HC4 De grondleggers: Max Weber Flashcards
Max Weber - hoofdvraag
Hoe is rationalisering/ modernisering mogelijk?
Het gaat erom dat de manier van denken over de wereld veranderd is. Hij zet de ideeën van Karl Marx op z’n kop. Hij zegt dat partiële relaties belangrijk, maar de bovenbouw (Zie Marx) vormt de cultuur.
Ideaaltype
Je maakt dus een scherp aangezette weergave van de werkelijkheid (vaak categorisering), wat noodzakelijk is bij verklaringen van (historische) ontwikkelingen. Verder kunnen deze ideaaltypen ook veranderen in de tijd. Onthoud dus goed dat deze typen afwijken van de werkelijkheid en ook niet kan worden gezien als doel.
Interpretatief individualisme
De samenleving is een continue stroom van sociale interacties en sociaal handelen is dus heel belangrijk. Sociaal handelen is een op anderen georiënteerde zingeving. Mensen communiceren met elkaar op symbolische wijze (niet alleen taal, maar ook non-verbale communicatie). Onderzoekers onderzoeken deze symbolische wijze van communicatie. Weber kijkt dus ook naar het gedrag van individuen en probeert dit te begrijpen.
Vier vormen van rationaliseren - Weber
- Traditioneel sociaal handelen
- Affectief sociaal handelen
- Waarde-rationeel sociaal handelen
- Doel-rationeel sociaal handelen
Traditioneel sociaal handelen
Dit handelingen die je doet waar je niet eens over nadenkt. Je verricht deze handelingen dus vanuit traditie. Een voorbeeld hiervan is het wassen van je handen na een toiletbezoek.
Affectief sociaal handelen
Mensen hoeven bij dit gedrag ook niet na te denken, maar voelen een bepaalde affectie met iets. Je wordt verliefd op iemand, geeft drie zoenen bij een begroeting of je wordt boos op iemand in het verkeer omdat diegene je afsnijdt.
Waarde-rationeel sociaal handelen
Mensen nemen beslissingen op basis van een bepaalde waarde. Je doet dus iets omdat je dit belangrijk vindt. Zo hield de kinderarbeid op, omdat men vond dat je kinderen niet moet laten werken. Je gunt deze kinderen hun kindertijd. Vaak zijn dit dingen die je op de lange termijn wil.
Doel-rationeel sociaal handelen
Mensen nemen beslissingen, omdat men een bepaald doel wil halen. Men zoekt dus de snelste manier om zijn/haar doel te bereiken. Als de kosten de baten overstijgen, dan doen ze het niet. Kinderarbeid is een doel rationele keuze, want ze zijn goedkoop en klein.
Momenteel dominante vorm.
Rationalisering op verschillende gebieden
- Techniek en innovatie
- Vooruitgang natuurwetenschappen
- Grotere en open markt
- Formalisering van de staat
- Professionalisering van de kunst
- Techniek en innovatie
Weber had het ook over onttovering (ENG: disenchantment). Dit had ermee te maken dat religie al wat rationeler was ingedeeld dan het vroeger was. Zeker na de verlichting wijst de wetenschap elke vorm van god af. Religie is nog wel belangrijk in de samenleving, maar niet om te verklaren hoe je ingrepen doet in de werkelijkheid. Je ziet dat godsdienst minder centraal komt te staan in het openbare leven en er zijn dus minder gelovigen. Dit is de verwereldlijking van het maatschappelijk leven. De onttovering is de rationalisering van religie.
Grotere en open markten
Weber ziet dat de wereld langzaam rationaliseert, want het economisch doelrationeel denken neemt toe. Adam Smith liet al zien dat één smid in zijn eentje 100 naalden kan
produceren, maar als je dit in een fabriek doet met 10 man kunnen ze er 40.000 maken. Dit is dit efficiënter. Adam Smith keek dus al naar grotere en meer open markten. Het is dus geen onvermijdelijk rechtlijnig proces.
Bureaucratische overheid
De staat zoals wij die nu kennen is ook een best rationaal ingericht orgaan. We hebben ambtenaren die de regels controleren, want er zijn geschreven grondwetten en bundels. In een grote/moderne samenleving is de bureaucratie de meest ideale vorm om mensen in de samenleving met elkaar een project te laten doen. Denk aan een groot kantoor of het Duitse leger.
Secularisering
Verwereldlijking van het maatschappelijk leven
- Godsdienst minder centraal
- Minder kerkgang en gelovigen
- Formalisering van de staat
De bureaucratisering is een betrouwbaar systeem met voorspelbare regels. In het grootste deel van de menselijke geschiedenis was je zonder bureaucratie aangewezen op andere mensen (ons kent ons). Een bureaucratie maakt geen onderscheid tussen personen en iedereen heeft dus een gelijke behandeling. De bureaucratie is een ideaaltype, want op allerlei manieren gaan mensen alsnog sneller of slomer door het systeem.
De moderne samenleving is een rationele sociale organisatie, want:
o Het heeft afzonderlijke sociale instituties
o Het bevat grootschalige organisaties
o Er zijn gespecialiseerde taken
o Persoonlijke discipline
o Er is tijdsbewustzijn
o Technische bekwaamheden (wat kun je i.p.v. wie ben je)
o Er zijn veel onpersoonlijke relaties
- Professionalisering van de kunst
Op allerlei gebieden in de samenleving zie je een groei in het kostenbaten denken. De religie begon met charismatische profeten, toen boeken en later ging men naar de kerk waarbij er dingen georganiseerd zijn. Ook in de muziek is er een verschuiving te zien.
Eerst was muziek pure improvisatie. Later ontstond er het notenschrift en kwam de muziektheorie, zodat we op precies dezelfde manier Mozart kunnen naspelen.
Negatieve gevolgen van rationalisering
Zingevingspolitiek
Vervreemding
Zinsgevingpolitiek
De zingevingspolitiek is een beetje vergelijkbaar met Marx zijn verhaal over vervreemding. De wetenschap geeft niet aan hoe je moet leven en waarom men leeft. Dit is een gemis op het moment dat religie steeds verder uit het publieke domein verdwijnt, want het beantwoorden van levensvragen is eigenlijk een taak van de religie. Doordat er toch behoefte was aan zekerheden kwamen er nieuwe utopieën.
Vervreemding
Weber hamert erop dat we in een zielloze maatschappij terecht zijn gekomen. De beste voorbeelden zijn de typische dingen van een bureaucratie. Het voordeel van deze bureaucratie is dat iedereen gelijk behandeld wordt. Het nadeel daarentegen is dat mensen worden behandeld als bepaald ‘zaken’ en dus niet als individuen. Denk hierbij een callcenter waarbij je je geen persoon voelt als je belt, maar meer een nummer. Deze bureaucratie leidt dus tot vervreemding.
Bedrijfskapitalisme
De georganiseerde productie van goederen in een vrije markt. Deze bedrijven zijn gericht op berekende en stabiele winst, waar een hoop boekhouding bij komt kijken. De winst wordt opnieuw geïnvesteerd in het bedrijf om ervan te groeien.
Oorzaak bedrijfskapitalisme - Weber
Weber ziet het protestantisme niet als de oorzaak van het bedrijfskapitalisme, maar op het moment dat deze twee dingen (groeiende bedrijven en het protestantisme) bij elkaar kwamen was er een wederzijdse versnelling.
Drie punten in vraag waarom bedrijfskapitalisme zich ontwikkelde in het Westen
- Geld
- Bevolkingsgroei
- Vrije markten
Zaken als geld, bevolkingsgroei en vrije markten scheppen kansen. Het gaat erom dat je deze kansen dan ook benut. Overal op de wereld waren technologische ontdekkingen, maar mensen benutten het potentieel van die dingen niet echt. Dit is omdat samenlevingen met meer protestanten meer gebruik maken van beginselen van het bedrijfskapitalisme. De protestantse werkethiek versnelde dus de opkomst van het bedrijfskapitalisme.
Weber ontdekte m.b.v. ideaaltypen dat:
Economische factoren zijn noodzakelijke, maar niet voldoende voorwaarden, voor opkomst het bedrijfskapitalisme.
Ideologie bepaalt het benutten van kansen. De protestantse ideologie droeg bij aan de opkomst van het bedrijfskapitalisme door doel-rationeel handelen te stimuleren (-> Wahlverwandtschaft) “Economische factoren bepalen de mogelijkheden (de rails), maar ideeën zetten de wissels”
Weber, kortom:
Weber ziet vooral in de veranderende cultuur een oorzaak van de opkomst van de moderne Westerse samenleving. Hij wijst hierbij op de toenemende rationaliteit en spreekt over de onttovering, doelrationeel handelen en de bureaucratie. De gevolgen hiervan zijn vervreemding (iron cage) en zingevingsproblemen.