College 1 Flashcards
Wat is klinische forensische psychologie?
Wetenschap die zich bezighoudt met:
- Afwijkend (antisociaal) gedrag
- Persoonlijkheid
- Cognities
- Preventie en interventie
- Diagnostiek
- Snijvlak met de andere takken van psychologie (medische, biologische, ontwikkelings, sociale).
huis van bewaring
cellencomplex waar personen geen gevangenisstraf ondergaan maar wel in hechtenis zitten → bvb. als ze verdacht worden van iets
Zorginstellingen: van licht naar zwaar beveiligd.
- Forensisch psychiatrische poliklinieken deeltijdbehandeling.
- Forensische woonbegeleiding (F-RIBW) - Niveau 1.
- Forensisch psychiatrische afdelingen (FPA) - Niveau 2.
- Forensisch psychiatrische klinieken (FPK) - Niveau 3.
- Forensische verslavingszorg klinieken (FVK).
- Forensisch Psychiatrische centra (FPC) - TBS kliniek - Niveau 4.
op welke leeftijf start criminele carriere vaak?
op jonge leeftijd.
Hoe eerder de fout in, hoe hardnekkiger de problemen.
Blijvende problematiek: moeite krijgen van een baan.
Hippocrates (460-377 v. Christus):
Was een medisch deskundige die optrad in een rechtszaak met eengeestesziekte (iemand d ie een delict had gepleegd, maar had ook een geestesziekte). De rechter vroeg advies aan Hippocrates bij de rechtspraak van die persoon.
Middeleeuwen (ca. 500-1500):
- Onder curatele* van familie
-Machtiging voor opsluiting
Onder curatele* van familie
de persoon zelf werd niet verantwoordelijk geacht voor zijn of haar daden, maar de familie wel. De familie moest een boete betalen of kreeg een straf als die persoon zich misdroeg.
- Toen al was er sprake van gehele of verminderde ontoerekeningsvatbaarheid
Machtiging voor opsluiting
de familie had in die tijd de bevoegdheid om de ‘onnozele’ persoon op te sluiten of te boeien zodat hij zichzelf of anderen geen kwaad meer kon doen.
* Als een persoon onder curatele wordt gesteld, wordt deze persoon handelingsonbekwaam
Voor De Verlichting:
drie nieuwe manieren waarop men naar deze mensen keek:
- 15e eeuw: dolhuizen
- Bezeten: heksenvervolging
- Johannes Wier (1515-1518)
dolhuizen
= een soort instelling waarin mensen die doorgedraaid waren in werden ‘verzorgd’ → is niet helemaal verzorgd zoals wij dat nu denken.
- Je kunt dit zien als de eerste voorbode van de forensische zorg/psychiatrie.
Bezeten: heksenvervolging
men dachten dat mensen bezeten waren van de duivel. Men ging met deze mensen op bedevaartstocht waarbij deze mensen in een cel worden gestopt voor een paar dagen totdat deze genezen was. Maar er zijn ook zeer extreme verhalen van duiveluitdrijving, zoals een gat in schedel boren, brandstapel, etc.
Johannes Wier (1515-1588):
Was een van de eerste wetenschappers die dacht aan een meer natuurlijke oorzaak voor het antisociale gedrag. Een neurologische, meer natuurlijke of biologische oorzaak.
- Dit markeert het ontstaan van de forensische wetenschap.
Een omkeer in gedachten: de Verlichting
–> 18e eeuw
Franse Revolutie - het verlichte denken (= ieder mens van ons heeft een vrije wil,
alles wat we doen kiezen we zelf voor).
a. Alles wat we doen, doen we met een keuze. Voor de wet in die tijd was iedereen gelijk;
kind, volwassene, iemand met een geestesziekte
Een omkeer in gedachten: de Verlichting
–> 1810
Code Pénal (Frankrijk).
Dankzij de Code Pénal moest de rechter zich meer aan bepaalde regels houden. Daarvoor had de rechter veel meer macht en kon hij beslissen wat hij maar wilde. Het nieuwe Wetboek was toen wel heel streng, met weinig uitzonderingen voor bepaalde situaties.
Een omkeer in gedachten: de Verlichting
–>1809 in Nederland
: Crimineel Wetboek
Een omkeer in gedachten: de Verlichting
–>1811 in Nederland
Code Pénal
Een omkeer in gedachten: de Verlichting
–>1886
invoering Wetboek van Strafrecht
Pinel: ‘manie sans délire’
19e eeuw
Gemoedstoestand zonder aantasting van het verstand. Door een bepaalde gemoedstoestand (bipolaire stoornis, persoonlijkheidsstoornis) kun je een
delict plegen, maar hoeft je verstand niet noodzakelijk aangetast te zijn.
- Vroeger ging men er namelijk vanuit dat de ‘onnozelen’, dat al die mensen die met een
geestesziekte een delict pleegden sowieso ook een bepaalde aantasting van het verstand
hadden (een soort mentale beperking).
a. Vroeger dacht men dat het plegen van een delict altijd gepaard ging met een lage
intelligentie.
Steeds meer rechtszaken waarin de dader niet gestraft werd op grond van de geestelijke toestand.
(1841, 1883, 1993)
1841: eerste Krankzinnigenwet: toezicht en verbetering.
1883: Nieuwe Krankzinnigenwet,
later in 1993: Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ).
Vier verklaringen van psychische stoornissen: (die niet perse allemaal waar zijn)
- erfelijkheid
- degeneratie
- evolutie
- neurologische verklaringen
Vier verklaringen van psychische stoornissen: (die niet perse allemaal waar zijn) –> erfelijkheid
- Psychologische kenmerken kunnen overgeërfd worden van voorouders.
- Maar het is natuurlijk niet zo dat er een ‘moordgen’ of ‘psychopathiegen’ is.
- Erfelijkheid van crimineel gedrag.
- Immoreel gedrag af te leiden uit uiterlijke kenmerken: hoog voorhoofd, diepliggende ogen, doorlopende wenkbrauw.
- Maar dit is niet waar, deze uiterlijke kenmerken komen ook in de normale populatie evenveel voor.
→ Dit was wel een eerste systematische analyse waarbij werd gekeken of er kenmerken waren die bijdragen tot crimineel gedrag. Voorloper van de criminologie
Vier verklaringen van psychische stoornissen: (die niet perse allemaal waar zijn) –> degeneratie
elke genenpool verzwakt, immoraliteit verslecht steeds, verslechtering van bepaalde
kenmerken met elke generatie.
- Deze verklaring klopt niet.
Vier verklaringen van psychische stoornissen: (die niet perse allemaal waar zijn) –> Evolutie (Darwinistische verklaring):
Moraliteit is geëvolueerd uit de menselijke historie, het is een kenmerk van beschaving. Immoreel gedrag is een terugval in de evolutie.
- Moraliteit is een stap in de menselijke evolutie, terwijl immoraliteit duidt op devolutie of stilstand.
- Ook deze verklaring klopt niet.
Vier verklaringen van psychische stoornissen: (die niet perse allemaal waar zijn) –> neurologische verklaringen (kunnen wel aangehouden worden)
Phineas Gage, kreeg door een ongeluk een staaf door zijn hoofd waardoor een groot deel van de frontale cortex was geraakt. Bepaalde stukken in zijn hersenen konden sommige functies overnemen (plasticiteit van de hersenen).
Maar er was natuurlijk wel een beschadiging die ervoor zorgde dat Gage impulsiever was, hij sneller uit zijn slof schoot, etc. Er heeft dus toch een flinke gedragsverandering plaatsgevonden (welke dus ook kan leiden tot mogelijk crimineel gedrag).
- Iets in je hersenen bepaalt trauma, of een bepaalde stoornis kan dus leiden tot crimineel gedrag.
- Deze verklaring klopt wel en kunnen we aanhouden.
Strafrecht jeugdigen in 19e / 20e eeuw:
(eerder, verlichting, tijdens code penal, invoering … in 1905)
Eerder: geen onderscheid tussen kind en volwassene.
- Verlichting → Alles wat we doen, doen we met een keuze. Voor de wet in die tijd was
iedereen gelijk; kind, volwassene, iemand met een geestesziekte, en werd geen onderscheid
gemaakt.
Tijdens Code Pénal: rechter kan gebruik maken van ‘zonder oordeel des onderscheids’. Verder kon men
een kind onder de 10 jaar niet bestraffen. (eerder kon dat wel bij de code penal)
1905: invoering Kinderwetten: een 16-jarige kan soms nog niet alles goed inschatten, vandaar dat er Kinderwetten zijn gekomen. Tot de leeftijd van 18 jaar zijn er bijzondere bepalingen, men ging de kinderen niet puur als volwassenen behandelen
In de periode van de 19e en 20e eeuw was er een verandering naar hoe mensen om gingen met mensen die delicten plegen enzo. Hoe dan
Vroeger zette men vooral in op straffen en wreken, en andere mensen in de omgeving bang maken. Maar in de periode van de 19e en 20e eeuw was er meer een tendens naar verbetering.
Proberen om de mensen te verbeteren en verzorgen.
- Staat in het teken van de verschuiving naar moderne strafrechtschool: belang dader, niet de daad:
- Gericht op herstel en verbetering.
- Rechtvaardige straf.
→ Mildere straffen, maar is er dan wel garantie voor de veiligheid van de burgers?
20e eeuw
Voorstel Van Hamel:
- Lichtere vergrijpen: maatregel of straf ter afschrikking.
- Zwaardere vergrijpen: behandeling en verpleging van lange duur.
- Zeer zware gevallen: terbeschikkingstelling van de regering; behandeling van 10 jaar en daarna verder overweging.
→ vanuit het voorstel van Van Hamel zijn weer nieuwe ontwikkelingen opgekomen:
1928: “Psychopathenwetten”
”- opname strafrecht: tbs van de Regering (TBR) en verpleging.
Veel nieuwe instellingen → Stopwet in 1933.
- Stopwet: stop, er zijn teveel TBR’ers, we moeten hier iets mee doen en de criteria aanscherpen.
Enkel de zwaardere vergrijpen
strafrecht –> Ontwikkelingen na de tweede wereldoorlog:
Ontwikkelingen na de tweede wereldoorlog:
- Commissie naoorlogs strafrecht: genuanceerde opvattingen. We moeten wat genuanceerder gaan nadenken.
- Utrechtse school: Pieter Baan (Pieter Baan centrum), Pompe en Kempe, internationaal
toonaangevend. We moeten de wetenschap en de praktijk meer met elkaar gaan integreren.
- Betere zorg voor gevangenen en ook speciale zorg voor gedetineerden met een psychische stoornis.
strafrecht jaren ‘60
- toename duur tbs maatregel.
strafrecht Ca. 1995
introductie Longstay-afdelingen.
Basiswetgeving TBS (1971, 1988, 1993)
- In 1971 ontstond een veranderde tijdgeest met meer nadruk op zelfbeschikking en
tolerantie van andere leefstijlen (antipsychiatrie) - 1988: TBR → TBS, de naam is veranderd (verder veranderde weinig andere zaken).
- 1993: Wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (Wet BOPZ).
Binnen enkele decennia ontstond een groep patiënten met ernstige psychiatrische ziektebeelden waaraan geen intensieve zorg en begeleiding werd gegeven en die in sommige gevallen overlast veroorzaakten. BOPZ ingrijpen niet (lang genoeg) mogelijk.
Straffen of behandelen → de grote vraag
Op basis van bovenstaande drie criteria kan een rechter beslissen of een bepaalde maatregel ofstraf passend is.
- Waar wordt iemand van verdacht?
- Maakt hij een zieke/gestoorde indruk? (PJ-rapportages).
- Wat staat voorop: noodzaak behandelen of noodzaak bestraffen?
- Welk onderzoek is vereist om een besluit te nemen over de passende maatregel die tevens voldoet aan criteria van proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit?
- Proportionaliteit: de ingreep of maatregel moet in verhouding staan tot het te voorkomen gevaar.
- Subsidiariteit: een ingrijpende maatregel is alleen toelaatbaar als met een lichtere niet kan worden volstaan.
- Doelmatigheid: de behandeling of maatregel moet effectief zijn in het afwenden van het gevaar.
→ Op basis van bovenstaande drie criteria kan een rechter beslissen of een bepaalde maatregel of straf passend is.
Basis onder het opleggen van een maatregel:
Delict wat gepleegd wordt moet heftig zijn: delict gepleegd waarvoor minstens 4 jaar gevangenis kan worden opgelegd (ernst is hier criterium).
- Niet (helemaal) verantwoordelijk te houden als gevolg van psychische ziekte of stoornis.
= (verminderd) ontoerekeningsvatbaar. - Indien de betreffende persoon niet behandeld wordt, dit leidt tot herhaling van delict.
Dus: bij de instroom is de kans op recidive theoretisch gezien 100%. Deze moet met de tijd afnemen. De behandeling moet tevens gericht zijn op het terugdringen van het recidiverisico tot maatschappelijk aanvaardbare normen.
Recidive risico
de kans op het opnieuw plegen van een delict.
Kern van de tbs-maatregel (5)
- TBS is een behandelmaatregel en geen strafmaatregel (kan uiteraard wel zo aanvoelen → persoon zit binnen en kan niet zomaar weg).
- In de wet ligt niet alleen vastgelegd dat behandeling nodig is, maar wordt ook de opdracht tot resocialisatie gegeven (= persoon kan terug naar de maatschappij waarbij de kans op het opnieuw plegen van een delict zo klein mogelijk is).
- Beveiliging van de samenleving is het directe doel.
- Verhouding controle-zorg: waarop sturen?
- Op korte termijn door hoge beveiliging van gebouwen → hoge focus op controle.
- Op langere termijn door de stoornis of ziekte zodanig te behandelen dat gevaar voor
herhaling voldoende geweken is → hoge focus op zorg en behandeling. - Verlof is onderdeel van het tbs-stelsel omdat terugkeer in de samenleving het uiteindelijke doel is. Mensen moeten tijdens hun verlof kunnen oefenen om terug de maatschappij in te komen
(zorgen dat ze onderdak kunnen krijgen, een baan, een veilig sociaal netwerk, etc.)
Behandeling TBS: (4)
- Behandeling is herstelgericht.
- Shared decision making: samen met client beslissing maken.
- Gefaseerde zorg: in stappen en fases behandelen. –> Bijvoorbeeld bij een alcoholverslaafde: eerst focussen op afkicken, daarna pas gedragstherapie gaan toepassen.
- Onderhandelingshuishouding waar mogelijk (vrijwillig kader), bevelshuishouding waar
nodig (in gedwongen setting). - Basis van behandeling:
- Integrale zorg: biopsychosociaal model van Engel.
- RNR-model (wordt later op teruggekomen)
Typen verlof en processen: TBS
- Begeleid verlof
- Onbegeleid verlof
- Transmuraal verlof
- Proefverlof
Er komt heel veel kijken rondom verlof; details hoef je niet te kennen, weet alleen dat er heel veel stappen zijn in het proces van verlof en ook verschillende soorten verloven zijn.
- Voorbereiding, verlofaanvraag en verlofevaluatie, verlofmachtiging, verlofverlening.
- Intrekken en opschorten van verlof
- Terugvalpreventie
- Proefverlof of Voorwaardelijk ontslag
- Reclasseringstoezicht
- Beëindiging van de maatregel en dan?
Belgisch forensische context (8)
Nederland: terbeschikkingstelling (TBS).
België: internering (komt ongeveer op hetzelfde neer).
- Juridische veiligheidsmaatregel.
- Doel: bescherming van de maatschappij + zorg van patient.
- Voor personen met een psychische aandoening of mentale handicap (die een strafbaar feit hebben gepleegd en dus worden beschouwd als ontoerekeningsvatbaar).
- Strafbaar feit (<–> collocatie, is ook als je wordt opgesloten maar geen strafbaar feit hebt gepleegd, maar wel een gevaar kan zijn voor jezelf (bvb. zelfmoord) of anderen).
- Geen controle over daden.
- Gevaar voor de maatschappij.
- Maatregel voor onbepaalde duur
- Herziening interneringswet in 2016.
in Belgie
- Niet meer voor lichte misdrijven (geen tbs meer voor lichte delicten → in NL was dit al veel eerder door Hamel).
- Meer inzet op zorg.
- Verdere uitbouw van forensisch psychiatrisch circuit (vb. Forensisch
Psychiatrische Centra (FPC) Gent/Antwerpen, longstay oa in Bierbeek)
Vóór de herziening van de Interneringswet in 2016: in belgie
Delicten en diagnoses van geïnterneerden:
Soorten delicten (cijfers FOD Justitie 2014): Federale Overheidsdienst (is wel in België).
- 24,3% aanslag op goederen (diefstal, vandalisme, …).
- 32,2% zedenfeiten.
- 15,8% doodslag.
