5. Κοινωνικογνωστική Θεωρία Flashcards
Τι είναι η κοινωνικογνωστική θεωρία και ποιες είναι οι γενικές αρχές της θεωρίας αυτής;
Αντικείμενο της κοινωνικογνωστικής θεωρίας αποτελεί η μάθηση μέσω της παρατήρησης και της μίμησης προτύπου. Αρχικά, είχε ονομαστεί θεωρία κοινωνικής μάθησης και είχε περισσότερα συμπεριφορικά στοιχεία, αλλά κατέληξε να ονομάζεται κοινωνικογνωστική εμπειρία γιατί περιέχει θεωρίες από τη γνωστική προσέγγιση.
Κάποιες βασικές αρχές της - που αφορούν τον άνθρωπο κι όχι πειραματόζωα είναι:
► Οι άνθρωποι μαθαίνουν παρατηρώντας τόσο τις συμπεριφορές των άλλων όσο και τις συνέπειές τους.
Για τους συμπεριφοριστές, η μάθηση ήταν αρχικά ένα ζήτημα δοκιμής και σφάλματος. Σε κάθε καινούργια κατάσταση οι άνθρωποι δοκιμάζουν μια ποικιλία αντιδράσεων, αυξάνοντας εκείνες που οδηγούν σε επιθυμητές συνέπειες και εγκαταλείποντας όσες αποδεικνύονται μη παραγωγικές. Αντίθετα σύμφωνα με τους επιστήμονες της κοινωνικογνωστικής θεωρίας, το μεγαλύτερο μέρος της μάθησης λαμβάνει χώρα όχι μέσω της δοκιμής και του σφάλματος, αλλά με την παρατήρηση, πρώτον, των συμπεριφορών των άλλων ατόμων (πρότυπα) και, δεύτερον, των συνεπειών που οι διάφορες συμπεριφορές έχουν.
► Η μάθηση μπορεί να συντελείται χωρίς να αλλάζει η συμπεριφορά.
Οι επιστήμονες της κοινωνικογνωστικής θεωρίας υποστηρίζουν ότι, επειδή οι άνθρωποι μπορούν να μαθαίνουν αποκλειστικά και μόνο μέσα από την παρατήρηση, η μάθησή τους αυτή δεν αντανακλάται απαραίτητα στις πράξεις τους. Έτσι, κάθε τι που μάθαμε κάποια στιγμή μπορεί να εκδηλωθεί στη συμπεριφορά μας είτε αμέσως είτε κάποια άλλη στιγμή στο μέλλον ή και ποτέ.
► Η νόηση διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στη μάθηση.
Οι σύγχρονοι μελετητές της κοινωνικογνωστικής θεωρίας ισχυρίζονται ότι η επίγνωση των συναφειών αντίδρασης-ενίσχυσης και αντίδρασης - τιμωρίας, καθώς και οι προσδοκίες σε σχέση με τις μελλοντικές συνάφειες αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη μάθηση. Επίσης, η θεωρία αυτή ενσωματώνει γνωστικές διεργασίες, όπως είναι η προσοχή και η συγκράτηση (μνήμη) στις ερμηνευτικές προσεγγίσεις γύρω από τη θεμελίωση της μάθησης.
► Οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα σημαντικού ελέγχου των πράξεων του περιβάλλοντος τους.
Οι σύγχρονοι κοινωνικογνωστικολόγοι θεωρούν ότι ο άνθρωπος έχει την επιλογή να λειτουργεί με ενεργητικό τρόπο έτσι ώστε να μπορεί να δημιουργεί ή να τροποποιεί το περιβάλλον του, κάτι που πολλές φορές όντως συμβαίνει, συνειδητά και σκόπιμα. Αναφέρεται στην εν λόγω θεωρία ότι τα ανθρώπινα πλάσματα χαρακτηρίζονται από το στοιχείο της αυτοεκπροσώπησης.
Τι είναι η θεωρία κοινωνικής μάθησης;
● Δίνεται έμφαση όχι μόνο στην ενίσχυση, αλλά και στις επιδράσεις των σημάτων στη σκέψη και της σκέψης στη συμπεριφορά
● Μίμηση προτύπου: μίμηση της συμπεριφοράς άλλων ατόμων
● Έμμεση μάθηση: μάθηση που βασίζεται στην παρατήρηση των επακόλουθων που έχει η συμπεριφορά άλλων. Π.χ. το να μαθαίνουμε βλέποντας τιμωρίες ή επαίνους σε άλλους
Ποιες φάσεις έχει η μάθηση μέσω παρατήρησης;
- Φάση προσοχής: εστίαση της προσοχής σε ένα μοντέλο (ελκυστικό, επιτυχημένο, δημοφιλές)
- Φάση συγκράτησης: επίδειξη συμπεριφοράς, παροχή ευκαιριών για εξάσκηση
- Φάση αναπαραγωγής: προσπάθεια εξομοίωσης της συμπεριφοράς με αυτή του μοντέλου
- Φάση κινήτρων: ενίσχυση επιτυχημένης μίμησης που δίνει κίνητρα για την επανάληψη της συμπεριφοράς
Τι είναι η αυτορρύθμιση και η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση;
● Ένας σημαντικός “ατομικός παράγοντας” είναι η ικανότητα για αυτορρύθμιση
● Οι στρατηγικές ελέγχου (ρύθμισης) της σκέψης, των πράξεων και των συναισθημάτων για την επίτευξη ενός στόχου και την απόκριση σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα.
● Μερικοί άνθρωποι είναι πολύ καλοί σ’ αυτό, ενώ κάποιοι άλλοι όχι
● Η αυτορύθμιση εξαρτάται πιθανόν κάθε φορά από το πλαίσιο (θυμηθείτε την παράμετρο περιβάλλον στο μοντέλο)
Αυτορρύθμιση: επιβράβευση ή τιμωρία της συμπεριφοράς από το ίδιο το άτομο. Π.χ. αυτοβαθμολόγηση, αυτοαξιολόγηση
● Αυξάνονται τα κίνητρα και δίνεται ο έλεγχος των στόχων στους ίδιους τους μαθητές.
Ποιο είναι το μοντέλο της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης του Meichenbaum;
Γνωστική τροποποίηση της συμπεριφοράς: μέθοδοι που βασίζονται τόσο σε συμπεριφοριστικές, όσο και σε γνωστικές αρχές για την αλλαγή της προσωπικής συμπεριφοράς μέσω αυτο-ομιλίας και αυτοδιδασκαλίας
Βήματα στην αυτοδιδασκαλία
1. Διαμόρφωση γνωστικού προτύπου: ένας ενήλικος, που ενεργεί ως μοντέλο, επιτελεί ένα έργο και μιλά μεγαλόφωνα στον εαυτό του.
2. Έκδηλη εξωτερική καθοδήγηση: το παιδί επιτελεί το ίδιο έργο υπό τις οδηγίες του μοντέλου
3. Έκδηλη αυτοκαθοδήγηση: το παιδί επιτελεί το έργο και δίνει στον εαυτό του μεγαλόφωνα οδηγίες
4. Φθίνουσα έκδηλη αυτοκαθοδήγηση: το παιδί δίνει χαμηλόφωνα οδηγίες στον εαυτό του
5. Άδηλη αυτοκαθοδήγηση: το παιδί επιτελεί το έργο κα μέσω ιδιωτικού λόγου
Σε τι αναφέρεται η θεωρία της αυτεπάρκειας/αυτοαποτελεσματικότητας;
Οι εκτιμήσεις που κάνει το άτομο για την αξία των ικανοτήτων του, δηλ. κατά πόσο οι προσωπικές του ικανότητες μπορούν να επηρεάσουν τις ενέργειές του και γενικά τη ζωή (Bandura, 1986)
● Η προσδοκία της ικανότητας περιλαμβάνει τη βεβαιότητα και την πεποίθηση του ατόμου ότι θα πετύχει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
● Η προσδοκία του αποτελέσματος περιλαμβάνει τις εκτιμήσεις και τους υπολογισμούς που κάνει το άτομο σχετικά με τις πιθανές συνέπειες που θα επισύρει μια παρόμοια συμπεριφορά που επέλεξε.
● Οι χαμηλές προσδοκίες της ικανότητας μπορούν να δημιουργήσουν στο άτομο την αίσθηση της ανικανότητας ή της αναξιότητας, ενώ οι χαμηλές προσδοκίες του αποτελέσματος δημι ουργούν την αίσθηση της απελπισίας και της απόγνωσης.
Ποια είναι η διαφορά στις προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας με τις προσδοκίες αποτελέσματος;
Προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας
1. Ο δάσκαλός σου σας έχει πει πώς να συμπληρώσετε ένα φυλλάδιο γλώσσας. Άκουσες τι είπε. Μπορείς να ακολουθήσεις τις οδηγίες;
- Στα διαλείμματα πολλά παιδιά της τάξης σας παίζουν μαζί. Μπορείς να πας και να τους ζητήσεις να παίξεις μαζί τους;
Προσδοκίες αποτελέσματος
1. Αν ακολουθήσεις τις οδηγίες του δασκάλου σου, θα είναι σωστές οι απαντήσεις σου;
2. Αν ζητήσεις από άλλα παιδιά να σε αφήσουν να παίξεις μαζί τους, θα σε αφήσουν;
Από που πηγάζει η γνώση του ατόμου για την αυτεπαρκεια;
● Άμεσες προσωπικές εμπειρίες (βιώματα επιτυχίας αυξάνουν την αξιοσύνη, ενώ αποτυχίες τη μειώνουν)
● Έμμεσες εμπειρίες (η επιλογή και μίμηση του προτύπου, όταν το πρότυπο εκτελεί δύσκολες δραστηριότητες χωρίς δυσάρεστες συνέπειες τότε αυξάνεται η αξιοσύνη του)
● Λεκτική πειστικότητα (πειθώ) (από τις κοινωνικές επιρροές που δέχεται για τις ικανότητες που δείχνει)
● Βιοφυσιολογική – συναισθηματική κατάσταση (όταν το άτομο φοβάται να εκτελέσει ένα έργο γιατί δεν εμπιστεύεται τις σωματικές του ικανότητες, μειώνονται οι προσδοκίες αξιοσύνης γιατί ο φόβος αποτυχίας παράγει περισσότερο φόβο)
Ποιους τομείς επηρεάζουν οι πεποιθήσεις για την αυτεπαρκεια;
● Γνωστικές λειτουργίες (αντίληψη, μνήμη, λήψη αποφάσεων, στοχοθεσία)
● Παρωθητικές λειτουργίες (μέγεθοςπροσπάθειας, επιμονή, χρονική διάρκεια)
● Συναισθηματικές λειτουργίες (ψυχοσωματικές αντιδράσεις, άγχος, ένταση)
● Συναισθήματα για τον εαυτό και τους άλλους
● Επιλογές
Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αυτεπαρκειας;
Ο ρόλος της οικογένειας – η σειρά που έχει ένα παιδί στην οικογένεια (πρωτότοκα, μοναχοπαίδια), ο τρόπος που γίνονται οι διάφορες εκτιμήσεις και κοινωνικές συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέλφια επηρεάζει την επιλογή των κριτηρίων που το άτομο θα υιοθετήσει για να εκτιμήσει την αξιοσύνη του.
Ο ρόλος των συνομηλίκων – παρέχει συγκριτικά σημεία αναφοράς (κοινωνική αποδοχή ή απόρριψη), η επιλογή των φίλων και ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην τάξη
Ο ρόλος του σχολείου – η ανάπτυξη των γνωστικών ικανοτήτων του ατόμου είναι πηγή άντλησης της αυτο-αποτελεσματικότητας. Η αξιοσύνη του εκπαιδευτικού επηρεάζει αυτή των μαθητών.
Τομείς Αυτεπάρκειας
● Οι πεποιθήσεις αυτεπάρκειας αναφέρονται σε συγκεκριμένους τομείς και δεν αφορούν σε συγκεκριμένους τομείς για τις δυνατότητές του.
● Η εστιασμένη σε συγκεκριμένους τομείς αυτεπάρκεια στην εφηβεία φαίνεται να σχετίζεται με δείκτες ψυχοκοινωνικής προσαρμογής και ψυχικής υγείας.
Με τι σχετίζεται η ακαδημαϊκή, κοινωνική και συναισθηματική αυτεπαρκεια;
Ακαδημαϊκή αυτεπάρκεια
● Αφορά στην αντιλαμβανόμενη ικανότητα κάποιου να κατευθύνει τη συμπεριφορά του που σχετίζεται με τη μάθηση, να κατακτήσει ακαδημαϊκά αντικείμενα και να εκπληρώσει υψηλές ακαδημαϊκές προσδοκίες (Bacchini Magliulo, 2003)
● Στην τάξη η αυτεπάρκεια των μαθητών αφορά τις κρίσεις τους σχετικά με την ικανότητά τους να διεκπεραιώνουν τη σχολική τους εργασία (Schunk, 1991)
Κοινωνική αυτεπάρκεια
● Σχετίζεται με την αντιλαμβανόμενη ικανότητα κάποιου να χειρίζεται αποτελεσματικά τις σχέσεις του με τους άλλους γενικότερα και ειδικότερα με τους συνομηλίκους του, να εμφανίζεται διεκδικητικός και να αναπτύσσει θετικές κοινωνικές σχέσεις (Muris,2002).
Συναισθηματική αυτεπάρκεια
● Αναφέρεται στην αντιλαμβανόμενη ικανότητα κάποιου να αντιμετωπίζει επιτυχώς τα αρνητικά συναισθήματα και τις αρνητικές σκέψεις Bandura et al 1999
Self-efficacy Questionnaire for Children (SEQ-C, Muris, 2001).
Κοινωνική αυτεπάρκεια
● Πόσο εύκολα μπορείς να γίνεις φίλος με άλλα παιδιά;
● Πόσο εύκολα μπορείς να πεις στους συμμαθητές σου ότι δεν σου αρέσει κάτι που κάνουν;
Συναισθηματική αυτεπάρκεια
● Πόσο καλά μπορείς να ελέγχεις τα συναισθήματά σου;
● Πόσο καλά τα καταφέρνεις να αποφεύγεις να τσακώνεσαι με άλλα παιδιά;
Ακαδημαϊκή αυτεπάρκεια
● Πόσο καλά μπορείς να παρακολουθείς κατά τη διάρκεια του μαθήματος;
● Πόσο καλά πετυχαίνεις να τελειώσεις τις εργασίες σου για το σπίτι κάθε μέρα;
Τι σημαίνει χαμηλή κοινωνική, συναισθηματική και ακαδημαϊκή αυτεπάρκεια;
Χαμηλή ακαδημαϊκή αυτεπάρκεια συνδέεται με:
● σχολική φοβία, κατάθλιψη και παραβατική συμπεριφορά (Muris, 2002)
● προβλήματα προσαρμογής και συγκρουσιακές αλληλεπιδράσεις με τους συνομηλίκους (Andreou, 1997)
● Μαθησιακές δυσκολίες (Zimmerman, 2000)
Χαμηλή κοινωνική αυτεπάρκεια συνδέεται με:
● κοινωνική φοβία και κατάθλιψη (Bandura et al., 1999)
Χαμηλή συναισθηματική αυτεπάρκεια συνδέεται με:
● παράγοντες ψυχοπαθολογίας όπως το άγχος Bacchini Magliulo, 2003
● εμφάνιση παιδικής κατάθλιψης o χρήση αντικοινωνικής συμπεριφοράς
● διαμόρφωση μη σταθερών οικογενειακών σχέσεων Bandura et al 1999 2001
● ακαδημαϊκή επίδοση, μέσω της προώθησης ικανοποιητικών σχέσεων με τους συνομηλίκους και της δημιουργίας κοινωνικού υποστηρικτικού δικτύου (Bandura et al 1996)
Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην προσδοκία αποτελέσματος, την αυτοαντιληψη - αυτοεκτίμηση και τον αντιλαμβανόμενο έλεγχο;
●Προσδοκία αποτελέσματος
Η αυτεπάρκεια αναφέρεται σε πεποιθήσεις σχετικά με τις ικανότητες κάποιου ατόμου, ενώ η προσδοκία αποτελέσματος αναφέρεται στην εκτίμηση κάποιου ατόμου ότι μια συγκεκριμένη πράξη θα οδηγήσει σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα (Bandura, 1986)
● Αυτοαντίληψη αυτοεκτίμηση
Η αυτοαντίληψη αφορά στην περιγραφή των ικανοτήτων του ατόμου, η αυτοεκτίμηση στα συναισθήματα για τον εαυτό του ως σύνολο, ενώ η αυτεπάρκεια αφορά στην εκτίμηση της εμπιστοσύνης που έχει το άτομο στις ικανότητές του
● Αντιλαμβανόμενος έλεγχος
