EFNI LÍKAMANS, ALMENNT

Question 1

Lífræn efni innihalda?

Answer 1

Kolefni og eru oft stórsameindir
t.d. Sykrur, Prótín, fita og kjarnsýru

Question 2

Ólífræn efni innihalda?

Answer 2

Oft ekki kolefni, eru minni sameindir
t.d. Vatn, steinefni, súrefni og koltvísýring

Question 3

Steinefni

Answer 3

Er nauðsynlegt fyrir starfsemi líkamans
t.d. Vöðvar, taugar og efnaskipti

Question 4

Helstu steinefni

Answer 4

Kalk, Natríum, Kalíum, Járn og Joð

Question 5

Kalk

Answer 5

Beinvöxtur og vöðvasamdráttur

Question 6

Natríum

Answer 6

Stjórna vökvajafnvægi og taugaboð

Question 7

Kalíum

Answer 7

Hjálpar taugaboðum og hjálparstarfsemi

Question 8

Járn

Answer 8

Hluti af blóðrauða (hemóglóbín) flytur súrefni

Question 9

Joð

Answer 9

Nauðsynlegt fyrir skjaldkirtilshormón

Question 10

Vítamín eru..

Answer 10

Lífræn efni sem líkaminn þarfnast í litlu magni til efnaskipta og heilbrigðis

Question 11

Vatnsleysanlegt vítamín (B og C-vítamín)

Answer 11

• Leysast í vatni og skolast út í þvagi
  B-vítamín: Nauðsynlegt fyrir efnaskipti, orkumyndun og taugakerfi
  C-vítamín: Nauðsynlegt fyrir kollagenmyndun, ónæmiskerfi
• Hörgulseinkenni = Skyrbjúgur t.d. blæðingar í tannholdi og slappleiki)

Question 12

Fituleysanleg Vítamín (A,D,E,K)

Answer 12

• Geymast í fituforða líkamans, of mikið getur verið eitrað
  A-Vítamín
  D-Vítamín
  E-Vítamín
  K-Vítamín

Question 13

A-Vítamín

Answer 13

• Augnheilsa, frumvöxtur
  Hörgulseinkenni → náttblinda

Question 14

D-Vítamín

Answer 14

Kalkupptaka, beinheilsa
Hörgulseinkenni → Beinkröm, beinþynning

Question 15

E-Vítamín

Answer 15

Andoxunarefni, ver frumur

Question 16

K-Vítamín

Answer 16

Blóðstorknun
Hörgulseinkenni → Blæðingarhætta

Question 17

Flutningur efna yfir frumuhimnu

Answer 17

1. Osmósa
2. Sveimi

Question 18

Osmósa

Answer 18

Flutningur vatns yfir himnu úr svæði með MINNI styrk uppleystra efna yfir í svæði með MEIRI styrk

Question 19

Sveimi

Answer 19

Efni flytjast úr HÆRRI styrk í LÆGRI styrk þar til jafnvægi næst
skiptist í:
1. Einfalt sveimi: Litlar, óskautaðar sameindir
2. Hvatt sveimi: Próteingöng hjálpa stærri sameindum

Question 20

Ísó, hýpó og hýpertónísk lausn

Answer 20

• Ísótónísk lausn: Jafn styrkur uppleystra efna, enginn nettóflutnings vatns
• Hýpótónísk lausn: Meiri styrkur uppleystra efna utan frumu → vatn flæðir út → fruma skreppur saman
• Hýpertónísk lausn: Meiri styrkur uppleystra efna utan frumu → vatn flæðir út → fruma skreppur saman

Question 21

4 mismunandi gerðir líkamsvefja

Answer 21

1. Þekjuvefur
2. Stoðvefur
3. Vöðvavefur
4. Taugavefur

Question 22

Þekjuvefur

Answer 22

Klæðir líffæri, verndar og seytir efnum

Question 23

Stoðvefur

Answer 23

Styður, tengir og verndar (bein, blóð og fituvefir)

Question 24

Vöðvavefur

Answer 24

Samdráttarhæfur (rákóttir, sléttir og hjartavöðvi)

Question 25

Taugavefur

Answer 25

Flytur boð (taugafrumur og stoðfrumur)

Question 26

Lífræn efni eru?

Answer 26

Kolefnissameindir sem finnast í lífverum
SYKRUR (kolvetni)

Question 27

Sykrur eru

Answer 27

Orkugjafi líkamans

Question 28

Sykrur skiptast í (3)

Answer 28

1. Einsykrur
2. Tvísykrur
3. Fjölsykrur

Question 29

Einsykrur

Answer 29

Einföldustu sykrurnar (glúkósa, frúktósa og galaktósi)

Question 30

Tvísykrur

Answer 30

Tvær samtengdar einsykrur (maltósi, laktósi og súkrósi)

Question 31

Fjölsykrur

Answer 31

Fjöldi einsykra tengdar saman (mjölvi, glýkógen og beðmi)

Question 32

Prótin er

Answer 32

Byggingarefni frumna
- Ensím
- Hormón
- Mótefni

Question 33

Prótín er samset úr

Answer 33

Amínósýrum (20 mismunandi)

Question 34

Helstu prótín líkamans

Answer 34

→ Kollagen: Bindur saman vefi
→ Hemóglóbín: Flytur súrefni í blóði
→ Mýósín & aktín: Samdráttur í vöðvum

Question 35

Fita er

Answer 35

Orkuforði, hitaeinangrun og himnu uppbygging

Question 36

Fita skiptist í (3)

Answer 36

1. Þríglýserið: Orkuforði (mettuð og ómettuð fita)
2. Fosfólípið: Byggja upp frumuhimnur
3. Sterar: Hormón (t.d. testósterón, estrógen og kólesteról)

Question 37

Kjarnasýrur

Answer 37

Geyma erfðaupplýsingar (DNA og RNA)
Gerðar úr kirnum
DNA: Erfðaskrá lífvera
RNA: Milliliður við próteinmyndun