Hoorcollege 8: Het woonhuis: nieuwbouw, renovatie en afbraak in de Hollandse stad (1580-1800) Flashcards
Wie was Sir William Temple en wat zei hij over de Nederlandse woonhuizen?
Sir William Temple was een diplomaat en essayist. Hij zei dat de inwoners van de republiek veel geld besteedden aan de nieuwbouw van hun woningen.
Dit benadrukt de waarde die men hechtte aan woonhuizen in die tijd.
Wat betekent ‘Bakermat van het gevoel van huiselijkheid’ volgens Rybczynski?
Het gevoel van huiselijkheid komt voort uit de sociale samenstelling van de bevolking en de bourgeoisie.
De middenklasse had de meeste macht en kon hun woning vormgeven.
Wat was de kerngezinstructuur in de context van Nederlandse woonhuizen?
De kerngezin bestond uit man, vrouw, kinderen en eventuele grootouders en op kleine schaal personeel.
Dit weerspiegelt de traditionele gezinsstructuur in die tijd.
Wat gebeurde er met de vraag naar woonhuizen vanaf de zeventiende eeuw?
De vraag naar woonhuizen nam sterk toe en het woningbestand werd verdrievoudigd.
Dit maakte het bouwen van woningen tot een belangrijke bouwopgave.
Wat zijn huiselijke genre taferelen en hoe werden ze weergegeven in de schilderkunst?
Huiselijke genre taferelen werden vaak gezien via een iconologisch perspectief, met objecten die daadwerkelijk in de interieurs voorkwamen.
Dit weerspiegelt het karakter van de woning.
Wat is de typologie van woningen die na de Tweede Wereldoorlog in zwang kwam?
De typologie onderzoekt het type huis en de rol van de bewoner, inclusief materiële aspecten en inrichting.
Dit markeert een verschuiving in kunsthistorisch onderzoek.
Wat zijn de kenmerken van een standaard woningtype?
Een standaard woningtype heeft een lang huis of perceel met een voorkamer, achterkamer en soms een zomerkeuken of achterhuis.
Dit type woning werd vaak gebouwd in rijen met verbonden zijmuren.
Wat is de functie van de voorkamer in een woning?
De voorkamer werd gebruikt voor werk, ontvangst van bezoekers en het tonen van goederen.
Dit was de plek waar handel werd gedreven.
Wat veranderde er in de indeling van woningen door de grote bouwopgaven?
Er vond standaardisatie plaats, waarbij huizen in rijen werden gebouwd met lichte constructies.
Dit was financieel voordeliger.
Wat is de ‘Lagenbenadering’ van Stewart Brand?
De Lagenbenadering beschrijft de gelaagdheid van een woonhuis in zes lagen, van onveranderlijke structuur tot veranderlijke interieur.
Dit biedt inzicht in de dynamiek van woningen.
Wat gebeurde er met de wooncultuur in de jaren ‘70?
De wooncultuur nam de plaats in van kunsthistorisch onderzoek, met de bewoner als uitgangspunt. Daarbij ken men de volgende vragen stellen:
- Hoe ver mag iemand in jouw huis komen
- Welke plekken zijn privé?
- Verschillende plekken om een huis te gebruiken?
Dit omvatte zowel materiële als inrichtingsaspecten.
Wat kenmerkt de woningen van de rijke elite in Amsterdam?
De woningen hebben een klassieke uitstraling van symmetrie en schoonheid, met nadruk op representatie.
Voorbeeld: Herengracht 450.
Wat gebeurde er rond 1670 in Amsterdam met de economische situatie?
Er ontstond een economische recessie door hoge belastingdruk, wat leidde tot afname van werkgelegenheid en immigratie.
Dit had gevolgen voor de uitbreidingen in Amsterdam.
Wat is een bel-etage in de context van Amsterdamse woningen?
Een bel-etage is een iets verhoogde ligging van de bovengrond, met de voordeur aan de linkerkant.
Dit was een kenmerkend aspect van de indeling.
Wat zijn de kenmerken van de beneden- en bovenverdieping in een woning?
De benedenverdieping is ingericht voor ontvangst, de bovenverdieping voor privégebruik.
Dit weerspiegelt de sociale functie van de ruimtes.
Wat gebeurde er met de architectuur in de achttiende eeuw in Leiden?
Er kregen verschillende gebouwen een nieuwe voorgevel met nadruk op de middenpartij en symmetrie.
Dit markeert een verandering in architectonische stijlen.
Wat gebeurde er met de woningbouw voor textielarbeiders?
Er waren plannen voor nieuwe wevershuisjes, maar deze zijn nooit gerealiseerd.
De wevershuizen waren bedoeld voor textielarbeiders die thuis werkten.
Wat is de functie van de tuin volgens Rybczynski?
De tuin is een belangrijk onderdeel voor het tonen van aanzien en het vermaken van gasten.
Dit weerspiegelt de sociale status van de bewoners.
Door de grote bouwopgaven vond een standaardisatie plaats: een standaard huis werd gebouwd in rijen, waarbij de zijmuren met elkaar verbonden waren. De zijmuren droegen het meeste gewicht.
De voor- en achtergevel waren hierdoor vrij. Wat kon nog meer toegevoegd worden?
Dit was ideaal voor ramen. Dit was handig voor de donkere winters.
Rybczynski spreekt ook over het praktische nut: het was financieel voordeliger om zo licht mogelijk te bouwen. Hoe lichter de constructie.
Hoe werd er gezorgd naar schoonheid binnen het Nederlands huishouden?
Door de zelfstandigheid van de vrouw des huizes. Het schrobben van stoepjes leek een algemene bezigheid.
De vraag naar woonhuizen nam sterk toe, het woningbestand werd verdrievoudigd. Het bouwen van woningen zijn dan ook de belangrijkste bouwopgaven. Wat zijn voorbeeld van voorwerpen binnen de huiselijke taferelen?
Te zien in schilderij ‘Binnenhuis met vrouwen bij een linnenkast’, dit is een typisch voorbeeld van een huiselijk genre schilderij.
Linnenkast = belangrijk pronkstuk. Met siervazen er bovenop
Schilderijen zoals ‘Binnenhuis met vrouwen bij een linnenkast’ kan ook vanuit een iconologisch perspectief worden gezien. Hoe kun je dat zien?
Dit soort schilderijen worden vaak via een iconologisch perspectief gezien. Er wordt door kunsthistorici naar verbanden gezocht.
De schilders maakten gebruik van objecten die daadwerkelijk in de interieurs van woningen voorkwamen. Dat weerspiegelt het karakter van de woning.
Hoe kan het schilderij ‘Interieur met vrouw aan viriginaal’ vanuit een iconologisch perspectief worden gezien?
Door de interieurstukken die in de zeventiende eeuw voorkwamen, zoals een pronkbed.
Hoe ziet de lagenbenadering van Stewart Brand eruit?
Gelaagdheid van een woonhuis te kunnen beschrijven. 6 lagen.
Site: meest onveranderlijke rand - de structuur van straten is nooit veranderd
Stuff: meest veranderd, spullen en interieur worden continu veranderd.
Veel huizen hadden een dubbele functie: winkeliers en bakkers werkten bijvoorbeeld vaak vanuit huis. Tot de 19e eeuw werd veel thuis gewerkt. Hoe ging dat in z’n werk? Geef een korte uitleg:
In de voorkamer werd het werk verricht: een koopman kon daar bijvoorbeeld zijn werk tonen of bezoekers ontvangen.
De achterkamer ging zich steeds verder ontwikkelen; een haard waar werd gekookt. Het was de enige plek die verwarmd werd.
Je wilde daar het liefste zijn. Hier werd ook vaak geslapen in bed stenen, een plek in de muur.
In welke kamer stond een linnenkast, het pronkstuk?
In de hangkamer was de plek waar een grote linnenkast stond, maar waar ook vensters te zien zijn.
Hier kon ook een geldkist van de koopman staan: dit stond op een afgesloten plek.
Geef een korte uitleg over de Brouchovenhofje. Wat hadden deze hofjes voor functie?
Het hofje was een manier van liefdadigheid te tonen.
Arme vrouwen kregen in het hofje een woning, maar ook eten. Ze moesten dan wel goed gedrag vertonen.
In het Brouchovenhofje was plek voor 16 vrouwen. De poort is samen vormgegeven met het regentgebouw. Dit zorgt voor een monumentale weergave, met een Hollandsche classicisme, met ionische zuilen.
Herengracht 450 heeft een klassieke uitstraling van symmetrie en schoonheid. Geef een korte uitleg over de uiterlijke kenmerken van Herengracht 450, hoe zagen de kamers er bijvoorbeeld uit?
Indeling:
Voorkamer: dubbel woonhuis met symmetrie. Het was een plek om je gasten te ontvangen en je kunst te tonen. De kunst die iedereen nu kent, hun voornamelijk bij mensen thuis in een private collectie.
Op de tweede verdieping waren ook pronkkamers aanwezig, een rode en een gele kamer
Achterkamer: als eetzaal en privégebruik (bijvoorbeeld slapen) maar ook voor een ruimte voor speciale gasten. Het was een plek voor ontvangst, maar ook om je terug te trekken.
Verwarmd met turf
Rybczynski: De tuin is een belangrijk onderdeel. Dit is ook een belangrijk aspect van het tonen van aanzien en te pronken met je rijkdom. De tuin is dé manier voor sociale uitwisseling en om je gasten te vermaken. Hier waren ook sierhagen te zien.
Schmidt schrijf dat architectuur steeds meer consumptieartikel wordt. Hij schrijft hij dat en waarom?
Architectuur wordt steeds meer een consumptieartikel, schrijft Schmidt. Bewoners hebben hiervoor ook de middelen; de wooncultuur zet zich sterk door: de woning word de plek waar je je gasten uitnodigt, thee drinkt en je huis pronkt. De woning was de plek waar je je deftige bestaan kon opvoeren. Veel verbouwingen.
Welk huis is een voorbeeld van een huis dat tegelijkertijd ook een consumptieartikel is?
Een voorbeeld hiervan is Herengracht 284.
Dit heet het huis van Brienen. Deze familie kocht twee percelen en verbouwde dit.
Het huis van Brienen krijgt een nieuwe voorgevel: de zijmuren worden afgedragen, dit soort voor een modieuzer beeld = een zandstenen gevel met grote ramen, geen kruiskozijnen, maar nieuwe schuifruimte met grote glaspanelen voor meer licht.
Geen fronton meer te zien, maar een kuifstuk
Hoe ziet een woonhuis in tijden van een bel-etage eruit?
De voordeur zit aan de linkerkant.
De bezoeker kwam eerst in een gang, symmetrie was hier de norm. Schijndeur en monumentale weergave om aanzien te tonen. Dit is een kostbare manier van marmer bewerken, om de rijkdom van de bewoners te tonen.
De voorkamer en achterkamer worden kamer en suite - porte brisée
Het huis kan flexibel ingedeeld worden naar het aantal van bewoners die blijven slapen.
De gang in het trappenhuis leidt de bezoekers dieper in het huis, naar de tuin of naar het achterhuis.
Deze kamers deden ook mee aan de architectonische ervaringen. Hier waren ook WC’s.
In het woonhuis zat onderscheid in de boven en benedenverdieping. Hoe zit dat?
De benedenverdieping wordt ingericht voor ontvangst, de bovenverdieping wordt ingericht voor privégebruik.
Wat was het toppunt van representativiteit in een huis?
Het toppunt was de salon, dit had een representatieve functie. Dit zag je bijvoorbeeld door de schilderijen, meubels etc.
Er is veel bouwactiviteit in luxe woongebieden. Maar de economische recessie was eigenlijk volop bezig… hoe werd er dan toch gebouwd?
Huizen worden weer bouwmateriaal = veel afbrekingen in de steden.
Maar, aan de grachten profiteren de eigenaren om hun tuin te kunnen vergroten
Waarom besteedden de inwoners van de Republiek volgens Sir William Temple veel geld aan de nieuwbouw van hun woningen?
Volgens Sir William Temple besteedden de inwoners van de Republiek veel geld aan de nieuwbouw van hun woningen vanwege een streven naar schoonheid en waarschijnlijk ook als uiting van hun nieuwe welvaart en status in de Gouden Eeuw. Dit werd gezien als een algemene boodschap die steeds terugklonk over de Nederlandse wooncultuur.
Welke factoren droegen volgens de aantekeningen bij aan de ontwikkeling van het ‘gevoel van huiselijkheid’ in Nederland in de Gouden Eeuw, zoals beschreven door Rybczynski?
Volgens Rybczynski droegen verschillende factoren bij aan de ontwikkeling van het ‘gevoel van huiselijkheid’ in Nederland:
◦ De sociale samenstelling van de bevolking, gekenmerkt door een sterke bourgeoisie en burgerlijke cultuur.
◦ Het merendeel van de macht lag bij de middenklasse.
◦ De bevolking was rijk genoeg om hun woning vorm te geven naar eigen smaak.
◦ De opkomst van het kerngezin (man, vrouw, kinderen en eventueel grootouders en beperkt personeel).
◦ Het grootste deel van het huishouden werd door de vrouw des huizes gedaan.
Wat was de functie van een grachtenboek in de achttiende eeuw en wat zegt het over de wooncultuur van die tijd?
Een grachtenboek in de achttiende eeuw was een uitgave die alle woonhuisgevels aan de grachten afbeeldde en gezien kan worden als een luxe koffietafelboek.
Het was bedoeld om de variëteit en schoonheid van de woonhuisarchitectuur te tonen, en bewoners konden het boek kopen om te pronken met hun bezit.
Dit suggereert dat architectuur steeds meer een consumptieartikel werd en dat de woning de plek werd om gasten te ontvangen, thee te drinken en het eigen deftige bestaan te etaleren, wat leidde tot vele verbouwingen
