FLOKKAR DÝRA Flashcards
Læknispróf
Lífheimurinn skiptist í 5 ríki
- Dreifikjörnungar
- Frumuverur
- Sveppir
- Plöntur
- Dýr
Dreifikjörnungar
Bakteríur og fyrnur –> Örverur án kjarna
Frumverur
Einfrumungar með kjarna –> frumdýr og frumuþörungar
Sveppir
Ófrumbjarga lífverur –> sundrendur
Dýr
Fjölfrumungar, ófrumbjarga og hreyfanleg
Flokkunarstig eru eftirfarandi!
Ríki → Dýr
Fylking → Seildýr
Flokkur → Spendýr
Ættbálkur → Rándýr
Ætt → Hundaætt
Ættkvísl → Hundar (canis)
Tegund → Hundur (canis familiaris)
Hvernig skiptist dreifikjörnungar (bakteríur) í flokka (3)
Skiptist eftir súrefnisþörf
1. Loftháðar
2. Loftfirrta
3. Loftóháðar
Loftháðar
Þarfnast súrefni til frumuöndunar
Loftfirrta
Deyja flestar við snertingu súrefnis
- Ljóstillifun og efnatillífun
Loftóháðar
Nýta súrefni ef það er til staðar en komast einnig án þess
Fyrnur
Engin þeirra er sjúkdómsvaldandi og þær finnast bara í extrím aðstæðum, miklari seltu eða ógeðslega miklum hita
Hvað eru margar bakteríur sem valda sjúkdómum
1/1000
Hver er næringarnám bakteríunar? (2)
- Rotlífi
- Sækja fæðuna í dauðar lífverur - Samlíf
- Lifa á eða af öðrum dýrum
t.d. meltingaveginum okkar, snikjulíf, gistilíf
Eru frumverur einu einfrumungar með kjarna?
JÁ
Frumverur skiptast í
- Frumuþörungar
- Frumudýr
Frumuþörungar
- Grænir og frumubjarga
- Líkjast plöntum
Frumudýr
- Ófrumbjarga
- Líkjast dýra hvað varðar lífhætti
Er frumuþörungar einfruma plöntur?
JÁ
Frumuþörungar skiptast í 3
- Augnglennungar
- Gullþörungar
- Skoruþörungar
Augnglennungar
Eru í raun á mörkum dýra og plönturíkis. Sumar geta ljóstillifað og sum ekki
Gullþörungar
Frumuveggur inniheldur kísil
Skoruþörungar
Tvær skorur utan á líkamanum
Margir með þykkan vegg úr beðmi
Geta Gullþörungar og Skoruþörungar valdið sjúkdómum
JÁ
Frumdýr
Eru ÓFRUMBJARGA, “einfruma dýra”
- Þrífast nánast allstaðar þar sem vatn finnst
Frumdýr flokkast í 4
- Svipdýr
- Slímdýr → Ekki föst líkamslögun
- Brádýr → Hreyfa sig með bifhárum
- Gródýr → Engin hreyfifæri, öll sníklar
Dæmi um brádýr
Sundgikkur og klukkudýr
Dæmi um slímdýr
Amoeba proteus
Malaría orsakast af
Frumdýri (gródýri) af ættinni plasmodium
4 tegundar gródýra sýkja menn (malaría)
- P. flaciparum
- P. vivax
- P. ovale
- P. malariae
Lífsferill malaríusýkils…
→ Moskítóflugur bera dýrið á milli manna
- Kynæxlun
- Aðalhýsill
→ Tekur sér bólfestu í rauðkornum manna
- Kynlaus æxlun
- Millihýsill
Sveppir eru..
Heilkjörnungar
- Ýmist einfrumungar eða fjölfrumungar
ÞÆR ERU ALLAR ÓFRUMBJARGA
Sveppir sundra fæðunni…
UTAN LÍKAMA
Meltingarensím sveppa..
EKKI bundin við meltingarveginn
Fjölgun sveppa
Kynlausæxlun eða kynlaus æxlun
→ Gró - myndast í hatti hattsveppa
→ Knappskot
→ Skipting
Plöntur eru..
Frumbjarga og eru fjölfrumu lífverur
Plöntur (5)
- Þörungar
–> Grænn, Brúnn og rauður - Mosar
- Byrkningar
- Berfrævingar
–> Fræin þroskast á yfirborði köngla - Dulfrævingar
–>Frævin þroskast inn í lokaðri frævu
–> Ein- og tvíkímblöðungar
Dulfrævingar skiptast í 2 flokka
- Tvíkímblöðungar
- Einkímblöðungar
Tvíkímblöðungar
- Plöntufóstríð innan fræsins hefur tvö kímblöð
- Laufblöð eru oft breið og netstrengjótt
- Bæði tré- og jurtkenndir
- Lauftré og mörg algeng blóm
Einkímblöðungar
- Plöntufóstrið hefur eitt kímblað
- Laufblöð eru oftast mjó og beinstrengjótt
- Nánast bara jurtkenndir
- Grös, liljur, brönugrös
Dýr þurfa að fá næringuna úr..
Umhverfinu og eru úr mörgum frumum
Dýr eru..
ERU ÓFRUMBJARGA FJÖLFRUMUNGAR
Dýr skiptast í (2)
Hryggdýr og hryggleysingja
Nokkrar fylkingar dýra
- Svampar
- Kambhveljur
- Holdýr
- Hjóldýr
- Flatormar
- Kembingar
- Lindýr
- Liðormar
- Þráðormar
- Liðdýr (liðfætlur)
- Skrápdýr
- Seildýr
Dýrin sem eru með eiginlegt líkamshol..
- Lindýr
- Liðormar
- Liðdýr
- Skrápdýr
- Seildýr
EKKERT líkamshol
- Svampur
- Holdýr
- Flatormar
Svampar
- Lifa flestir í sjó en nokkrir í ferksvatni
- Eru botnfastir
- Mynda ekki sérhæfða vefi
- Hafa kragafrumur sem taka upp fæðuagnir úr umhverfinu
- Svampar hafa INNRI STOÐGRIND og eru svampar flokkaðir eftir gerð hennar
Kambhveljar
Synda um í uppsjónum, aðallega í heitari höfum og hreyfa sig með bifhárum frumum sem mynda 8 raðir á yfirborði þeirra
Margbreytilegar í stærð allt frá nokkrum cm upp í 1,5, að lengd
Hafa límfrumur sem þær veiða bráð sína með
Sumar hafa lífljómun
Holdýr
Flest lifa í sjó en finnast einnig í ferksvatni.
Hafa STINGFRUMUR/BRENNIFRUMUR
Geislótt samhverfa
Holdýr skipast í 2 flokka
- Hveljur:
t.d. MARGLYTTUR - Holsepa
t.d. Armlaga
Hveljur og holsepar eru hjá sumum dýrum skipt?
Hjá sumum dýrum skiptast á hveljur (kynæxlun) og holsepar (kynlaus æxlun)
Dæmi um holdýr?
Holsepi: Armslanga (hydra)
Hjóldýr
Hjóldýr hafa um sig bifhárakrans á höfðinu sem er notaður til hreyfingar og fæðuöflunnar
Flest hjóldýr eru gegnsæ en sum litskrúðug
Geta mörg hver þornað upp og legið í dvala við erfiðar umhverfisaðstæður
Flatormur
Finnast í sjó og ferskvatni
Hafa EKKI líkamshol
Hafa tvíhliða líkamsgerð
SKORTIR sérhæfð öndunarfærakerfi og blóðrásarkerfi
Æxlunarfærakerfið og meltingarkerfið er til staðar
Hvaða 2 flokkar flatorma lifa sníkjulíf í örðum dýrum?
Bandormar og Öðgur
Bandormur - Millihýsill
Aðalhýsill → millihýsill → aðalhýsill
→ Bandormur veikir millihýsil, þannig hann verður slappur, verður auðveld bráð þá á aðalhýsill auðvelt með að borða hann þá er kominn hringrás
Svínabandsormur:
→ Maður er aðalhýsill - lifa í meltingarvegi
→ Svínið millihýsill - mynda þolhjúpa í vefjum
Sullaveikibandormurinn:
→ Maður og kind millihýslar
→ Hundur aðalhýslar - Lifir í görnum
Flatormar - Öðgar
→ Ílöng og egglaga líkamslögun
→ Iðulega nefndar eftir líffæri sem þær sýkja
Dæmi um Öðgar
- Lifraögður
- Blóðöðgur
- Lungnaöðgur
Kembingar
- Síarar þar sem munnur umvafinn bifhærðum ögnum
- Mosadýr sem líkjast holdýrum
- Armfætlur sem líkjast samlokum
- Kambormar sem lifa í rörum
Lindýr:
- Mikill breytileiki innan fylkingarinnar
- Flest í sjó
- Tvíhliða samhverfa
- Líkamshol
- Þrjú kímlög
- SKRÁPTUNGA! (Sniglar)
Lindýr - Höfuðfætlingar
(helstu flokkar)
- Sniglar → Tvíkynja skráptunga
- Smokkfiskar/kolkrabbar → Smokk= 10 armar 2 lengri, 8 styttri. Kol= 8 armar
- Samlokur → Skeldýr, hörpufiskar eru síarar
Likamsgerð lindýra
- Innyflahnúður → innra líffæri
- Fótur
- Möttull
Liðormur
- Líkaminn skiptist í marga liði
- Flestir lifa í sjó
- Mjög mismunandi að stærð - geta verið allt að 4m á lengd
- Hafa líkamshol sem er vökvafyllt og verkir meðal annars sem vökvastoðgrind
Dæmi um liðorma
- Burstaormar
- Ánar
- Blóðsugur
Ánar
→ Hafa fáa bursta á hverjum lið
→ Hafa 5 hjörtu og pínu lítin heila
→ Ánaðmarkurinn flokkast til ána
Blóðsugur
→ Eru iðulega til staðar í ferksvatni
→ Finnast líka í sjó og landi
→ Hafa ekki bursta
→ Eru með sogskálar mynda hirotin, örva blóðstreymi
Þráðormur
Lifa á jarðvegi og eða sjávarbotni
HAFA líkamshol
→ Skynhol
Meltingarvegur opin í báða enda
Eru ekki liðskiptir
Suma þráðorma er hægt að hagnýta
→ Erfðafræði Tilraunir
MJÖG ALGENGIR
Hvað eru sumir þráðormar?
SNÍKLAR
Liðdýr
MJÖG fjölbreyttur hópur
Líkaminn skiptist í marga liði
Hafa liðskipta útlimi
Hafa YTRI STOÐGRIND úr KÍTINI
Kítinið ver dýrið, veitir vöðvafestu og gefur kost á hamskipti
Þráðormur - Njálgur
- Maðurinn er aðalhýsill
- Börn hýsa oftast njálg en fullorðnir
- Sívalir ormar - oddhvassir í báða enda
- Hvítir - um cm langir
Dæmi um liðdýr (4)
- Krabbadýr
- Skordýr
- Áttfætlur
- Fjölfætlur
Liðdýr - Krabbdýr
Langflest lifa í sjó, en finnast einnig í ferksvatni. Örfá lifa á landi
Hafa ytri STOÐGRIND úr KALKI
Gerð þessara dýra er margbreytileg
→ En höfuð flestra krabbadýra hefur 2 augu og 10 fætur
→ 2 pör gegna hlutverki skynfæra
→ 3 pör nýtast við fæðuöflun
Dæmi um krabbdýr (4)
- Rækjur
- Margflær
- Krabbar
- hrúðurkarlar
Liðdýr - Skordýr
Gríðarlegur fjöldi tegunda
→ Fleiri en allra annarra dýra samanlegt
Ytri stoðgrind er léttari en hjá flestum öðrum liðfætlum
Einföld blóðrás
Verpa eggjum
→ Hálfger eða alger myndbreyting
Eru með LOFTÆÐAR sem flytja SÚREFNI
Líkami liðdýra - skiptist í 3
- Höfuð - fálmar, augu og skynfæri
- Frambolur - Hreyfifæri, 6 fætur - vængir geta talið
- Afturbolur - Kynfæri
Liðdýr - Áttfætlur
OFT ruglað saman við skordýr!
Tvískiptur líkami, 8 fætur
Köngulær, sporðdreki og áttfætlumaurar, mítlar
Áttfætlumaurar geta borið með sér sýkla (bakteríur) sem valda sjúkdómum
→ Lyme´s og Rocky Mountain spotted fever
Skrápdýr
Lifa ÖLL í sjó
Hafa innri stoðgrind
→ Ber þyrna
Munurinn er undir miðju dýrinu
ÖLL skrápdýr (enginn önnur dýr) hafa SJÓÆÐAKERFI
→ Nota sjóinn til að dilla sér
Þetta kerfi er einfaldlega æðar sem fylltar eru af sjó
Æðarnar tengjast stilkum og með því að breyta vökvaþrýstingur í æðunum geta dýrin hreyft stilkana eða breytt lögun þeirra
Skrápdýr - Krossfiskar
Flest með 5 arma
Geta haft fleiri arma, allt að 50
Kynæxlun eða kynlausæxlun
Getað losa sig við arma og nýja í staðinn
Skrápdýr - Ígulker
Hnöttótt eða flatvaxin
Án arma
Fimmskiptur líkami
Seildýr
→ Fylking: Chordate
→ 45 þúsundir tegundir
Einkenni:
→ Seil (hryggstrengur) baklægur burðarás:
Hjá mörgum “þróunarlega æðri” dýrum erum seilin aðeins til staðar á fósturskeiði, en eyðist svo
Pípulaga baklægur taugastrengur
Tálknafellingar/kokraufar verður að tálkna hjá hrygglausum seildýrum, fiskum og sumum forskdýrum
Þróast til ýmissa hlutverka hjá landhryggdýrum
Rofa staðsett fyrir aftan endaþarmsop
Einkenni Seildýra:
Þau einkennast af streng (seilinni) sem liggur eftir bakinu á einhverjum tíma æviskeiðs
Hjá mörgum þróunarlega æðri dýrum er seilin aðeins til staðar á fósturskeiði en eyðist svo
EKKI rugla saman við mænu eða hrygg!
Seildýr undirfylkingar:
Hryggleysingjar
Hryggdýr
Hryggleysingjar
Möttuldýr
Tálknmunnur
Hryggdýr
Vankjálkar
Brjóskfiskar
Beinfiskar
→ Geisluggar
→ Holduggar
Froskdýr
Skriðdýr (ásamt fuglum)
Spendýr
Seildýr - Fiskar
Skiptast í 3 flokka..
- Vankjálkar
- Brjóskfiskar
- Beinfiskar
Brjóskfiskar
→ Hákarlar og skötur teljast til brjóskfiska
→ Hafa þróuð skynfæri
Beinfiskar
→ Hafa SUNDMAGA
→ Hjartað er einföld dæla
→ t.d. lax, ýsa, þorskur og urriði
Hver er hryggning fiska
HRYGGING ER YTRI FRJÓVGUN
Seildýr - Froskdýr
Lifa bæði á vatni og landi
Halakartan lifa í vatni
Fullorðin dýr lifa á landi (þó ætíð háð vatni)
Hafa iðulega fjóra útlimi
Flestir anda með lungunum
Hjartað er hólfaskipt - Hægri gátt, vinstri gátt og einn slegill
t.d. Froskar og salamöndrur
Seildýr - Skriðdýr:
Húðin er þurr og vatnsþétt
Eggin frjóvgast í líkama móður, verpa síðan eggjum með skurn
Skriðdýrin voru fyrstu dýrin sem löguðu sig algerlega að lifa á landi
Þeir eru með kalt blóð
Þrír helstu ættbálkar núlifandi skriðdýra:
- Skjaldbökur
- Krókódílar
- Eðlur og slöngur
Skriðdýr - Fuglar:
Fjaðrir taldar hafa þróast frá hreistri skriðdýra
Fjaðrir eru mikilvæg einangrun
Lungu eru á formi fremri og aftari loftsekkja
Hjartað hefur 4 hólf
Súrefnisríkt blóð er aðskilið frá súrefnisnauðu blóði
Hafa jafnheitt (heitt) blóð
Seildýr - Spendýr:
ÖLL spendýr hafa hár
Næra afkvæmi sín með MJÓLK
Flokkuð eftir þroskun fósturs:
Spendýr sem verpa eggjum - Breiðnefur
Pokadýr - Kengúra
Fylgjuspendýr - Panda
