Hoorcollege 6: Van Wittenberg (Duitse Staten) tot Goa (Portugees India) Kunst tijdens de Reformatie en Contrareformatie begin 16e en laat 17e eeuw Flashcards
Wat voor belangrijke gebeurtenis gebeurde er in 1517 in Wittenberg?
Maarten Luther vertrekt naar de slotkapel van de Universiteit van Wittenberg. Luther wil zich afzetten tegen de regels van de katholieke kerk. Hij hamert een boodschap op de slotkapel. Het zijn 95 stellingen.
Deze stellingen waren voornamelijk gericht tegen Johann Tetzel, hij stond bekend om zijn aflaathandel.
Noem een stelling van de 95 stellingen van Maarten Luther:
Toen onze Heer en Meester Jezus Christus zei: “doe boete”, wilde hij dat het gehele leven van zijn gelovigen op aarde een voortdurende boetedoening zou zijn.
Het leven zou dus een boetedoening moeten zijn, geen carnaval of feesten
Wat is een aflaat?
Een papiertje om jezelf “vrij te kopen” van je zonden. Dit kan bijvoorbeeld resulteren in een kortere tijd in het vagevuur. Iedereen die geld had, kocht zo’n aflaat.
Er was daarvoor een katholiek geloof, maar door Luther kwamen daar allerlei opsplitsen van. Hoe heten deze afsplitsingen?
Deze afsplitsingen heten de Reformatie.
Welke kunstenaar verspreidde de ideeën van Maarten Luther door middel van kunst?
Lucas Cranach maakte veel kunst om de ideeën van Luther te verspreiden. Ze werden gesteund door Frederik de Wijze van Saksen-Anhalt.
Luther zet portretten in als verspreiding van zijn ideeën.
Cranach maakt ook belangrijke portretten van hertogen. Ze werden geschilderd als beroemdheden: Hendrik de Vrome en Catharina van Mecklenburg bekeerden zich tot het lutheranisme.
Het favoriete verhaal van Cranach was het verhaal van Adam en Eva. Waarom is dit zo?
Eva neemt een appel van de boom: de eerste zonde die de mens heeft begaan. Dit is populair voor het lutheranisme; boetedoening doen voor je zonden
Cranachs gebruik van drukwerk: een samenwerking met Luther, om het populariseren van de Bijbel in woord en beeld. Noem een aantal voorbeelden:
Onder prentmakers wordt er veelvuldig gebruikgemaakt van spotprenten.
Dit begrip heet een Volvelles: interactieve anti-pauselijke spotprenten. Door middel van vouwen en draaien krijgt de paus een andere vorm: bijvoorbeeld als duivel, geit of nar.
Luther en Cranach zetten kunst in om volgelingen te winnen voor hun nieuwe religie.
Brabant en Vlaanderen waren de twee belangrijke gebieden in de kunst in tijden van Luther.
Waarom zijn juist die gebieden zo belangrijk?
Veel immigranten verhuizen naar Vlaanderen: groei in aantal kerken en kloosters. Deze plekken moeten gevuld worden met kunst
Welk Christelijk thema komt steeds terug in het gebied van De Nederlanden?
Thema’s die steeds terugkomen: Rust op de vlucht naar Egypte. Er is een moment op die reis dat Maria tot bezinning komt met Jezus in een bosrijk gebied.
Er ontstaan samenwerkingen tussen kunstenaars in De Nederlanden. Hoe uit zich dat?
Samenwerkingen tussen kunstenaars: lenen van modellen en werkkrachten om kosten te besparen.
Taakverdeling: de meester schilder schildert de gezichten en de belangrijkste onderdelen. De assistenten doen de rest (bijvoorbeeld het landschap, kleding etc.)
In Antwerpen worden de eerste kunstbeurzen opgericht. Hoe zag dit eruit?
In Antwerpen worden de eerste kunstbeurzen opgericht. De beurzen worden gerund door katholieken. Dit gebeurde in het Onze-LIeve-Vrouwen-Pand, tegenover de kerk.
Daarna werd een andere beurs geopend, dit vindt plaats in de handelsbeurs van Antwerpen. Verkopers ontmoeten elkaar twee keer per dag, ‘s ochtends en ‘s middags.
1566 was een cruciaal jaar. Wat gebeurde er in dat jaar? Frans Hogenberg heeft deze gebeurtenis vreedzaam geschilderd, terwijl de realiteit er anders uit zag. Waarom?
1566 is een cruciaal jaar: de beeldenstorm bereikt Antwerpen. Met geweld wordt op grote schaal kunst vernietigd.
Frans Hogenberg was aanhanger van de reformatie, daarom schilderde hij de beeldenstorm vreedzaam uit.
Wat zijn de ideeën van Johannes Calvijn?
Johannes Calvijn: schrijft dat Gods eer wordt aangetast door een Goddeloze leugen. Hij keurt elke Godsverering af. De aanbidding van God moet privé blijven.
Calvijn was veel genuanceerder:
- kunst is een gave van God aan de mens
- kunst moet een privé aangelegenheid zijn, gebruik daar niet de publieke ruimte voor
In 1585 werd Antwerpen bezet tussen de Spanjaarden.
Door de oorlog is Antwerpen erg arm geworden, en zag het er maar kaal uit.
Toch bloeit Antwerpen weer op, hoe en wanneer gebeurde dit?
Maar in de 17e eeuw bloeit Antwerpen weer op, dit kwam door een 12 jarige bestand tussen Spanje en de Nederlanden. Er was nieuwe geld om kunst aan te schaffen
Wat zijn de regels van het Concilie van Trente?
- Eenvoud en begrijpelijkheid
- Focus op Christus en/of Maria
- Geen naakt
- Kunst met emotie
Peter Paul Rubens wordt in 1608 aangesteld als hofschilder. In het hoorcollege is het schilderij ‘Altaarstuk van het Kolveniersgilde’ besproken. Welke punten zijn er benoemd?
- Aan de buitenzijde: Heilige Christoffel en kluizenaar (staat symbool voor Christus).
- Eenmaal geopend zie je aan de linkerkant Maria, die een bezoek brengt aan Elisabeth.
- In het midden de kruisafneming
- Rechts Simeon en Hanna, ouderen die een ontmoeting hadden met de pasgeboren Jezus en zijn ouders
De leden van de kolveniersgilde wilden hiermee laten zien dat zij Christus “droegen”, maar ook de zorg voor Antwerpen droegen.
Contrareformatorische projecten waren enorm tijdrovend, Rubens maakte er allerlei schetsen voor hij het schilderij echt ging maken.
Wat schrijft Sarah Moran in de literatuur gekozen voor dit hoorcollege?
Sarah Moran schrijft dat de schilderijen een expliciete uitnodiging geven naar een multi-zintuiglijke ervaring.
(De Contrareformatie in Antwerpen zocht naar) explicit engagement with the senses, where sight, smell, touch, taste, and hearing were activated as means of accessing a higher, supra-sensory spiritual experience’
Tijdens het bekijken van schilderijen, gezang hebben gehoord, en geurstokjes.
Waarom is ‘De Kruisdraging’ van Antoon van Dyck is een typisch voorbeeld van een contrareformatorisch schilderij?
- Maria is volledig gekleed
- Emotionele, dramatische voorstelling
- Bijbelse, Christelijke scene
Waarom is ‘De kruisdood’ ook een contrareformatorisch schilderij?
- Bijbelse voorstelling
- Emotionele voorstelling
Waarom koloniseren de Portugezen Goa?
Voor handelswaar.
Hindoetempels worden vernietigd, in plaats daarvan komen kruizen en kerken.
De jezuïetenkerk is een grote inspiratie voor de kerk in Antwerpen.
Als Marcello Mastrill overlijdt, wordt hij gemummificeerd en zijn lichaam is opgebaard in een zilveren kist. Van welke familie was deze kist een kado?
En hoe wordt zijn lichaam rondgedragen?
Deze kist was een kado van de Medici’s.
Het lichaam wordt rondgedragen door de stad, met een begin bij het Sint-Pauluscollege.
Jezuïeten deden veel aan toneel: om de heilige situaties uit te beelden.
