Thema 3: Temperament en Persoonlijkheid Flashcards
Welke pioniers waren er voor theoretische perspectieven van temperament en persoonlijkheid?
-Thomas & Chess
-Kagan
Waaruit bestond het theoretische perspectief van Thomas & Chess over temperament en persoonlijkheid?
-9 temperamentsdimensies
-Vanuit die dimensies: 3 temperamentstypes
-Kritiek
Wat waren de 9 temperamentsdimensies van Thomas & Chess?
-Activiteit
-Toenadering/terugtrekking
-Aanpassing
-Stemming
-Sterkte en duur aandacht
-Afleidbaarheid
-Regelmaat
-Intensiteit reactie
-Reactiedrempel
Wat is activiteit als temperamentsdimensie?
Verhouding tussen actieve en inactieve perioden
Wat is toenadering/terugtrekking als temperamentsdimensie?
Reactie van kind op nieuw persoon/object als toenadering zoekend of zich terugtrekkend
Wat is aanpassing als temperamentsdimensie?
Gemak of moeite waarmee kind aanpast aan veranderingen in omgeving
Wat is stemming als temperamentsdimensie?
Contrast tussen aantal vriendelijke, opgewekte en plezierige reacties vs aantal onplezierige, onvriendelijke reacties
Wat is sterkte en duur aandacht als temperamentsdimensie?
Hoeveelheid tijd dat kind aan activiteit besteedt en effect van afleiding
Wat is afleidbaarheid als temperamentsdimensie?
Mate waarin gedrag kind verandert als gevolg van stimuli
Wat is regelmaat als temperamentsdimensie?
Regelmaat basisfuncties als honger, ontlasting, slapen en wakker zijn
Wat is intensiteit reactie als temperamentsdimensie?
Energieniveau reacties kind
Wat is reactiedrempel als temperamentsdimensie?
Hoeveelheid stimulatie nodig om reactie uit te lokken
Wat zijn de 3 temperamentstypen van Thomas & Chess?
Vanuit temperamentsdimensies
-Moeilijk: 10%
-Traag op gang komend: 15%
-Gemakkelijk: 40%
Welke kritiek is er op het theoretische perspectief van Thomas & Chess op temperament en persoonlijkheid?
-Te statisch
-Te veel dimensies
-Te weinig aandacht voor emotionele en motivationele aspecten
Wat was het theoretische perspectief van Kagan op temperament en persoonlijkheid?
-Gedragsmatige inhibitie
-Focus op individuele verschillen in onvertrouwde situaties
-Betrouwbaar te observeren op jonge leeftijd
-Dimensie met 2 extremen
–>Geïnhibeerd
–>Niet-geïnhibeerd
Wat was de geïnhibeerde extreme van Kagan?
Angstig, teruggetrokken
Wat was de niet-geïnhibeerde extreme van Kagan?
Spontane toenadering
Welke recentere perspectieven zijn er op temperament en persoonlijkheid?
-Rothbart
-Gray
-Big Five/Vijffactorenmodel
Wat was het theoretisch perspectief van Rothbart op temperament en persoonlijkheid?
-Focus op individuele verschillen in affectief-motivationele reactiviteit en zelfregulatie
-Structuur verschilt deels naargelang ontwikkelingsfase
Wat is reactiviteit volgens Rothbart?
Gemak waarmee gedragsmatige of endocriene responsen of reacties van autonoom of centraal zenuwstelsel worden getriggerd
-Negatieve reactiviteit
-Positieve reactiviteit
Wat is zelfregulatie volgens Rothbart?
Processen die persoon in staat stellen reactiviteit onder controle te houden
-Effortful control: regulatie van gedrag en aandacht
Wat was het theoretisch perspectief van Gray op temperament en persoonlijkheid?
Reinforcement Sensitivity Theory
-Gedrag geleid door neurobiologische systemen van vermijding en toenadering
-Behavioral Inhibition System (BIS) en Behavioral Activation System (BAS)
Wat is het Behavioral Inhibition System (BIS) van Gray?
Gelinkt aan strafgevoeligheid en angst
Wat is het Behavioral Activation System (BAS) van Gray?
Gelinkt aan beloningsgevoeligheid en impulsiviteit
Wat is het Big Five of Vijffactorenmodel van temperament en persoonlijkheid
-Diverse methoden, onderzoeken, diverse talen
-5 basisdimensies: openheid, gewetensvolheid, extraversie, vriendelijkheid en neuroticisme
-Toenemende theoretische en conceptuele integratie
-Verschillende benaderingen representeren individuele verschillen in 2-5 domeinen die minstens deels overlappen
Welke domeinen zijn er op basis van Big Five?
-Toenadering
-Vermijding
-Regulatie
-Affiliatie
-Openheid
Welke overlap is er in perspectieven bij de verschillende domeinen van de Big Five?
-Toenadering: positieve reactiviteit, BAS-sensitiviteit, extraversie
-Vermijding: negatieve reactiviteit, BIS-sensitiviteit, neuroticisme
-Regulatie: effortful control, gewetensvolheid
-Affiliatie: affiliatie, vriendelijkheid
-Openheid: orienting sensitivity, openheid
Wat heeft men gevonden over temperament en persoonlijkheid op basis van de Dunedin studie?
-Typologische, person-centered benadering
-Veelvoorkomende types van personen
-Initiële typologie obv data Dunedin, maar ondertussen gerepliceerd in andere WEIRD-landen
-Alle types zekere mate van ontwikkeling, maar meest uitgesproken bij ongecontroleerd en geïnhibeerd type
-Wat zorgt voor continuïteit
Welke veelvoorkomende types zijn er gevonden binnen de Dunedin studie?
-Goed aangepast: 40%
-Zelfverzekerd: 28%
-Gereserveerd: 15%
-Ongecontroleerd: 10%
-Geïnhibeerd: 7%
Wat zijn kenmerken van een goed aangepast type?
-Kan gereserveerd zijn of zichzelf controleren wanneer nodig
-Porbeert met verschillende uitdagingen om te gaan
-Raakt niet van streek als iets te moeilijk is
-Initieel aarzelend, maar komt na tijdje los en wordt vriendelijk
Wat zijn kenmerken van het zelfverzekerde type?
-Werkt enthousiast mee
-Weinig tot geen separatieangst
-Responsief naar anderen toe
-Past zich gemakkelijk aan
-Komt overeen met gemakkelijk type van Thomas & Chess
Wat zijn kenmerken van het gereserveerde type?
-Voelt zich snel ongemakkelijk, maar zonder dat dat interfereert met prestatie
-Veeleer verlegen, zelfkritisch
-Gematigd responsief tav niet-vertrouwde personen
-Kan zich op opdracht focussen
Wat zijn kenmerken van het ongecontroleerd type?
-Snel geïrriteerd en afleidbaar
-Lijkt geen plezier te beleven aan activiteiten
-Moeilijk zich te focussen op opdrachten
-Moeilijk stilzitten
-Reageert impulsief
-Komt overeen met moeilijke type van Thomas & Chess
Wat zijn kenmerken van het geïnhibeerd type?
-Verlegen, angstig
-Zegt vrijwel niets
-Raakt van streek bij niet-vertrouwde personen
-Makkelijk verstrooid, kan moeilijk aandacht bij taak houden
-Niet impulsief
-Komt overeen met traag op gang komend type van Thomas & Chess
Welke ontwikkeling zie je bij ongecontroleerde types van 3 tot 18 jaar?
-Weinig gedragscontrole
-Senstatiezoekend
-Impulsief
-Sterke negatieve gevoelens
-Gemakkelijk van streek
-Kort lontje
-Achterdochtig
-Agressief
-Moving against the world
Welke ontwikkeling zie je bij geïnhibeerde types van 3 tot 18 jaar?
-Overgecontroleerd
-Niet assertief
-Voorkeur voor veilige activiteiten
-Voorzichtig en behoedzaam
-Niet impulsief
-Niet agressief
-Besluiteloos
-Moving away from the world
Wat zorgt voor continuïteit volgens de Dunedin studie?
-Genetische aanleg rol
-Maar genetische aanleg verklaart niet volledig patroon associaties vroeg temperament en latere persoonlijkheid
-Belangrijke rol gen-omgevingssamenspel
Voor welke domeinen zijn er associaties gevonden met psychopathologie?
-Toenadering
–>Zeer hoge score
–>Zeer lage score
-Vermijding
–>Zeer hoge score
–>Zeer lage score
-Zelfregulatie
–>Zeer lage score
-Affiliatie
–>Zeer lage score
Welke associatie is er tussen psychopathologie en een zeer hoge score op toenadering?
-Kenmerken: beloningsgevoelig, sensatiezoekend, drang tot onmiddellijke behoeftenbevrediging
-Associatie met psychopathologie: ADHD impulsiviteit/hyperactiviteit, gedragsproblemen
Welke associatie is er tussen psychopathologie en een zeer lage score op toenadering?
-Kenmerken: anhedonisch, verlies van interesse, weinig positief affect
-Associatie met psychopathologie: depressie
Welke associatie is er tussen psychopathologie en een zeer hoge score op vermijding?
-Kenmerken: hoge fysiologische reactiviteit, hoge gedragsmatige inhibitie, sterke strafgevoeligheid, veel negatief affect
-Associatie met psychopathologie
–>Internaliserende problemen: depressie (vooral bij ook lage toenadering), angst (in sommige contexten), fobieën (als sterke vrees)
–>ADHD aandachtsproblemen (als ook lage zelfregulatie)
Welke associatie is er tussen psychopathologie en een zeer lage score op vermijding?
-Kenmerken: lage fysiologische reactiviteit, lage gedragsmatige inhibitie, lage strafgevoeligheid
-Associatie met psychopathologie: gedragsproblemen met psychopathologische kenmerken (als onbevreesdheid, vooral in combinatie met lage affiliatie en lage zelfregulatie)
Welke associatie is er tussen psychopathologie en een zeer lage score op zelfregulatie?
-Kenmerken: tekort aan gedragscontrole, tekort aan aandachtscontrole, reactiviteit domineert
-Associatie met psychopathologie
–>ADHD aandachtsproblemen
–>Brede waaier aan problemen, afhankelijk van positie op andere domeinen
Welke associatie is er tussen psychopathologie en een zeer lage score op affiliatie?
-Kenmerken: gebrek aan empathie
-Associatie met psychopathologie: psychopathische kenmerken (vooral als ook lage vermijding)
Welke associaties vond de Dunedin studie nog, vooral voor ongecontoleerde en geïnhibeerde types?
-Gokstoornis: ongecontroleerde groep meeste kans op ontwikkeling
-Minder goede kwaliteit van relaties: ongecontroleerde en geïnhibeerde types
Welke conceptuele relaties tussen temperament/persoonlijkheid en psychopathologie zijn er?
-Spectrummodel
-Kwetsbaarheidsmodel
-Pathoplastiemodel
-Complicatie- of littekenmodel
Wat is het spectrummodel als relatie tussen temperament/persoonlijkheid en psychopathologie?
-Onderliggende dimensie van normale processen tot milde, matige en ernstige psychopathologische processen; psychopathologie extreme variant van t/p en gedeelde etiologische factoren
-Sluit aan bij idee van continuïteit tussen typisch en atypisch gedrag
-Ondersteund door vaststelling dat brede psychopathologiedimensies (internaliseren, externaliseren) en persoonlijkheidsdimensie gedeelde genetische basis hebben
-In essentie mediatiehypothese
-Analogie met rGE
-Ruim onderzocht
(afbeelding!)
Wat is het kwetsbaarheidsmodel als relatie tussen temperament/persoonlijkheid en psychopathologie?
-Sommige t/p kenmerken verhogen impact risico, anderen spelen bufferende rol
-Sluit aan bij diathese-stress idee
-Persoonlijkheidskenmerken maken iemand kwetsbaar, maar iets anders moet gebeuren alvorens psychopathologie ontwikkelt
-In essentie moderatiehypothese
-Analogie met GxE
-Ruim onderzocht
(afbeelding!)
Wat is het pathoplastiemodel als relatie tussen temperament/persoonlijkheid en psychopathologie?
T/p beïnvloedt manier waarop psychopathologie tot uiting komt: aanvang, ernst, verloop, respons op behandeling, etc.
(afbeelding!)
Wat is het complicatie- of littekenmodel als relatie tussen temperament/persoonlijkheid en psychopathologie?
Psychopathologie voorspelt veranderingen in t/p, hetzij tijdelijk (complicatie) hetzij blijvend (litteken)
(afbeelding!)
Welk besluit kun je trekken over temperament en persoonlijkheid?
-Individuele verschillen, vroeg observeerbaar en in alle ontwikkelingsfasen relevant
-Dimensionele en typologische benaderingen
-Consensus over beperkt aantal basisdomeinen
-Duidelijke associaties met psychopathologie
-Op verschillende manieren conceptueel te kaderen
