15. Kafli Flashcards
Félagsleg verund - hugsun og atferli
Þrjú meginsvið
Félagsskilningur
- Viðhorf og hugmyndir um aðra
Hópáhrif - hóphegðun
- innan hóps, s.s. fylgispekt
- milli hópa, s.s. fordómar
Samskipti og tengsl
- aðlöðun, hjálpsemi og meingjörðir
Félagsskilningur (social thinking)
- Eignun → hvað við teljum að ráði gerðum fólks (Attribrutions)
- Afhverju er fólk að drepa annað fólk?
- Áhrif → hvað hefur áhrif okkur og hvernig (Impressions)
- Hugmynd um okkur sjálf – hvað sýnum við öðrum? (Self-concept)
- Viðhorf → hvað ræður afstöðu okkar (Attitudes)
- Hvernig tengsl hafa áhrif
Eignun (attribution)
Hvernig skýrum við viðbrögð (okkar og) annarra?
- Innriþættir: eðli, skapgerð og venjur
- Ytriþættir, s.s.aðstæður
Eignun okkar ræðst af:
- Samræmi – hegðar hann/hún sér yfirleitt svona?
- Sérkenni – á hegðunin sér bara stað við þessar aðstæður?
- Samstaða – aðrir hegða sér líka svona
Ef allt þrennt á við → ytri þættir
Ef samræmi á við en hin ekki → innri þættir
Eignunarskekkjur… (bias)
- Algengast; við vanmetum þátt aðstæðna og ofmetum persónulega þáttinn (“Fundamental attribution error“)
- Sjálflæg skekkja: við þökkum okkur sjálfum ef vel gengur en kennum aðstæðum um ef illa gengur
- „Fullkomin eignunarskekkja“ (Ultimate Attribution Bias) – sjá myndband
- Ef þessum gengur vel þá er hann að fá léttari spuningar
- https://www.youtube.com/watch?v=BNzI4ymD658
Álit - birtingarmyndun - hvernig myndast skoðanir?
Fyrstu kynni (primary effect)
Nýjustu kynni (recency effect)
Afstaða - sjáum við það sem við viljum/búumst við að sjá?
- Staðalmynd (Stereotype)
- hefur áhrif á túlkun okkar
- Virk spá (Self-fulfilling prophecy)
- Það gerist sem við eigum von á
Sjálfsmynd - Sjálfskynjun - samanburður við aðra
- Ég-skemu: hugrænarmyndir („spjöld“) um það hvernig við erum á ýmsum sviðum
- Horfum á okkur utan frá – horft í spegil
- Berum okkur saman við aðra
- Skoðanir og viðbrögð annarra
-
„minningar um okkur sjálf“
- Flestir horfa á sig sem aðeins yfir meðallagi
Samsemd (identity)
Lagskipt mynd
- það sem við erum (raunsjálf)
- það sem við myndum vilja vera (draumsjálf)
- það sem við höldum að við verðum (væntisjálf)
Félagsleg samsemd – við og hin
- Við skilgreinum okkur félagslega út frá því hvaða hópum við teljum okkur tilheyra.
Sjálfsmat (self-esteem)
Viðhorf (attitudes)
Mat okkar á félagslegum áreitum (öðru fólki og athöfnum þess, hugmyndum o.fl.)
Hvernig ráða þau viðbrögðum okkar?
- við gerum það sem við teljum rétt
- við gerum það sem við teljum að falli öðrum í geð
- við gerum það sem við höldum að við ráðum vel við
Okkur líður illa þegar við gerum e-ð sem stríðir gegn viðhorfum okkar, einkum ef
- við gerum það ótilneydd
- það hefur neikvæðar afleiðingar
Viðhorf - misræmi eða mótsögn
- Við reynum að haga okkur í samræmi við eigin viðhorf
- Við upplifum misræmi ef upplifun stangast á við viðhorf (Cognitive dissonance)
- Reynum að laga misræmið með nýrri túlkun
Sefjun (persuasion)
- Innri sannfæring (central route)
- Traust gögn sem Þórólfur er með
- Yfirborðssannfæring (peripheral route)
- Lýst vel á Þórólf
- Fortölur hafa einkum áhrif vegna - á viðtakendur
- sérfræðiþekkingar (þess sem talar)
- er traustvekjandi
- er aðlaðandi/heillandi
- er þekkt persóna
- Boðskapurinn → kynna báðar hliðar
Áhrif hóps á árangur og frammistöðu
Þegar aðrir eru viðstaddir:
- meiri ákafi
-
áhrif á áhuga og einbeitingu
- meiri áhugi en minni einbeiting
- betri árangur í auðveldum verkefnum, en lakari í flóknum
- ábyrgðin dreifist
Félagsleg auðveldun (Social facilitation)
Félagslegt hangs (Social loafing)
Undanlát (compliance)
Gagnkvæmnisreglan (norm of reciprocity)
- Greiði gegn greiða
Hurðinni skellt (Door-in-the-face technique)
- Sannfærandinn gerir óaðgengilega kröfu sem hann býst við að verði hafnað – dregur svo í land með hógværari kröfu
Fótur milli starfs og hurðar (Foot-in-the-door technique)
- Sannfærandinn fær þig til að fallast á léttvæga beiðni og kemur svo með aðra sem er stærri
Falskt undirboð (Lowballing)
- Sannfærandinn lokkar þig til að taka hagstæðu boði en hækkar svo verðið þegar þú ert búinn að samþykkja
Hlýðni
- Tilraun Milgrams
Pyntingar í þágu vísindanna?!
Hvað fær okkur til að hlýða?
- Fjarlægð frá þolandanum
- Nálægð við yfirvald – sem gefur leyfi
- Dreifð ábyrgð – einhver annar framkvæmir verkið
Hópáhrif (social influence in groups)
Hópviðmið(social norms): væntingar hópsins til annarra
Fylgispekt (conformity)
- Hvernig hegðun og skoðanir falla að hópviðmiðum
Hvernig veljum við málstað?
a) Upplýsingaval (informational)
b) Þóknunarval (normative)
Hópskautun (Group Polarisation)
Í rökræðum þar sem allir eru sammála verður tjáningin sterkari/öfgafyllri en ella.
Hóphugsun: (Groupthink)
einstaklingar í hópi hvíla gagnrýna hugsun svo hægt verði að ná samstöðu. Líklegast ef hópurinn:
- er undir pressu að komast að niðurstöðu (eða ógnað)
- er lokaður af; fær engin boð utanfrá
- er með stjórnsaman/ákveðinn foringja
Einkenni hópþrýstings
Mest þrýst á þá sem eru hikandi
Varðmenn koma til skjalanna
- Reyna að koma í veg fyrir að „öðruvísi“ upplýsingar nái til hópsins
Þátttakendur tjá sig ekki um hugsanlegar efasemdir
- fylgja línunni
Mikið lagt upp úr þeirri ímynd að samstaða sé fyrir hendi
Einstaklingsbundin viðmið láta undan síga og hömlur veikjast
Fordómar (prejudice)
Neikvæð afstaða til fólks sem tilheyrir ákveðnum hópi
- stuðla að mismunun - allir fá ekki sömu meðhöndlun
- opnir fordómar - úttalaðir
- duldir fordómar
Hugrænn grundvöllur
- við-þið afstaða (innhópur/úthópur)
- munur á hópunum ýktur
- “allir eins”
- ath. Staðalmynd (stereotype)
Afstaða til annarra hópa
Samkeppni um takmörkuð gæði ýtir undir fordóma
- þörf fyrir að lyfta eigin sjálfsmati
Þeir sem tilheyra lágt settum hópi reyna að:
- komast í betur settan hóp
- endurskilgreina stöðu hópsins (Black is beautiful)
- berjast við betur settan hóp – reyna að komast ofar
Er hægt að draga úr fordómum?
Lykillinn aukin samskipti:
- nánari samvinna
- sameiginleg verkefni
- jafnræði – jöfn staða
- félagsleg viðmið jákvæð
Eru strákar eru betri í stærðfræði en stelpur?
Tengsl og sambönd
Að hverjum löðumst við?
- þeim sem eru hjá okkur
- þeim sem við erum mikið með
- „líkur sækir líkan heim“
- Jón og Gunna álíka sæt eða falleg eða klár
- útlit skiptir máli
- við löðumst frekar að „venjulegum“ andlitum
- falleg eru góð og klár
Náin sambönd
Trúnaður → innstu hugsanir og tilfinningar
- tilfinningaleg skuldbinding og fullnægja
Kenning um félagsleg skipti: - hvað fæ eg – hverju fórna eg?
Ánægja með sambandið byggist m.a. á svörum við þessum spurningum:
- er þetta samband eins og eg lét mig dreyma um?
- er þetta samband betra/verra en annað sem kom til greina?
Makaval - Hvað ræður?
sækjast sér um líkir - eða
laðast andstæður að hvort annarri?
Menningarbundnar áherslur
- hrein mey?
- falleg?
- tekjur og menntun?
- jafnrétti → minni áherslumunur kynja
Þróunarkenningin og ágengni karla
Ástin eina…
Ástríðuást – að vera ástfangin(n)
- spenna, alsæla, vellíðan
Þroskuðást
- væntumþykja – ekki eins sjálfhverf
Kenning Sternbergs:
- nánd – ástríða – skuldbinding
- fullkominást(consummate love) þegar allt þrennt er til staðar.
Óhamingja og upplausn sambands
Þegar samskipti einkennast af
- aðfinnslum
- lítilsvirðingu
- varnarstöðu
- þögn-útilokun
Hamingjan sanna
- X bryddar upp á misklíðarefni af hógværð og án ásakana
- Y tekur undir áhyggjur X og svarar án ásakana
- Bæði uppörva/hugga með jákvæðum og/eða gamansömum athugasemdum
- jákvæð/hlýleg boð fleiri en neikvæð/kuldaleg
Afhverju að hjálpa öðrum?
Jákvæð félagshegðun (prosocial behaviour)
Andfélagshegðun (antisocial behaviour)
Þróunarsjónarmið:
- Frændhygli: fólk hjálpar frekar þeim sem eru með svipuð gen,
t. d. nánum skyldmennum- eykur líkur á að genin komist af og færist milli kynslóða
- Æ sér gjöf til gjalda:hjálpsemi eykur líkur á að manni sjálfum eða tengdum verði hjálpað
Félagshegðun
–Gagnkvæmnisreglan: Við komum vel fram við þau sem koma vel fram við okkur
–Samábyrgðarreglan: Við bætum samfélagið með því að hjálpa öðrum
–við tileinkum okkur þessi viðhorf í félagsmótuninni
–kjarninn er samlíðan (empathy) → hæfileikinn til að setja sig í spor annarra
Fórnfýsi og hjálpsemi
„Hver er sjálfum sér næstur“ (Dawkins, 1989)
- sjálfsbjargarviðleitni hjálpar okkur að lifa af
Samvinna og samhjálp einkennir samfélög manna
- Fólk hjálpar án þess á búast við umbun
- Refsing svikara (Altruistic Punishment)
Við erum hjálpsöm, þegar
- við höfum ráðrúm
- fyrirmynd um góða félagshegðun er til staðar
- okkur líður vel/erum sátt
Hverjum hjálpum við?
Þeim sem líkjast okkur eða standa okkur nærri
- kynferði skiptir máli
- karlar hjálpa frekar konum en körlum
- konur gera síður kynjamun
Þeim sem „eiga það skilið“
Hvað styður við hjálpsemi:
- fyrirmyndir
- áhersla á að sjá hlutina frá sjónarhóli annarra
- upplýsingar um það sem getur hindrað hjálpsemi
Árásarhneigð (aggression)
Líffræðilegir þættir
- áhrif þróunar
Umhverfisbundnir þættir
- gremja – fyrri reynsla
Sálfræðilegir þættir
- t.d. réttlæting
