Hoofdstuk 4: Voorlopers en Grondleggers van de Sociologie

Question 1

Antropologisch materialisme

Answer 1

De basisgedachte dat de materiele werkelijkheid zowel bron als resultaat van menselijk arbeid is

Question 2

Klasse versie Marx

Answer 2

Valt in principe samen met de ene dan wel de andere positie binnen de maatschappelijke tegenstelling tussen de bezitters en de niet- bezitters van de productiemiddelen

Question 3

Klassentegenstelling (volgens Marx)

Answer 3

In het licht van Marx dialectische zienswijze kent iedere samenleving per definitie haar typerende klassentegenstelling tussen de bezitters en niet-bezitters van de productiemiddelen. Fundamenteel structuur van elke samenleving

Question 4

productiewijze

Answer 4

De concrete manier waarop economische waarde of rijkdom wordt gecreëerd

Question 5

meerwaarde

Answer 5

Het verschil tussen de hoogte van het gemiddeld loon dat een arbeider ontvangt en de economische waarde die hij in de vergoede arbeidstijd creëert

Question 6

Klassenstrijd

Answer 6

De directe confrontatie tussen de bezitters en de niet-bezittende klasse op basis van hun tegengestelde belangen

Question 7

Moderne kapitalisme, visie Marx

Answer 7

Berust op het productief maken van geld door koopwaren te fabriceren en die vervolgens op de markt tegen geld te ruilen

Question 8

commodificatie

Answer 8

De vervanging van autonoom gemaakte dingen of zelf uitgeoefende activiteiten door koopwaren

Question 9

Klassenpolarisatie

Answer 9

Geen Verdwijning van alle nog niet tot de bezittende of niet- bezittende klassen behorende sociale lagen

Question 10

Materialistische maatschappijvisie Marx

Answer 10

De mens is een arbeidend wezen en schept zijn eigen materiele omgeving, zo zegt deze mensvisie

Question 11

Sociale orde, versie Marx

Answer 11

Synoniem is voor zowel klassenorde als klassenconflict. Enerzijds gaat de ongelijke sociaaleconomische machtsrelatie tussen ‘het kapitaal’ en de arbeidsklasse samen met een veelvoud aan vaak geordende arbeidsverhoudingen binnen ondernemingen

Question 12

Sociale feiten

Answer 12

Het eigenlijke studieobject van de sociologie, Durkheim is het hem dus in de eerste plaats te doen om een afstandelijke, op de positieve wetenschappen geënte kennishouding waarbinnen sociale fenomenen als objecten verschijnen (bovenindividueel, voorgegeven en dwingend want gesanctioneerd)

Question 13

Sociologisme

Answer 13

De neiging om alle persoonlijk handelen (weg) te verklaren vanuit het sociale

Question 14

Sociocentrisme

Answer 14

Deze notie verwijst naar het dubbele axioma dat de sociologie, gegeven de ingeburgerde tweedelige tussen individu en maatschappij, het sociale als een zelfstandige realiteit beschouwt en van daaruit richting individu redeneert

Question 15

Sociale solidariteit

Answer 15

Wij-gevoel of gevoelens van onderlinge verbondenheid en saamhorigheid en over sociale cohesie

Question 16

Sociale cohesie

Answer 16

Sociale samenhang

Question 17

Sociale integratie

Answer 17

Het één maken of integreren tot een hogere sociale eenheid van afzonderlijke eenheden

Question 18

Sociale orde, versie Durkheim

Answer 18

Komt neer op het bestaan van sociale solidariteit, cohesie of integratie

Question 19

Collectief of gemeenschappelijk bewustzijn

Answer 19

Dit begrip gebruikt Durkheim voor het geheel van overtuigingen en gevoelens dat gedeeld wordt door de gemiddelde leden van dezelfde samenleving of eenzelfde sociaal verband

Question 20

Mechanische solidariteit

Answer 20

Een sociale cohesie of integratie die quasi automatisch voortvloeit uit de overeenkomst in opvattingen en levenscondities

Question 21

Organische solidariteit

Answer 21

De uitdrukking berust op de nadrukkelijke vergelijking van de individuele afhankelijkheid van het werk van andere gespecialiseerde beroepsoefenaren met het aangewezen zien van iedere orgaan op het functioneren van andere organen vinnen een mensenlichaam

Question 22

Zin-of betekenisvol

Answer 22

Steevast motieven of bedoelingen die maken dat het handelen als zin-of betekenisvol verschijnt, en die ook werken als beweegredenen of oorzaken

Question 23

Actuele begrijpen

Answer 23

Van de algemene of ingeburgerde betekenis van een feitelijke geobserveerde handelingen.

Question 24

Verklarend begrijpen

Answer 24

“Te begrijpen zinsamenhangen, van beweegredenen of intenties die het geobserveerde handelen verklaren

Question 25

Methodologisch individualisme

Answer 25

Bij het bestuderen van het sociale Moeten de Verklaringen op het niveau van individuele, betekenis geladen handelingen worden gevonden

Question 26

Nominalisme

Answer 26

De woorden voor sociale verbanden als ‘de staat’ of voor sociale netwerken als ‘de politiek’ niet meer dan conventioneel gebruikte namenzijn waaraan geen aparte werkelijkheid beantwoordt

Question 27

Actorcentrisme

Answer 27

Ze is geënt op liberale verlichtingsidee dat mensen over zelfbewustzijn en vrije wil beschikken en daarom in de regel vanuit zelfgekozen beweegredenen of intenties handelen

Question 28

Ideaaltype

Answer 28

Selectief postuleren van een eenduidige betekenisgeving (beweegreden, intentie, motivering) en haar uitvergroting tot het basismotief van een handeling

Question 28

Zin-of betekenisadequaat

Answer 28

Het ‘omdat’ in de uitspraak zegt tevens dat er een oorzakelijke relatie bestaat tussen een specifieke motief en zeker waarneembaar gedrag zie p171

Question 29

De interpretatieve of hermeneutische visie

Answer 29

Een sociologische perspectief dat op meerdere punten ingrijpend verschilt van Durkheims benadering

Question 30

Interactionisme (Weber)

Answer 30

Of de interactionistische visie op het sociale, Verbanden en netwerken bestaan uit op andere betrokken individuele handelingen. Zij raken met elkaar verweven volgens een logica van handelingen en tegen-handelingen, actie en reactie (= interactie)

Question 31

Doelrationeel handelen (Weber)

Answer 31

Hét waarmerkt is de weloverwogen of berekenende omgang met middelen in functie van een geïntendeerd doel. Het nuttigste middel krijgt de voorkeur, maar er wordt wel altijd op gekende neveneffecten gelet

Question 32

Waarderationeel handelen

Answer 32

Een actor let dan helemaal niet op voorzienbare nevengevolgen maar ‘gaat ervoor’ omdat het doel zodanig waardevol is dat geen prijs te hoog lijkt. Het doel bezit een absolute waarde

Question 33

Strategisch handelen

Answer 33

p175

Question 34

Affectief handelen

Answer 34

Onder invloed van momentane impulsen en gemoedstoestanden

Question 35

traditioneel handelen

Answer 35

Het ageren uit gewoonten of conform zekere sociale gebruiken

Question 36

Sociale orde, versie Weber

Answer 36

Ontstaat uit de wederzijdse oriëntatie van actoren op de veronderstelde zingeving of motivatie in het handelen van de ander(en): die wordt verwacht, en de verwacht beweegredenen richten mede het eigen sociale handelen en samenhandelen. ‘Verstehen’ niet enkel een sociologische activiteit, het handelingsmotief kan gekend zijn (zie p177-178)

Question 37

Wat is arbeidsverdeling?

Answer 37

Er is geen arbeid zonder arbeidsverdeling.
- Arbeidsverdeling = arbeidsverhoudingen
- Eigendomsrelaties bepalen ook arbeidsverhoudingen

Question 38

Hoe bepalen eigendomsrelaties arbeidsverhoudingen?

Answer 38

• Men eigent direct (inhuren) of indirect (door deel productie monopoliseren)
  arbeid van anderen toe
• Gemachtigd hiertoe, want bezitten de voor arbeid benodigde
  productiemiddelen (grond, machines, …)
• Niet-bezitters afhankelijk van de bezitters; binding wordt relatie van
  onderhorigheid

Question 39

Met wat hangt Duaal/tweepolig klassenbegrip samen?

Answer 39

hangt samen met antropologisch materialisme

-in iedere historische periode individuen die werken, maar ook individuen die niet werken
(en dus volgens Marx geen mensen zijn); bezitters werken weinig/niet

Question 40

Wat zegt marx over de andere klassen?

Answer 40

Marx erkent ook andere sociale lagen (gespecialiseerde ambachtslui, zelfstandigen), maar
ziet de middenklasse in de toekomst verdwijnen

Question 41

“Klassentegenstelling tussen bezitters en niet-bezitters van productiemiddelen”, leg uit

Answer 41

Fundamenteel structuurkenmerk van iedere samenleving
o Afhankelijk van productiewijze: manier waarop economische waarde wordt
gecreëerd:

1. Oude Grieken: spierkracht (burgers vs slaven)
2. Middeleeuwen: spierkracht en land (heren vs lijfeigenen)
3. Vandaag (industriekapitalisme): kapitaalbezittende klasse vs proletariaat

=> klassentegenstelling blijft bestaan, maar kan er anders uitzien

Question 42

“Klassentegenstelling gekarakteriseerd door economische uitbuiting”, leg uit

Answer 42

Binnen kapitalisme neemt exploitatie ook specifieke vorm aan: verschil tussen gemiddeld loon dat arbeider ontvangt en de economische waarde die hij binnen die arbeidsduur creëert (vb. 10 euro uurloon, 15 euro productie per uur: 5 euro meerwaarde voor de kapitalist)

o Meerwaarde = overschot aan economische waarde dat arbeider voortbrengt tov loon
-> exploitatiekarakteristiek in industriekapitalistische samenleving

Question 43

Wat onstaat er door tegengestelde klassenbelangen?

Answer 43

Door dit structureel belangenconflict ontstaat klassenstrijd: directe confrontatie tussen bezittende en niet-bezittende klasse obv tegengestelde belangen

Question 44

Wat is de kapitaalformule?

Answer 44

G -> W -> G’ (geld-waren-geld) = geld leidt tot waren die opnieuw tot geld leiden.

Question 45

Op welke twee manieren gaan kapitaalbezitters voortdurend op zoek naar nieuwe afzetmarkten?

Answer 45

1. Produceren van tot nu toe onbestaande waren
2. Veranderen van al bestaande dingen of activiteiten in koopwaren (productiewijze,…)

Question 46

Marx’ voorspelling:

Answer 46

en crisis zal komen waarbij de arbeiders de druk van het kapitaal niet meer aankunnen en zo het
kapitaal omwerpen => klassenpolarisatie. Nooit gebeurd door arbeidsovereenkomsten als gevolg van arbeidsstrijd.

Question 47

Marx en de eerste 3 basisvragen van de sociologie:

Answer 47

1. Sociale orde: is zowel klassenorde als klassenconflict (diende als inspiratie voor conflictsociologie; die sociale realiteit en
   verandering probeert de verklaren door gevolgen van conflicten)
2. Leven van een individu: sterk bepaald door klassenpositie
3. Maatschappij: polarisatie (verdwijnen) van alle klassen die niet tot 2 klassen behoren (arbeid en kapitaal)

Question 48

Wie was Emile Durkheim?

Answer 48

Frans socioloog => belangrijkste werk “les règles de la méthode sociologique”: geïnspireerd door positivisme van Auguste Comte. Volgens Durkheim moet de socioloog t.o.v sociale verschijnselen een positief-wetenschappelijke houding aannemen

Question 49

Wat was Emile Durkheim zijn fundamentele regel?

Answer 49

=> fundamentele regel daarbij = sociale feiten bestuderen als dingen, sociale fenomenen zijn naar zijn opvatting ook daadwerkelijk dingen die handelen buiten ons om => ze zijn voorgeven en bepalen zo ons handelen.

Question 50

Wat is “Sui generis”?

Answer 50

sociale feiten vormen een eigen realiteit

Question 51

Wat is reïficatie?

Answer 51

een echt bestaan toekennen aan een abstract idee, concept,…

Question 52

Wat is een reïficerende denktrant?

Answer 52

socialefenomenenzijn naar zijn opvatting ook daadwerkelijk dingen die ons handelen van buitenaf vormgeven

o Vb. schulden betalen met munten, tekens gebruikt om handelingen uit te drukken -> wijzen van handelen, denken en voelen buiten het individueel bewustzijn om

Question 53

Wat zijn de drie grote kenmerken van sociale feiten?

Answer 53

1. Bovenindividueel: ze bezitten collectief karakter en worden gedragen door groepen of sociale verbanden.
2. Voorgegeven: er zijn verplichtingen reeds bepaald door recht, gewoonte,… (Bv: taak van broer,…)
3. Dwingend: sancties bij schenden van regels, ze voelen echter niet dwingend omdat we deze eigen hebben gemaakt.

(=> sociale feiten kunnen niet verklaard worden door individuele factoren (biologisch, psychologisch,…), maar door voorafgaande sociale feiten.)

Question 54

Geef voorbeelden van sociale feiten

Answer 54

Voorbeelden van sociale feiten
* Net besproken: sfeer van normen en verwachtingen
* Doorwerken van klassenafkomst in persoonlijke levensstijl
* Zelfdodingsgedrag als gevolg van niet opgenomen zijn in sociale groep *…

-gemeenschappelijk: bovenindividueel, voorgegeven, dwingend

Question 55

Sociale feiten en hun (niet-)empirische basis

Answer 55

Durkheim: sociale feiten niet verklaard door biologische/psychologische factoren
(individueel), maar door voorafgaande sociale feitenèvoornaamste verklaringsregel
* Voor empirische verklaring hebben we betere operationele definitie nodig
èreeds gedefinieerde kenmerken te vatbaar voor interpretatie, niet voldoende houvast
* Antwoord volgens Durkheim: methodische kunstgreep van de statistiek
o Laat ons toe gemiddelden, regelmatigheden en verbanden te vinden, los van individuele variaties of omstandigheden
o Lesuicide:laatadhvstatistiekenziendaterpatroonbestaatinplegenvanzelfmoord en mate waarin men is opgenomen in sociale groep
èdeze positie werkt als voorgegeven, dwingende kracht

Question 56

Wat zijn de bedenkingen bij Durkheim?

Answer 56

Sterk reïficerende en deterministische denktrant; sociale feiten als bovenindividuele, dwingende en voorgegeven krachten

• Niet louter wetenschappelijk; sterke bijkomende assumptie dat sociale (via socialisatie, straffen, …) sterk doorwerkt in individuele levens
• Sociale bindingen houden mensen in een greep, idee van individualiteit is een illusie
• Sociologisme: neiging om alle persoonlijk handelen weg te verklaren vanuit het sociale
• bepaalt sterk Durkheims wereldbeeld (ook politiek en moreel); niet zo wetenschappelijk

+ hoge mate van sociocentrisme in zijn werk

Question 57

Vergelijk Marx en Durkheim

Answer 57

Zowel bij Marx als Durkheim sociocentrisme

Marx: klassenverhouding als onderbouw, ideële wereld als bovenbouw (cultuur etc.) gebaseerd en gestructureerd op deze onderbouw
-> individuele handelen bepaald door klasse waar men zich in bevindt; kapitalist zal uitbuiten, arbeider zal vechten voor rechten

Durkheim brengt dit verder: ideële normen en opvattingen (geloof etc) primaire (dus niet gebaseerd op onderbouw) sociale feiten op zich

Question 58

Sociale uniformiteit:

Answer 58

gedeelde sociale leven zorgt voor gemeenschappelijk bewustzijn (samenhorigheidsgevoel)

Question 59

Wie was Max Weber?

Answer 59

Maakte pas na 40e naam als socioloog, belangrijkste werk “wirtschaft und gesellschaft”. Volgens hem is menselijk handelen meer dan enkel uiterlijk gedrag, en zijn er ook motieven die maken dat handelen als betekenisvol wordt gezien (=beschrijvende/interpretatieve sociologie)

Question 60

Wat deed Weber?

Answer 60

=> Weber onderscheidt actueel begrijpen (algemene betekenis van geobserveerde handeling; “man hakt hout”) en verklarend begrijpen (formuleren van beweegreden voor gedrag; “voor zijn loon”)

Question 61

Weber stelt 2 voorwaarden voor een goed verklarende theorie:

Answer 61

1) Dimensie van begrijpen: verklaring is betekenisadequaat =logisch, bestuderen van handelen zodat we beweegreden vatten.

2) Dimensie van verklaren: verklaring is causaaladequaat = statistische waarschijnlijkheid van samenhang O-G

• => het verklarend begrijpen heeft niet zo zeer het afzonderlijk handelen van individuen op het oog, maar meer de typische sociaal gedeelde motivaties in het onderling vergelijkbaar handelen van individuen.

Question 62

Sociaal handelen (volgens Weber):

Answer 62

handelen van een actor is gericht op handelen van een andere actor.

Question 63

4 basismotiveringen bij sociaal handelen volgens Weber:

Answer 63

1. Doelrationeel handelen: de berekende omgang met middelen in functie van beoogd doel, rekening houdend met mogelijke neveneffecten (=strategisch handelen)
2. Waarderationeel handelen: men “gaat ervoor” zonder rekening te houden met neveneffecten omdat doel zo waardevol is.
3. Affectief handelen: onder invloed van momentane impulsen (zonder nadenken)
4. Traditioneel handelen: handelen uit gewoonte (vaak verweven met affectief handelen= reflexmatig gedrag zonder veel betekenis)