Thema 1: Het Ontwikkelingspsychopathologisch Referentiekader

Question 1

Welke brede focus heeft ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 1

-Zowel typische als atypische ontwikkeling
-Biologische, psychologische en sociaal-contextuele invloeden
-Risicoverhogende en beschermende factoren

Question 2

Op welke manier is ontwikkelingspsychopathologie (noodzakelijkerwijs) interdisciplinair?

Answer 2

-Verschillende wetenschapsgebieden
-Verschillende theorieën binnen elk gebied
-Macroparadigma’s: opgedeeld in microparadigma’s per onderzoeksgebied

Question 3

Hoe ziet de historiek van ontwikkelingspsychopathologie eruit?

Answer 3

-1974: Achenbach: Developmental Psychopathology
-1983: Rutter: Hoofdstuk Developmental Psychopathology in Handbook of Child Psychology
-1984: Cicchetti: special issue Child Development (vader ontwikkelingspsychopathologie)
-1989: Cicchetti: tijdschrift Developmental and Psychopathology
-1990: Lewis & Miller: Handbook of Developmental Psychopathology
-1995: Cicchetti & Cohen: Developmental Psychopathology I en II
-2006: Cicchetti & Cohen: Developmental Psychopathology I, II en III
-2016: Cicchetti & Cohen: Developmental Psychopathology I, II, III, IV

Question 4

Wat waren de verschillende onderdelen in Cicchetti & Cohen’s Developmental Psychopathology?

Answer 4

-I: Theory and method
-II: Developmental neuroscience
-III: Maladaptation and Psychopathology
-IV: Risk, resilience and intervention

Question 5

Wat zijn de basisprincipes van ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 5

-Typische en atypische ontwikkeling
-Continuïteit en discontinuïteit
-Multipele niveaus van analyse

Question 6

Wat zijn typische en atypische ontwikkeling als basisprincipe van ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 6

-In elkaars verlengde: meest psychiatrische problematieken zijn dimensioneel
–>Distress continuum
-Verlopen volgens zelfde principes
-Haaks op gebruik stoorniscategorieën (DSM)

Question 7

Hoe ziet het distress continuum eruit?

Answer 7

Normal adjustment => adjustment disorders => subthreshold to mental disorders => diagnosable mental disorders

Question 8

Op welke manier verlopen typische en atypische ontwikkeling volgens dezelfde principes?

Answer 8

-Kennis typische ontwikkeling nodig om atypische te begrijpen
-Onderzoek naar atypische kennis verhoogt kennis over typische ontwikkeling

Question 9

Op welke manier staat het principe van typische en atypische ontwikkeling haaks op het gebruik van stoorniscategorieën (DSM)?

Answer 9

-Evidentie: meeste psychiatrische stoornissen dimensioneel
-Maar categorieën handiger voor behandeling

Question 10

Wat zijn continuïteit en discontinuïteit als basisprincipe van ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 10

-Soorten continuïteit: mean-level continuïteit en rangordecontinuïteit
-Voorbeeldonderzoek: cohortstudie met meting psychopathologie
-Mate continuïteit verschillend voor subgroepen met verschillende ontwikkelingstrajecten
–>Voorbeeldonderzoek: gedragsproblemen gemeten over tijd

Question 11

Wat is mean-level continuïteit?

Answer 11

-Gemiddeld niveau bepaalde trek of symptoom blijft gelijk over tijd
-In sommige ontwikkelingsfasen normatieve mean-level veranderingen
–>Bv: piek asociaal gedrag in adolescentie

Question 12

Wat is rangordecontinuïteit?

Answer 12

-Individuen behouden over tijd positie in rangorde groep: staat los van eventuele veranderingen in gemiddeld niveau groep
-Kan homotypisch of heterotypisch zijn

Question 13

Wat is homotypische rangordecontinuïteit?

Answer 13

Rangorde en manifestatie blijven gelijk(aardig)
-Bv: faalangstig kind doorheen hele ontwikkeling

Question 14

Wat is heterotypische rangordecontinuïteit?

Answer 14

-Rangorde blijft gelijk, manifestatie verandert
-Wellicht oiv ontwikkelingsprocessen
-Op verschillende niveaus

Question 15

Op welke niveaus kan heterotypische rangordecontinuïteit zich voordoen?

Answer 15

-Enge zin: separatieangst => piekeren
-Bredere zin: angst => depressie
-Zeer brede zin: oppositioneel-opstandige stoornis (ODD) => depressie

Question 16

Wat was het voorbeeldonderzoek met een cohortstudie met meting psychopathologie?

Answer 16

-Meting psychopathologie
–>Internaliseren-vrees (specifieke fobie, sociale fobie)
–>Internaliseren-distress (PTSS, GAS, depressie)
–>Externaliseren (ADHD, ODD, CD)
-Vergelijking 3 modellen
–>Alleen homotypische continuïteit
–>Homotypische continuïteit + heterotypische continuïteit binnen dimensies
–>Homotypische continuïteit + heterotypische continuïteit tussen dimensies
-Resultaten
–>Homotypische continuïteit en heterotypische continuïteit tussen dimensies meest aanneembaar

Question 17

Wat was het onderzoek over de gedragsproblemen gemeten over tijd?

Answer 17

-4 subgroepen
–>Life Course Persistent: continu hoog
–>Low: continu laag
–>Childhood Limited: discontinu, enkel in kindertijd
–>Adolescent Onset: discontinu, vanaf puberteit tot volwassenheid
-Nood aan person-centered perspectief

Question 18

Wat zijn multipele niveaus van analyse als basisprincipe van ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 18

-Ontwikkeling gebeurt in context: heeft verschillende niveaus en niveaus interageren met elkaar op elk moment en over tijd
-Verschillende niveaus

Question 19

Wat zijn de verschillende niveaus van analyse?

Answer 19

-Individu
-Microsysteem
-Mesosysteem
-Exosysteem
-Macrosysteem
-Chronosysteem

Question 20

Wat is het microsysteem van analyse?

Answer 20

Patroon van activiteiten, rollen en interpersoonlijke relaties die ontwikkelende persoon ervaart in bepaalde setting met bepaalde fysieke en materiële kenmerken
-Bv: gezin, klas, vrienden

Question 21

Wat is het mesosysteem van analyse?

Answer 21

Onderlinge relatie tussen 2 of meer settings waarvan ontwikkelende persoon actief deel uitmaakt
-Bv: thuis-school, vrienden-siblings

Question 22

Wat is het exosysteem van analyse?

Answer 22

Settings waaraan ontwikkelende persoon niet actief deelneemt, maar die indirect invloed hebben
-Bv: werkcontext ouders, school van siblings, buurt

Question 23

Wat is het macrosysteem van analyse?

Answer 23

Cultureel-maatschappelijke factoren die vorm en inhoud micro-, meso-, en exosysteem mee bepalen (blauwdruk)
-Bv: schoolklassen in verschillende landen/culturen, relaties thuis-school in arme vs rijke gezinnen

Question 24

Wat is het chronosysteem van analyse?

Answer 24

Veranderingen over tijd

Question 25

Wat zijn de kernconcepten van ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 25

-Risicofactoren
-Bevorderende factoren
-Risicoprocessen
-Kwetsbaarheids- of potentiërende factoren
-Beschermende- of protectieve factoren
-Kwetsbaarheidscontinuüm
-Transactioneel model
-Equinifinaliteit en multifinaliteit

Question 26

Wat zijn risicofactoren?

Answer 26

-Factoren die meer ongunstige ontwikkeling voorspellen
-Risicofactor => (negatieve) ontwikkelingsuitkomst

Question 27

Wat zijn bevorderende factoren?

Answer 27

-Factoren die meer gunstige ontwikkeling voorspellen
-Bevorderende factor => (positieve) ontwikkelingsuitkomst

Question 28

Welke opmerking kun je maken over risico- en bevorderende factoren?

Answer 28

Vaak louter om statistische associatie tussen factor en ontwikkelingsuitkomst
-Uitspraak op groepsniveau
-Geen conclusies over causaliteit mogelijk
-Indien tegelijk gemeten: geen uitspraken over tijdssequens mogelijk

Question 29

Wat zijn risicoprocessen?

Answer 29

-Mechanismen verantwoordelijk voor link tussen bepaalde factoren en ontwikkelingsuitkomsten
-Risicofactor => risicoproces => ontwikkelingsuitkomst
-Bv: moeders depressieve stemming => gebruik discipline door moeder => gedragsproblemen kind

Question 30

Wat zijn kwetsbaarheids- of potentiërende factoren?

Answer 30

-Factoren die link tussen bepaalde risicofactoren en ontwikkelingsuitkomsten versterken
-Kwetsbaarheid binnen individu
-Potentiërende factor in omgeving

Question 31

Wat zijn beschermende- of protectieve factoren?

Answer 31

-Factoren die link tussen bepaalde risicofactoren en ontwikkelingsuitkomsten verzwakken
-Bufferend effect

Question 32

Wat is het voorbeeldonderzoek over kwetsbaarheids- of beschermende factor?

Answer 32

-Fysiek misbruik voorspelt internaliserende problemen
-Vrouw-zijn versterkt link: kwetsbaarheids- of potentiërende factor
-Man-zijn verzwakt link: beschermende- of protectieve factor

Question 33

Wat is het kwetsbaarheidscontinuüm?

Answer 33

-Hoe kwetsbaarder, hoe lager drempel ontwikkeling psychopathologie: weinig stress nodig voor overschrijding drempel
-Hoe weerbaarder, hoe hoger drempel ontwikkeling psychopathologie: meer stress nodig voor overschrijding drempel

Question 34

Wat is het transactioneel model?

Answer 34

-Veelheid aan factoren op verschillende niveaus van analyse binnen individu en in context rol in ontwikkeling
-Voorbeeldonderzoek bij adoptiekinderen over rol van genetische en omgevingsfactoren in predictie van kleine criminaliteit
-Transactionele processen kunnen tot escalatie problemen leiden: negatieve vicieuze spiraal
-Transactionele processen kunnen ontwikkeling in gunstige zin sturen: positieve vicieuze spiraal
-Soms breiden problemen zich uit naar andere domeinen van functioneren: watervaleffect (developmental cascade)

Question 35

Hoe speelt het transactioneel model een rol in ontwikkeling?

Answer 35

-Tussen factoren: dynamische transacties: voorspellen verandering in elkaar doorheen ontwikkeling
-Doorheen processen versterken risicoprocessen elkaar: 1 factor doorgaans weinig impact, maar bij cumulatie risicofactoren stijgt impact snel
–>Multiplicatief, NIET additief

Question 36

Wat was het voorbeeldonderzoek bij adoptiekinderen over de rol van genetische en omgevingsfactoren in predictie van kleine criminaliteit?

Answer 36

-Aanwezigheid crimineel gedrag bij biologische vs adoptievaders als indicator genetisch- vs omgevingsrisico (2x2 design)
-Vergelijking % kleine criminaliteit naargelang 0, 1 of 2 risicofactoren
-Resultaten
–>Biologische ouders zonder crimineel gedrag en omgeving zonder criminele risico-ervaringen: 3% kinderen kleine criminaliteit
–>Biologische ouders zonder crimineel gedrag en omgeving met criminele risico-ervaringen: 6% kinderen kleine criminaliteit
–>Biologische ouders met crimineel gedrag en omgeving zonder criminele risico-ervaringen: 12% kinderen kleine criminaliteit
–>Biologische ouders met crimineel gedrag en omgeving met criminele risico-ervaringen: 40% kinderen kleine criminaliteit
-Conclusie: verschil tussen 2 of 1 risicofactoren niet additief, maar risico multiplicatief versterkt

Question 37

Wat is equifinaliteit en multifinaliteit?

Answer 37

-Veelheid aan invloedfactoren en onderlinge dynamische relaties: verklaart grote interindividuele variatie
-Equifinaliteit: eenzelfde ontwikkelingsuitkomst op verschillende manieren tot stand gekomen mogelijk
-Multifinaliteit: vanuit zelfde beginsituatie verschillende ontwikkelingsuitkomsten mogelijk

Question 38

Wat zijn typische onderzoeksdesigns van ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 38

-Observationeel/correlationeel vs experimenteel design
-Cross-sectioneel vs prospectief vs retrospectief vs versneld longitudinaal/cohortsequentieel

Question 39

Wat zijn kenmerken van observationele- of correlationele designs?

Answer 39

-Onderzoeker grijpt niet in, maar kijkt gewoon
-Geen poging om aard/verloop ontwikkeling te veranderen
-Centraal: monitoren/vaststellen wat gebeurt in leven individuen, hoe ontwikkelen en veranderen over tijd
-Veel onderzoek in ontwikkelingspsychopathologie: observationeel, want niet alles kan zomaar gemanipuleerd worden

Question 40

Wat zijn kenmerken van experimentele designs?

Answer 40

-Onderzoeker voert manipulatie uit
-Deelnemers at random aan condities toegewezen
-Causale interferentie mogelijk, maar risico op beperkte generaliseerbaarheid mogelijk
-Minder gebruikt in ontwikkelingspsychopathologie, want niet alles kan zomaar gemanipuleerd worden

Question 41

Wat zijn kenmerken van cross-sectionele designs?

Answer 41

-Individuen van verschillende leeftijden met elkaar vergelijken: verschillende cohorten op 1 moment
–>Bv: vergelijken cohort A (10j), cohort B (20j) en cohort C (30j)
-Voordelen: op korte tijd info over breed leeftijdsbereid
–>Tijds- en kostenefficiënt
-Nadelen
–>Geen intra-individuele vergelijkingen mogelijk
–>Leeftijdsverschillen niet te onderscheiden van cohortverschillen: cohorteffecten

Question 42

Wat zijn kenmerken van retrospectieve designs?

Answer 42

-Huidige info linken aan info verleden
–>Bv: info van onderzoek cohort A (10j) vergelijken met information on past
-Voordelen
–>Tijds- en kostenefficiënt
–>Focus op onmiddellijk op targetpopulatie: vooral interesse bij zeldzame fenomenen
-Nadelen
–>Inaccuraatheid herinneringen
–>Retrospectieve data ongelijk van kwaliteit/beschikbaarheid of te algemeen
–>Risico op bias in conclusie door te enge focus op probleemgroep

Question 43

Wat zijn kenmerken van prospectieve- of longitudinale designs?

Answer 43

-1 cohort doorheen tijd opvolgen
–>Bv: cohort A op 10j vergelijken met cohort A op 20j vergelijken met cohort A op 30j
-Voordelen
–>Inzicht in algemene patronen over tijd EN intra-individuele verandering
–>Erg bruikbaar voor studie temporele associaties
-Nadelen
–>Duurt lang en kost veel
–>Risico op (selectieve) drop-out
–>Theorieën en methoden kunnen verouderen

Question 44

Wat zijn kenmerken van versneld longitudinale of cohortsequentiële designs?

Answer 44

-Meerdere cohorten doorheen tijd opvolgen
–>Bv: cohort A op verschillende leeftijden vergelijken met cohort B op verschillende leeftijden vergelijken met cohort C op verschillende leeftijden
-Voordelen
–>Zowel cross-sectionele als longitudinale vergelijkingen mogelijk
–>Aanzienlijke besparing in tijd en middelen
–>Cohortverschillen te onderscheiden van leeftijdsverschillen

Question 45

Wat zijn kenmerken van belangrijke statistische variabelen binnen de ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 45

-Belangrijk: oog hebben voor verschillende soorten relaties tussen bestudeerde concepten
-Relaties laten zich beschrijven adhv 3 soorten vragen
–>Is er relatie tussen A en B?
–>Welke mechanismen liggen aan basis van relatie A en B?
–>Welke factoren beïnvloeden richting en/of sterkte relatie A en B?
-Combinatie van mediatie en moderatie mogelijk

Question 46

Welke soorten relaties zijn er mogelijk tussen A en B?

Answer 46

-Oorzaak
-Correlaat

Question 47

Wat zijn kenmerken van een oorzaak-relatie tussen A en B?

Answer 47

-A beïnvloedt B
-Alleen experimentele designs laten uitspraken toe over oorzaak
-Als men A verandert, wijzigt B ook

Question 48

Wat zijn kenmerken van een correlaat-relatie tussen A en B?

Answer 48

-A en B zijn met elkaar geassocieerd
-Typisch voor correlationele designs
-Bij longitudinale designs kan naast associatie ook temporele volgorde nagegaan worden
-Risico- en bevorderende factoren correlaten van ontwikkelingsuitkomsten

Question 49

Welke mechanismen kunnen aan de basis liggen van de relatie tussen A en B?

Answer 49

Mediator
-2 soorten: volledige mediatie en partiële mediatie
-Risicoprocessen: mediatoren van relatie tussen risicofactoren en ontwikkelingsuitkomsten

Question 50

Wat zijn kenmerken van een volledige mediatie?

Answer 50

-Mediator verklaart hele associatie tussen A en B
-Na in rekening brengen mediator, geen directe associatie tussen A en B over

Question 51

Wat zijn kenmerken van een partiële mediatie?

Answer 51

-Mediator verklaart deel associatie tussen A en B
-Na in rekening brengen mediator nog steeds (zwakkere) associatie tussen A en B
-Kan wijzen op rol meerdere mediatoren

Question 52

Welke factoren beïnvloeden de richting of de sterkte van de relatie tussen A en B?

Answer 52

Moderator

Question 53

Wat zijn kenmerken van moderatie?

Answer 53

-Moderator verandert richting/sterkte van relatie tussen A en B
-Kwetsbaarheden, potentiërende- en protectieve factoren zijn moderatoren van relatie tussen risicofactoren en ontwikkelingsuitkomsten

Question 54

Op welke manier is een combinatie van mediatie en moderatie mogelijk?

Answer 54

-Bv: wanneer mediatie alleen significant voor bepaalde groep
-Bv: negatief affect => ruminatie => depressie
–>Individuen met weinig zelfregulatiecapaciteit: sterker verband tussen negatief affect en ruminatie, en op zijn beurt sterker verband met depressie (gemodereerde mediatie)

Question 55

Wat zijn gangbare statistische technieken binnen de ontwikkelingspsychopathologie?

Answer 55

Structural Equation Modeling (SEM)

Question 56

Wat is Structural Equation Modeling (SEM)?

Answer 56

-Evalueert hoe goed geformuleerd theoretisch model overeenkomt met werkelijk vastgestelde relaties tussen set geobserveerde variabelen (goodness-of-fit)
-Bevatten relaties tussen geobserveerde en latente variabelen en relaties tussen latente variabelen onderling
-Steeds vertrekkend vanuit model en dus nooit echt exploratief
-Voorbeeldonderzoek: cross-culturele studie bij adolescenten
-Binnen SEM: aantal specifieke technieken om aspecten van ontwikkeling in kaart te brengen

Question 57

Wat is het cross-culturele voorbeeldonderzoek bij adolescenten met SEM?

Answer 57

-Prospectieve associaties tussen kwaliteit gezinsrelaties en risicogedrag van leeftijdsgenoten enerzijds en emotionele gedragsmatige ontwikkelingsuitkomsten anderzijds
-Voor elke latente variabelen verschillende indicatoren (geobserveerde variabelen)

Question 58

Welke specifieke technieken zijn er binnen SEM om aspecten van ontwikkeling in kaart te brengen?

Answer 58

-Cross-lagged panel modellen
-Univariate groeicurvemodellen
-Multivariate groeicurvemodellen
-Mixture modelling

Question 59

Wat zijn kenmerken van cross-lagged panel modellen binnen SEM?

Answer 59

-Set variabelen op verschillende tijdstippen gemeten
-Geeft inzicht in temporele volgorde en reciproke relaties
-Voorbeeldonderzoek: studie bij 15-jarigen 4 jaar opgevolgd (5 waves)

Question 60

Wat was het voorbeeldonderzoek bij 15-jarigen die 4 jaar opgevolgd werden in 5 waves?

Answer 60

Cross-lagged associaties tussen eenzaamheid en depressieve symptomen, met correctie voor persoonlijkheidskenmerken

Question 61

Wat zijn kenmerken van univariate groeicurvemodellen binnen SEM?

Answer 61

-Variabele op verschillende tijdstippen op zelfde manier gemeten
-Ontwikkeling over tijd beschreven adhv groeicomponenten
–>Intercept: beginniveau
–>Slope: hellingsgraad
-In studie met meerdere individuen kan men gemiddelde en variabiliteit intercept en slope berekenen
-Zeer geschikt voor nagaan intra-individuele veandering over tijd
-Associatie tussen groeicomponenten geeft inzicht in groeidynamiek
-Maar: groei kan ook niet-lineair zijn

Question 62

Wat zijn kenmerken van multivariate groeicurvemodellen binnen SEM?

Answer 62

-Ontwikkelingstrajcet 2 verschillende fenomenen onderzoeken
-Nagaan co-development
–>Associaties tussen intercepten
–>Associaties tussen slopes
–>Associaties tussen intercept van ene en slope van andere
-Voorbeeldonderzoek: studie bij 12-13-jarigen met 5 meetmomenten, telkens na interval van 4 maanden, met focus op alcoholgebruik en depressieve gevoelens
-Maar: groei kan ook niet-lineair zijn

Question 63

Wat was het voorbeeldonderzoek bij 12- tot 13-jarigen over 5 meetmomenten met telkens een interval van 4 maanden, waarbij de focus lag op alcoholgebruik en depressieve gevoelens?

Answer 63

-Rol genetisch polymorfisme in co-development
-Resultaten
–>Associatie tussen intercepten beide variabelen: hoog beginniveau alcoholgebruik samenhang met hoog beginniveau depressie (.14)
–>Associatie tussen slopes beide variabelen: sterke stijging alcoholgebruik samenhang met sterke stijging depressie (.41)
–>Associatie tussen intercept ene en slope andere: hoog beginniveau alcoholgebruik samenhang met daling depressie (-.10)

Question 64

Wat zijn kenmerken van mixture modelling binnen SEM?

Answer 64

-Gebruik van groeicurvemodellen om subgroepen met verschillende ontwikkelingstrajecten te identificeren
-Laat toe zicht te krijgen op aantal verschillende trajecten en percentage van steekproef in elk traject
-Trajecten in verband te brengen met relevante antecedenten en consequenten
-Voorbeeldonderzoek: studie bij adolescentie over marihuanagebruik tussen 15.5 en 17j

Question 65

Wat was het voorbeeldonderzoek bij adolescenten over marihuanagebruik tussen 15.5 en 17 jaar?

Answer 65

-Resulterende trajecten in verband brengen met relevante antecedenten (gemeten op 15.5j) en uitkomstmaten (in jongvolwassenheid)
-Resultaten
–>Elke groep bepaalde proportie, 3 continue en 2 discontinue groepen, ook bepaald in welke variabelen
–>Marihuana- en alcoholgebruik verklaren deel van verschillen tussen groepen