architektura Flashcards
Secesja w architekturze polskiej
Wciąż żywa w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku tradycja historyzmu nie zatrzymała przypływu nowych tendencji i poszukiwań. Docierały one przede wszystkim
z Wiednia i z miast niemieckich. Ponieważ artyści austriaccy, jako jedni z pierwszych,
wykształcili nowy styl w architekturze, ziemie polskie znalazły się w orbicie wpływów
tego stylu. Secesja w architekturze miała być nowym, odmiennym stylem, ale podobnie
jak w innych miejscach w Europie, tylko nielicznym gmachom nadano formy całkowicie
ahistoryczne. W większości powstałych w tym czasie budowli elementy konstrukcyjne,
a w tym ceglane mury, niekiedy z dodatkiem kamienia, oraz układ pomieszczeń były
takie same jak w budowlach historycznych, a na dawny układ i strukturę budynku
nakładano secesyjną dekorację. Łączenie cech nowego stylu z tradycyjną strukturą powodowało, że efekt końcowy był kompilacją różnych wpływów. Na przykład
secesyjnie dekorowane kamienice wieńczono attyką.
cechy secesyjnej architektury polskiej
Cechy nowego stylu ujawniły
się zwłaszcza w fasadach budynków. Starano się je kształtować asymetrycznie,
a poprzez wprowadzanie różnej wielkości i kształtu otworów okiennych – uzyskiwano
efekt malowniczości. Stosowanie wykuszów i łagodnie uwypuklonych ryzalitów,
płynnie połączonych z licem ściany, kształtowało falisty charakter fasad. Istotnym
elementem było też urozmaicanie kolorytu budowli poprzez malowanie elementów
dekoracyjnych inną barwą, wprowadzanie detali ze stiuku i ceramicznych okładzin,
wykorzystywanie różnorodnych materiałów i wypełnianie okien witrażami. Budynki
ozdabiano charakterystycznymi dla secesji ornamentami antropomorficznymi,
floralnymi i animalistycznymi. Ornamentyka ujawniła się także w elementach wykończeniowych, np. w balustradach i klamkach.
Franciszek Mączyński, Pałac Sztuki w Krakowie
Najwybitniejszym dokonaniem Mączyńskiego jest Pałac Sztuki, w projektowaniu
którego wzorował się na wstępnych szkicach gmachu Secesji w Wiedniu. Istotne
znaczenie ma secesyjna dekoracja budynku i połączenie jej z cechami architektury
historyzmu: portykiem kolumnowym, pilastrami i boniowaniem. Pałac Sztuki to secesyjny gmach wznoszony
w latach 1898–1901 według projektu Franciszka
Mączyńskiego. W ornamentyce pojawiły się
wpływy secesji wiedeńskiej – motyw liści
laurowych i masek. Fryz, ukazujący los artysty,
projektował Jacek Malczewski. Widoczne są
na nim m.in. sylwetki Pegazów, symbolizujących
natchnienie twórcze. Gmach pełnił – i pełni
do dziś – funkcję galerii sztuki, w której
organizowane są prezentacje polskiej sztuki
współczesnej oraz aukcje dzieł. W dekoracji
pałacu brali udział najwybitniejsi twórcy
krakowscy
Na przełomie XIX i XX wieku powstawały liczne budynki użyteczności publicznej,
przebudowywano też dawniej powstałe.
Wznoszono wille, ale przede wszystkim
w wielu miastach polskich cechy secesji przenikały do architektury kamienic.
Dla przenikania się wpływów secesji istotne znaczenie miała działalność w Małopolsce Franciszka Mączyńskiego
– architekta, ale też konserwatora zabytków – w tym
kościoła Mariackiego w Krakowie. Stworzył on styl, w którym współistniały różne
tendencje. Nie odrzucił historyzmu, ale też stosował motywy dekoracyjne i formy
secesyjne. Inspirował się dziełami wiedeńskich architektów secesyjnych. W jego
dorobku znalazły się budynki użyteczności publicznej, liczne kościoły na terenie
Małopolski i Podhala, a także domy mieszkalne.
Franciszek Mączyński, Tadeusz Stryjeński,
Stary Teatr w Krakowie
Przebudowa dwóch starych kamienic
na teatr dokonała się w latach 1903–1906.
Architekci w konstrukcji wykorzystali nowe w tym czasie technologie, w tym żelbeton.
Stryjeński był pierwszym na ziemiach polskich, który stosował ten materiał.
W asymetrycznej fasadzie budynku wprowadzono secesyjną dekorację z płaską
ornamentyką. Fasada teatru to typowy przykład stosowania
asymetrii w stylu secesyjnym. Zdobiący
ją dekoracyjny fryz, zaprojektowany przez
Józefa Gardeckiego, łączy charakteryzujące
się wężowatą, opływową formą elementy
roślinne z przedstawieniami figuralnymi
– dwoma postaciami mężczyzn i herbem
Krakowa. W zwieńczeniu fasady widoczny
jest też fragment attyki, nawiązującej
do architektury historycznej.
Secesja wywarła istotny wpływ na architekturę Łodzi,
która jako miasto przemysłowe, dzięki bogacącym się fabrykantom w ostatnich dekadach XIX wieku zaczęła przeżywać intensywny rozwój. Wraz ze wzrostem burżuazyjnych fortun powstawało wiele kamienic, których detale architektoniczne, zewnętrzna dekoracja,
a także aranżacja wnętrz miały cechy nowego stylu. W duchu secesji zdobiono
także wille i pałace fabrykantów, domy towarowe, a nawet budynki fabryczne.
W Łodzi działało wówczas wielu znakomitych architektów, a wśród nich Dawid Lande
oraz Gustaw Landau-Gutenteger. Drugi z wymienionych tworzył także w Lublinie
i w Warszawie.
Gustaw Landau-Gutenteger,
willa Leopolda Kindermanna w Łodzi
Willa została zbudowana w 1901 roku.
Bryła budynku jest rozczłonkowana i
asymetryczna. Wejście zdobi portyk wsparty
na dwóch rzeźbionych jabłoniach – stąd
jej druga nazwa. Okna mają różne kształty
i wypełniają je witraże. Niektóre z nich
osłonięte są ozdobnymi kratami. Bogato
zdobione elewacje dekorują drzewa z
listowiem i ozdobnymi korzeniami, motywy
animalistyczne, a także abstrakcyjne. Wnętrza
zdobione są stiukami, które imitują liście kasztanowca, kwiaty róży, jabłoni i maku.
W Warszawie także wznoszono secesyjne budynki.
Większość z nich została zniszczona
podczas powstania warszawskiego, ale niektóre odbudowano. Chociaż Warszawa znajdowała się
w strefie wpływów Rosji – wykazują one cechy secesji wiedeńskiej
Na szczególne zainteresowanie zasługuje kamienica w Alejach Jerozolimskich 47,
zbudowana
przez Ludwika Panczakiewicza. Zwracają uwagę jej zróżnicowane elewacje z wykuszami, kształt
okien, a także bogata dekoracja z motywami roślinnymi, geometrycznymi i maszkaronami.
We wnętrzach zachowały się secesyjne sztukaterie i piece z epoki.
