Frávik í efnaskiptum og innkirtlastarfsemi barna

Question 1

Helstu innkirtlavandamál barna

Answer 1

-Sykursýki tegund 1
-Sykursýki tegund 2
-Vanstarfsemi skaldkirtils: 10-20% af krökkum með sykursýki týpu 1 fá líka vanstarfsemi í skjaldkirtilinn
-Smæð vegna skorts á vaxtarhormóni frá heiladingli
Nýrnahettusjúkdómar: Addison sjúkdómur

Question 2

Sykursýki tegund 1

Answer 2

-Tegund 1 – 10% af þeim semg greinast með sykursýki fá tegund 1
-Sjálfsofnæmi– beta frumurnar hætta eða draga úr framleiðslu insúlíns
-Ættgengi sjaldgæf
-Þróast á skömmum tíma
-Insúlín háð
-Lífsógnandi sýrueitrun við greiningu

Question 3

Sykursýki 1 - ættgengi

Answer 3

-Ef þú ert pabbi með sykurýki eru 7-10% að þú getir eignast afkvæmi með sykursýki, ef mamma þá heldur minna
-Ef þú ert eineggja tvíburi eru 30-40% líkur á því að hinn tvíburinn fái sykursýki

Question 4

Sykursýki tegund 2

Answer 4

-Aukning í ungu fólki og börnum
-Oft börn í yfirþyngd
-Minnkuð framleiðsla insúlíns
-Ættgengi töluverð
-Þróast á löngum tíma
-Sýrueitrun (DKA) sjaldgæf

Question 5

Aðrar tegundir sykursýki

Answer 5

-Mody (Maturity onset of the young); eyðilegging á starfsemi briskirtilsfruma, erfðasjúkdómur (örfáar fjölskyldur á íslandi þar sem lalir eru með þetta MODY)
-Sykursýki tengt öðrum sjúkdómum (s.s. briskirtilsbólgu, Downs, Turner) og lyfjagjöfum (sterum)
-Neonatal diabetes, vanstarfsemi í briskirtilsfrumum, oft tímabundin
-Fyrirburar sem fæðast fyrir tímann, þá er stundum briskirtillinn ekki alveg kominn af stað og þurfa oft smá insúlín í smá tíma
-Meðgöngusykursýki

Question 6

Tegund 1/ einkenni

Answer 6

-Þorsti, tíð þvaglát, þyngdartap, þreyta, næturvæta, sveppasýkingar
-Farinn að pissa undir aftur en var löngu hættur að gera það (getur verið merki um sykursýki 1)
-Ef mikill sykur í þvagi getur það orðið klístrað og orðið eins og leðja á gólfinu
-Sveppasýkingar algengar hjá þessum litlu sem greinast og líka hjá unglinggstúlkum vegna sykurmyndunar í slímhúðinni
-Einkenni birtast frekar hratt, 1-2 vikur

Question 7

Greining á sykursýki 1

Answer 7

-Fastandi blóðsykur > 6,7
-Blóðsykursmæling >11,1
-Mæla HbA1c: Langvinnsykurs mæling sé hún hækkandi þá eru merki um það
-Sykurþolspróf, gefið 75 gr. af sykri og blóðsykur mældur e. 2 klst. (sjaldan gert hjá börnum)

Question 8

Tegund 2/einkenni

Answer 8

-Þyngdaraukning, hækkaður blóðþrýstingur, hækkun á blóðfitu,
-þorsti, tíð þvaglát, þreyta (ekki eins áberandi og í sykursýki 1)
-Langvarandi einkenni

Question 9

Sykursýki 2 - Greining

Answer 9

-Fastandi blóðsykur >6,7
-Blóðsykursmæling >11,1
-Mæla HbA1c
-Sykurþolspróf

Question 10

Diabetes Ketoacidosa (DKA)

Answer 10

-er alvarlegasti fylgikvilli tegund 1 sykursýki og lífsógnandi! Við nýgreiningu (30%)

Insúlínskortur→niðurbrot á próteini í vöðvum → fitubruni→ blóð súrnar →Elektrolytatruflun/hypovolaemic shock (blóðsykur > 11 mmol/L, pH<7,3, Bicarbonate<15)
-Ef blóðprufur eru svona þá er yfirvofandi ketoacidosa

Question 11

DKA - einkenni

Answer 11

-Sæt lykt úr vitum (aceton lykt)
-Kviðverkir/ uppköst/þurrkur
-Oföndum (Kussmauls) v. Súrnunar þá er mjög stutt í alvarleg mál – beint á GG
-Meðvitunarskerðing, coma, dauði
-Kviðverkir, uppköst, andþyngsli, hröð öndun
-Skert meðvitund

Question 12

Meðferð við DKA (á BMB eða GG)

Answer 12

-Insúlíndreypi, 0,05-0,1 ein/kg/klst. – gefið hægt, ef blóðsykur fellur hratt, gefin sykurlausn 10%
-Leiðrétta vökva og elektrolyta jafnvægi
-Fylgjast með EKG, blóðsykri, vökvi inn/út, mat á taugaviðbrögðum, elektrolytrum

Question 13

Markmið meðferðar við sykursýki

Answer 13

-Lækka blóðsykur og koma í veg fyrir æða-og taugaskemmdir
-Eðlilegur vöxtur og þroski
-Auka/viðhalda lífsgæðum

Question 14

Tegund 1 - Meðferð

Answer 14

-Insúlínmeðferð
-Blóðsykursvöktun allan daginn, alla daga!
-Kolvetnaáætlun/næring/
-Hreyfing
-Stuðningur; faglegur, samfélagslegur

Question 15

Tegund 2 - meðferð

Answer 15

-Fæðismeðferð
-Lífstílsbreytingar
-Lyf sem hamla sykurmyndun í lifur og hvetja briskirtil til insúlínframleiðslu ef gengur ekki þá insúlínmeðferð
-Insúlínmeðferð
-BÞ og blóðfitu meðhöndlun er mikilvæg
-Stuðningur; faglegur, samfélagslegur
-Á Barnaspítala í meðferð í Heilsuskóla

Question 16

Klínískar leiðbeiningar (ISPAD, NICE, ADA)

Answer 16

-Sama f tegund 1 og 2
-BS 4-7 mmol/l fyrir máltíð
-BS 4-8 mmol/l2 klst eftir máltíð
-BS 4,4-7,8 fyrir svefn
-HbA1c (langtímasykurgildi) < 53 mmol/mol eða 7% (sýnir hversu mikill blóðrauði er bundin sykri)

Question 17

Helstu fylgikvillar sykursýki

Answer 17

-Dánartíðni af völdum blóðsýringar (ketoacidosu) hefur lækkað
-Stóræðasjúkdómar - þykknun á æðaveggjum
-Stíflur í kransæðum (hjartasjúkdómar), heilaæðum (heilablóðsfall eða slag)
-Smáæðasjúkdómar
-Blinda vegna blæðinga í augnbotnum
-Nýrnaskaði, nýrnabilun vegna próteinmigu, algengara í týpu
-Taugaskaðar (sár gróa illa, aflimanir)

Question 18

Stungustaðir

Answer 18

¥ Sprautað er í undirhúð (s.c.):
¥ Kvið
¥ Mjaðmir- stuttvirkt
¥ Upphandleggi- insúlín
¥ Utanverð læri – langvirkt insúlín

Question 19

Gjöf á insúlíni í dælu

Answer 19

-Skoða blóðsykur fyrir allar máltíðir (og 2 tímum eftir máltíð)
-Insúlín gefið 5-15 mínútum fyrir máltíð
-Stimpla þarf inn kolvetnatölu fyrir insúlíninu (bolusnum), og dælan kemur með tillögu að insúlínskammti
-Auðvelt er að leiðrétta blóðsykur sem er > 8 eftir að borðað er
-Auðvelt að gefa insúlín með öllum máltíðum, líka með millibitum eins og ávöxtum, snakki eða brauði

Question 20

Blóðsykurföll

Answer 20

-Blóðsykur lægri en 3,9 mmol/l
-Er óhjákvæmilegar aukaverkanir insúlín meðferðar
-Misjöfn milli einstaklinga og breytileg eftir aldri
-Eru í langflestum tilfellum vel viðráðanleg og ekki talin skaðleg
-Ómeðhöndlað blóðsykurfall getur leitt til meðvitundarskerðingar og krampa
-Blóðsykurföll eru það sem einstaklingar með sykursýki og aðstandendur hræðast mest
-Getur verið hindrun í að stjórna vel blóðsykri
-Of mikið gert úr blóðsykurfalli í fræðslu? Getur orsakað kvíða
-Mjög hefur dregið úr alvarlegum blóðsykurföllum eftir að farið var að nota hálfsjálfvirkar insúlíndælur

Question 21

Væg eða meðalmikil einkenni bs falls

Answer 21

¥ Bls.<3,7
¥ Skjálfti
¥ Hjartsláttur
¥ Sviti
¥ Hungurtilfinning
¥ Fölvi
¥ Óróleiki

Question 22

Svæsin einkenni: Frá miðtaugakerfi við Bs fall

Answer 22

¥ Bls. <2,5
¥ Rökhugsun ábótavant
Ð Þurfum oft bara að koma sykri ofan í fólk
¥ Hegðunarbreytingar
¥ Pirringur
¥ Sljóleiki/rugl
¥ Skert meðvitund
¥ Meðvitundarleysi
¥ Krampar

Question 23

Hvað veldur blóðsykurfalli?

Answer 23

-Hár insúlínskammtur (mistök við insúlíngjöf, breyting á upptöku insúlíns, sprautað í vöðva)
-Lítið borðað eða máltíð sleppt
oGefur insúlín og svo vill barnið ekki borða
-Mikil hreyfing/orkubrennsla
-Veikindi, streita

Question 24

Viðbrögð við blóðsykurfalli

Answer 24

Ef væg eða meðal einkenni, gefa sykur (kolvetni) per os:
-5-20 gr. af þrúgusykri, 2- 6 þrúgusykurstöflur (1 stk. inform þrúgusykur 3 gr.)
-Bíða í 15 mínútur, gefa aftur þrúgusykur ef blóðsykur <3,9

Viðbrögð við svæsnu blóðsykurfalli (meðvitundarleysi, krampar)
-Ekkert um munn, sjúklingi hagrætt, Glugagon gefið i.m. og/eða hringt á neyðarbíl
-0,5 mg. < 12 ára
-1,0 mg. 12 ára og eldri eða 10-30% Glúkósa gefin hægt i.v,

Question 25

Andleg áhrif á börnin og foreldra

Answer 25

-Við greiningu; sorg, depurð, angist, sektarkennd, óöryggi, kvíði og áfallastreituröskun
-Aukin tíðni kvíða og þunglyndis hjá börnum og ungmennum með sykursýki
-Slök blóðsykursstjórnun hefur áhrif á námsgetu og því einnig árangur og brottfall úr skóla
-Fræðsla, stuðningur og ráðgjöf hjúkrunarfræðinga er lykilatriðið í meðferð sykursýki
-Sálfélagslegur stuðningur og ráðgjöf við aðlögunm fjölskyldunnar að langvinnum sjúkdómi og hvatning (motivation) er mikilvægar hjúkrunarmeðferðir

Question 26

Eftirfylgd á göngudeild

Answer 26

-Viðtöl til hjúkrunarfræðinga og lækna reglulega, næringarráðgjöf, sálfræðiaðstoð og félagsráðgjöf eftir þörfum
-Hefur verið sýnt fram að motivational interviewing getur verið mjög hjálplegt í samvinnu við ungt fólk með sykursýki

Question 27

Helstu innkirtlavandamál barna, önnur en sykursýki, þar sem astoð hjúkrunarfræðinga er þörf:

Answer 27

-Vandamál frá heiladingli s.s. smæð vegna skorts á vaxtarhormóni
-Van/ ofstarfsemi í skjaldkirtli
-Nýrnahettusjúkdómar: Nýrnahettuofvöxtur og Addison sjúkdómur
-Offita barna
-Margir þessa sjúkdóma hafa áhrif á vöxt og þroska
-Hafa mismikil áhrif á barnið og fjölskyldu þess, allt frá vægum til lífssógnandi áhrifa

Question 28

Vaxtarhormónaskortur

Answer 28

-Eðlilegur hæðarvöxtur á 1.ári
-C.a 10 mán. dregur úr vexti
-“ungbarnaútlit”, ↑fita, ↓vöðvar

Greining:
-Vaxtarlínurit
-Ýtarleg saga
-Röntgen beinaldur
-Hormónapróf

Question 29

Vaxtarhormónum fyrir börn með:

Answer 29

-Skort á vaxtarhormónum/vaxtarskert
-Turner syndrome
-Prader- Willi
-Nýrnabilun o.fl

Question 30

Vanstarfsemi í skjaldkirtli (hypothyroidism) - Meðfædd

Answer 30

Skjaldkirtillinn seytir skjaldkirtilshormónum (T3 og T4) út í blóðið. Hlutverk þeirra er að stjórna efnaskiptum líkamans

-Kembileit í nýfæddum síðan 1979
-Nýgengi: 1/4000 fæðingar
-Meðferð: ævilöng Thyroxin meðferð

Question 31

Vanstarfsemi í skjaldkirtli (hypothyroidism) - Áunnin

Answer 31

-Einkenni: Oft óljós, þreyta, slen, þyngdaraukning, kulvísi, hægir á vexti, struma
-Greining: vaxtarkúrfa, blóðprufur (FT4, TSH,mótefni)
-Aukin tíðni í Downs, sykursýki og fleiri innkirtlasjúkdómum
-Meðferð: Ævilöng Thyroxin meðferð

Question 32

Nýrnahettusjúkdómar

Answer 32

-Addison sjúkdómur, sykursteraskortur: Sjaldgæfur, skortur á hormóninu Kortisóli en það viðheldur eðlilegum efnaskiptum, veitir viðnám við streitu og hafa bólgueyðandi áhrif. Líkaminn getur ekki brugðist við auknu álagi.

-Meðferð: ævilöng dagleg meðferð sem líkir eftir náttúrulegu ferli blóðstyrks kortisóls,

-Ofskömmtun af Kortisóli veldur Cushing útliti (Fitusöfnun á andliti (moonface) og á bol, rýrir vöðvar á útlimum, blettótt húð/húðslit, hárvöxtur o.fl.)