Stanisław Wyspiański Flashcards
Stanisław Wyspiański Chochoły
Widok na Planty krakowskie malował i szkicował
artysta kilkakrotnie. Ten obraz został wykonany
pastelami na papierze o wymiarach 107 x 69 cm.
Twórca przedstawił Planty nocą jako nastrojowy
widok otwierający pole do wyobraźni. Latarnie
świecą złotymi punktami, odsłaniając widok
na chochoły, czyli słomiane otuliny delikatnych
roślin. Wraz z nocą i zimą symbolizują one
czasy zaborów, które – zgodnie z rytmami
natury – muszą przeminąć. Chochole kształty
przypominają sylwetki smutnych tancerzy lub
łyżwiarzy z pochylonymi głowami. W tle sceny
majaczy ledwo widoczny zarys Wawelu. Obraz
malowany w latach 1888–1889 znajduje się
w Muzeum Narodowym w Warszawie
Jednym z najbardziej wszechstronnych artystów Młodej Polski był Stanisław
Wyspiański (1869–1907):
dramatopisarz, reformator teatru, malarz – w tym projektant
witraży i polichromii, autor licznych obrazów sztalugowych i grafik, projektant wnętrz,
scenografii i kostiumów teatralnych. Chociaż żył krótko – zaledwie 38 lat – ze względu
na zawartą w swych dziełach wizyjność bywa uznawany za czwartego wieszcza Polski.
Wyspiański studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie
uczęszczał na wykłady z historii, historii sztuki i literatury. Uczył się także w Szkole
Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem Jana Matejki. Mistrz Matejko swojemu studentowi powierzył udział w wykonaniu projektowanej przez siebie polichromii
w kościele Mariackim. W świątyni tej artysta, wraz z przyjacielem Józefem Mehofferem,
zaprojektował też 36 kwater witraży. Podróż po Europie, rozpoczęta w 1890 roku, przyczyniła się do odkrycia przez artystę nowych tendencji w sztuce. W Paryżu zachwyciły
go malarstwo Paula Gauguina, freski w Panteonie i malarstwo szkoły z Pont-Aven.
Po powrocie włączył się w rozwój życia artystycznego w Krakowie. Był jednym z założycieli
Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, a od 1898 roku – kierownikiem artystycznym
periodyku „Życie”. Równocześnie dużo tworzył.
Stanisław Wyspiański
Autoportret z żoną
Artysta przedstawił siebie wraz z małżonką
na obrazie z 1904 roku namalowanym
w technice pastelu na kartonie
o wymiarach ok. 62 x 48 cm. Pochodząca
z podkrakowskiej wsi kobieta ubrana
jest w ludowy strój krakowski. Kilkoma
śmiałymi ruchami ręki artysta potrafił
uzyskać cechy podobieństwa, a także
charakter postaci. Obraz znajduje się
w Muzeum Narodowym w Krakowie.
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych Wyspiański wykonał
polichromie w kościele Franciszkanów w Krakowie.
Ściany prezbiterium, transeptu
i części nawy głównej pokrył dekoracyjnymi freskami, w których pojawiły się stylizowane
motywy kwiatów, głównie rosnących na polskich polach i w przydomowych ogródkach:
irysów, lilii, maków, nasturcji, bratków, dziewann, niezapominajek, mleczy i słoneczników. Odtwarzał je z prowadzonych przez całe życie szkicowników
i zakomponował w układy pasowe, które rozdzielał elementami geometrycznymi w taki
sposób, aby podkreślić strukturę architektoniczną kościoła. W dekoracje floralne wkomponował przedstawienia: Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
ubranej w strój krakowski, motyw Caritas – miłosierdzia, które uosabiały dwie dziewczynki w uścisku, oraz zbuntowanych aniołów. Czerpanie z kultury ludowej było przejawem
patriotyzmu. Ciemnobłękitne sklepienie pokrył gwiazdkami.
Stanisław Wyspiański Nasturcje
W latach 1895–1896 wykonywał techniką pastelu
projekty polichromii do kościoła Franciszkanów
w Krakowie, które zostały zrealizowane techniką
fresku. Karton na ilustracji ma wymiary
1,50 x 1,40 m. Prezentowane nasturcje są
przykładem stylizowanego motywu kwiatów.
Płaskość plamy barwnej, dekoracyjny kontur
i tło o charakterze geometrycznym wpisują się
w stylistykę secesji. Karton znajduje się
w Muzeum Narodowym w Krakowie
Stanisław Wyspiański, witraże kościele Franciszkanów w Krakowie.
W prezbiterium pojawił się Św. Franciszek – patron kościoła, a po drugiej stronie – Błogosławiona Salomea, a także przedstawienia
żywiołów: ognia i wody. W zachodniej, fasadowej ścianie
kościoła znajduje się najwspanialszy witraż Wyspiańskiego
– przedstawienie Bóg Ojciec – ukazujący Stwórcę wydobywającego świat z chaosu
Stanisław Wyspiański Bóg Ojciec – Stań się,
witraż w kościele Franciszkanów w Krakowie
Witraż powstał w 1904 roku. Dzieło ma wymiary 3,95 x 8,45 m.
Bóg Ojciec został przedstawiony jako siwowłosy starzec
w rozwianych szatach, których forma pogłębia ekspresję.
Inspiracją dla monumentalnej postaci były freski Michała
Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej. Prawa ręka Boga wydaje
się opanowywać żywioły w dolnych częściach kompozycji.
Dominują barwy chłodne: błękity, zielenie i fiolety, ale
pojawiają się też żółcienie oraz akcenty czerwieni. Płynna
linia wywodzi się z secesji, ale potężne wewnętrzne napięcie
łączy się z protoekspresjonizmem.
Stanisław Wyspiański, witraże do katedry
na Wawelu
Z projektów przeznaczonych do krakowskiej katedry zachowały się tylko 4 kartony wykonane w skali 1:1 oraz
wiele szkiców. W sposób ekspresyjny ukazał w nich postacie:
św. Stanisława, Henryka Pobożnego, Kazimierza Wielkiego
i legendarną Wandę. Wszystkie one są świadectwem zainteresowania przeszłością Polski, ukazaną w sposób symboliczny.
Stanisław Wyspiański Kazimierz Wielki
Projekt witrażu do katedry wawelskiej został wykonany ok. 1900 roku
pastelami na kartonie o wymiarach 1,48 x 4,36 m. Artysta przedstawił
króla jako ducha: szkielet z koroną na głowie i z berłem w ręce. Wydaje
się on budzić ze snu śmiertelnego i czuwać nad dziejami narodu.
Bezpośrednią inspiracją do takiego ujęcia były prace konserwatorskie
tumby grobowej króla i sarkofagu. Tumba została otwarta dokładnie
w roku urodzin Wyspiańskiego, a w wydarzeniu tym uczestniczył
nauczyciel artysty, Jan Matejko.
W 1904 roku Wyspiański wykonywał kompleksowe prace dekorujące Dom Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie.
Jednym z elementów wystroju był witraż Apollo.
Na wybór tematu wpłynęła decyzja o połączeniu Towarzystwa Lekarskiego z Towarzystwem Astronomicznym. Apollo – utożsamiany niekiedy ze Słońcem – został ukazany na witrażu jako skrępowany
i przywiązany do liry. Takie ujęcie bywa interpretowane w kontekście dzieła Kopernika, który
„wstrzymał” Słońce i „ruszył” Ziemię. Wokół Apolla przedstawione są inne planety
Wyspiański wykonał wiele znakomitych autoportretów i portretów w technice pastelowej.
Najczęstszymi jego modelami były dzieci, w tym własne, które przedstawiał
w sytuacjach z domowego zacisza. Malował także portrety znajomych, przyjaciół i artystów, w tym aktorów krakowskich teatrów. Na uwagę zasługuje
Podwójny portret Elizy Pareńskiej, krakowskiej mieszczanki, której rodzice w swym salonie
często gościli młodopolskich artystów. W obrazie tym Wyspiański ukazał delikatną zmianę
nastroju modelki wraz z upływem czasu
Stanisław Wyspiański Śpiący Mietek
Obraz został wykonany w 1904 roku w technice
pastelu na papierze o wymiarach 61 x 46 cm.
Trzyletni Mietek, syn artysty, śpi z rozrzuconymi
rączkami. Boczne światło tworzy na pościeli
i ścianie cienie podkreślone błękitnym
kolorem (autonomia barwna światła i cienia).
Płynne linie, płaszczyznowość i kontur
obwodzący wszystkie formy są cechami
secesji. W obrębie twarzy i dłoni jest widoczny
delikatny modelunek światłocieniowy.
W uproszczonej formie występuje on także
na stroju dziecka. Obraz znajduje się w Muzeum
Sztuki w Łodzi – oddział Pałac Herbsta
Wyspiański stworzył też wiele olejnych i pastelowych pejzaży.
Do najsłynniejszych należą
Planty o świcie i Chochoły. Niosą one symboliczne znacznie – zapowiadać
mogą odrodzenie Polski. Chochoł jako narodowy symbol pojawia się również w dramacie
Wesele Wyspiańskiego. Pod koniec życia artysta dotknięty chorobą prawie nie podnosił się
z łóżka. Nadal jednak malował to, co widział przez okno. W jego ówczesnej pracowni powstała
seria Widoków na Kopiec Kościuszki, ujętych w różnym czasie i w różnych warunkach atmosferycznych. W obrazach tych stosował chłodne cienie, które zapożyczył od impresjonistów
cechy twórczości Wyspiańskiego
Malarstwo Wyspiańskiego oscyluje między liryzmem a ekspresją. Łączy cechy charakterystyczne dla niemal wszystkich stylów oraz kierunków popularnych w okresie
Młodej Polski. Dekoracyjność ujęcia, płaszczyznowość, syntetyczna plama barwna
i wyraźny kontur wpisują się w cechy secesji, podobnie jak stosowanie motywów floralnych.
Wymowa niemal wszystkich dzieł, zwłaszcza malarstwa monumentalnego, jest
symboliczna. Witraż Bóg Ojciec – Stań się, a zwłaszcza projekty witraży wawelskich niosą
duży ładunek ekspresji, ale też widać w nich nawiązania do romantyzmu, a koloryt obrazów i ujmowanie podobnych motywów w różnych warunkach atmosferycznych zdradzają
inspiracje impresjonizmem. Mimo różnorakich źródeł inspiracji, Wyspiański stworzył
indywidualny, bardzo charakterystyczny styl.
