ilk sayım / ilk sayım

2020de binde 5.5

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
3
Q

bağımlılık oranı

A

(0-14)+(65+) / 15-64

yaşlı bağımlı giderek artmakta

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
4
Q

kaba doğum hızı

A

canlı doğum / nüfus

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
5
Q

genel doğurganlık hızı

A

canlı doğum / 15-49

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
6
Q

yaşa özel doğum hızı

A

canlı doğum / beşli dilimler

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
7
Q

toplam doğurganlık hızı

A

yaşa özel doğ hızı toplamı / 1000 *5

tr’de 1.77

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
8
Q

doğurganlık yenilenme düzeyi?

A

2.1 (tdh)

bu seviyeye ulaşınca nüfus belli bir süre artmaya devam eder daha sonra ise durağanlaşır

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
9
Q

kaba ölüm hızı

A

ölüm / nüfus

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
10
Q

yaşa özel ölüm hızı

A

ölüm / nüfus

çocuk ölüm hızı 1-4 yaş

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
11
Q

beş yaş altı ölüm hızı

A

unicef who

0-4 yaş / canlı doğum

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
12
Q

nedene özel ölüm hızı (mortalite hızı)

A

ölen kişi/ nüfus

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
13
Q

fatalite hızı

A

ölen kişi / x hastalığı *100

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
14
Q

bebek ölüm hızı (yaşamın ilk yılı)

neonatal 0-27 gün
postnatal 28-364 gün

A

ölen bebek (365 gün) / canlı doğum

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
15
Q

prevalans

A

görülme sıklığı

toplam olgu / riskli toplum

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
16
Q

insidans

A

yeni gelişen olgu / (risk-hasta)

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
17
Q

sağlık üçgeni

A

fiziksel mental sosyal

1948de kabul edildi

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
18
Q

proximal

A
intrauterin çocukluk
aile ortamı
akran
beslenme barınma eğitime ulaşma
ÇOCUK İŞÇİLİK
ÇOCUK İSTİSMARI
sağlık davranışları
How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
19
Q

gelir düzeyi

stres depresyon
sosyal anksiyete
utanç
intihar

A

şiddet
saldırganlık
antisosyal davranış
otoriter

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
20
Q

%46 en zengin %20

A

%6 en yoksul %20

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
21
Q

en zengin %20 / en yoksul %20

A

8

giderek artmakta

%10lukta ise 14.6 DÜNYADA 4.YÜZ

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
22
Q

erkeklerde gelire göre yaşam farkı 13 yıl

A

kadınlarda 9 yıl

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
23
Q

kadının statüsü arttıkça hem kadının hem erkeğin ölüm hızı azalıyor

A

potikaya katılım
istihdam
gelir
ekonomik bağımsızlık

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
24
Q

kadınların işe katılımı %30.4

A

tr 18 yaş öncesi evlilik giderek artmakta

tr 15-29 yaş üni mezunu olup işsiz olan %30

How well did you know this?
1
Not at all
2
3
4
5
Perfectly
25
tr ölüm nedenleri
dolaşım %36 tm %18 solunum %12.9 sinir ve duyu %4.6
26
dolaşım hst
iskemik kalp hst %39 svo %22 diğer %25
27
hipertansiyon
55+ %40-60 k>e %8 tanı ve tdv yokk
28
dm
55+ %20-25 %11 tanı almış %15 BAG (diyabet adayları) ortadoğuda prevalans çok yüksek
29
metabolik sendrom
dm ht hiperlipidemi %35 k>e
30
kalp ve damar hst
65+ k>e %1-2 (geçici iskemik atak ve inme)
31
depresyon
k %13.3 | e %5.1
32
migren
k %20.9 | e %8.4
33
tm
k: meme/ tiroid/ krk/ uterus korpusu/ sol e: sol/ prostat/ krk/ mesane/ mide öldüren: akc %30, mide %8, lenfoid %7.9 krk %7.4
34
hastalık yükü
morbidite ve mortalite
35
DALY
yetiyitimine göre düzeltilmiş yaşam yılı kadınlarda iskemik kalp hst,jinekolojik,inme,dm,BEL AĞRISI erkeklerde iskemik kalp hst,akc ca,inme,KOAH,BEL AĞRISI ERKEKTE: iskemik,bel ağrısı,sol ca,trafik kazaları,dm KADINDA:BEL AĞRISI,İSKEMİK,MİGREN,DM,DUYU
36
her gün sigara kullanan kişi %41
fiziksel inakt %40 tr’de
37
günlük tuz tüketimi 18 g’dan 9.9 g a çekildi
who önerisi <5 g
38
obez %29 obez öncesi %36
k %36 e %22
39
doktorların sadece %20-30u fiziksel akt öneriyor
SOSYAL HEKİMLİK ALFRED GROTHJAN 1915
40
sağlık sisteminin 4 fonksiyonu
yönetim (stewardship) kaynak yaratmak (yatırım ve eğitim) finansman (collecting,pooling,purchasing) hizmet sunumu (provision)
41
sağlık sis amaçları
beklentiyi karşılamak (responsiveness) sağlık adil olmak (fair financial contrubution)
42
birsmarck tipi
``` risk temelli bütün sigortaları kapsar İLK SİGORTA prim vergi risk paylaşımı ALM TR hastalık gerekli ```
43
semashko tipi
``` toplum temelli herkes yararlanır sosyalist sağlık hizmetleri ücretsiz sigorta prim vergi YOK SSCB ```
44
beveridge tipi
``` yurttaşlık temelli ulusal vergi var gelire göre vergi ulusal sağlık hizmeti (NHS) küçük katkı payları alınır İNGİLTERE ```
45
tr, GSYİH %4.2
tr sağlık harcamalarını kamunun finanse etmesi çok yüksek %77 tr kişi başı 8,9 kez başvuru tr kişi başına düşen harcama 200 dolar %80 cepten çıkan azerbeycan
46
kamunun en az olduğu
``` hindistan isviçre brezilya endonezya şili abd ```
47
``` özel sigorta yaygın çok yüksek harcama (kişi başına 10 bin dolar) herkesi kapsamıyor SEVK YOK SAĞLIĞA AYRILAN PAY EN YÜKSEK %17 kamu (medicare,medicaid) yetersiz serbest pazar AİLE HEKİMLİĞİ YOK ENTEGRASYON SORUNU AKUT SORUN ```
abd
48
``` zorunlu sosyal sigorta (%87) kamu (%78) ödeme “hizmet başına” “global bütçeleme” modeline geçiş ZORUNLU SEVK ZİNCİRİ aile hekimi 3 ayda bir yenileyebilir praxis YÜKSEK HARCAMA ENTEGRE SİSTEM KRONİK SORUN NÜFUSUN YETERLİ KAPSAMI ```
almanya
49
``` gerkes sevk zinciri var “genel pratisyenlik” genel bütçe %80 sigorta ve özel çok az NHS(birinci bas) GP EBE HEMŞİRE ENTEGRE KRONİK SORUN ORTALAMA HARCAMA ```
ing
50
``` BELEDİYE YEREL BÜTÇE sevk zinciri var aile hekimliği var gelir dağılımı batılı ülkelere göre daha dengeli KRONİK SORUN ORTALAMA HARCAMA BÖLGE TEMELLİ HİZMET ```
finalndiya
51
``` DESENTRALİZASYON BELEDİYE GENEL BÜTÇE VE SİGORTA sevk zinciri var aile hekimi var HALK SAĞLIĞI VE AİLE H TAMAMEN AYRI halk sağlığı tarafından ücretsiz (25 tane) belediyeye bağlı TSM RUH SAĞLIĞI AMBULANS HİZMETLERİ KRONİK SORUN (MENTAL) GENÇLİK SAĞLIK POLİTİKASI VAR ÇOK YÜKSEK HARCAMA KAMU YÜKSEK AH TSM ENTEGRASYON SORUNU ```
hollanda
52
``` toplumun %100ü sosyalist SEVK YOKKKK finansman %90 devlet REKABET SEÇİM YOK aile h ve hastane arasında POLİKLİNİK VAR SITMA KIZAMIK NEON TETANOZ ERADİKE EDİLMİŞ TEK ÜLKE halk yoksul hekim maaşı düşük GÜÇLÜ BİRİNCİ BASAMAK GEZİCİ VE SÜREKLİ HİZMET AÇS VE GERİATRİ TÜM AİLE DÜŞÜK HARCAMA 24 saat açık ```
küba
53
``` sosyal sigorta yeterli nüfus serbest pazara geçiş ÇOK DÜŞÜK HARCAMA aile hekimliği SEVK ZİNCİRİ YOK ENTEGRASYON SORUNU AKUT SORUN KİŞİ BAŞI LİSTE BÖLGE YOK MERKEZİ YÖNETİM gençlik sağlık politikası yok sigorta+merkezi AH TSM ENTEGRASYON SORUNU ZAYIF BİRİNCİ BASAMAK BAŞVURANA MESAİ İÇİ HİZMET KAYITLI OLAN ```
türkiye
54
suç sayılır
onam olmaması çocuk olması kendi başına karar veremeyen
55
dünyada %20-50 çocuk k/e:4
ülkemizde %75-80 k/e:1
56
kız çocuklarda 5.5 yaş
erkekte 6.3 yaş %80 12 yaş öncesi %48,5 şiddet anlatılmıyor WHO Geneva 2003 rehber
57
iş akışı
resmi yazı okunur yoksa adli olgu bildirimi giysi kuru kağıt poşet ilk başta inspeksiyonla lezyon ve vital bulgulara bakılır EN SON GENİTAL MUAYENE öykü alma(giysiler,banyo,kondom,penetrasyon ve ejakülasyon, saldırgan tehdit silah yakınma)
58
kolposkopiyle yaraların tanınması %87
yoksa %10-30
59
akut anal
``` geniş ekimoz şişlik hassasiyet fissür yırtık sfinkter zedelenmesi ```
60
kronik anal
``` anal mukozanın düzleşmesi kaygan ve nemli bir görünüm mukoza kalınlaşması (kronik irritasyon) eski ve yeni skarlar fissür mukoza memb dışa çıkmaya eğilimli (huni şekli) hemoroid paketçik oluşumu anüs sfinkterinin özelliğini yitirmesi gevşemesi ve yayılarak açık görünüm kazanması ```
61
fiziksel inakt
gelişmiş ülkeler kadınlar yaşlılar düşük gelir dünyada her 5 yetişkinden biri
62
uzamış sedanter yaşam
dm kvs hst mortalite
63
iskelet kası kasılmasıyla oluşturulan vücut hareketleriyle vücudun bazal enerji tüketiminin üzerine çıkarılması
fiziksel akt
64
fiziksel uygunluğun bir ya da daha çok komponentinin iyileştirilmesine yönelik hedeflenen planlı yapılandırılmış tkr fiziksel akt alt birimi
egzersiz
65
sağlıkla ilgili fiziksel uygunluk
kalp ve dol sis dayanıklılığı vücut kompozisyonu kas gücü ve dayanıklılığı esneklik
66
MET (fiziksel akt ölçü birimi)
metabolik ekivalan/eşdeğer 1 met: istirahat metabolik oranı. Hiçbir iş yapılmadan oturulduğunda 3.5 mlt O2/kg/dk gider
67
orta fiziksel akt
3-6 met hızlı yürüme,bisiklet,yüzme,ev temizliği hf 150 dk
68
şiddetli fiziksel akt
>6 met koşu,ip atlama,pushup,basketbol,futbol hf 75 dk
69
düzenli fiziksel akt yararları
tip 2 dm azaltır krk meme int pankreas endon CA AZALTIR depresyon ve anksiyete azaltır yaşlıda düşme riskini azaltır aerobik(ritmik), vldl düşürür hdl arttırır. İnsülin duy artar direnci azalır. Glisemik kontrol. Yüksek risk grubunda tip 2 dm engelleyebilir. yorgunluk tdv. Yük bindiren akt, sağlıklılarda ve osteoporotik hastalarda kenik mineral yoğunluğunu arttırır. Kırık riskini azaltır.
70
çocukta hf en az 3 gün 60 dk
yetişkinde en az 5 gün | en sık tempolu yürüyüş 4.8-6.4 km
71
öykü fm kayıt dinamik bir süreç
hastanın tepkileri ve uyumunu ifade eder
72
demografik veriler subjektif objektif sosyal ve biyolojik tüm sorunlarımiçeren problem listesi
soap
73
doktor öğretmekten gelir tamamında hasta eğitimi zaman kazandırıcı hekim yasal sorunluluklarını azaltıyor
astım ve dm hasta eğitimi hastaneye yatış oranlarını azaltıyor davranış değ (bilgi- genel plan BECERİ VE TUTUM BİZ)
74
transteorik model
düşünce öncesi: hedefleme yok düşünme: ZAMANI BELİRSİZ FARKINDALIK OLUMLU VE OLUMSUZ AMA ENGELLER>olumsuz hazırlanma: 6 ay içinde plan ZARAR>engel idame: tkr önlenmesi. Kendine güven artar 6 ay- 5 yıl SONLANDIRMA: TKR İHTİMALİ SIFIR. İNANÇ %100 eylem ve idamede geriye dönüş mümkün
75
uygulama
iyi iletişim eğitim için durum tespiti zamanlama
76
eğitim başarısının iki temel faktörü
hastanın güdülenmesinin yeterliliği | konunun kolaylığı ve zorluğu
77
eğitim planı hazırlama
görüş üretme (değiştirme isteği gözlenir) planlama öğretim değerlendirme 3-4 nokta üzerinde dur daha fazla olmaz
78
sıklıkla 2-5 en çok 6 hipotez aynı anda akla gelir
.
79
klasik tanı iki temelden
hastaya ilişkin | doktora ilişkin
80
hastaneye başvuranlar
``` çok şiddetli uzun zaman bilinen hst tdv yok prob çözülmemiş ilgili alan saptanmış ileri tetkik öykü organize ```
81
hastaneye geliş nedeni
tanı ve tdv
82
ah geliş nedeni
tanı tdv doğrulama danışma sosyal sorun
83
ah tanıyı zorlaştıran
``` erken semptomsyz sınırda kategorize edilemeyen yıllarca değişmeyen (ms) kişinin yaşamı (kronik ağrı) tanımlanabilir organik nedenlere dayandırılanayan hst prevalansı yüksek hst hastajın kafasında organize olmamış (rahatsızlık-hastalık) ```
84
üçüncü bas kullanılan tanı yöntemleri birincide değerli olmayabikir
ah beklemeye veya sevke karar verme | tedaviden tanıya gitme
85
anne sütüyle
d vit
86
bir yıl içinde 0-18 y 890 bin kazayla günde 2400 kişi
.
87
ölümcül kazalar
``` trafik boğulma yanık düşme zehirlenme ```
88
zehirlenme pik
2.y erkeklerde 2-2.5 kat faha fazla
89
0-3y en sık kazalar
düşme çarpma sıkışma hız yüjseklik zemin yapısı mortaliteyi etkiler yayalar motor bisiklet rn yüksek riskli
90
karyola beşik
parmaklık en fazla 6 cm alçak beşiklerde kenarlar 25 cm yüksekte 65 cm çocuğun boyu 90 cmi geçince kullanılmamalı (2-2,5 yaş) 4 yaşına karar kenar koruyucu ce yerde yumuşak yaygı gerekir kordon en fazla 15 cm
91
sağlıklı yaşam davranışları
``` temiz içme suyu aşı sigara alkol uyuş içmeme beslenme hareket riskten kaç ```
92
0-5 y ölüm
``` yd hst (sepsis anomali prem) sol yolu hst (inf pnö bronşiolit) diyare diğer inf (kızamık malaria hiv helmint) kaza ```
93
5y üstü ilk sırada KAZA
.
94
sağlık göstergeleri
bebek ölüm binde 5y- ölüm binde anne ölüm yüzbinde nüfus artışı yüzde kabadoğum hızı yüzde
95
ani bebek ölümü SIDS önlenmes
sırtüstü yatırılmalı yatakta eşya olmamalı emzik
96
çpcuk ne zaman yüzüstü yatırılır
uyanıkken gözlem altında kıss süreli
97
sarsılmış bebek
``` her yıl bin çocuk durmaksızın ağlama 5-20 sn bebeğin başı arkaya ve öne hızla hareket eder başındaki damarlar dayanmaz yırtılır ve beyin içine kanama iskemi hipoksi ödem kibas herniasyon 240 derece kamçı hareketi ```
98
yürüteç
yaralanma riski | mentak gelişme ve kas kontrolüne olumsuz etki
99
yanımların önlenmesi
merkezi 48-49 derrceden düşük (120F) tam söndürülemeyen sigara 5 cmden daha az derin sularda da boğulma mümkün
100
üç noktalı kemerle koltuğa bağlanır koltuk da araca sabitlenir mutlaka arkada
kask beyin hasarını %88 azaltır | sadece üst kısmı tutar
101
ölüm orijini
``` doğal kaza cinayet intihar tanımlanamayan ```
102
bebek ölüm hızı giderek düşmekte | yd ölümlerinin en fazla olduğu ilk 3 ülke
hindistan nijerya pakistan
103
1-5 y
pnömoni ishal doğum kusurları sıtma
104
abddekş bebek ölüm
``` konj malformasyon (21) prem ve dda (17) maternal komp (6) sids (6) dışsal yaralanma (5) ```
105
türkiye bebek ölümü
``` neonatal neden (49,8) konj anomali (17,6) maternal neden (5,7) diğer sepsis,kvs,asye üsye met krom sids) 26,9 ```
106
dünyada her dk 5y altı 20 çocuk ölüyor bir günde 30 bin yılda 11 mn çocuk ölümlerinin yüzde 70inden fazlası korunulabilen ya da tedavi edilebilen hst bağlı
.
107
ölü fetüs veya bebek bulunursa | madde 88
``` viability doğumdan önce canlı mıydı gelişim düzeyi olgunluğu (500 gf 20.hf) ölüm nedeni ölüm orijini kimliği doğum zamanı normal mi ```
108
gestasyonel yaş tayini
ağırlık uzunluk (baş topuk baş oyurma) radyolojik (calc 20-24hf, talus 28 hf, distal femur 35-40hf, prox tibia 40 hf) osteolojik (kemik ve vücut uzunluğu) fizik matürite skor sistemi (DERİ LANUGO KULAK GENİTAL)
109
obstetrik kayıtlar canlı doğum kanıtları organ matüritesi
.
110
canlı doğum kriterleri
maserasyon olmaması (deri soyulma renk eklem ayrılması) ölümcül hst ve anomali olmaması akc havalanmış olması (kesin değil ölüde de var) GİS GIDA umblikal kord periumb inflamasyon,kuruma (10 gün sonra düşer) diğer: tanık olay yeri temizlenmiş bakım belirgin fiziksel şiddet
111
KESİN KRİTER
Göbek kordonunun tamir olmaya başlaması midede sindirilmiş gıda bulunması
112
DÜŞÜNDÜRÜCÜ KRİTER
akc hava ile dolu olması
113
plasenta
retroplasental kanama inf (gebelik ürünü dışarı) plasental iskemi ölümcül adli otopsi olgularının %2,7sinde plasenta incelenebilmiş (prem,iu gelişme geriliği)
114
sids
``` beşik ölümü çocuk istismarı yüzsütü YUMUŞAK YÜZEY annede SİGARA öyküsü ORTAM SIC gebelikte BAKIM AZLIĞI PREM GENÇ ANNE DDA ERKEK CİNSİYET ``` tanı: olay yeri, adli tahkikat, otopsi
115
myokardiy ayırıcı tanısı
MHC LCA CD45RO( t lenf) makrofajlarda CD68 viral: e selektin VCAM1 IAM1 sitokinler erişkinde>5 t lenf çocukta >15 t lenf rutin 24-48 saat enf sonrası
116
dövülmüş bebek sendromu (battered)
``` tkr kasıtlı travma gıda ve sıvı kısıtlaması acil servis birden çok farklı zamankı kırık ve ekimoz yanık KALLUS VİSCERA RÜPTÜRÜ SUBDURAL HEMATOM (EN SIK ÖLÜM NEDENİ) öyküde uyumsuzluk ```
117
sarsılmış bebek | caffey 1972
whiplash injury epi subdural kanama RETİNAL kanama etyoloji: bebek baş büyüklüğü,boyun kas zayıflığı,beyin dokusu yumuşak
118
7-11 yaş
gerçek ve fantezi ayrımı coşku denetimi artar BÜYÜSEL ANİMİSTİK DÜŞÜNCE, yerini GERÇEKLİK İLKESİNE BIRAKIR duygusal tepkiler topluma uygun hale yönelimi çekirdek aileden okul ve akran ilişkisine kayar aynı cinsiyetten arkadaş. cinsel kimlik belirginleşir akademik olarak kızlar sözler becerilerde erkeklerde matematik seksüel dimorfik (hipotalamus hipokampus stria terminalis) intrauterin mikroçevre kromozomal
119
öğrenmede (öz:okumayı) olası engelleyenler akademik başarıyı doğrudan etkileyen
çocuğun temparamenti önceki deneyim motivasyon emosyonel güçlükler
120
nörogelişimsel boz e>k özellikle otizmde 5 kat
östrojenin ciddi anlamda nöroprotektif etkisi x kromozomunda beyin gelişimine ayrılmış binlerce gen var
121
bilişsel kognitif gelişim | PIAGETE GÖRE
``` somut işlemler dönemi 7-11 y düşünce somuttan soyuta ağırlık (9-10) hacim (11-12) zaman kavramı gelişir sınıflandırma sıralama bunlardaki başarı soruların somut olarak verilmesine bağlı ```
122
“başlangıç halinde işbirliği dönemi”
7-11 oyun daha toplumsal hem işbirliği hem REKABET
123
“ gerçek işbirliği dönemi”
11-12 yeni kurallar yardımlaşma farklı görüş latencyde özdeşim besneleri genişler üstbenliği olgunlaşır çocuğun enerjisi büyüj oranda YÜCELEŞTİRME SUBLİMATİON için kullanılır
124
psikososyal
araç gereç | çalışma iş yapıcılık
125
tehlike 7-11
``` yetersizlik aşağılık duygusu öğrenim dünyasına uyumsuzluk aile içi bağımlı dışına çıkmama ```
126
ağız sağlığı
10 kişiden 8i yılda 2 kez diş kontrolü 20 süt dişi 32 daimi diş SÜT DİŞİNDE MİKROP VARSA YÜZDE YÜZ DAİMİ DİŞTE DE OLACAK
127
diş başka neyi etkiler
``` kalp gsst boğaz inf mide hst renal inf eklem inf ```
128
olay dentine indiyse hassasiyet başlar
pulpaya indiyse gece ağrıları
129
ağızda bakteri plağı içinde var olan bakteriler şekerli ve unlu yiyeceklerinden asit oluşturur bu asitler
mineral dokuyu çözer mineyi bozar diş çürüğü başlar kavite denen oyuklar
130
streptococcus mutans
tükürük ph 5.5 altına düşürür diş minesini çözer bakteri plağı dişin ğzerine çökelir bir süre sonra tükürükteki kalsiyumla birleşerek diştaşı oluşturur
131
gingivitis
diş eti hst erken dönemi | diştaşı ve plaklar ortadan kaldırılır
132
periodontis
daha ileri vaka | diş eti kaybı ve kemik yıkımı fazla
133
ara yüz fırçası
ortodontij tdv görenler | dişeti çekilmesi olan yaşlılar
134
somatik ölüm
spn resp kardiyak serebral durma
135
resp durması
inspeksiyon | oskültasyoj
136
kalp durması
periferik nabız oskültasyon ekg
137
erken dönem saatler
beyin ölümü primer kas gevşemesi (PUPİİLER MİD POZ, sfinkter çene düşmedi gluteal düzleşme) dehidratasyon (korneada bulanıklık TAŞE NUAR sklerotik göz küresinin yumuşaması parşömenleşme) ALEKA(endotele yapışmayan şekil alır parlak) eritrositlerde hemoliz kan ph ilk başta düşer sonra artar ( met artıklarının akümükwsyonu ve tampon yokluğu) otoliz
138
rigor motis
ölü katılığ12-36 s biter atpnin tükenmesi çizgili kas (parmaktan başlar) sertleşme, eklemlerde fleksiyon tipi fiksasyon, pupillada düzensiz daralma, kalp kasında hacimce ARTMIŞ gmrünüm KAZ DERİSİ GÖRÜNÜM
139
rigor mortise benzeyen postmortem değ
kadaverik spazm sıcak rigoru (donmaya bağlı) kalpte iv septum post koyulaşabilir
140
livor mortis
``` ölü lekeleri oluştuktan sonra değişmez ölümden sonra başlayabilir ölümden önce de agonide başkayabilir 2-4s belirginleşir 8-12s sabit ```
141
algor mortis
ölü soğuması 0-12 s her saat başı 1 derece düşer dış ortamın sıc göre min
142
GEÇ DÖNEM GÜNLER HAFTALAR
``` sepsis varsa daha çabuk postmortem PÜTREFAKSİYON (1-2.gün) YEŞİL MAVİ ABDOMİNAL LEKE (2-3.gün) cesedin ŞİŞMESİ, KREPİTASYON (5-6.gün) EPİDERMOLİZİS (4-7.gün) KURTLANMA ```
143
UZAMIŞ DÖNEM AY YIL
SAPONİFİKASYON MUMİFİKASYON İSKELETİNİZASYON
144
kokuşmaya etkili faktörler
``` havanın ısısı nemi sirkülasyonu doku hidrasyonu yaş ve beslenme ölüm nedeni gömülme koşulları larva kemirici ```
145
otoliz
``` agonide ph asidik metabolizma artık atımı yetersiz tamponlama azalır regüler o2 alımında azalma oksidatif proçes azalma sülfür grubu artar glutation kons artar enzim akt ``` etkili faktörler: ısı nem metabolik durum hüc yapısı enzim ve ph premortem durumları
146
putrefikasyon 1.evre
``` 3 hfya kadar yeşil mavi siyah marmoriziasyon şişme kokuşma büller saç tırnak deri ayrışmaları visseral boşlukta pasif dif sıvısı iç organlar yumuşak ve yeşil parankimatöz organlarda büller karında açılma ```
147
putrefikasyon 2.evre
``` PİS KOKU iç organların şekil ve karakterleir korunur YUMUŞAK ÇAMUR KIVAM dıştan cinsiyet belli BEYİN YEŞİL RENK diğerleri siyah ama hala tanınır yaralar ve lezyonlar tanımlanamaz ```
148
putrefikasyon 3.evre
kc tamamen yok diğerleri tanınmaz kas ve yumuşak d ayrılmaya başlar İSKELET GÖRÜNÜR
149
putrefikasyon 4.evre
``` seneler sonra UTERUS AYIRT EDİLEBİLEN TEK ORGAN CİNSİYET DIŞTAN BELLİ OLMAZ TÜM YUMUŞAK D ERİMİŞ İSKELET İYİCE GÖRÜNÜYOR EKLEMLER AYRILMAYA BAŞLAR KEMİK DİŞ KIL UZUN SÜRE CESETTE KALIR ```
150
pütrefaksiyondaki değişimler
``` renk reğilir gaz meydana gelir LİKEFAKSİYON damarlı mermer marmorizasyon DIŞTA İLK RENK DEĞ SAĞ İLİAK FOSSA İÇ ORGANLARDA ENDOTEL VE ENDOKART HB PARÇALANIR (yeşil sarı mavi siyah gri) sülfür metan(kötü koku etkeni) co2 nh3 h2 yüz şişer (siyah) gaz bülleri (yanıktan ayır) ciltte palpasyonla krepitasyon regürj gayta göz küresi beyin dalak mide bağ kc hızla yumuşar ```
151
SAPONİFİKASYON
``` subkutan yağ d nemli ortam organları tutmaz birkaç ay tropik yerlerde daha hızlı yıllarca özelliğini korur lezyonlar görülebilir ``` lipolitik enzimler ya+gliserin+nh3+ca ve mg(suda erimez)
152
mumifikasyon
``` hızla dehidrate kuru sıcak yerler koyu renk birkaç ay yıl gelişince uzun süre özelliğini korur lezyonlar görülebilir ```
153
maserasyon
``` aseptik fermentatif otolizi iu ölümden birkaç gün sonra eklemler gevşek cilt koyu parlak renkli iç organ yumuşak nemli renk değ ```
154
kadına yönelik şiddet
10 mayıs 2011 istanbul sözleşmesini ilk onaylayan ülke 24 kasım 2011de kabul etti, 1 temmuz 2021de çekildi 6284 sayılı yasa yoplumsak cinsiyet orta anadolu en fazla doğu karadeniz ve doğu marmara en az yaş arttıkça artıyor duygusal şiddet en fazla batı
155
gebelere şiddet
``` dünyada 4 kadından biri düşük ve erken doğum riski %53ünün karınlarına yumruk tekme aile içi şiddet %4-40 fiziksel şiddet %4-12 kırsal %12 kentsel %10 ülkemizde gebelerin %76sı kontrollü sorularla #23 ``` eğitim düzeyi yüksek insanlar şiddeti daha az ifade ediyor
156
şiddet sonucu
uykusuzluk kabus ani duygudurum değ yılların %5-16sı kaybediliyor irritabl bağ send,kronik ağrı, kronik pelvik ağrı, başağrısı,anksiyete,nefes darlığı dünyada her üç kadından biri
157
üreme çağındaki kadınların ölüm nedenleri ve sakatlıklwrı, kansere eşdeğer
trafik kazaları ve sıtmanın toplam zararından daha çok etkili
158
aile içi şiddet tarama formu | kadına yönelik aile içi şiddet kayıt formu
adli vaka muayene ve rapor formları
159
yaşlanmada farmakokin emilim
salgılar motilite kan akımı azalır villüs atrofi boşalma uzar pasif dif değiştirmez absorb oranı değişmez süre değişir caco3 asidikte erir,yaşa bağlı MİDE PH ARTAR ve emilimi azalır konstip riski ayrıca ENTERK KAPLI İLAÇ (aspirn) erken salınır ve yan etkisi artar b12 ve demir aktif transport azalır
160
yaşlanmada farmakokin dağılım
total sıvı azalır (plasma kons artar lityum digoksin levadopa salisilat etanol famotidin) kas kitlesi azalır (plasma kons artar digoksin) yağ dokusu ARTAR (t1/2 artar vd artar amitriptilin diazepam klordiazepoksid verapamil amiodaron) serum alb azalır (%20 azalır serbest fr artar naproksen fenitoin varfarin) a1 gp ARTAR (bazik ilaç kons azalır LİDOKAİN PROPRANOLOL)
161
yaşlanma farmakokin met
hepatik kan akımı ve kc kitlesi azalır faz1(oksidasyoj indirgenme hidroliz) DEĞİŞMEZ VEYA AZALIR FAZ 2 (konjugasyon) DEĞİŞMEZ
162
yaşlanma farmakokin atılım
en fazla etkilenen gfr ve ts azalır digoksin metformin morfin meperidin diüretik eli azalır cockroft gault formülü hepatik fonk ölçülemez ama renal fonk ölçülebilir klaritromisin 3a4 inh dolayısıyla verapamili arttırır ve hipotans bradikardi
163
yaşlanma farmakodin değ
homeostatik res düzeyi hst bağlı org değ BENZODİAZEPİH sss dep etkileri yaşlılarda artar (gaba a duy artar) uzun etkililer kullanılmaz LORA VE OKSAzepam önerlir direkt konj kısa süreli bellekte azalma sedasyon konfüzyon ataksi düşme kırık
164
yaşlanma 1
barores fonk azalır kkb,nitrogli,alfa blo, acei kullananlarda postural ortostatik hipotans KATEKOLAMİN ARTAR HEM AKT HEM DİNLENMEDE a2 presin azalır B res azalır adenilat siklaz azalır KB ARTARRRR
165
yaşlanma 2
beta blo yaşlılarda ilk seçenek değil çünkü etkinliği az varfarine duy artar(k vit bağ pıhtılaşma fak sentezinin asalması,dej vasküler hst doz azaltılmalı yaban mersini suyu 2c9,3a4 inh varfarini arttırıyor) sssde yaşlılarda kolinerjik nöron ve res azalmıştır kan akımı azalır SVO riski artar kognitif boz antikol ilaçlara duy artar konfüzyon ajitasyon d2 nöron ve res azalır ekstrapiramidal semp artar
166
yaşlı hst ortaya çıkan herhangi bir semp aksi kanıtlanıncaya kadar ilaca bağlı gelişmiş ters etki olarak değerlendirilmeli
time to start time to stop 2020 kriteri
167
çocuklarda farmakokin emilim
özellikle yd ve bebeklik gastrik ph ilk başta nötral (6-8) term yd saatler içinde ph 1-3 aralığına düşer pretermde gastrik ph uzun süre yüksek kalır pretermde aside dayanıksız penisilin kons artar fenobarbital gibi zayıf asidik ilaçların serum kons azalır peristalsizm yavaş ve düzensiz boşalma uzar 6-8.aylarda erişkin değere ulaşır bağta emilen ilaçların etkisi gecikir mot düzensiz emilen miktar normalden fazla olabilir normal dozda bile toks gelişebilir enzim 4aya kadar düşük safra asitleri ve lipazın düşük kons olması nedeniyle lipitte çöz ilaç emilimi azalabilir ilaçlar AÇ KARNA verilmeli
168
ciltten emilim
``` epidermak bariyer (st corneum) inceliği cildin hidrasyonu görece fazla kutanöz perfüzyonun iyi olması vücut yüzey alanı yüksek sistemik toks riski (anilin naftalen fenol salisilik asit ks hekzaklorofen) ```
169
bebekelrde parenteral çok kullanılmaz
``` intramusk ve subkutan emilim azalmış düzensizse iskelet kas kitlesi ve kont az kan akım hızı değişken yaygın ödem intramusk biyoyar azaltır periferal vazomotor yanıt instabil kardiak glikozit dağılımı değişir ```
170
çocuklarda farmakokin dağılım
alb a1gp ve total pro düşük 1 yaşında erişkin değere yaklaşır genelde ydda ilaçların pro bağ afinitesi az başlangıçta plazmada serbest ilaç kons artar (salisilat penisilin sülfonamid fenitoin fenobarbital) bilirubinle yarışan sülfonamid antibiyotikleri kernikterus serum bilirubini fizyolojik veya kan uyuşmazlığıyla da yükselebilir böylelikle ilaçlar alb bağlanamaz ve toks oluşabilir (fenitoin) kbb olgunlaşmadığından sss etki edenlere aşırı duy ve yan etkide artış daha az pgp içerir opioide daha fazla maruziyet
171
yenidoğan farmakokin met
kc enzim akt düşük her enzimin olgunlaşma süresi farklı in utero dönemdeki farklı koşullar bunda etkili 1a2 ilk başta hiç yok teofilin %80 1a2 ile met az da olsa 2e1,3a4 absorbe edilen dozun %1015i ise böbreklerden eli edilir SULFOTRANSFERAZ KONJ ENZİMİ YD İYİ GELİŞMİŞ DİĞERLERİNİ KOMPANZE EDER
172
gri bebek send
kloramfenikol normalde %90 glukronik asit konjugatı şeklinde eli edilir glukronil transferaz enzim akt düşük olduğu için sol güçlüğü ve dokaşım kollapsı gibi belirti ölüme neden olabilir
173
yendioğan farmakokin itrah
gfr %30-40 td düşük 6-12.ayda erişkin değerine ulaşır çoğu zaman 1-3y GFR ERİŞKİN DEĞERİ AŞAR DAHA YÜKSEK DOZ VERMEK GEREKEBİLİR renal klirensi düşük olanlar(penisilin ampisilin gentomisin neomisin streptomisin
174
pediatrik ilaçlar
eliksir (alkollü evapore sorunu) | süspansiyon
175
gebelerde ilaç kullanımı
düşük kan akımı dda tiyopental(lipofilik) fetal dol kolayca geçer yd sedasyon apne yüksek oranda iyonize olan (süksinilkolib,tibio…) geçişi az polar ilaç az miktarda geçebilir heparin,insülin (>1000 d) plasentayı aşamaz gebelikte tercih edilir maternal kan ph 7.4 bebek 7.3 o yüzden bazik ilaçlar birikir
176
plasental taşıyıcılar
p gp BRCP MRP3 ilaçların maternal kana eflüxünden sorumlu fazla lipofilik ilaçlar kan akımına bağlı alb’e değil. Maternal ve fetal pro farklı özellikte plasental bariyer (semipermeabl memb met) ve fetal ilaç metab PLASENTA umb venle fetal kce ulaşır sonra met 2-3.trimestrda minör anomali
177
allostasis
homeostatik sis stabilitesini sağlamak için uygulanan aktif müdahaleler adaptif plastisite
178
ölçekler
holmes ve rahe yaşam stresi envanteri | dsm5 yaşam olayları kontrol listesi LEC5
179
stres
``` latince stringrre olumsuz ve olumlu ego benlik gücü engellenmeye dayanma gücü otomatik tepki ```
180
travma
yara 1989 kişilerin BAŞ EDEMEDİĞİ sağlığı tehdit çaresizlik şaşkınlık güvensizlik fiziksel hasar olmalı
181
ilk adli tıp uzmanı
imhotep
182
ilk otopsi
1844 osmanlı
183
adli tıp uyg
üniv sağlık bak adalet bak
184
ölüm belgesi
defin miras istatistik uluslararası
185
adli olgularda hastane hekimi ölüm belgesini doldurmaz
savcılık ve görevli adli tabip doldurur
186
hekimler ölüm belgesini doldurur kaşeler imzalar ve her nüshasını hastane yönetimine ayrı ayrı onaylatmalı
1-2 nüsha yakınlara 2 nüsha kimlikle birlikte nüfus müd 1 nüsha kurumda (hastanede saklancak) 1 nüsha istatistik amaçlı il halk sağlık müd bölüm 1 doğrudan ölüme sebep olan nedenler
187
ölü muayenesi
giysi tıbbi kimliklendirme anteportem yaralar postmortem artefaktlar (cpr midklav kırığı ve kc lazere) şüpheli ölüm ihbarı madde 159
188
yaşam olayları ve psik boz
``` uyum boz akut stres boz travma sonrası stres boz anks boz psikoz ```
189
uyum boz
stresörden sonra 3 AY İÇİNDE belirtilerin şiddetiyle stres yoğ ORANTISIZ işlevsellikte azalma BAŞKA HST TANI ÖLÇÜTÜNÜ KARŞILAMAZ olağan yas tepkisiyle AÇIKLANAMAZ stresör ortadan kalkınca 6 aydan fazla devam etmez
190
akut stres boz
``` yeniden yaşantılama,disosiyatif,kaçınma,aşırı uyarılmışlık 1AYDAN AZ DAHA FAZLA DEPRESİF AMA PROGNOZ DAHA İYİ kroniklerde iyileşme gecikir ve relaps epizot için gereken düzey zamanla azalır suçluluk duygusu ve vejetatif DAHA AZ somatikten çok BİLİŞSEL AFEKTİF SUİSİDAL bipoları tetikleyebilir DEPRESYON ŞİDDETİ>>>ANKSİYETE KAYIP DEP TEHLİKE ANK çocukta çatışma davranım sorunu ```
191
erkek ergenlerde akran grubu kızlarda aile tampon görevi görüyor
ikizkerde varyans çoğunlukla yaşam olayları küçük kısmı genetik kadın cinsiyet riskli geçmiş dep öyküsü ve nörotisizm tarafından belirlenir
192
depresyon genetik
``` aşırı duy yüksek neg affektivite serotonin transporter geni KISA ALELİ 5-HTTLPR yineleme arttıkça epizotlar sıklaşır post(1992) ateşleme ve duy ile açıklamış ERKEN ÇOCUKLUK YAŞANTILARI HPA EKSENİ REAKT YÜKSEKLERDE, CRH1A alleli ve kısa alleli ```
193
psikoz
%80 çocukluk çağı travması hpa ekseni STRES YATKINLIĞI MODELİ (biyolojik eşik aşılır) STRES DUYARLILIK MODELİ (yatkınlarda stresör İLK atağı tetikler,sonraki ataklar için daha düşük düzey bile etkili olur)
194
KHD
dinlenme durumunda kardiyak vagal çıktı dayanıklılıkla ilişkili ant singulat kortex kalınlığı DİNLENME KHD YÜKSEKLERDE PSİKOMETRİK DAYANIKLILIK DAHA YÜKSEK KHDDEKİ VAGAL KRONİK AZALMALAR, psikiyatrik BOZ MİZAH HARİÇ
195
khd arttırıcı ilaç dışı
transkranyal doğrudan akım stim egzersiz vagal sinir stim transkutanöz vagal sinir stim
196
dayanıklılığı arttıran tedaviler
düzenli fiziksel akt (hipokamp hacmini, pfk kan akımını arttırır, yürütücü işlevleri ve belleği geliştirir) farkındalık temelli stres redüksiyonu (anksiyete azalınca amigdala azalır) yoga ve meditasyon (hipokampus hacmini arttırır,bilişsel işlevleri iyileştirir) sosyal destek ve entegrasyon (yürütücü işlevler, pfk kan akımı ve genel sağlık iyileşir) nöroplastisite reg (FLUOKSETİN,KORTİZOL,kalori kısıtlaması, antidepresan) yeni bir tdv (görsel algısal diskriminasyon eğitimi)
197
hipokrat
``` ötenaziye ve kürtaja hayır SIR SAKLAMA BAŞKA HEKİMDEN YARDIM hst bedenine saygı hekimler GİZLEME AKILLILIĞI ```
198
osmanlıda rıza senetleri
şeriyye sicillerinde kayıtlı en eski onam belgesi 15.yy daha çok cerrahi gerekli önlemler alınır 2.abdülhamitin istibdat döneminde deli ve hasta kelimeleri yasaklı 1947 nürenberg kodu GÖNÜLLÜLÜK 1957 PAUL GEBHARD İLK KEZ AYDINLATILMIŞ ONAM 1972 hak
199
lizbon hasta hakları 1981
gizlilik onurlu ölün dini teselli
200
amsterdam bildirgesi 1994
mahremiyet | insan hakları
201
bali bildirgesi (lizbon2) 1995
bilinci kapalı hst yasal yetersiz hst isteğe karşı yapılan girişim
202
santiago (lizbon3) 2005
sağlık eğitimi hakkı onuru koruma dini yardım
203
avrupa konseyi biyotıp OVİEDO 1997
``` GENETİK AYRIMCILIK ORGAN AKTARIMI ACİL TIBBİ CİNSİYET SEÇİMİ YASAK bilimsel araştırma ```
204
avrupa stat ROMA 2002
``` KORUYUCU TEDBİR HASTANIN VAKTİNE SAYGI KALİTE STANDARTI GÜVENLİK YENİLİK GEREKSİK AĞRI ŞİKAYET TAZMİNAT ```
205
temel hasta hakları ANNAS 2004
``` aydınlatılmış onam gizlilik ve özel yaşama saygı tedaviyi reddetme acil bakım savunma ```
206
hasta hakları yönetmeliği 1998-2004
insan haklarının sağlık uzantısı SEÇMEYE DAYAKI HAKLAR ÖZERKLİĞE SAYGI İLKESİ BAKIM VE EĞİTİM ADALET VE YARAR İLKESİ
207
HEKİM HAKLARI (ttb)
kişi ve topluma (sağlık hizmeti vermeyi reddetme aciliyet yoksa sevk ve refere, istekleri bilimsel temelde reddetme) kuruma
208
hasta hakları 3.kuşak insan hakkı
dayanışma | kollektif
209
genç yetişkinlik dönemi 20-40y
``` geçiş 17-22 yaş evrim süreci İKİNCİ BİREYSELLEŞME(ilki 3-5y) TEK BAŞINA VAR OLMA YAKINLIK SIRDAŞLIK ödün verme özveri korku yok bu beceri bu evrede KALICI OLUR EŞİT VE TAMAMLAYICI İLİŞKİ eğer gelişmezse İZOLASYON VE YAKIN İLİŞKİ KORKUSU CİNSELLİKTE NİTELİK ```
210
genç yetişkinlik
ruhsal anne babalık biyolojikten sonra oluşur ÇOCUKLUK VE ANNE BABALIK YER DEĞİTİRİR İŞ/MESLEK MERKEZDE ENGELLENME YA DA DOYUM KAYNAĞI OYUNLAR İÇİN BECERİ VE GÜÇ ZİRVEDE sonra azalır çocuklarla oynama haz kaynağı OLGUN EGO SAVUNMA MEK (YÜCELEŞTİRME,MİZAH,SUPRESYON) kullanımı 2-4 KAT ARTAR SÜPEREGO AZALIR “HOŞGÖRÜ” GELİŞİR ÇOCUKLUKTAKİ HAYALİ EGO İDEALLERİ BIRAKILIR VE BUNDAN SUÇLULUK DUYULMAZ
211
orta yetişkinlik dönemi 40-60y
``` YETİŞKİNLİĞİN ALTIN ÇAĞI 30dan itibaren fiziksel iniş başlar yaşlanmayı kabul etme SAĞLIK VE BAĞIMSIZLIĞIN KAYBI GÖRÜNÜM DEĞİŞİR KAYIP YAS YAŞAMAK ACI HİSSETMEK “gelecek sınırlı ve ölüm kaçınılmaz” KALAN ZAMANI PLANLAMA YAKINLIĞI SÜRDÜRMEK ÖNEMLİ CİNSELLİK AZALMIŞ SEVGİ VE ŞEFKATLE KOMPANSE ```
212
orta yetişkinlik bireyselliğe izin verme
LETTING GO (baba daha şefkatli anne daha yarışmacı NORMAL ANDROGENİyr doğru geçiş başlar, anne-oğul-gelin ya da baba-kız-damat İNFANTİL ÖDİPAL ÜÇGEN ÇÖZÜM İSE TORUN) anne babaya bakım yas süreci ebeveyn kaybı işte max başarı ve güç narsistik doyum bilgi ve güç ARTIK PLATO YAPMAYA BAŞLAR orta yaş oyunları beden büt ve sağlık için, fiziksel etkinlik gerektiren sporlar azalır. Batıda golf kağıt bizde yürüyüş tavla kağıt oyunun anlamı sadece eğlence değildir
213
her 5 gebelikten biri düşük
kadın sağlığı; sepsis kanama perforasyon inkomplet ab istenmeyen gebelik sonuçları: planlanmamış doğum, isteyerek düşük, kendiliğinden düşük
214
düşük
22 hf önce veya 500 gr önce 0-12 hf erken 13-22 geç dünyada her yıl 22 bin kadın sağlıksız düşüklerle ölmekte çok sayıds potansiyel komp: akut travma şok organ yet ğreme prob
215
``` her yıl 213 mn gebelik 56 mn düşük 25 mn (yarısı) sağlıksız %97 gelişmekte dünyada anne ölümlerinin %4,7-13,2si sağlıksız düşükten ``` 121 mn istenmeyen gebelik %61 düşükle sonuçlanıyor
1983 yılı 2827 sayılı nüfus planlaması hk madde 5: (1963te doktor izniyleydi) 10 haftaya kadar. Evliyse eşinden de izin 10 hf fazla ise kadın uzmanı ve ilgili daldan uzmanın gerekçeli raporları gebelik anneyi tehdit ediyorsa veya ağır maluliyet
216
düşük yöntemleri
1)cerrahi: vakum aspirasyon(mva) elektrikli aspirasyon dilatasyon ve küretaj (d&c) 2) medikal abortus: sdc misoprostol (%84-96) mifepriston ve misoprostol kombine %95-99 (9.hfya kadar 1-2 gün sonra)
217
sağlık eğitimi ilk kez
1986 ottowa kavram olarak 1980 20 temel risk faktörü ilk 10u ölümlerin 1/3ü
218
ottowada sağlık için öncelikler
``` stabil ekosistem sürdürülebilir kaynaklar sosyal adalet hakkaniyet barış eğitim gıda barınak ```
219
üç temel strateji
sağlığın geliştirilmesinde gerekli şartlar (savunuculuk) kişilerin kendi sağlıklarını geliştirmesini olanaklı hale getirmek sektörler arası işbirliği
220
kısa dönem çıktıları risk fak azalma ülkemizdeki mevzuat 2000: halkın sağlık eğitimi yönetmeliği
uzun dönem çıktıları: hst azalması,yaşamın uzaması,yaşam kalitesinin artması
221
bireyde sağlık davranışı geliştirme aşamaları
``` bilgi alma onaylama niyetlenme uygulama savunma ```
222
sağlık eğitimi değiştirilebilen faktörler | ÖNEMLİİİİİ
hazırlayıcı fak: güdülenme,farkındalık. Kültürel etik bilgi. KARŞILIKLI YÖNTEM değişim için olanak sağlayıcı fak: Kaynak,zaman gerekli düzenleme(yürüyüş yolu sabun spor alanı. Sağlık için harekete geçme güçlendirici: ödül. Davranışın kabul edilmesi. Sosyal öğrenmeyle birlikte olmalı
223
meslek hst
``` iş ve hast arasında ÖZGÜN GÜÇLÜ bap TEK BİR ETKENE BAĞLI NEDENSEL İLİŞKİ KOYULMALI (klinik patoloji öykü analiz) 1/3ü meslekte %100 önlenebilir koruyucu hekimlik TANI İŞ YERİNE KONUR TEDAVİ DEĞİL aynı branştan en az 3 hekim veya farklı branşlardan 5 hekim MKGO hesaplama işlemi “karar” bölümünde bulunmaz ```
224
işle ilişkili hst
birçok neden genel bir hst kalp,bel ağrısı,koah,kas,iskelet hst
225
en sık cilt hst ama başvurusu az önem verilmiyor
en çok solunum sis hst
226
tozlar
deri ve mukozaya irritan akc depolanarak fibrotik kanserojen en çok maden
227
zehirli gaz
kah | zehirlenme
228
pestisid
parkinsonizm | organofosfat zehirlenmeleri
229
benzen tolüen hekzan soluent
polinöropati | kr ensefalopati
230
a grubu kimyasal | b grubu deri
c grubu solunum d grubu bulaşıcı e grubu fiziksel
231
bir hastalığa meslek diyebilmek için
hastalık kanıtlanmalı maruziyet kanıtlanmalı nedensel ilişki kanıtlanmalı (hill kriteri)
232
hasta hakları yönetmeliği 2014
başvurudan tdv bitimine kadar
233
onam alınmayan durumlar
``` yeterli zaman yoksa bilinç kapalıysa psikiyatrik engelli zeka geriliği yakınları yoksa ```
234
geriatri amerikada 1930 ilk kez tr cerrahpaşa 1985
1/3 genetik 2/3 çevresel yaşlılıkta fonksiyonel durum: vital biyo psiko çevre
235
yaşlıların %92si hasta 4,36 komorb
kognitif bozukluk: 2,4 komorb ht dm ikh kky svo sendrom sıklığı her 10 yılda 2 kat yaş arttıkça birden fazla olabilir kafa karışıklığı hiponatremi
236
tarama+değ=geriatrik değ GD
Bunlara ek olarak AMACA YÖNELİK GİRİŞİM TAKİP ``` AYRINTILI GD ORT 45 dk MEDİKAL SOSYAL FİZİKSEL MENTAL ALTIN STANDAR bir bütün olarak MORTALİTEYİ %14 AZALTIRREE teknoloji ```
237
evlerde kognitif boz artar | unutkanlık 65y üstü %50-82
AMNESTİK SENDROM: global entelektüel kabiliyet prosedural bellek çalışma belleği retro ve anterograd amnezi
238
DELİRYUM
``` %90 primer dikkat boz bilinçte dalgalanma aodyum düzeyi İYE subdural hematom ``` konfüzyon değerlendirme metodu CAM %90-95 spes %94-100 sens
239
düşme 5.ölüm sebebi
inkontinans bakımevi>hastane>ev
240
GOMPERTZ EĞRİSİ
yaşam süresinde DRAMATİK ARTIŞ MAX YAŞAM SÜRESİ SABİTTİR 90-100
241
vital kapasite 30dan itibaren YAVAŞ VE LİNEER AZALIR | HETEROJEN
adaptasyon kabiliyeti azalır egzersiz açlık aterosk ve ca elimine edilirse ORT Yaşam süresi 10 yıl uzar max yine değişmez
242
DIŞ ETKENLER YAŞLILIK STOKASTİK
``` somatik mut tamir ölümcül hata protein değ serbest radikal teorisi ```
243
“hasara karşı gelen cevapta yetersizlik” birikim sitrulin/insulin/igf tor c.elegans (nematod)
uzun yaşam genleri
244
hayflick limiti 1961 her hücre ort 50 kez bölünür telomerler, tümüyle kopyalanamaz telomeraz eksikliği (sadece ca ve germ %85 var)
telomerik teori
245
``` aşınma yaşlanmanın SONUCU osteoartrit bazal met hızı ve ömür ters orantılı çapraz bağlanma t serbest radikal t katastrofik t sonatik mut t ```
hata(stokastik) teorisi
246
``` oksidatif hasar artar antikksidan azalır LİPİT PEROKSİDASYON (malondialdehit MDA dienkonj) antioksidanlar: süperoksit dismutaz (sod) glut peroksidaz melatonin vit e vit c ```
serbest radikal teorisi
247
genetik teoriler
hayflick limiti dna mut hatalar ve tamirler senesens
248
``` hayflick moorhead METABOLİK AKTİF AMA ÇOĞALAMAZ DNA HASARIYLA TETİKLENİR BİYOAKTİF MOL SENTEZİ (sitokin gf inf med proteaz) kök hücrede azalış senesens ilişkili BETA GALAKTOSİDAZ KLOTHO PRO(igf blokaj faxo) DWARF( 1/3 kısa %40 uzun ömür) ```
HÜCRESEL SENENES TEORİSİ
249
erken yaşam genleri DOĞAL SELEKSİYONLA desteklenir olumsuzlar pasifçe nesillerce aktarılır çevresel fak kontroldeyse uzun ömürlü genleri avantaj medawar 1952
mutasyon akümülasyon
250
erken evrede hayatta kalım ve üreme artarken geç zamanda azalır erken yararlar>>>>geç zararlar p53
antagonist pleiotropi
251
enerji kaynakları ÜREME HÜC öncelik somatikler yaşlanır elverişsiz koşullarda
DİSPOSABLE SOMA
252
``` bölünmeyen veya yavaş böl hüc (kalp beyin) yan ürünler birikir LİPOFUSKİN LİZOZOMDA amiloid nöronda glukozla kov bağlanan glikozile pro yaşlanmanın çapraz bağ teorisini de içerir ```
intoksikasyon
253
ölmekte olan hücreler daha fazlayaa bd ile yer değiştirir | mitokondriye yönelik antioksidan şeklinde genoprotektör
apoptoz
254
t hüc b hüc yanıt antikor direnç HEPSİ AZALIR OTOİMM HASTALIK VE FENOMEN ARTAR TİMUS BEZİNİN İNVOLÜSYONU nöroend ve serbest radikalle birleşir
immunolojik
255
``` serbest radikalden BAĞIMSIZ mtdnada hasar birikim ömrün belli bir anında sonsuz bölünme programlanmış bozulmayı başlatır silme işlemi(parçaların kesilmesi) hücrenin biyolojik saati ```
mitokondriyal teori
256
``` streste “bekleme modu” biyosentez baskılanır üreme döngüsüne giriş gecikir STRES DİRENCİ artar ANTİOKSİDAN HSP ONARIM OTOFAJİ AKT YAŞLANMAYI GECİKTİRİR ÜSTESİNDEN GELME ```
programlanmış uzun ömür
257
hipotal. akt artar iç homeostaz boz hormon artar (obezite dm aterosk ht otoimm) yaşlanma ve ölüm
nöroend teori
258
orta yaş gelişimsel kriz dönemidir menopoz sendromu (20yy başı) depresif gergin uykusuz KRAEPELİN ENVOLÜSYONEL MELANKOLİ (YAŞ DÖNÜMÜ DEPRESYONU) freud ise feminite kaybı üretkenlik kaybo melankoli
andropoz kademeliyken menopoz anidir
259
HORMON REPLASMAN TDV
``` perimenopozal intihar düşüncesi yoksa vazomotor belirgin ve ürog belirtiler belirginse psi bozukluk yoksa osteoporoz varsa TEK BAŞINA İLK SEÇENEK düzelmezew veya major dep varsa antidep ```
260
andropoz
yaşlanan erkek send viropoz erkek klimakteryumu loh intrauterin androjen sal 7.hf cinsiyet belirler östrojen androjwn dhea antidep etkili biyolojik HRT ereksiyon ajanları (nitrit ve akut mi kontrendike) penil protez
261
sağlığın sosyal belirleyicileri 2005-2008 komisyonu
%50 sosyal %25 sağlık hizmeti %15 genetik %10 çevre çalışma yaşı 15-64 yaş
262
iş gücüne katılım: iş arama ve çalışma ab %68 tr %34 toplam %49
%30u kadın %68 erkek kadınların %22si ücretsiz
263
küresel toplumsal cinsiyet farkı (global gender gap report)
ekonomi eğitim sağlık politika
264
asgari ücretten az alan kadın %77 erkek %47 çalışma saati eşitse erkeğin %80i sendikalaşma %25 toplumsal söz %5
kanser ve kaza e>k | fiziksel şiddet %36
265
ilk adli otopsi 1302 bologna | otopsi sonuçları %49 doğru %14 tamamen yanlış
ölüm nedeni ve mek eğer biliniyoraa açıkla bilinmiyorsa negatif otopsidir
266
``` en tanınmış tüm organ kranyal kavite açılır beyin tespitsiz kesit spinal kord arkadan sistematik diyafragma yüksekliği ```
virchow tekniği
267
her organ in situ anormal anatomik intakt tüm boşluklar açılmalı
rokitansky(semmelweis) bunların dışında en mosse (letulle) ve en blok (ghon) vardır
268
toplum yaşlanma göstergeleri
``` yaşlı sayı ve oranı beklenen yaşam süresi ortanca yaş yaşlı bağımlılık yaşlanma indeksi (100 çocuk başına düşen yaşlı payda 0-14) ``` TOPLUM YAŞLANMASINDA BİRİNCİL ETKEN DOĞURGANLIKTA AZALMA
269
65y üstü grubun nüfusa oranı
4ten azsa genç 4-7 olgun 7-10 yaşlı 10dan fazla çok yaşlı yaşlılıkta çevresel uyaranlara cvp azalır krono ve biyolojik yaş farklıdır
270
yaşlılıktaki değişimler
``` sol vent büyür sempatik uyarı yanıt azalır art med kalınlaşır ve kalsifikasyon elastin kaybı kollajen ve ecm artışı sistoldeki aort değişimi azalır barores duy azalır kan hacmi ve eritrositler azalır (rulo formasyonu) LÖKOSİT SBT (LENFOSİT DÜŞER) İDRAR DUVARDA KALINLAŞMA KLİRENSTE DÜŞME MESANE TONUSU KAYBI RETANSİYON idrar kons azalır mesane kapasitesi azalır poliüri epidermiste böl yavaşlar MELANOSİT FİBROBLAST AZALIR SIVI KAYBI ARTAR ```
271
yaşlılıktaki değişim 2
pref kortex en fazla olarak serebral atrofi dendrit dallanması azalır amiloid artar nt dopamin azalır stroke riski artar endokrin bezlerde atrofi ve salgılarda azalma KORTİZOL SABİT HİPO VEYA HİPERTİROİDİ İNHİBİN AZALIR ERKEKTE PROSTAT HİPERTROFİSİ TORAKS ÖN ARKA ÇAP ARTAR GERİ KALAN BÜTÜN SOLUNUM AZALIR FEV1 çoook azalır akc elastisitesi elastaz ARTIŞINA bağlı azalır kıkırdak su içeriği ve kemik kitlesinde azalma intervertebral disklerde esneklik kaybı GİS MUKOZASI İNCELİR YAĞ VE TER BESLERİNDE DİSFONK UV RADYASYON
272
atipik prez non spe bulgu kırılganlarda %61 DELİRYUM olmayanlarda ise %37 düşme %32 deliryum MDD YATIŞLA İLGİLİ EN YAYGIN KOMP SEMPTOMLAR AYLARCA DEVAM EDEBİLİR
mdd nedenleri: ``` enfeksiyon(menenjit ensefalit sol iye cilt) %39 ilaç alkol intoks üriner ret dışkı impaksiyonu demans psik metabolik kvs mss nedneleri ```
273
yaşlılarda kilo kaybı
``` bir yılda %5ten fazlaysa bakımevi>hastane)ev YOKSULLUK EN ÖNEMLİ SOSYAL NEDNE ADL IADL BAĞIMLI bakımevi ve ayaktan hst DEPRESYON ana neden %90 CART ARTAR (anorektik) ```
274
HALSİZLİK
``` eksitatör azalmış İNHİBİTÖR ARTMIŞ GÜNDÜZSE NORMAL DEĞİL AKUT VEYA KRONİK KANSER TDV EN ÖNEMLİ YAN ETKİLERİNDEN KKY EN YAYGIN SEMP %10-20 ilk geliş adrenal yetersizkik psikiyatrik boz (depresyon gibi) HEMATOLOJİK TOKS SEMP ANEMİ( antikonv antipsik antibiyo RA kanser ilacı) ```
275
somatopoz
``` yaşla ilgili katabolik (tnf il1.6.1b) büyüme hormonu YAVAŞ VE PROGRESİF azalma adipoz doku artar yağsız kitle azalır LDL artar total kas kitlesi azalır anabolik süreç azalır kas disfonk hücrelere o2 girişi azalır mito krista atp kullanılabilirliği azalır ```
276
denge bozukluğu
doğal değil %7 çoğu benign %28 kvs %14 sss %22 nedensiz disequilibriuö (sanki düşecekmiş hissi)
277
düşme
65y üstü 1/3ten fazlası her yıl düşer %60 tekrarlama riaki 5.ölüm nedeni yaşlılarda %20-30 ağır yaralanma
278
ateş
yaşlılarda bazal vüc sıc gençlere göre DAHA DÜŞÜK oral 37,2 sınır yaşlıda ateş varlığı tehdit edici enfektelerde ateş olmayabilir bazal sıc göre değişim mutlak sıca göre daha duyarlı
279
gör atipik prez wheezing ses kısıklığı ke öksürük regürj ve disfaji peptik ülser abdominal ağrı yemekle geçmez apandisit lökositoz
yaşlanma fertilizasyonla başlar unutkanlığın %70-75i DEMANS DEĞİL alzheimer 30-40 y başlar 60ta kendini gösterir
280
``` 4.dekat maturasyon oksipital korunur (ilk geliştiği için) beyaz cevher (en çok etkilenen hipokampus ve cerebellum) ```
serebral volüm kaybı
281
kortikospinal yol assosiasyon lifleri volüm kaybıyla senkronize
serebral korteks incelmesi
282
sinaptik plastiste azalır çalışma belleği azalır hipokampal dendrit kaybı prefrontal mikroglia hiperreakt protein aggregasyonu sinaps kaybının etkisi yapısal-kimyasaldan DAHA BÜYÜK
serebral mikroçevre
283
üriner inkontinans
deliryum ilaç hareket kısıtlılığı enf
284
nörogenez özellikle DENTAT GYRUS ve BULBUS OLF yaşla azalır demansın en SIK HALİ ALZEHIMER NÖRODEJ vasküler demans SEREBRAL VASKÜLER YÜK
modifiye edilebilir risk %40 eğitim %7si hastalık yükü ölçütleri qaly ve daly kronik hst dünyada tüm ölümlerin %60ı trde %71 kvs ve dm %80 koah %90 düşük orta gelir ölümlerin %50si 70 yaş altı
285
``` dsö yaşlı istismarı 60 yaş üstü 6 kişiden biri yılda en fazla psikolojik yılda 2500 ölüm kadınlar daha riskli %14 demans ve sosyal izol daha riskli 24 olgudan 1i bildiriliyor 2020 yaşlı nüfus %9,5 2005te %6,9 kötü muameleme madde 232 ```
kamu görevlisinin bildirmemesi 279 sağlıkçı 280 KAZAYLA ÖLÜMLERİN 2/3 kalça kırığı %20 ölüyor
286
yürüme dengesi ve alt eks fonk değ
kalkma yürüme testi beng denge skalası gözlemsel yürüme değ düşme korkusunun değ için düşme sorgulama ölçekleri kullanılmalı
287
DEĞİŞTİRİLEBİLİR RİSK FAK
``` kas güçsüzlüğü denge boz egzersiz seviyesi ilaç çevre ayakkabı ``` çok bileşenli program > eşit 2 mutfak radı 140-150 cm alt raf 40 cm
288
inmelerin %75i 65y üstü amputasyon 7.dekat kalça kırığı en sık 65-75
``` interdisp ekşp kantitatif değ fonk durum öncelikli yşam kalitesi zaman alıcı olmamalı çok yönlü geriatrik değ ```
289
yetersizlik impairment
organ düzeyi
290
özürlülük sakatlık disability
akt kısıtlılığı yetiyitimi | birey düzeyi
291
engellilik handicup
katılım limitasyonu sosyal yaşamdaki toplum düzeyi aile hekimi 1.bas yaşlının ilk başvurduğu ve en sık gittiği
292
yaşlı hst neden standarttan farklı
medikal ve yaşam kalitesi değ bütüncül yaklaşım kantitatif skala uzun takip ve bakım planı yaşlı fm: nöro eks kvs mental
293
biyolojik saat vücut saati sirkadiyen ritim
``` 20-28 saat 24 saat gün gece akt dinlenme fiziksel ve mental performans ruh durumu vücut ısısı KB YORGUNLUK DİNÇLİK STRES ```
294
ultradiyan <20 saat
saniyelik: görme işitme eeg dakika: kalp atım sol sayısı gastrik mot saat: kan dolaşımı ve enzim akt 20-24 s: yeme içme ürinasyon defekasyon REM NREM
295
infradiyan >28 saat
aylık(lunar): mens ortak çarpan mevsimsel yıllık: doğum mevsimsel afektif boz (SADS) serebrovask kaza ani bebek ölümü
296
ilaç etkisinin gün içi ritim dönemine göre değişmesini inceleyen bilim dalk
kronofarmakoloji
297
ilaçların farmakokin değ | emilim dağılım met atılımı
kronofarmakokin
298
biyolojik ritmi etkileyen ajanlar | melatonin
kronobiyotik
299
biyolojik bir sistemin ilaca duyarlılığının gün içinde değ (res sayısı enzim akt)
kronofarmakodinami | kronoestezi
300
>60y insanların 2/3ü düzenli ilaç kullanıyor hastaneye başvuru %17 yaşlılarda ilaç doz ihtiyacı toks riskinden dolayı gençlere göre daha az
dar terapotik aralıkları nedeniyle VARFARİN TEOFİLİN FENİTOİN plasma kons monitorize edilmeli
301
düşük doz uzun aralık yavaş titrasyon olmalı
en sık yan etkiler GİS kanama pıhtı KVS
302
polifarmasi
``` 5 ve 5ten fazla ilaç muktipl komorb 3ten fazla önceki ilaç yan etki öyküsü düşük vücut ağırlığı düşük bmi yaş >85 crcl < 50 ml ```
303
>10 ilaç hiperpolifarmasi
ilaç yan etkilerinin %80 i doza bağımlı önlenebilir öngörülebilir yaşlılarda aspirin >160 mg kanama riski peptik ğlser tdv ppi 8 hf dan uzun olmamalı astım hst beta blo kullanma
304
menopoz
``` 12 ay mens görülmemesi overler folikül ğretimini durdurur öst azalır <20 cerrahi olursa psikiyatrik aorun klimakterium pre men post semptomatiktir ort yaş 51 44-59 ama 47de başlar 4 yıl sürer ```
305
erken menopoz
kötü beslenme vejetaryen sigara
306
%1 40 yaş altı menopoz
prematür ovaryan yetmezlik en önemli belirleyen geneti
307
fsh lhtan daha fazla artar testesteron dhea dheas sabit hdl östrodion ve androstenedion azalır
uzun dönem değ: osteoporoz alzheimer kvs libido kaybı
308
vazomotor semp
``` ateş basması çarpıntı terleme 1-2 yıl (%25 5 yıl) %15-20 görülmez %15-20 her gün ```
309
ürogenital atrofi | vajinal atrofi semp DİSPARONİ KURULUK KAŞINTI İRRİTASYON
vajinal atrofi bulgular SOLUKLUK OETEŞİ RUGA YOKLUĞU TDV: vag e2 lubri
310
sıcak basması (hot flush) teorileri
``` vücut ısı ayar noktası dğşer öst ve prog çekilmesi lh artar gnrh teoris sex steroidleeinin santrala etkisi ```
311
mortalite menopoz KAH>inme>meme ca premende düşük %92 post 50 yaş
normal t skoru >-1 | osteoporoz < eşit -2,5 şiddetliyse 1 veya 1den fazla frajilite
312
kadınlarda osteoporoz riskinin yüksek olması
max kemik kütle yaşı erken ve %25-30 daha az yaşam boyu max kemik kaybı kadında %40 erkekte %20-30 menopoz daha uzun yaşam
313
menopoz önerileri
``` yıllık mamografi pap smear usg pelvik muayene meme muayenesi rutin kan biyokimya kmd vajinal smear (kanser öst indeksi) endom bx pelvik ultrason (endom kalınlığı) meme ultrasonu kolonoskopi ```
314
andropoz
t yavaş ama İLERLEYİCİ DÜŞÜŞ %95 leydig %5 sürrenal kaynaklı %60 shbg %40-50 alb %2 serbest kemik kas kitlesi mental fonk eritropoetin uyarımı YAŞLA BİRLİKTE SHBG YILDA %1.2 ARTAR SERBEST T AZALIR leydig hüc ve salgısı azalır eksp rol alan enzimler ve proteinler azalır lh res sinyal transdüksiyonunda toksik hasara bağlı değişir gnrh düzensiz ve down reg metabolik sendrom insülin direnci enos ve no azalır VENÖZ DÖNÜŞ ARTAR arteriyel azalır ve vazokons yanıtı artar no bağımlı düz kas gevşemesinde azalma PDE5 gen eksp azalır SUBTUNİKAL ALANDA ADİPOSİT DEPO DEĞERLENDİRME SHBG ALB T sabah 8-11 arası. Gereğinde fsh lh prl dhea dheas
315
olay yerinde hekim
``` adli tahkikat öğrenme giysileri inceleme ve tanımlama giysileri çıkarma kişiye özgü dış görünüş tanımlama postmortem değ lezyonları değ genital muayene ```
316
adli tahkikat bilgileri
``` kimlik meslek görgü tanıkları özgeçmiş soygeçmiş ```
317
yakınlarından öğreneceklerimiz
``` var olan hastalık ilaç en son ne zaman görüştünüz uyuşturuxu alkol sigara son zamandaki duygudurumu ```
318
giysiler
``` kanıt yırtılma kesilme yanık eşyalar tam mı renk beden marka kimlik mevsime uygunluk cepleri kontrol et kurutulmalı (mümkünse kağıt torba plastikse max 12 saat) ```
319
lezyon
``` anatomik lokalizasyon 3 boyutlu lezyon tipi yara hatları kan doku barut yanık ```
320
kimliklendirme
``` kilo boy göz rengi saç rengi ve şekli konj anomali vücut yapısı dövme diş ```