Wettelijke kaders voor gedwongen hulpverlening

Question 1

het forensisch werkveld

Answer 1

0. algemeen
   - aantal belangrijke wettelijke kaders waarbinnen personen gedwongen kunnen worden tot het volgen van een behandeling
1. vóór de uitspraak van de rechtbank zijn er voor de persoon die verdacht wordt van een strafbaar feit, 3 mogelijkheden:
   - vrij zonder voorwaarden terwijl het onderzoek loopt
   - vrij onder voorwaarden (VOV) terwijl het onderzoek loopt (deze personen worden ambulant opgevolgd door een justitie-assistent)
   - voorhechtenis: in detentie terwijl het onderzoek loopt
2. indien het onderzoek naar het oordeel van de rechter uitwijst dat de persoon de strafbare feiten gepleegd heef,
   - zijn er 2 pistes: veroordeling of internering

Question 2

een veroordeling

Answer 2

1. algemeen
   - in principe: als men van oordeel is dat je ten volle verantwoordelijk bent voor het misdrijf dat je gepleegd hebt: je krijgt een strafmaat, al dan niet met uitstel
   - bij sommige: nooit een detentie > vb. een probatiemaatregel opgelegd;
   - onder probatie moet je aan een aantal voorwaarden voldoen gedurende de duurtijd van je maatregel;
   - overtreed je deze voorwaarden? dan riskeer je de uitvoering van een gevangenisstraf
   - voor een aantal misdrijven (o.a. zedenfeiten) wordt een behandeling opgelegd als voorwaarde voor de probatie
2. voor anderen is er wel in eerste instantie een detentie
   - mensen op belaad moment in aanmerking voor penitentiair verlof (PV), voor elektronisch toezicht (ET) of beperkte detentie (BD), of voor voorwaardelijke invrijheidstelling (VI)
   - ook hieraan voorwaarden gekoppeld

Question 3

apart statuut

Answer 3

3. algemeen
   - door het wettelijk kader voor sommige misdrijven > ná hoofdstraf nog een apart statuut:
   - terbeschikkingstelling van de SURB, waarbij de betrokkene een termijn van 5 tot 15 jaar onder toezicht van de SURB
   - TBS = plaatsvinden in detentie of buiten detentie, opnieuw met voorwaarden

Question 4

algemeen internering

Answer 4

0. algemeen
   - wordt opgelegd wanneer een gerechtelijk expert van oordeel is,
   - (en de rechtbank deze inschatting volgt) dat aan de volgende voorwaarden is voldaan:
1. de verdachte heeft een misdrijf gepleegd waardoor de lichamelijke of psychische integriteit van anderen aangetast of bedreigd werd
2. zowel op het moment van het plegen van het misdrijf alsook op het tijdstip van de (gerechtelijke) beslissing is er sprake van een psychische stoornis
   - gevolg: het beoordelingsvermogen of de controle over de acties van de verdachte wegneemt of ernstig aantast
3. er is een kans dat de verdachte opnieuw strafbare feiten zou plegen

Question 5

verdieping internering

Answer 5

1. algemeen
   - internering ≠ een straf, maar een maatregel voor opgelegde hulpverlening
   - in tegenstelling tot een veroordeling, kent internering geen vooropgestelde einddatum
   - geïnterneerden gaan (meestal om de 2 jaar) naar de rechtbank > beslissing over het al dan niet verlengen van maatregel
   - in België: veel geïnterneerden in detentie
2. twee pistes
   - plaatsing in een gevangenis
   - residentiële voorziening, voor behandeling (en beveiliging) of een invrijheidstelling op proef (IOP ≠ VI of VOV)

Question 6

wettelijke kaders voor gedwongen hulpverlening voor minderjarigen

Answer 6

1. algemeen
   - voor minderjarigen is de juridische situatie meestal iets eenvoudiger
   - in geval van (verdenking van) strafbare feiten is de jeugdrechtbank bevoegd; ook tijdens strafmaat of maatregelen
   - jongeren die onder toezicht van de jeugdrechtbank staan > opgevolgd door een consulent van het OCJ
2. bij strafbare feiten
   - “als misdrijf omschreven feit”-statuur of MOF-statuut
   - de rechtbank kan allerhande maatregelen opleggen, inclusief ambulante hulpverlening
   - of een residentieel parcours, vaak in een gemeenschapsinstelling (G.I.)
   - onduidelijk gedefinieerde doelgroep van jongeren met justitieel statuut en ernstige psychiatrische- of gedragsproblemen;
   - de gespecialiseerde For-K IBE units: Forensische kinderpsychiatrie, intensieve behandeleenheid

Question 7

minderjarigen VK’s

Answer 7

1. algemeen
   - voor minderjarigen is er een tussenstap voorzien (tussen vrijwillige en juridisch opgelegde hulpverlening) in de vorm van Vertrouwenscentra Kindermisbruik (VK’s)
   - doel: vrijwillig aan de slag waar mogelijk + begeleiden van daders, slachtoffers en andere betrokkenen
   - indien onvoldoende? via bepaalde procedure alsnog jeugdrechtbank
2. toepassing
   - in elke Vlaamse provincie en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
   - aanspreekpunt voor alle mogelijke situaties van geweld op kinderen (meldingen van hulpverleners of burgers)
   - het meldpunt 1712 + doel: detecteren van kindermishandeling, bespreek maken en voorkomen

Question 8

VK als gemandateerde voorziening

Answer 8

1. algemeen
   - als de veiligheid van een minderjarige in het gedrag is + vrijwillige samenwerking niet lukt?
   - hulpverlener kan beroep doen op ‘de procedure maatschappelijke noodzaak’
   - binnen procedure heeft het VK ‘65’ werkdagen de tijd om antwoord te geven op vraag of hulp maatschappelijk noodzakelijk is:
2. criteria
   - niet noodzakelijk: samen met aanmelder bekeken hoe ze verder kunnen begeleiden
   - wel noodzakelijk en de hulp wordt aanvaard: wordt hulpverleningsplan vastgelegd + opvolging vanuit het VK
   - wel noodzakelijk en de hulp wordt geweigerd: kort verslag overgemaakt aan Jeugdparket, dat jeugdrechter kan vorderen

Question 9

het forensisch hulpverleningslandschap

Answer 9

1. algemeen
   - echelons
   - justitieel statuut
   - sector (GGZ/VAPH)
   - beveiligingsniveau
   - behandelnoden
2. internering
   - 3 categorieën: in de samenleving, residentiële zorg, crisis en time-out (tijdelijke optie);
   - elke voorziening = criteria voor inclusie en exclusie
   - gewerkt via aanmelding (vaak door hulpverleners of justitie-assistenten), dossierstudie en intakeprocedure om te bepalen of iemand in aanmerking komt

Question 10

veroordeling of vrijwilligheid (forensisch hulpverleningslandschap)

Answer 10

1. algemeen
   - aanbod niet zo overzichtelijk > georganiseerd volgens problematiek
   - relatief uitgebreid: personen die zedendelicten pleegden + hiervoor behandeling behoeven (ook zonder internering: nasleep zaak Dutroux);
   - wettelijk geregeld via het ‘samenwerkingsakkoord’ tussen de Federale Staat en Vlaamse Gemeenschap
2. het Universitair Forensisch Centrum
   - bevoegd als Vlaams steuncentrum voor expertise inzake de begeleiding en behandeling van daders van seksueel misbruik
   - diagnostiek en behandeling + ondersteuning voor hulpverleningsdiensten
   - UFC: om de paar jaar overzichtsbrochure van het beschikbare aanbod voor personen met zedenfeiten;
   - opdeling per provincie en tussen ambulante en residentiële voorzieningen

Question 11

het forensisch zorglandschap voor minderjarigen

Answer 11

1. algemeen
   - gespecialiseerde zorg voor forensische ondersteuningsnoden voor jongeren
   - ambulant: voornamelijk in gespecialiseerde teams binnen de Centra Geestelijke Gezondheidszorg (CGG’s)
   - residentieel: forensische kinderpsychiatrie (For-K) afdelingen
2. voor personen met een verstandelijke beperking: binnen het VAPH-aanbod = gespecialiseerde forensische diensten

Question 12

forensische zorg binnen detentie

Answer 12

1. algemeen
   - binnen detentie = (te beperkt) zorgaanbod voor geïnterneerden
   - zorgteam biedt psychische ondersteuning maar volgt ook vb. de medicatie-opname op
2. extern zorgaanbod dat binnenkomt in de gevangenis:
   - hulpverleners van CGG, CAW (specifiek de dienst Justitieel Welzijnswerk of JWW) en andere diensten
   - doel: individueel- en/of groepsaanbod voor psychosociale of psychische ondersteuning
   - voorzieningen kampen allemaal met wachtlijsten (aanmerking: allerlei exclusiecriteria gebaseerd op juridische status, taal, problematiek en ondersteuningsnoden)

Question 13

drempels en toegankelijkheidsproblemen

Answer 13

1. algemeen
   - België werd al vele malen veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens
   - artikel Amnesty International (2019):
2. drempels
   - overbevolking
   - verouderde infrastructuur
   - opsluiting van geïnterneerden in onaangepaste omstandigheden

Question 14

impact van detentie en/of internering op de betrokken persoon

Answer 14

1. algemeen
   - in België: veel personen met interneringsstatuut verbleven (en verblijven) voor lange periodes in detentie, hoewel dit niet de bedoeling is
   - in 2014: het openen van de Forensisch Psychiatrische centra,
   - die ook geïnterneerden met hoge beveiligingsnood, die niet (meer) in bestaande aanbod van medium-security (of lager) terechtkonden
   - ondertussen stijgt het aantal geïnterneerde in de gevangenis opnieuw
2. impact op omgeving
   - experts: meer ondersteuning komen voor kinderen van ouders in detentie

Question 15

samenwerken met justitiële partners

Answer 15

1. algemeen
   - in de forensische hulpverlening: vaak complexe samenwerkingen
   - niet alleen relatie met zorgvrager, diens persoonlijk en professioneel netwerk, maar ook met justitiële partners:
   - vaak de rechtbank en hebben veel zorgvragers een justitieassistent