10. kafli Flashcards
special senses
sérstök skynflri sem að eru greind á einkennandi hæatt af heila með hjálp skynlíffæra, sjón, lyktarskyn, bragðskyn, heyrnarskyn og jafnvægi.
somati csenses
skynfæri sem að eru að finna um allan líkam skynja hluti eins og snertingu, þrýsting, titring og sársauka.
proprioception
skyn líkamsstöðu.
propriorecetors
skyntaugar sem leyfa skynjun líkamsstöðu.
sense ogans
fjölfruma skynkíffæri sem auðvelda skynjun ákveðinna skynjanna.
somatosensory receptors
taugar sem sjá um somatic skynjun.
chemoreceptors
skynjun sem vinnur efni í rafboð bragðskyn og lyktarskyn.
mechanorecptors
skynjun sem breytir teygju eða hreyfingu í rafboð.
thermoreeptors
skynfæri sem greina hita og kulda.
photoreceptors
viðtakar sem að breyta ljósi i rafboð t.d. augu notað í sjón.
transduction
breyting áreitis í rafboð
adequete stimulus
áreitið sem viðtaki tekur best við.
threshold
nógu mikið áreiti til að valda skautun í taug.
receptor potential
graded spenna sem myndast í virkri taug.
receptive field
allt svæðið sem að 2° taug tekur við áreiti frá
primary sensoryneuron
fyrsta taug sem áreiti fer í gegnum skyntaug.
secondar sensory neuron
önnur taug sem áreiti fer í gegnum slyntaug. rafboð ferðast á milli í mænukylfu við fína snertingu titring og líkamsskynjun og í kiðlínu mænu við grófa snertingu, hita og pirring.
two poin discrimination test
einhver er potaður með tvembeittum endum með 20 mm millibili til að athuga hvort skynjaðar eru 2 snertingar eða eina snertingu.
perceptual threahold
þröskuldur sem áreiti þarf að ná til að það skynjist.
modality
náttúra áreitis sem að greint er af heila með því að skoða uppruna áreitisins þar sem hver taug er bara úist við að greina eitt áreiti.
labeled line codin
tenging uppruna áreitis við náttúru þess úr úrlausn skiaboðs í heila.
lateral inhibition
þegar taug stöðvar skilaboð frá nálægum taugum til að geta hægt sé að greina áreiti betur.
population coding
þegar taug lætur í gang aðrar nálægar taugar til þess að auka efnastyrk og mynda sterkara boð.
adapt
taug sem venst áreiti og hættir að senda skilaboð ef áreiti er ómikilvægt.
tonic receptors
viðtakar sem venjast áreiti hægt, fyrst senda hratt og stór skilaboð og svo halda áfram að senda veikari boð í einhvern tíma
phasic receptors
viðtakar sem venjast áreiti hratt, senda útt rafboð við fyrsta áreiti en hætta nokkuð fljótt.
tertiary sejnsory neurons
secondary skyntaugar færa boð yfir á þessar taugar. sem senda svo skilaboð til heilabarkar eða annar hluta heilans.
somatosensory cortex
hluti heilans sem áttar sig á uppruna rísandi taugaboða.
parcinian corpuscles
einir stærstu þekktu viðtakarnir og skynja titring.
merkel receptors
ekki neural viðtaki, sem að hefur áhrif a taug.
cold receptors
viðtakar sem eru næmir fyrir hita sem er lægri en eplilegur líkamshiti.
warm receptors
viðtakar sem eru næmir fyrir hita sem er hærri en eðlilegur líkamshiti.
transient recetor potentials
nota katjóna ræasir til að mynda boðspennu.
nociceptors
viðtakar sem skynja sterk áreiti eins og sársauka hafa lausa enda.
pain
þýðing heila af áreiti sem að kemur frá nociceptors.
fastpain
beittur localized sársaukim sem að flyst hratt til miðtaugakerfis.
slow PAIN
hægur sársauki sem er daufari.
itch
kemur aðeins fræa nociceptors.
substance P
kemur frá primary taugum veldur inflammatory viðbrögðum.
inflammatory pain
aukin sársauka skynjun á meiddum svæðum.
withdrawal reflex
viðbrögð sem láta þig kippa líkam frá sársauka.
ischemia
þegar ekki er nægt blóðflæði um líkamann.
referred pain
sársauki sme getur gersts þegar ytri og innri 1°stigs skyntaugar tengjast í sömu 2° stigs skyntaugar.
pathological pain
sársauki sem kemur til og frá.
gate control theory
taugar sem fara í gang vegna mechanical áreiti geta stöðvað sársauka skyn.
analgesic drugs
lyf sem stöðva sársauka
enkaphalins
seytt a ftaugum tengt sársauka.
dynorphins
seytt af taugum sem eru tengd sæarsauka.
B-endorphin
opioid sem að er framleitt af sama prohormoni og ACTH
OLfaction
lyktarskyn.
olfactory bulb
líffæri gert úr lyktartaugum sem að skynjar efnisem mynd alykt.
olfactory sensory neurons
skyntaugar sem skynja lykt.
olfactory epithelium
þekjuvefur sem að liggur í efri hluta nefs. er 3 ferscentimetrar.
vomeronasal organ
accessory vefur fyrir lykt í nagdýrum.
olfactory receptor
viðtakar sem fara í gang við efni sem fara inn i nefhol.
G-olf
G prótein sem fer í gang við virkjun lyktarskyns.
gustation
bragðskyn.
umami
bragðtegund sem gerir annað bragð betra.
taste buds
samansettir af mörgum mismunandi frumum, skynnjar bragð.
taste receptor cells
150 gera einn bragðlauk.
type II taste receptor cells
bregðast við sætu, beisku og umami bragði
gustducin
G prótein sem virkjast úr type II bragð receptor frumur.
type III taste receptor cell
bregðast við súru bragði.
specific hunger
hungur fyrir ákveðið efni sem gerist ef að skortur er á því efni.
salt sppetite
löngun í salt ollin af litlu magni Na+
pinna
ytri hluti eyrans sem sést auðveldlega beina hljóði inn í eryra.
ear canal
tekur hljóð lengra inn í eyra inniheldur eyrnamerg sem stöðvar utanaðkomandi efni.
tympanic membrane
himna á enda eyrna hols sem að breytir loft hljóðbylgjum í mekaníska hreyfingu beina.
eustachian tube
liggur frá miðeyra í pharynx.
malleus
lítið bein sem að tekur við titringi frá tympanic himnu og færir hann áfram
incus
tekur við titringi frá malleus og færir áfram
stapes
tekur við titringi frá incus og færir áfram í gegnum himnur í cochlea.
cochlra
inniheldur viðtaka sem vinna úr hljóði.
oval window
tengt stapes og tekur við titringi
round window
skilur vökvafyllt cochlea við loftfyllt miðeyra.
hearing
heyrn
frequency
tíðni á hversu oft bylgja nær hápunkti á sekóndu.
pitch
ákveðir hversu hátt eða lágt hljóð er, ræðst af tíðni.
hertz
bylgjur á sekúndu.
loudness
þýðing heila á hljóð haværð.
amplitude
bylgjuhæð
decibels
mælieining á bylgjuhæð. 10 decibal valda 10 sinnum aukningu á háværð hljóðs.
hair cells
frumur með sérstaka byggingu sem hreifast við titringi af cochlea.
vestibular duct
efsta himna í cochlea
cochlear duct
miðhimna í coclea
tympanic duct
neðsta himna í coclea.
helicotrema
þar sem tympanic og vestibular rásir tengjast.
perilymph
álíka í byggingu og plasma
endolymph
álíka í byggingu og innanfrumu efni.
organ of corti
nafn á svæði sem inniheldur hárfrumu og himnu sem hreyfir hana.
basilar membrane
þar sem organ of corti situr.
tectorial membrane
þekur organ of corti að hluta til.
stereocilia
50 - 100 stiffened cilia sem liggja efst á hárfrumu.
equilibrium
jafnvægisskyn.
kinocillium
eitt langt hár í vestibular hárfrumur
vestibular apparatus
völundar hús tengdra vökvafylttra hola.
otolith organs
tvö skynlíffæri sem hafa hlut í jafnvægisskyni
saccule
otolith líffæri
utricle
otolith líffæri
semicircular canals
þrjú stykki sem tengjast við utricle með tengingum sínum, greina hreyfingu hauss.
ampulla
stækkun við enda allr asemicircular canals með hárfrumumsem að greina hreyfingu.
crista
byggjas úr hárfrumum og galtínskum massa.
cupula
gelatínski massinn.
maculae
sensory kerfi otolith líffæra.
otolith membrane
gelatínskur massi æi maculae
otoliths
prótein kristallar sem liggja on æa otolith himnu.
vestibular nerve
taug sem ber áteiti tengd jafnvægi til heila.
vision
sjón
pupil
hluti auga sem ljós fer inn um.
iris
getur þrengt eða víkkað svæði augasteins til að hleypa inn meira aða minna ljósi
lens
linsa sem að þrengir ljósgeisla til að þeir hitti rétt á sjónu.
zonules
tengiþræðir sem tengja linsu við slétta vöðva sem geta breytt lögun hennar.
aqeous chamber
vökvafyllt hol fyrir framan linsu. sem er líka plasma
vitreous chamber
vökvafyllt hol fyrir aftan linsu.
vitrous body
vökvi sem fyllir virteous hólf.
sclera
ysta lag auga, er bandvefur.
aqueous humor
vökvi sem fyllir aqeous hólf.
cornea
linsa sem sér um 2/3 af beygingu ljóss veldur blurry sjón ef skemmd er.
depth of field
augasteinn sér um þetta lætur suma hluti í focus og aðra ekki .
retina
innsta lag himnu sem umlykur auga inniheldur ljósskynjandi frumur.
optic disk
svæði þar sem optic taug og æð fer út úr auga.
optic nerve
taug sem ber skilaboð frá
optic chiasm
svæði þar sem ákveðnar taugr fara á hina hlið heilans.
lateral geniculate body
stúka þar sem sjóntaugar tengjast og boð eru svo færð í heilahvel.
visual cortex
þar sem taugaboð frá auga enda. breytast í sjónboð.
pupillary reflexes
hreyfing augna til að gera ráð fyrir hreyfingu höfuðs, gerist með viðbrögðum.
comsensual reflex
þegar ljós fer á eitt auga og veldur þrengslum á bæði iris.
optics
eðlisfræði sem útskýrir hegðun og eiginleika ljóss.
refract
þegar ljósgeislar ferðast yfir á svæði með annan eðlismassa.
focal point
punkturinn þar sem ljós safnast saman eftir að það fer í gegnum lensu.
focal length
fjarlæg focal punkts ljóss frá lensu.
acommodation
breyting af lögun lensu til að breyta focal lengd.
near point of accommodation
þegar hlutur er of nálægt til að acommodation geti látið hann í focus.
ciliary muscl
hringur af sléttum vöðvum sem að geta kúpt lensu.
presbyopia
tap af accomodation
myopia
þegar focal punktur er fyrir framan sjónu
hyperopia
þegar focal punktur er fyrir aftan sjónu.
astigmatism
galli þegar hornhimna er ekki í góðu ástandi veldur blur.
visible light
ljós sem að augun geta greint. mismunandi bylgjulengdir valda mismunandi greindum lit.
phototransduction
þýðing ljósorku í rafboð.
pigment epithelium
þekjuvefur sem liggur fyrir aftan stafi og keilur sem sogar inn ljós og passar að það verði ekki truflun af sjón.
photoreptors
viðtakar sem breyta ljósi í rafboð.
fovea
miðpartur auga sem að inniheldur aðeins keilur og enga stafi greinir mynd best í auga, virkar ekki í myrkri.
macula
svæði sem liggur beint í kringum fovea sem hefur sér einnig mjög vel.
visual field
svæði sem sést á einhverjum tilteknum tíma.
bipolar neurons
millifrumur í sjónuu sem tengja ljósviðtökum við ganglia oft geta fleirri en einn viðtaka tengst og fleirri en ein bipolar taug tengst ganglion frumu.
ganglion cells
ysta lagið í sjónu, mynda sjóntaug.
blind spot
punktur sem ljós getur fallið á í sjónu sem hefur ekki ljósviðtaka og því sést það svæði ekki með auga, annaðhvort er svæði greint með hinu auga eða heili gerir gott gisk og fyllir inn í .
rods
stafir, greina grátt litróf, virka betur í myrkri, greina útlínur nokkuð vel.
cones
keilur greina litróf, virka keki í myrkri.
visual pigments
skiptast í sundur vegna ljósgeisla. liggja á stöfum og keilum.
rhodopsin
finnst í stöfum,
color-blindness
þegar þa’ vantar keilur sem greina ákveðna liti sem geta ollið því að litir skynjast vitlaust eða sem aðrir litir.
opsin
rhodopsin skiptisti í þetta efni í keilum. prótein sem er bundið við himnu stafa.
retinal
myndast úr rhodopsin losast af opsini við ljós fer aftur á þegar ljós er ekki nálægt.
bleaching
þegar retinal skiptist af opsin
cyclic nucleotide-gated channels
leyfir Ca2+ og Na+ að komast inn í stafi til að afskauta þá.
transducin
G prótein sem second messanger cascade myndast i gegnum við bleaching.
horizontal cells
frumur sem tengja nálæar taugafrumur á milli sín í sjónu hjálpa til við lateral inhibition
amacrine cells
stjórna upplýsingum sem fara á milli bipolar og ganglion frumum.
visual receptive fields
svæði á sjónu sem ganglion fruma fær upplýsingar frá..
surround
kleinuhringja lagað og umkringir ganglion fruma.
M cells
frumur sem grina betur upplýsingar tengd hreyfingum.
P cells
viðkvæmari fyrir upplýsingum sem koma frá smáatriðum.
binocular zone
svæði sem bæði augu sjá
monoculae zone
svæði sem hort auga fyrir sig sér.
topographical organization
uppröðun tauga sem veldur því að hlutir sem eru hlið við hlið eru unnin saman í heila.
