Hoofdstuk V: Bevoegdheid

Question 1

Wat houdt de bevoegdheid van een rechtbank in?

Answer 1

• Artikel 8 = la compétence: het is de toegewezen taak van elk hof: dus de taakverdeling binnen de rechterlijke macht.
• Niet hetzelfde als rechtsmacht = opdracht van de rechterlijke macht in haar geheel. Bevoegdheid is echt het nijzonder aandeel van elk hof of elke rechtbank u singuli.
  
  • Rechtsmacht heel ruim geinterpreteerd, ook oneigenlijke of willige rechtspraak.
  • Criterium: artikel 660, eerste lid ovver de doorverwijzing in geval van onbevoegdheid. Als er een probleem is met de rechtsmacht kan de rechter niet doorverwijzen, enkel uit handen geven. Enkel als er een probleem is met de bevoegdheid of met de dienst (door een dispatcher).
• Ook niet hetzelfde als een verdelingsincident waarbij er een probleem is tussen de secties: dit is dan over de dienst en wordt via artikel 88, §2 opgelost.

Question 2

Wat is de volstrekte bevoegdheid?

Answer 2

• Zie artikel 9: hier moet rechtsmacht gelezen worden als bevoegdheid = aandeel van elke rechter in de rechtsmacht van de rechterlijke macht.
• Op basis van het onderwerp = wat in de ogen van de eiser de grond van de zaak bepaalt: de rechtsregels die zijn inziens op de oorzaak van de vordering moeten worden toegepast.
  
  • Altijd maar meer bijkomende bijzondere bevoegdheden gecreeërd: beter zou zijn om homogene bevoegdheidspakketten te maken.

Question 3

Wat houdt de waarde van de vordering in voor de bevoegdheid?

Answer 3

• Die is van belang voor de algemene bevoegdheid ratione summae van de vrederechter (geschillen tot 2500 euro):
  
  • Kijken naar wat er in de gedinginleidende akte wordt geëist, met uitsluiting van de gerechtelijke interest en alle gerechtskosten, alsook de dwangsommen: artikel 557 of de waarde van de schuldvordering (art. 559) om forumshopping te vermijden.
• Wanneer de waarde niet bepaald kan worden: artikel 592 dan krijgt de eiser de keuze, maar de rechter kan een marginale controle uitoefenen. Als de rechtbank kennelijk onbevoegd is ratione summae verwijzen zij de zaak naar hun bevoegde collega = vereenvoudigde bevoegdheidsgeschillenprocedure: deze beslissing is appellabel (art. 619).
• De waarde van de vordering wordt gebruikt voor de vraag of een vonnis appellabel is, dit is volgens dezelfde berekeningswijze.

Question 4

Wat houdt de spoedeisendheid in?

Answer 4

• Dit is voor de bevoegdheid van de rechtbankvoorzitters in kort geding: die kunnen bij voorraad uitspraak doen in gevallen die zij spoedeisend achtten: art. 584.
• Cassatie: spoedeisendheid = “Wanneer een onmiddellijk beslissing wenselijk is om schade van een bepaalde omvang dan wel ernstige ongemakken te voorkomen.
  
  • Zo krijgt de eiser toegang tot een bijzondere snelrechtprocedure en kan hij de file voorbijsteken.
• Maar spoedeisendheid heeft in principe niets te maken met de bevoegdheid, maar met de toegang tot de rechter = ontvankelijkheid = als er geen spoedeisendheid is mag je niet naar de kortgeding rechter dus een probleem van ontvankelijkheid. Het kan ook niet herverdeeld worden bij gebrek aan urgentie: hij zal opnieuw moeten beginnen. De vordering zal gewoon worden afgewezen: geen verdelingsincident of bevoegheidsgeschillenprocedure.

Question 5

Wat wordt bedoeld met de hoedanigheid van partijen in artikel 9?

Answer 5

• Dit is niet hetzelfde als hoedanigheid in artikel 17, maar hier wordt de hoedanigheid van de onderneming bedoeld –> Dit is dus voor de algemene bevoegdheid van de rechtbank van koophandel: art. 573.

Question 6

Wat is het referentiepunt voor de bevoegdheid?

Answer 6

• De bevoegdheid van de rechter moet beoordeeld worden op het ogenblik dat hij wordt aangesproken : gedinginleidende akte.
  
  • Uitzondering: hoedanigheid van onderneming is op het moment dat de handeling wordt verricht in het kader van het economisch doel.
  • Uitzondering: spoedeisendheid moet er nog zijn op het moment dat de rechter in kort geding, en de appelrechter nog een maatregel bij voorraad zou treffen = maar dit is in feite een ontvankelijkheidskwestie, geen probleem van de bevoegdheid.
• Als het een vreemde munt is = de laatste wisselkoers voor de gedinginleiding: art. 562.
• Eenmaal een instantie bevoegd is blijft zij bevoegd, ook al wijzigt haar bevoegdheid in de loop van het geding: gevolg van artikel 3.
• Hof van Cassatie: “het onderwerp van het geschil, zoals dat door de eiser is omschreven”: de rechter moet dus de informatie gebruiken die de eiser in zijn gedinginleidende akte verstrekt, zonder de juistheid daarvan prejudicieel te onderzoeken:
  
  • Juistheid kan belang hebben voor de grond van de zaak, maar de rechter mag nog niet ten gronde beoordelen voor de bevoegdheid.
  • Artikel 660: rechter is verbonden als een zaak naar hem wordt verwezen, maar hij kan zelf nog over de grond van de zaak oordelen.
• Hierdoor kan er aan forum shopping worden gedaan.

Question 7

Is de materiële bevoegdheid van openbare orde?

Answer 7

• Ja en dus heel veel gevolgen:
  
  • Geen andersluidende overeenkomsten.
  • Ambtshalve inroepen door de rechter: ook voor de rechtsmacht.
• De bevoegdheid van arbiters is van contractuele aard, raakt de openbare orde niet en moet niet ambtshalve worden optgeworpen: art. 568, derde lid.
• Uitzondering: de voorwaardelijke volheid van bevoegdheid van de rechtbank van eerste aanleg:
  
  • Als de verweerder geen bezwaar heeft kunnen de niet-exclusieve bevoegdheden van de “uitzonderingsgerechten”, dus vrede, politie, koophandel en arbeids door de rechtbank van eerste aanleg worden berecht. Dit is dwingend recht, maar geen openbare orde.
• Belangrijk onderscheid tussen exclusieve en niet-exclusieve bevoeghdeid van de rechters: die exclusieve bevoegdheden van bepaalde rechtbanken mogen niet door de rechtbank van 1ste aanleg worden berecht.

Question 8

Hoe zit het met de algemene bevoegdheid van de politierechter?

Answer 8

• Artikel 601bis: hier werd een exclusief-burgerlijke bevoegdheid toegekend voor de vorderingen tot vergoeding van schade ontstaan uit een verkeersongeval.
• Dit is voor het ontlasten van de hoven van beroep en moet dus ruim worden geïnterpreteerd.
  
  • “Elke vordering die verband houdt met de vergoeding van schade ontstaan uit een verkeersongeval”. Dit kan ook op een niet-openbaar terrein.
  • Veel nadruk ook of het “toegankelijk is voor het publiek”
• Dit is een exclusieve bevoegdheid en rechtbank van 1ste aanleg komt er niet tussen in eerste aanleg.
• Het wordt heel ruim geïnterpreteerd: Voorbeelden
  
  • Dodelijk slachtoffer van een verkeersongeval: kapitaal levensverzekering
  • Voetganger die tegen een betonblok aanwandelde
  • Ongeval van een passagier als hij uit de trein op het perron stapt: verkeersongeval.
  • 2 sneeuwsporters op een skipiste was een verkeersongeval
• Maar het mag niet tot absurde proporties worden gebracht:
  
  • Het moet nog steeds gaan om een verkeersongeval: dus geen opzettelijke aanrijdingen, geen betwistingen over de franchise,…
• Verkeersongevallen in de lucht of op het water zijn uitgesloten: dus enkel (land)wegverkeersongevallen).

Question 9

Wat houdt de algemene bevoegdheid van de rechtbank van 1ste aanleg in?

Answer 9

• Artikel 568: Rechtbank van eerste aanleg heeft de residuaire bevoegdheid.
• Daarnaast ook de voorwaardelijke volheid van bevoegdheid: de Rechtbank van eerste aanleg is parallel bevoegd voor de niet-exclusieve bevoegdheden van de vrederechter, politierechter en arbeidsrechter.
  
  • Tenzij de verweerder zich hiertegen in limine litis tegen verzet.
  • Dit is iets anders dan de onvoorwaardelijke bevoegdheid van de voorzitter van de rechtbank (art. 584, eerste lid).
• De bevoegdheid van het uitzonderingsgerecht raakt de openbare orde voor de rechtbank van eerste aanleg dus die moet ambtshalve opwerpen als een uitzonderingsgerecht exclusief bevoegd is.
• Deze voorwaardelijke volheid van bevoegdheid heeft geen gevolgen voor de taakverdeling binnen de rechtbank.
• Rechtbank van eerste aanleg is ook de appelrechter voor de vrederechter en politierechter.

Question 10

Wat is de algemene bevoegdheid van de rechtbank van koophandel?

Answer 10

• Artikel 573: hier zijn 3 voorwaarden:
  
  1. Beide partijen moeten ondernemingen zijn of tenminste de verweerder. Onderneming = elkeen die op duurzame wijze een economisch doel nastreeft.
  2. Het geschil moet betrekking hebben op een handeling die is verricht in het kader van de verwezenlijking van dat doel.
  3. Het geschil mag niet behoren tot de bijzondere bevoegdheid van andere rechtscolleges.
• Dat enkel de verweerder een koopman, nu onderneming, moet zijn is om de consument een keuze te laten tussen de rechtbank van eerste aanleg en de rechtbank van koophandel: dit is dus een wettelijke prorogatie van bevoegdheid.
• Deze algemene bevoegdheid geldt ongeacht de waarde van het geschil, ook de geschillen tot 2500 euro. Maar over die geschillen doet de rechtbank van koophandel wel uitspraak in enige aanleg.

Question 11

Wat houdt de territoriale bevoegdheid in?

Answer 11

• Artikel 10: elke rechter is bevoegd in een bepaald grondgebied: dus een rechter kan slechts kennis nemen van een rechtsgeschil als het op een of andere wijze aan zijn grondgebied kan worden vastgeknoopt.
• Territoriale bevoegdheid is maar uitzonderlijk van openbare orde, omdat het vooral particulieren belangen beschermt.
• Hof van Cassatie heeft geen rechtsgebied nodig want er is er maar 1.
• Rechtbanken spreken recht over telkens 1 of meerdere gerechtelijke arrondissementen (12). Meestal is het de provinciale gebiedsomschrijving.
• Vredegerechten op het niveau van de gerechtelijke kantons: 187. Voor de politierechtbanken zijn de kantons zodanig samengevoegd dat hun rechtsgebied vaak neerkomt op een volledig arrondissement.

Question 12

Wat is prorogatie van bevoegdheden?

Answer 12

• Prorogatie van materiële en territoriale (art. 634) van bevoegdheid is als een zaak bij verschillende rechters aanhangig, waarbij er dus meerdere rechters over hetzelfde moeten beoordelen. Dit moet vermeden worden want zo kunnen er tegengestelde uitspraken ontstaan.

Question 13

Wat is een tussenvordering?

Answer 13

• Een tussenvordering: art. 13. Er zijn 3 soorten tussenvorderingen:
  
  1. De wijziging = vervanging, uitbreiding, aanvulling door de eiser van zijn hoofvordering
  2. Tegenvordering = wijziging uitgaande van de verweerder: art. 14.
  3. Tussenkomst: artikel 15: hierbij wordt een derde partij in het geding om de belangen van de tussenkomende partijen te beschermen.
• Deze vorderingen sluiten bij de hoofdvordering aan en zijn bijkomende vorderingen dus het accesorium-principe is van toepassing. De tussenvordering gaat in beginsel worden toevertrouwd aan de rechter van de hoofdvordering.
  
  • Hierop ontstaan uitzonderingen door prorogatie, als daarmee zou worden afgeweken van bevoegdheidsregels die te haaks staan op de openbare orde.
  • Bij gebrek aan prorogatie moeten de hoofd en tussenvorderingen afzonderlijk worden ingesteld en berecht, door verschillende rechters als het de openbare orde té hard zou schenden.

Question 14

Wat houdt de prorogatie in van de wijziging van de oorspronkelijke vordering?

Answer 14

• ARtikel 807-808: als het een gemeenschappelijke oorzaak heeft, zijn er geen prorogatieregels nodig. De bevoegdheid ratione summae ordt bepaald door het bedrign in de geindinleidende akte dus latere wijzigingen gaan daar niets aan veranderen.
• Geen gemeenschappelijke oorzaak: de nieuwe vordering is niet ontvankelijk als tussenvordering en is geen bijzaak meer.
  
  • Kan wel via samenhang worden samengevoegd als ze bij dezelfde rechter waren ingestel (art. 856).

Question 15

Hoe wordt een tegenvordering behandeld?

Answer 15

• Artikel 563: Voor een tegenvordering volstaat het dat zij door de verweerder tegen de eiser is ingesteld, ongeacht eventuele verwantschap met de hoofdvordering. Er is ook geen gemeenschappelijke oorzaak nodig.
  
  • Behalve indien zij een exclusieve bevoegdheid uitmaken van een uitzonderingsgerecht neemt de rechtbank van eerste aanleg kennis van alle mogelijke tegenvorderingen.
  • Arbeidsrechtbank, rechtbank van koophandel en vrederechter mogen maar tegen vorderingen behandelen, ongeacht hun bedrag, sowieso onder hun bevoegdheid vallen of dezelfde oorzaak hebben als de hoofdvordering.
• Elke rechter mag een tegenvordering behandelen als die is ingesteld wegens tergend en roekeloos geding.
• De volheid van bevoegdheid van de rechtbank van eerste aanleg op het stuk van tegenvorderingen (art. 563) is hier een onvoorwaardelijke volheid van bevoegdheid en hangt niet meer af van de instemming door de tegenpartij.
• Als de prorogatievoorwaarden niet vervuld zijn, dan zal de tegenvordering met toepassing van de bevoegdheidsgeschillenprocedure verwezen moeten worden. Dan kan de oorspronkelijke hoofdvordering samen worden gevoegd en zo kunnen ze samen worden verwezen.

Question 16

Hoe zit het met de bevoegdheid bij een vordering tot tussenkomst?

Answer 16

• Een vordering tot tussenkomst behoort tot de bevoegdheid van de rechter van de hoofdvordering: art. 564.
• Uitzondering: als de vordering tot tussenkomst als hoofdvordering tot de exclusieve bevoegdheid van een andere rechter zou behoren.
  
  • Maar dit is zeer uitzonderlijk want uit de definitie van art. 15 volgt dat er heel veel kans is dat het om hetzelfde onderwerp gaat als de hoofdvordering, zodat zij sowieso tot de bevoegdheid van dezelfde rechter behoort.

Question 17

Wat is aanhangingheid en samenhang?

Answer 17

• Aanhangingheid of litispendentie is het tweemaal aanhanging zijn van dezelfde vordering (bis in idem) bij verschilende rechters: art. 29. Dit is uitzonderlijk.
• Samenhang komt veel vaker voor: dit zijn dan verschillende vorderingen waarbij er geen parallelle bevoegdheid vereist is. Samenhang is vrij subjectif want ze moeten nauw samenhangen: art. 30. Een loutere mogelijkheid van contradictie volstaat.
• De “overtreffende trap” van samenhang is de onsplitsbaarheid: hier is er niet alleen intellectuele, maar ook materiële onverenigbaarheid van tegenstrijdige beslissingen.
  
  • Dat heeft geen bijkomende bevoegdheidsrechtelijke consequenties, maar wel voor het aanwenden van rechtsmiddelen.

Question 18

Hoe werkt de prorogatie van zaken wegens aanhangigheid?

Answer 18

• De samenvoeging wegens aanhangingheid gebeurt op iniatief van de partijen of ambtshalve door de rechter: art. 565.
• Als de vordering behoort tot de bijzondere bevoegdheid van 1 van de 2 rechters, krijgt die bijzondere voorrang op de algemene. Dit is voor de bijzondere bevoegdheid, want bij exclusief is er maar 1 die voorrang krijgt.
• Als het niet tot een van de bijzondere bevoegdheid behoort: voorrangsregels art. 565.
• Samenhang gaat over dezelfde aanleg, er kan geen sprake zijn van samenhang tussen een vordering in eerste en tweede aanleg, ook al zijn beide zaken bij dezelfde rechter aanhangig.

Question 19

Wat met de bevoegdheid van de rechter om in te gaan op materieelrechrtelijke vragen die bij hem als exceptie worden aangekaart, waarvoor hij niet bevoegd zou zijn als het om een vordering gaat?

Answer 19

• Zwijgt het Gerechtelijk Wetboek over.
• Algemeen: “le juge de l’action est le juge de l’exception”: als de exceptie de keerzijde is van een actio, heeft die hetzelfde onderwerp dus dezelfde rechter.
• Uitzondering: als de exceptie te onderscheiden is van de hoofdvordering. Als de exceptie tot de exclusieve bevoegdheid van een andere rechter behoort, dan moet dit prejudicieel geschil vooraf door zijn natuurlijke rechter worden beslecht en dus verwezen.
  
  • Exceptie is dan een tegenvordering dus art. 563.

Question 20

Wat houdt de exceptie van onbevoegdheid in van de verweerder?

Answer 20

• Gaat uit van de verweerder want als de eiser zich heeft vergist, kan hij afstand doen van de vordering en bij een andere rechtbank dagvaarden.
• Exceptie van onbevoegdheid moet in limine litis worden aangevoerd, tenzij zij de openbare orde raakt (art. 854). Dit is als allereerst verweermiddel.
• De verweerder moet meteen ook zeggen welke rechter wel bevoegd is: art. 855.
  
  • Dit is een uitzondering van art. 630, waarbij de rechter bij verstek zijn territoriale bevoegdheid ambtshalve gaat nakijken. Er kan dan maar echter naar de arrondissementsrechtbank worden verwezen als de rechter effectief twijfelt want er is hier geen contradictoire procedure.

Question 21

Wat zijn de mogelijke reacties van de eiser op de exceptie van onbevoegdheid van de verweerder?

Answer 21

1. Facultatieve verwijzing naar de arrondissementsrechtbank: de eiser is niet veprlicht de verwijzing te vorderen: art. 639. Hij kan zich ook neerleggen bij de exceptie. De arrondissementsrechtbank kan dan nagaan welke rechter bevoegd is en verwijst terug of naar een andere rechter: art. 660.
2. Als de eiser geen verwijzing naar de arrondissementsrechtbank heeft gevorderd, dan doet de rechter zelf uitspraak.
   
   1. De eiser betwist de exceptie: rechter beslist en verklaart zich bevoegd of onbevoegd.
   2. De eiser legt zich neer bij de exceptie en dan zal de rechter zich onbevoegd verklaren.

• Als de rechter zich bevoegd verklaard wordt de exceptie afgewezen. Als hij zich onbevoegd verklaart, wordt de exceptie ingewilligd en moet hij de zaak verwijzen naar zijn bevoegde collega: art. 660, eerste lid.

Question 22

Wanneer moet de rechter ambtshalve een middel aanvoeren over zijn onbevoegdheid?

Answer 22

• Art. 640: Dit is als de verweerder zelf geen ontvankelijke exceptie van onbevoegdheid opwerpt.
• Rechter kan ook maar iets ambtshalve oproerepen als de bevoegdheidsregel de openbare orde raakt:
  
  • Materiële bevoegdheid, behalve voor de rechtbank van 1ste aanleg, de algemene en bijzondere, maar niet-exclusieve bevoegdheden van de uitzonderingsgerechten
  • Territoriale bevoegdheid inzake faillissement, gerechtelijke reorganisatie, belastingen, beslag en tenuitvoerlegging.
• Als aan beide voorwaarden is voldoen, moet de rechter verwijzen naar de arrondissementsrechtbank = verplichte verwijzing naar de arrondissementsrechtbank.
  
  • Een rechter mag zich, in eerste aanleg niet ambtshalve onbevoegd verklaren en moet dus verwijzen.

Question 23

Zijn er rechtsmiddelen tegen beslissingen inzake de bevoegdheid?

Answer 23

• Een beslissing tot verwijzing naar de arrondissementsrechtbank is geen eigenlijk vonnis. Er wordt geen geschil beslecht: de verwijzing gebeurt omdat de eiser het vraagt of omdat de rechter ambtshalve twijfelt aan zijn bevoegdheid.
  
  • Net zoals een maatregel van inwendige aard is een verwijzing naar de arrondissementsrechtbank niet vatbaar voor een rechtsmiddel.
• Het vonnis van de arrondissementsrechtbank is ook niet vatbaar voor een rechtsmiddel: art. 642, enkel door de procureur generaal bij het hof van beroep, met een voorziening bij het Hof van Cassatie. De rechter naar wie de zaak wordt verwezen, is gebonden.
• Maar, als de rechter zelf uitspraak doet over zijn bevoegdheid als de eiser geen verwijzing naar de arrondissementsrechtbank heeft gevorderd: dan wel alle rechtsmiddelen open, behalve als de eiser zich instemde met de exceptie en de zaak heeft verwezen.
  
  • Dan is er een akkoordvonnis en daar staan geen rechtsmiddelen voor open (art. 1043).
• Hoger beroep tegen een bevoegdheisbeslissing van de feitenrechter is maar mogelijk samen met het hoger beroep tegen het eindvonnis, dus enkel tegenlijk. Dit is tegen dilatoire hogere beroepen: art. 1050.

Question 24

Wat houdt de verwijzing naar de bevoegde rechter in?

Answer 24

• De exceptie van onbevoeghdeid is een dilatoire en geen afdoende exceptie. De rechter moet verplicht verwijzen en dus niet zomaar uit handen geven: art. 660, eerste lid. De zaak wordt dan op een eenvoudige wijze aanhanging gemaakt.
  
  • Dit geldt ook voor het Hof van Cassatie: art. 1109/1.
• Dit bindt de rechter naar wie verwezen moet worden, maar dit mag geen weerslag hebben op de grond van de zaak. Hierover mag die rechter immers nog vrij beslissen. Bij die nieuwe rechter mogen er geen nieuwe excepties van bevoegdheid worden aangevoerd.
  
  • Een nieuwe betwisting over de bevoegdheid ratione materiae of loci is uitgesloten. Dit wordt bevestigd door art. 644: hier wel een bevoegdheidsgeschillenprocedure bij verwijzing wegens aanhangingheid of samenhang. Daarbij is de rechter niet gebonden en kan hij verwijzen naar de arrondissementsrechtbank.

Question 25

Hoe zit het met bevoegdheidsincidenten bij de appelrechter?

Answer 25

• Hier kunnen er 2 bevoegdheidsincidenten voorkomen:
  
  1. Over zijn eigen bevoegdheid als appelrechter: hier kan de appelrechter ten onrechte in eerste aanleg worden aangesproken, of bij de verkeerde appelrechter.
  2. De bevoegdheid van de rechter die in eerste aanleg uitspraak heeft gedaan
• Hypothese 1: art. 643. De rechter beslist over de bevoegdheid en gaat verwijzen, want er is geen arrondissementsrechtbank.
• Appelrechter moet zijn beveogdheid ambtshalve onderzoeken als het de openbare orde aangaat dus de materiële bevoegdheid. Dit ongeacht het beschikkingsbeginsel of de relatieve werking van het hoger beroep.
• Hypthese 2: de rechter moet maar de bevoegdheid van de eerste rechter nagaan als zijn eigen bevoegdheid daarvan afhangt. Hij moet dit ook maar onderzoeekn als de appellant ook tegen dat onderdel van het bestreden vonnis beroep aantekent.