terminologie Flashcards
tenesmus
loze aandrang (bv door tumor die als ontlasting voelt)
prognostische factoren
factoren die wat zeggen over het natuurlijke beloop van de ziekte
predictieve factoren
zeggen wat over het effect van de behandeling
hemoptysis
bloed ophoesten
karnotsky performance scale
staat van de patient, op basis van conditie en co-morbiditeit, bepaald hoe en of de patient wordt behandeld
de sluis
middelen met groot financieel risico of hoge prijs
trombopenie
bloedingsneiging
neutropenie
infectie, door tekort aan neutrofielen
invasie
tumor dringt omringende weefsel binnen, doorbraak door basaalmembraan
metastasering
tumor cel wordt door lichaam getransporteerd en ergens anders wordt een nieuwe tumor gecreëerd
intravasatie
Verplaatsing of binnendringen van cellen in de bloedbaan of lymfe baan
extravasatie
tumorcel treed de bloedbaan of lymfebaan uit
EMT
epitheliale mesenchymal transitie
epidemiologie
bestuderen van voorkomen en verspreiden van ziekte onder de bevolking
OS
absolute overleving
DFS
ziekte vrije overleving
RS
relatieve overleving§
stochastisch
opeenstapeling van mutaties
transitie
vervanging van base door andere
transversie
omkering van base paar
insertie
toevoeging van base
deletie,
verwijdering van base
translocatie
verplaatsing van DNA segment van een chromosoom naar een ander
amplificatie
vermeerderen van DNA segment
numeriek afwijking
meer/minder chromosomen dan normaal
kiembaan mutatie
mutatie die in gezonde cellen van het weefsel zitten
synthetische letaliteit
Als je de manier van repareren door een tumorcel remt dan gaan de cellen dood
cytokenese
deling van het plasma - einde van telefase begin anafase
chemotripsis
chromosoom wordt helemaal uit elkaar gehaald en weer terug in elkaar gezet
gen amplificatie
meerder kopieën van een chromosoom, gen komt meerder keren voor
gen amplificatie
meerder kopieën van een chromosoom, gen komt meerder keren voort
telomeer
DNA repeat aan uiteinde van chromosoom ter bescherming, wordt bij replicatie afgebroken
hayflick limit
signaal van telomeer dat die te kort wordt
kinetochore
Centromeren hebben een kinetochore waaraan de kinetochore microtubuli’s van de centrosomen binden
chronofarmacokinetiek
hoe gedragen medicijnen zich op verschillende tijdstippen van de dag in het lichaam
proliferatie
omhoogkomen van nieuwe cellen die zijn ontstaan uit stamcellen
senescence
cell stopt met delen maar gaat niet dood
caspases
protease die eiwitten afbreken
monoclonale antistoffen
antistoffen die worden geproduceerd door klone plasma cellen, die allemaal van dezelfde B cel komen
missense mutatie
punt mutatie, vervanging van base – werkend eiwit
nonsense mutatie
punt mutatie, vervanging base – niet functioneel eiwit
sensitiviteit
hoeveelheid positief testen bij ziekte
specificiteit
hoeveel negatief testen bij geen ziekte
s-sign
teken op x-thorax dat luchtvrij deel van long laat zien omdat het dicht gedrukt zit door tumor
atelectase
long valt samen omdat er geen lucht meer in komt
NADIR
minste tumor load die is gemeten
excisie
uitgesneden stukje laesie
cytologie
dunne naald, losse cellen
morfologie
grote naald, biopt
basaal membraan
georganiseerde laag van ECM onder de epitheliale cellen en rondom endotheel en glad spier weefsel
adherence junctions
maakt actine bundel in een cel vast aan vergelijkbare in andere cel, door e-cadherines
E-cadherines
gedeelde componenten van desmosomen en junction/belt desmosomen
carcinoom in situ
tumor is gevormd maar nog niet door het basale lamina gebroken
dormansie fase
‘slapende’ tumor cel die vast blijft zitten ergens in het lichaam waar die niet kan vermeerderen
in transit metastase
tumor uitgroei in de lymfebuis
skip metastase
volgt niet de voorspelbaarheid van de lymfebaan vanaf de schildwachtklier
schildwachtklier
eerste klier in het drainage gebied van de tumor (waar de eerste metastase waarschijnlijk zal plaats vinden)
lymfagitis carcinomatosa
diffuse ophoping van carcinoom cellen die voor verstopping zorgen
tumor deposit
tumor die op onlogische plek ligt en geen duidelijke herkomst heeft
dormancy
tumor cel stopt met delen en verblijft in rust staat tot dat die in optimalere situatie komt om weer verder te proliferen
paraneoplastische symptomen
effecten van tumor of hormonale en lichamelijke factoren
metaplasie
reversibele verandering van cel naar ander (gezond) cel type dat niet normaal is voor het weefsel waarin het aanwezig is
hyperplasie
buitengewoon hoge celdeling, dus ophoping van gezonden cellen
dysplasie
abnormale verandering van cel, abnormale ontwikkeling, uiterlijk en organisatie van cellen
drivers (genomische afwijking)
afwijking die voor vorming van tumorcel zorgt
passengers (genomische afwijking)
komen voor in alle cellen en zijn mutaties die geen invloed hebben op de cel of tumor onstaan, verdwijnen ook weer
age related genomic aberrations
mutaties die met de leeftijd komen maar niet voor het ontstaan van een tumor zorgen
tumor suppresor gen
gen dat ontstaan tumor cel blokkeert
genomische instabiliteit
dat er geen controle meer is over hoe compleet en correct het genoom is
operabilitiet
zegt iets over de mens die je de wil opereren, “het omhulsel”
resectabiliteit
zegt iets over de tumor, is de tumor veilig en mogelijk weg te halen
adjuvante behandeling
na behandeling
neoadjuvante behandeling
voorbehandeling
chemoradiatie
radiotherapie met klassieke chemo [oraal of intraveneus]
bio radiatie
radiotherapie met niet-cytotoxische middelen (biologicals) [alleen intraveneus]
concomitant (chemoradiatie)
in pakket, dus tegelijk radiatie en chome
sequentieel (chemoradiatie)
na elkaar, eerst radiatie, daarna chemo
brachytherapie
inwendige radiatie, door inbrengen van radioactieve behandeling
LET (radiatie)
dichtheid van energie afgifte langs het spoor van een ioniserend deeltje
hyperfractioneren
fracties kleiner dan 2Gy – kan je meerdere keren per dag bestralen of is voor de tumor voordelig
hypofractioneren
racties groter dan 2Gy – voor minder vaak bestralen of voordelig voor de tumor
Hypoxie
umor groeit sneller dan de vaatjes, waardoor de zuurstof toevoer niet optimaal is en de tumor gedeeltelijk resistent voor bestraling want de vrijer zuurstofradicalen komen daar niet bij
doordringend vermogen
vermogen van een deeltje om door iets heen te gaan (laag bij alfa,. hoog bij gamma)
ioneserend vermogen
vermogen om schade aan te brengen (laag bij gamma, hoog bij alfa)
radionucliden therapie
inbrengen van radioactieve deeltjes die weefsel van binnen uit bestralen
de surprise question
zal het me verbazen als deze patiënt over een jaar zou overlijden?
Is het antwoord ja; dan moet je sterke palliatieve zorg gaan leveren
ziekte gerichte palliatie
moment van diagnose, en veel mogelijkheden van behandeling en vermindering van ziekte
symptoom gerichte palliatie
nadat ziekte behandeling niet meer mogelijk is, en er voornamelijk aan symptoombestrijding gedaan worden
therapeutische ratio
behandel reactie van tumor
vb. radiogevoelig – grote ratio
GTV
gross tumor volume - tumor die je kan zien/voelen
CTV
clinical target volume - GTV. + marge voor microscopische uitbreiding
PTV
planned target volume - CTV+ marge voor bewegelijkheid
inverse planning
eisen formuleren voor doelgebied en normaal weefsel
Op basis van drempel dosis van weefsel en hoeveelheid van weefsel dat je zou willen bestralen
intensiteitsmodulatie
Uitredende dosis kan je bepalen op basis van afscherming van bundel
stereotactische radiotherapie
- Klein doegebied
- Precisie traling
o Positionering
o Trumor tracken met fiducial tracking - Hoge dosis per fractie
kwadrant wet
dosis omgekeerd evenredig met het kwadraat van de afstand
QALY
jaar waarin je helemaal gezond leeft, en geen behandeling hoeft te ondergaan
Multipotent (cel)
Heeft meer dan een differentiatie lijn
Unipotent (cel)
Heeft maar een differentiatie lijn
Allo-SCT
Stamcel transplantatie met een donor
Auto- SCT
Stamceltransplantatie met eigen cellen
Homing (cel)
Stamcellen vinden hun weg naar niches door chemoattractie (chemokines)
lead time bias
diagnose leidt automatisch tot langere survival ook als er geen voordeel is voor het individu –> als je screent vind je het eerder wat automatisch tot hogere survival leidt
lenght bias
screening detecteert vooral langzaam groeiende tumoren met langere survival
ICER
verschil in kosten / verschil in QALYs (tussen twee behandelingen)
voor kosteneffectiviteit behandeling
1 QALy winst mag max 80,000 euro kosten zijn
discontering
toekomstige kosten en effecten omrekenen naar een actuele waarde