Brjóstagjöf -IE, 13. apríl

Question 1

Hvað er mjólkurmyndun (lactogenesis) skipt í mörg tímabil?

Answer 1

I-III

Question 2

Yfir hvaða tíma nær mjólkurmyndunartímabil I?

Answer 2

Frá 15-20 viku meðgöngu og þar til 2 dögum eftir fæðingu

Question 3

En yfir hvaða tímabil nær mjólkurmyndunartímabil II?

Answer 3

3-8. dagur eftir fæðingu

Question 4

Yfir hvaða tímabil nær mjólkurmyndunartímabil III?

Answer 4

9-10 dagur eftir fæðingu og þar til brjóstagjöf lýkur

Question 5

FUN FACT!

Hægra brjóst framleiðir oftar meira en vinstra brjóstið!

Answer 5

Ein af mYsterium lífsins

Question 6

Hvað er barnið að taka mikið í hverri gjöf fyrsta daginn?

Answer 6

7-14ml sem barnið er að taka í hverri gjöf fyrsta daginn. Hún er saltari fyrst en svo breytist innihaldið

Question 7

Skilgreiningin á seinkun í mjólkurmyndun?

Answer 7

Mjólkurframleiðsla minni en 9.2g í gjöf 60 klst eftir fæðingu

Question 8

Hve hratt eykst mjólkurframleiðslan á fyrstu dögunum ef allt er eðlilegt?

Answer 8

Hún er kannski 50 ml fyrstu 1-2 dagana en svo á degi 4 er hún komin upp í 5-600ml.

Question 9

Hvað er krúsíal fyrir prólaktínmyndun fyrstu dagana?

Answer 9

Að prógesterónþéttni falli.

Eftir að fylgjan fæðist þá fer prógesterón lækkandi en prógesterón er hamlandi á prólaktín.
Við að prógesterón lækkar fer prólaktínmagn hækkandi.

Ef fylgjubiti verður eftir í legi getur það hamlað mjólkurmyndun.

Question 10

Mjólkurframleiðslan fer í gang á fyrstu 3 dögunum eftir fæðinguna, þó að barnið sjúgi ekki brjóstið, afhverju er það?

Answer 10

Fyrstu dagana er mjólkurframleiðslan hormone-dependant, eftir það er hún örvunar-dependent þ.e. eftir hve oft brjóstið er tæmt/örvað.
Ef brjóstið er ekki örvað hjaðnar mjólkurframleiðslan og “window of oppertunity” fyrir brjóstagjöf getur lokast.

Question 11

Mjólkurmyndun á mjólkurmyndunartímabili II stjórnast af tvennu (helst) ?

Answer 11

Á tímabili II (dagur 3-8) er mjólkurmyndunin ekki lengur hormone dependant og stjórnast af því hversu:

• OFT brjóstið er tæmt
• VEL brjóstið er tæmt

Framleiðsla og eftirspurn haldast í hendur.

Question 12

Eru til einhver lyf sem stöðva mjólkurframleiðslu t.d. ef um andvana fæðingu er að ræða?

Answer 12

Já Dostinex (Dópamín D2 agonisti) en það er í rauninni ekki nauðsynlegt. Framleiðslan stöðvast af sjálfu sér á um degi 4 ef það er engin eftirspurn.
Hægt er að veita verkjameðverð og kælingu ef þörf er á.
Yfirleitt ekki mikill sársauki heldur frekar óþægindi.
Og andleg vanlíðan.

T.d. MS konur => geta haft barnið á brjósti í 2-3 mánuði en þurfa svo að fá sín lyf í æð og þá gefin lyf sem stöðva mjólkurframleiðslu.

Question 13

Hver er mechanisminn á bak við að mjólkurframleiðsla stöðvast ef ekki verður sog/tæming á brjóstinu?

Answer 13

Staðbundin stjórnun:
Mjólkurkirtlarnir (alveoli) fyllast og ef þeir eru ekki tæmdir þá eykst styrkleiki Whey próteins/FIL (Feedback inhibitor of lactation), því meira af próteininu eftir því sem lengur mjólkin situr í kirtlunum.

Question 14

Ok þ.a. það þarf sog/tæmingu til að viðhalda mjólkurmyndun, hve oft þarf þá að gefa brjóst? HVe langt má líða á milli brjóstagjafa?

Answer 14

Ef það líður oft meira en 6 tímar á milli þá fer mjólkin að minnka.

Question 15

Hve fljótt eftir fæðingu er barn tilbúið að sjúga?

Answer 15

Allt frá 30-60 min eftir fæðinguna sem þau eru tilbúin að sjúga.

Question 16

Tvær algengustu ástæður fyrir sársauka í geirvörtu eru?

Answer 16

1) Sársauki orsakast af því að barnið tekur lítið geirvörtusvæði inn í munninn með þeim afleiðingum að það verður lítið mjólkurflæði og geirvarta aflagast. Getur valdið sársauka og sáramyndun.
2) Skaði vegna sogs (stanslaust sog og ekki pása til að kyngja) og barnið tekur bara fremsta hluta geirvörtu inn í munninn.

Með því að leiðrétta stellingu barns við brjóstið og að barnið taki geirvörtu vel inn í munninn það minnkar sársuka í geirvörtum í flestum tilfellum.

Question 17

En ef barnið er með of stutt tunguhaft, hvað getur þá gerts?

Answer 17

Það getur takmarkað hreyfingu tungunnar við sogið, hugsanlega takmarkað að geirvartan fari nógu langt inn í munn barnsins.

Stutt tunguhaft => sjáum að barnið getur ekki sett tunguna upp í góm.
Að klippa á tunguhaftið getu leyst þennan vanda en það er lítil aðgerð.

Question 18

Ef sár er á geirvörtu þá talsverð sýkingarhætta, hvað skal gera í því til að lágmarka sýkingarhættu?

Answer 18

Þvo geirvörtur með volgu vatni eftir hverja brjóstagjöf.

Handþvottur einnig mikilvægur.

Question 19

En almenn meðferð við sárinu á geirvörtunni?

Answer 19

• Forðast krem sem ráðlögð eru á geirvörtur.
• Rakameðferð (“hydrogel”) við sárum árangursríkari en þurr meðferð (“dry wound healing”).
• Hydrogel (glycerin based or water based) yfir geirvörtur til að fyrirbyggja þurrk (rakameðferð á sár).

Question 20

Til gamalt ráð að nudda móðurmjólk á rofna húð sem flýti þá fyrir gróningu, er það eitthvað sem við ættum að ráðleggja?

Answer 20

O nei. Að nudda móðurmjólk á rofna húð stuðar EKKI að því að sár grói -> getur valdið sýkingu.

Question 21

Ef sár er á geirvörtu og sársauki fer versnandi eða ef það er lengi að gróa (eða önnur augljósari sýkingarmerki) þá getur það verið sýkt og þá oftast af S. aureus. Hver er meðferðin?

Answer 21

Fucidin með Hydrocortison, x 3 á dag í 9 daga

Question 22

Það er hægt að fá sveppasýkingu ofan í sáramyndun á geirvörtu, hvaða áhættuþættir eru fyrir sveppasýkingu?

Answer 22

Sykursýki
steranotkun
Sýklalyfjagjöf
Nipplu trauma
Plasthúðaðir brjóstapúðar (ekki sílíkon heldur svona til að grípa mjólkina) sem hleypa ekki raka í burtu.

Question 23

Hver eru einkenni sveppasýkingar á geirvörtu?

Answer 23

kláði, pirringur og húðflögnun á geirvörtubaug.
Næstu einkenni geta verið:
Eymsli og sársauki í byrjun gjafar, sem nær mislangt inn í gjöfina. Sársukinn getur verið skerandi.

Question 24

Barnið getur svo smitast af sveppasýkingunni

Answer 24

Hvít skán í munni (á tungu, innan á vörum, kinnum eða gómi).
En börn virðast ekki finna mikið fyrir sveppasýkingu í munni og það truflar þau yfirleitt ekki við brjóstagjöfina.

Question 25

Hvernig lýsir Raynaud’s í brjóstum sér?

Answer 25

Geirvartan verður hvít/bláleit (vasospasmi)og síðan rauð eftir gjafir.
Verkurinn kemur oftast eftir gjöf en getur þó verið meðan á gjöf stendur.
Verkurinn er stingandi/brunaverkur sem að varir svo lengi sem geirvartan er hvít.

Question 26

Meðferð við Raynaud’s í tengslum við brjóstagjöf?

Answer 26

• Heitir bakstrar eftir brjóstagjöf.
• Forðast streitu, koffín neyslu og reykingar.
• Nudda volgri ólífuolíu á geirvörturnar meðan brunatilfinningin varir.
• Hægt að nota lyfið Adalat (Nifedipine) 5 mg þrisvar sinnum á dag í tvær vikur.

Question 27

Hvað er brjóstastálmi?

Answer 27

Aukin eymsli og bólga í brjóstum um 2-4 dögum eftir fæðinguna þegar mjólkurmyndunin er að aukast.
Kemur m.a. vegna aukins blóðflæðis og er eðlilegt.

Question 28

Það kemur til þín kona og vill fá leiðbeiningar við að losa um stíflu í brjóstinu, hvað segirðu við hana?

Answer 28

• Skoða stöðu og stellingar barnsins við brjóstið og leiðbeina varðandi góða mjólkurlosun.
• Hvetja móður til að gefa barni oft og láta barnið drekka (jafnvel tvær gjafir í röð) á því brjósti þar sem stíflan er.
• Heita bakstra á brjóstið stuttu fyrir gjöf og kalda baksta eftir gjöf.
• Hvíla sig.

LYKILATRIÐI ER AÐ HÆTTA EKKI MEÐ BARNIÐ Á BRJÓSTI. Þá eykst abscessaáhætta. Tæma tæma tæma.

Question 29

Hvað einkennir mjólkurstíflu í brjósti?

Answer 29

Aumir hnúðar finnast í brjósti og svæði á brjóstinu geta verið rauð og aum.

Venjulega bara í öðru brjóstinu og líkamshiti móður getur verið hækkaður.

Question 30

Ef sýklar komast í þrútið/stíflað brjóst kemur sýking og kallast þá..

Answer 30

Mastitis eða brjóstabólga.
Það er stutt á milli stíflu og brjóstabólgu.

(svo getur mastitis verið án sýkingar?)

Question 31

Einkenni mastitis?

Answer 31

• Einkenni eru hár hiti (yfirleitt yfir 39°C) og önnur flensueinkenni s.s beinverkir
• Brjóstið verður heitt, rautt og hart.
• Roði á sýkta svæðinu og öll snerting verður mjög sársaukafull.

Question 32

8 áhættuþættir fyrir mastitis?

Answer 32

1. Sárar, sprungnar geirvörtur og sársauki í geirvörtum.
2. Stíflaðir mjólkurkirtlar.
3. Álag og þreyta.
4. Stálmi.
5. Bakteríusýking Staphylococcus aureus.
6. Of mikil mjólkurframleiðsla.
7. Erfiðleikar við að leggja barn á brjóst.
8. Gjafir of stuttar og of langtá milli þeirra.

Question 33

Hver er tíðni mastitis?

Answer 33

Tíðni: um 5 -10%

Question 34

Meðferð mastitis?

Answer 34

Meðferð miðar að því að létta á óþægindum og vanlíðan og hvetja til brjóstagjafar. Nota má verkjalyf, ibuprofen(Íbúfen®)200-600 mg 1 x 4 á dag (max 2400 mg/24 klst) eða önnur NSAID.
Má nota með paracetamoli 1g x 4 á dag, sem notist jafnt yfir sólarhringinn

Nauðsynlegt er að móðirin hvílist vel, allan sólarhringinn, stuðla þarf að góðri mjólkurlosun, skipta um brjóstagjafastellingar, nota kalda eða heita bakstra, létt nudd á brjóstið við gjöf, og móðirin þarf að drekka vel af vökva.
Ef ástand lagast ekki á við almenn ráð á 12-24 klst þá sýklalyf.

Dicloxacillin (Staklox®, Diclocil®) 1000 mg x 4 á dag í 5‐7 daga, en má minnka í 500 mg x 4 eftir 2‐3 daga ef svörun er góð. Samtals 10 daga meðferð.

Question 35

Ef penicillinofnæmi er til staðar mætti nota… í staðinn

Answer 35

Clindamycin (Dalacin)

Question 36

En ef konan er með hita og blóðsýkingu?

Answer 36

Þá er gefið eqvacillin 2 gr x 4 iv.

Question 37

Í einstaka tilfellu getur mastitis þróast yfir í..

Answer 37

Abscess. (3% mastita)
Þá verður að drenera. (passa að ekki sé sílíkonpúði undir)

Ef kona verður ekki betri af mastitismferð á 1-2 dögum þá á mann að gruna abscess og óma brjóstið.

Question 38

Ef abscess myndast í brjósti, þá er mikilvægt að..

Answer 38

halda áfram að tæma brjóstið! Nota pumpu. Tæma tæma tæma.

Question 39

Hvaða áhrif hafa brjóstaminnkanir og brjóstastækkanir á brjóstagjöf?

Answer 39

Brjóstastækkanir hafa yfirleitt lítil áhrif en hjá konum sem hafa farið í brjóstaminnkanir er algengara en ekki að mjólkurmyndun gangi ekki. (en verður að reyna á það)

Question 40

Hvað er bleb?

Answer 40

Stíflaður mjólkurgangur, hvít blaðra á geirvörtunni.

Question 41

Hvað er rusty pipe syndrome?

Answer 41

• Talið vera smá blæðing frá mjólkurgöngum.
• Lagast fljótt og óhætt er að gefa brjóst.
• Athuga betur ef fersk blæðing eða lagast ekki.

Question 42

Hvað inniheldur brjóstamjólkin (9atriði)?

Answer 42

Prótein
Kolvetni
Fitu
Vítamín
Steinefni
Mótefni
Ensím
Vaxtarþættir
Hormón

Question 43

Áhrif brjóstagjafar á barn?

Answer 43

Vörn gegn sýkingum bæði til skamms og langs tíma
Vörn gegn mörgum sjúkdómum í barnæsku
Vörn gegn offitu - á barnsaldri og fullorðinsárum
Vörn gegn vöggudauða
Vörn gegn sjúkdómum síðar á ævi (Hjarta og æðasjúkdómum, Krabbameinum, Sykursýki og ofnæmi)
Hvetjandi áhrif á tengslamyndun
Jákvæð áhrif á vitsmunalegan þroska
Áhrif á þroska munnhols
Sérstök vörn fyrir fyrirbura

Question 44

Hvaða þættir hafa áhrif á hvort lyf komist út í brjóstamjólk eða ekki?

Answer 44

• Ná mikilli þéttni í plasma (upptöku)

- Hafa lága mólekúl þyngd

Question 45

Styrkur áfengis í brjóstamjólk, hvernig er hann?

Answer 45

Styrkur í plasma eins og í mjólk – ef móðir finnur engin áhrif áfengis er ekki áfengi í brjóstamjólkinni. Rétt að bíða í 2-3 tíma. Ekki þarf að mjólka og henda mjólkinni.

Question 46

Kaffidrykkja og brjóstagjöf?

Answer 46

Kaffein er sér kafli út af fyrir sig. Ekki er ráðlagt að kona drekki meira en 3 bolla á dag eða sem samsvarar 300 mg – börnin geta fundið áhrif s.s. Pirring, taugaspenning (jitteriness), og þau sofa illa. Ef konan reykir líka geta áhrifin verið aukin.
Reykingar minnka mjólkurmyndun.

Question 47

Hve breiðir eru mjólkurgangarnir í brjóstinu?

Answer 47

1-4,4mm í þvermál.

Question 48

Helstu þættir brjóstsins við mjólkurmyndun?

Answer 48

Brjóstakirtlarnir (Alveoli) og mjólkurgangarnir.

Myoepithelial sléttar vöðvafrumur stuðla að því að mjólkin fer úr mjólkurkirtli (alveolus) inn í mjólkurganga (the ductules) vegna áhrifa oxytocins hormónsins (letdown reflex).

Question 49

Hver er tíðni aukageirvartna í Evrópu (lol lol)

Answer 49

Um 2- 10%.

Question 50

Hvað eru Montgomery’s kirstlar?

Answer 50

Kirtlar á geirvörtubaug. Framleiða fitu. Getur komið mjólk út um mongomery’s kirtla. Það er talið jákvætt.

Question 51

Tvær stærstu arteríurnar í brjóstinu?

Answer 51

internal mammary artery (60% blóðflæðis)

lateral thoracic artey ( 30% blóðflæðis)

Question 52

Skiptir lögun geirvörtunnar máli við brjóstagjöf?

Answer 52

Nei ekki svo miklu. Áður fyrr höfðum við mun meiri áhyggjur af lögun geirvörtunnar.
En innfallnar geirvörtur sem koma ekki út við örvun geta þó verið vandamál. Þá er hægt að nota mjaltavél.

Question 53

En stærð og lögun brjósta, skiptir það máli fyrir brjóstagjöf?

Answer 53

Sí, þau mega ekki vera of hypoplastísk. Verður að vera ágætis kirtilvefur til staðar. Áhyggjuefni ef brjóst stækka ekki á meðgöngu.

Brjóst sem eru asymmetrical, tubular og/eða cone shaped eru líklegri til að framleiða litla mjólk. Brjóstin geta haft lítinn brjóstvef og geta þess vegna ekki framleitt næga mjólk.

Konur með lítil brjóst en ágætan kirtilvef þurfa að leggja oftar á brjóst en konur með stærri brjóst og meiri kirtilvef.