3. Συμπεριφορισμός

Question 1

Ποιες κοινές βασικές θεωρίες είχαν μεταξύ τους οι συμπεριφοριστές;

Answer 1

Οι ερευνητές εστίασαν την προσοχή τους κυρίως στη συμπεριφορά- κάτι δηλαδή που μπορούσαν εύκολα να παρατηρήσουν, να περιγράψουν και να μετρήσουν με αντικειμενικό τρόπο. Έτσι, ξεκίνησε το κίνημα του συμπεριφορισμού, το οποίο περιλαμβάνει κάποιες βασικές θέσεις:

♦ Οι αρχές της μάθησης θα πρέπει να εφαρμόζονται εξίσου τόσο σε διαφορετικές συμπεριφορές, όσο και σε μια ποικιλία ζωικών ειδών (+ ισοδυναμικότητα).

♦ Οι διεργασίες της μάθησης μελετώνται αντικειμενικότερα όταν η έρευνα εστιάζει στα ερεθίσματα και στις αντιδράσεις. Οι συμπεριφοριστικές αρχές της μάθησης, πολύ συχνά περιγράφουν μια σχέση μεταξύ ενός ερεθίσματος (Ε) και μιας απόκρισης (Α).

♦ Οι εσωτερικές διεργασίες τείνουν να αποκλείονται ή να ελαχιστοποιούνται στο πλαίσιο θεωρητικών εμπειριών. Ορισμένοι συμπεριφοριστές περιγράφουν τον κάθε οργανισμό ως έναμαύρο κουτί, στο οποίο προσκρούουν πάνω του ερεθίσματα και από το οποίο προκύπτουν οι αντιδράσεις, ενώ όσα συμβαίνουν εντός του παραμένουν μυστικά, καλυμμένα από ένα πέπλο μυστηρίου. Οινεοσυμπεριφοριστές (θεωρητικοί Ε-Ο-Α) θεωρούν ότι ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση και τη συμπεριφορά έχουν ορισμένοι εσωτερικοί παράγοντες των οργανισμών, όπως είναι η κινητήρια ώθηση και η ισχύς των συνδέσεων ερεθίσματος - απόκρισης.

♦ Η μάθηση προϋποθέτει κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά. Είναι μοναδικός τρόπος για νααποδειχθεί ότι έχει συντελεστεί η μάθηση.

♦ Οι οργανισμοί γεννιούνται ως άγραφοι πίνακες (tabula rasa). Οι οργανισμοί δεν γεννιούνται με έμφυτη προδιάθεση εκδήλωσης συμπεριφορών. Δημιουργούν συμπεριφορές με βάση τις εμπειρίες από το περιβάλλον τους.

♦ Η μάθηση είναι, εν πολλοίς, το αποτέλεσμα των γεγονότων του περιβάλλοντος. Γίνεται συζήτηση γιαεξαρτημένη μάθηση: ένας οργανισμός είναι εξαρτημένος από τα γεγονότα του περιβάλλοντος. Ορισμένοι επιστήμονες υπήρξαν ντετερμινιστές και πίστευαν πως μπορούμε να προβλέψουμε 100% τις αντιδράσεις ενός οργανισμού αρκεί να γνωρίζουμε πλήρως:

α. τις έμφυτες συμπεριφορές του,
β. τις προηγούμενες εμπειρίες του και
γ. τις συνθήκες που επικρατούν κάθε φορά στο περιβάλλον του.

Παρόλα αυτά, αργότερα απορρίφθηκε η ύπαρξη απόλυτου ντετερμινισμού, καθώς η συμπεριφορά του κάθε οργανισμού αντανακλά ένα συγκεκριμένο ποσοστό μιας συγκεκριμένης ποικιλομορφίας, την οποία ούτε η γενετική προδιάθεση, ούτε η σχέση ερεθίσματος - απόκρισης δεν μπορούν από μόνες τους να εξηγήσουν.

♦ Οι πιο χρήσιμες θεωρίες είναι συνήθως λιτές.

Question 2

Τι είναι η ισοδυναμικότητα;

Answer 2

Μια βασική θέση του συμπεριφορισμού που αναφέρει ότι τα ανθρώπινα όντα και τα άλλα ζωικά είδη μαθαίνουν με παρόμοιους τρόπους.

Question 3

Πώς ορίζεται η μάθηση από τους συμπεριφοριστές;

Answer 3

Οι ψυχολόγοι του συμπεριφορισμού ορίζουν τη μάθηση ως αλλαγή της συμπεριφοράς. Και είναι αλήθεια πως ο μόνος τρόπος επαλήθευσης ότι έχει πράγματι συντελεστεί η μάθηση είναι να τη δούμε να αντανακλάται στις πράξεις κάποιου.

Question 4

Περίγραψε το συμπεριφοριστικό πείραμα του Pavlov.

Answer 4

1. Ο Pavlov παρατηρούσε αν ο σκύλος εξέκρινε ή όχι σίελο, αντιδρώντας σε κάποιο . ερέθισμα (π.χ. σήμανση φωτός, χτύπημα κουδουνιού). Για λόγους απλοποίησης, θα αξιοποιήσουμε ως ερέθισμα το χτύπημα του κουδουνιού. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο σκύλος δεν εξέκρινε καθόλου σίελο κατά το χτύπημα του κουδουνιού.
2. Ο Pavlov χτύπησε το κουδούνι, αυτή τη φορά, όμως, λίγο πριν από την επίδειξη του κρέατος σε σκόνη. Ο σκύλος εξέκρινε σίελο. Ο Pavlov επανέλαβε αρκετές φορές αυτή τη διαδικασία, φροντίζοντας κάθε φορά αμέσως μετά το χτύπημα του του κουδουνιού να επιδεικνύει το κρέας. Ο σκύλος εξέκρινε σίελο σε όλες τις επαναλήψεις.
3. Ο Pavlov χτύπησε το κουδούνι χωρίς να παρουσιάσει το κρέας. Ο σκύλος εξέκρινε σίελο. Τώρα πια ο σκύλος αντιδρούσε σε ένα ερέθισμα στο οποίο, προηγουμένως, έμενε απαθής.

Από τη σκοπιά της συμπεριφοριστικής θεωρίας, επιτελέστηκε μάθηση.

Question 5

Ερμήνευσε τo πείραμα του Pavlov από τη συμπεριφοριστική σκοπιά της κλασσικής εξαρτημένης μάθησης.

Answer 5

1. Αναγνωρίζεται ένα ουδέτερο ερέθισμα - ένα ερέθισμα, δηλαδή, στο οποίο ο οργανισμός δεν αντιδράει με ένα διακριτό τρόπο. Στην εν λόγω περίπτωση, το κουδούνι αντιπροσώπευε αρχικά ένα ουδέτερο ερέθισμα που δεν προκαλέι την αντίδραση έκρισης σίελου.
2. Το ουδέτερο ερέθισμα προσφέρεται ακριβώς πριν από ένα άλλο ερέθισμα - ένα ερέθισμα που δεν οδηγεί σε απόκριση. Το δεύτερο αυτό ερέθισμα αποκαλείται ανεξάρτητο ερέθισμα και η απόκριση σε αυτό ονομάζεται αναξάρτητη αντίδραση, επειδή ο οργανισμός αντιδρά στο ερέθισμα ανεξάρτητα (άνευ όρων), δίχως, δηλαδή, να πρέπει να μάθει πώς φτάνει στην απόκριση. Στην περίπτωση των σκύλων του Pavlov, ένα ανεξάρτητο ερέθισμα (το κρέας σε σκόνη) προκαλούσε μια ανεξάρτητη αντίδραση (έκκριση σίελου).
3. Αφού συνδεθεί με ένα ανεξάρτητο ερέθισμα, το πρώην ουδέτερο ερέθισμα προκαλεί τώρα πια μια απόκρισει παύοντας έτσι να είναι ουδέτερο. Μετατρέπεται σε εξαρτημένο ερέθισμα, απέναντι στο οποίο ένας οργανισμός έμαθε μια εξαρτημένη αντίδραση. Στο πείραμα του Pavlov ο ήχος του κουδουνιού που ήταν στην αρχή, ένα ουδέτερο ερέθισμα, μετά την επαναλαμβανόμενη χρήση του λίγο πριν εμφανιστή η σκόνη κρέατος, μετατράπηκε σε εξαρτημένο ερέθισμα. Ο σκύλος συνέδεσε τον ήχο του κουδουνιού με το κρέας.

Question 6

Δώσε 2 παραδείγματα εφαρμογής της κλασσικής εξάρτησης στην ανθρώπινη μάθηση.

Answer 6

1. Φοβάμαι τις μέλισσες. Μπορεί κάποτε μια μέλισσα ή πολλές μέλισσες να μου επιτέθηκαν και να έχω συνδέσει τον πόνο από το τσίμπημα της μέλισσας (ανεξάρτητο ερέθισμα) με τη θέαση της μέλισσας (πρότερο ουδέτερο ερέθισμα, κι έπειτα από το συμβάν, εξαρτημένο ερέθισμα).
2. Συνδυασμός φαγητού με ναυτία. Όταν ήμουν μικρότερη, η μαμά μου είχε φτιάξει φασολάδα κι αφού φάγαμε, αρρώστησα με αποτέλεσμα να την κάνω εμετό. Από τότε, δεν τρώω φασολάδα κι όποτε την μυρίζω σιχαίνομαι. Η φασολάδα (αρχικά ουδέτερο ερέθισμα) μου προκαλεί ανακατοσούρα (εξαρτημένη αντίδραση) λόγω της ασθένειας μου και του παραπάνω συμβάντος (μετατροπή της “φασολάδας” σε εξαρτημένο ερέθισμα).

Question 7

Ποια φαινόμενα που σχετίζονται με την κλασική εξαρτημένη μάθηση γνωρίζεις; Ανάφερε παραδείγματα.

Answer 7

1. Συνειρμική μεροληψία
   Δημιουργούνται συχνότερα συνδέσεις μεταξύ ερεθισμάτων ενός ορισμένου είδους παρά ενός άλλου.
   Παράδειγμα: Το φαγητό είναι πιο πιθανό να λειτουργήσει ως εξαρτημένο ερέθισμα για τη ναυτία, παρά το φως ενός φακού ή ένας δυνατός ήχος.
2. Η σημασία της συνάφειας
   Η κλασσική εξαρτημένη μάθηση είναι πιο πιθανό να λάβει χώρα όταν το εξαρτημένο ερέθισμα παρουσιαστεί ακριβώς πριν από το ανεξάρτητο ερέθισμα (γειτνίαση ερεθισμάτων).
   Παράδειγμα: Ίσως αν σε πειράξει ένα φαγητό και σε πιάσει ναυτία πολύ αργότερα, τότε να μην συνδυάσεις το φαγητό αυτό με την ναυτία (να μην μετατραπεί το φαγητό από ουδέτερο σε εξαρτημένο ερέθισμα). Παρόλα αυτά, σε ορισμένες περιπτώσεις η χρονική εγγύτητα των ερεθισμάτων δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο, καθώς μπορεί να συνδυάσεις την ναυτία με το εν λόγω φαγητό, ακόμα κι αν έχουν περάσει 24 ώρες.
3. Απόσβεση
   Οι επαναληπτικές εμφανίσεις του εξαρτημένου ερεθίσματος δίχως το ανεξάρτητο ερέθισμα οδηγούν σε ολοένα και πιο αδύναμες εξαρτημένες αντιδράσεις. Δύο λόγοι για του οποίους οι εξαρτημένες αντιδράσεις δεν εξαφανίζονται, έπειτα από τη διαδικασία της απόσβεσης:
   α. λόγω του φόβου, μπορεί να διατηρήσουν την εξαρτημένη αντίδραση και να αποφύγουν ένα ερέθισμα και
   β. λόγω της αυθόρμητης ανάκαμψης
   Παράδειγμα: Τα σκυλιά έπαψαν να εκκρίνουν σίελο με το άκουσμα του κουδουνιού και η εξαρτημένη αντίδραση εξαλείφθηκε εντελώς.
4. Αυθόρμητη Ανάκαμψη
   Η επανεμφάνιση μιας εξαρτημένης αντίδρασης, η οποία παρατηρείται, όταν την περίοδο της εξάλλειψης διαδέχεται μια περίοδος ηρεμίας. Η εξαρτημένη αντίδραση είναι ιδιαίτερα πιθανό να εκδηλωθεί και πάλι αν η εξάλειψή της συνέβη σε ένα μόνο συγκεκριμένο πλαίσιο, με την έννοια ότι η αντίδραση μπορεί να εκδηλωθεί και πάλι σε πλαίσια όπου η απόσβεση δεν επιτελέστηκε ποτέ.
   Παράδειγμα:Ο Pavlov έκανε τη μια μέρα τη διαδικασία της απόσβεσης. Την επόμενη μέρα, το κουδούνι προκαλούσε σιελόρροια στον σκύλο από μόνο του.
5. Γενίκευση
   Όταν αποκρίνομαι σε ένα τρίτο ερέθισμα, όπως θα αποκρινόμουν σε ένα εξαρτημένο ερέθισμα που μοιάζει με αυτό το τρίτο ερέθισμα. Όσο περισσότερο ομοιάζει ένα ερέθισμα με το αρχικό εξαρτημένο ερέθισμα, τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα εμφάνισης του φαινομένου της γενίκευσης. Η γενίκευση των εξαρτημένων αντιδράσεων απέναντι σε ένα καινούργιο ερέθισμα είναι συνηθισμένη.
   Παράδειγμα: Ένα παιδί που φοβάται ένα βίαιο συγγενή του μπορεί να γενικεύσει το φόβο αυτό και απέναντι σε άτομα του ίδιου φύλου με αυτόν τον συγγενή.
6. Διάκριση ερεθισμάτων
   Η διάκριση των ερεθισμάτων παρατηρείται όταν ένα ερέθισμα (εξαρτημένο ερέθισμα 1) παρουσιάζεται σε σύνδεση με ένα ανεξάρτητο ερέθισμα, ενώ ένα άλλο εξαρτημένο ερέθισμα (εξαρτημένο ερέθισμα 2) παρουσιάζεται εν απουσία του ανεξάρτητου ερεθίσματος.
   Παράδειγμα: Όταν ο Pavlov έμαθε στον σκύλο να εκκρίνει σίελο ως αντίδραση σε έναν οξύ ήχο, ο σκύλος γενίκευε την εξαρτημένη αυτή αντίδραση περιλαμβάνοντας και χαμηλούς ήχους. Θέλοντνας να διδάξει τη διαφορά ανάμεσα στον οξύ και χαμηλό ήχο, παρουσίαζε στο σκύλο την σκόνη κρέατος σε συνδυασμό με τον υψηλό ήχο, ενώ όταν ακουγόταν ο χαμηλός ήχος δεν του παρουσίαζε τίποτα. Έτσι ο σκύλος έμαθε να εκκρίνει σίελο μόνο όταν άκουγε τον υψηλό ήχο.
7. Εξαρτημένη μάθηση υψηλότερης τάξης
   Αρχικά, ένα ουδέτερο ερέθισμα μετατρέπεται σε εξαρτημένο ερέθισμα με τη σύνδεσή του με ένα ανεξάρτητο ερέθισμα, έτσι που σύντομα προκαλεί μια εξαρτημένη αντίδραση. Έπειτα, ένα δεύτερο ουδέτερο ερέθισμα συνδέεται με το πλέον εξαρτημένο ερέθισμα, προκαλώντας μια εξαρτημένη αντίδραση και στη συνέχεια, μετατρέπεται κι αυτό σε εξαρτημένο ερέθισμα.
   Παράδειγμα: Ένας μαθητής μπορεί να συσχετίσει την αποτυχία (αρχικό ουδέτερο ερέθισμα) με την επώδυνη σωματική τιμωρία (ένα ανεξάρτητο ερέθισμα που προκαλεί την ανεξάρτητη αντίδραση του φόβου) μέχρι του σημείου που η αποτυχία (τώρα το εξαρτημένο ερέθισμα) αρχίζει να προκαλεί σημαντικό άγχος. Τότε, αυτό που συμβαίνει είναι ένα ή περισσότερα ερεθίσματα (δύσκολα διαγωνίσματα, προφορικές παρουσιάσεις ή το ευρύτερο σχολικό περιβάλλον) να συνδέονται συχνά με την αποτυχία.

Question 8

Πώς μπορούμε να εξαλείψουμε μη παραγωγικές εξαρτημένες αντιδράσεις;

Answer 8

Μια απλή διαδικασία της απόσβεσης δεν οδηγεί πάντα στην εξάλειψη ορισμένων εξαρτημένων αντιδράσεων και μέσω της αυθόρμητης ανάκαμψης μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η σύνδεση εξαρτημένου ερεθίσματος - εξαρτημένης αντίδρασης δεν απομαθαίνεται - μπορεί να επανεμφανιστεί ανά πάσα στιγμή. Για να εξαλειφθεί με επιτυχία μια εξαρτημένη αντίδραση, θα πρέπει η ήδη υπάρχουσα σύνδεση εξαρτημένου ερεθίσματος με εξαρτημένης αντίδρασης να εξουδετερωθεί από μια άλλη ισχυρότερη σύνδεση εξαρτημένου ερεθίσματος με εξαρτημένη αντίδραση.

Στρατηγική αντι-εξάρτησης:

α) Επιλέγεται μια ασύμβατη αντίδραση προς την ήδη υπάρχουσα εξαρτημένη αντίδραση. Δύο αντιδράσεις είναι ασύμβατες μεταξύ τους όταν είναι αδύνατη η ταυτόχρονη εκδήλωσή τους. Συχνά, (λόγω κλασσικής εξαρτημένης μάθησης) μια ασύμβατη αντίδραση αποτελεί ένα είδος μιας αντίθετης συναισθηματικής αντίδρασης.

β) Πρέπει να ταυτοποιηθεί ένα ερέθισμα που να επιφέρει την ασύμβατη αντίδραση. Αν πρόκειται να αναπτύξουμε σε κάποιον μια εύθυμη αντίδραση, θα πρέπει το ερέθισμα να προκαλεί ήδη τέρψη.

γ) Το ερέθισμα που προκαλεί τη νέα αντίδραση παρουσιάζεται στο άτομο και το εξαρτημένο ερέθισμα που προκαλεί μια ανεπιθύμητη εξαρτημένη αντίδραση εισάγεται σταδιακά στην κατάσταση.

Το κόλπο στην στρατηγική αυτή είναι να είναι κανείς σίγουρος ότι το ερέθισμα που είναι υπεύθυνο για την επιθυμητή αντίδραση έχει πάντα ένα ισχυρότερο αποτέλεσμα από το ερέθισμα που προκαλεί την ανεπιθύμητη αντίδραση.

♦ Συστηματική απευαισθητοποίηση
Μια θεραπευτική τεχνική που αξιοποιεί την αντιεξάρτηση με σκοπό να αντιμετωπίσει πολλές εξαρτημένες αντιδράσεις άγχους. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, άτομα υπερβολικά αγχώδη στην παρουσία συγκεκριμένων ερεθισμάτων πρέπει να προσπαθήσουν να χαλαρώσουν ενόσω φαντάζονται τους εαυτούς τους να βρίσκοναι σε καταστάσεις έντονου άγχους.

Question 9

Ποιες αντιδράσεις ονομάζουμε ασύμβατες;

Answer 9

Ασύμβατες αντιδράσεις είναι οι αντιδράσεις που είναι αδύνατη η ταυτόχρονη εκδήλωσή τους.

Question 10

Πώς εξελίχθηκε η συντελεστική εξαρτημένη μάθηση και ποιοι είναι οι υποστηρικτές της;

Answer 10

Thorndike
♦ Νόμος Αποτελέσματος: Αντιδράσεις ακολουθούμενες από ικανοποίηση ενισχύονται. Αντιδράσεις ακολουθούμενες από δυσφορία εξασθενούν.

♦ Μετέπειτα έρευνα: Η τιμωρία μπορεί να μην είναι και τόσο αποτελεσματική στην εξασθένιση μιας αντίδρασης.

♦ Αναθεωρημένος νόμος αποτελέσματος: Εξακολουθούσε να πιστεύει στη δυνατότητα των ανταμοιβών να ενδυναμώσουν συμπεριφορές που συνοδεύουν, αλλά ελλάτωσε τη σημασία του ρόλου της τιμωρίας.

Skinner

♦ Οι οργανισμοί αποκτούν συμπεριφορές των οποίων έπονται συγκεκριμένα επακόλουθα. (“κλουβί του Skinner”)

♦ Συντελεστική εξαρτημένη μάθηση: Μία αντίδραση που ακολουθείται από έναν ενισχυτή ενδυναμώνεται και είναι συνεπώς πιθανότερο να εκδηλωθεί εκ νέου.

♦ Επιλογή του όρου “ενισχυτή”
Ο Skinner επέλεξε σκοπίμως τον όρο ενισχυτή έναντι του όρου ανταμοιβή. Ένας ενισχυτής είναι ένα ερέθισμα ή γεγονός που αυξάνει τη συχνότητα μιας αντίδρασης, την οποίτα ακολουθεί. Η ανταμοιβή υπονοεί ότι το γεγονός ή το ερέθισμα που έπεται μιας συμπεριφοράς είναι με έναν τρόπο τόσο ευχάριστο όσο και επιθυμητό. Ήθελε να αποφήγει αυτή την ορολογία γιατί:

α. Ορισμένα άτομα επιδιώκουν αυτό που κάποιοι άλλοι θεωρούν δυσάρεστο.
β. Προτιμούσε να περιορίζει τις αρχές της ψυχολογίας στη σφαίρα των αντικειμενικών αντιληπτών γεγονότων.

Υπάρχει ένας κυκλικός συλλογισμός γύρω από αυτή τη θεωρία. Η συντελεστική εξαρτημένη μάθηση είναι η αύξηση της συχνότητας μιας συμπεριφοράς που ακολουθείται από έναν ενισχυτή, αλλά δεν είναι δυνατό να ορίσουμε έναν ενισχυτή με κανένα άλλο τρόπο παρά λέγοντας ότι αυξάνει τη συμπεριφορά.

Λύση του κυκλικού συλλογισμού:
Σε πολλές καταστάσεις επέρχεται η γενίκευση: Κάθε μεμονωμένος ενισχυτής μπορεί να ενισχύσει πολλές διαφορετικές συμπεριφορές σε εντελώς διαφορετικές καταστάσεις.

Question 11

Ποιες συνθήκες θεωρούνται απαραίτητες για τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση;

Answer 11

Υπάρχουν τρεις συνθήκες - κλειδιά για την επίτευξη της συντελεστικής εξαρτημένης μάθησης.

1. Ο ενισχυτής πρέπει να ακολουθεί την αντίδραση.
   “Ενισχυτές” που προηγούνται μιας αντίδρασης σπανίως έχουν το οποιοδήποτε αποτέλεσμα στην αντίδραση.
2. Ιδανικά, ο ενισχυτής θα πρέπει να ακολουθεί αμέσως.
3. Ο ενισχυτής πρέπει να εξαρτάται από την αντίδραση.
   Ιδανικά, ο ενισχυτής πρέπει να παρουσιάζεται μετά την επιθυμητή αντίδραση αποκλειστικά - πρέπει δηλαδή να είναι εξαρτώμενος από την αντίδραση.

Question 12

Σε τι διαφέρει η κλασική εξαρτημένη μάθηση από τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση;

Answer 12

Κλασσική Εξαρτημένη Μάθηση
♦ Αποτέλεσμα σύνδεσης δύο ερεθισμάτων: ένα ανεξάρτητο κι ένα αρχικά ουδέτερο, που μετατρέπεται σε εξαρτημένο.
♦ Ο οργανισμός μαθαίνει μια νέα, εξαρτημένη αντίδραση απέναντι στο εξαρτημένο ερέθισμα.
♦ Ακούσια: Προκαλούμενη από ένα ερέθισμα

Συντελεστική Εξαρτημένη Μάθηση
♦ Μια αντίδραση ακολουθείται από ένα ενισχυτικό ερέθισμα.
♦ Ο οργανισμός συσχετίζει μια αντίδραση με ένα συγκεκριμένο επακόλουθο, αποκτώντας έτσι μια σύνδεση Αντίδρασης - Ερεθίσματος Ενίσχυσης.
♦ Εκούσια: Προκαλούμενη από τον οργανισμού (εξού και ο όρος συντελεστική).

Question 13

Ποιες μορφές μπορεί να λάβει η ενίσχυση;

Answer 13

Μπορούμε να διακρίνουμε δύο κύριες κατηγορίες ενισχυτών: πρωτογενείς και δευτερογενείς. Παράλληλα, υποστηρίζεται ότι η ενίσχυση μπορεί να είναι είτε θετική είτε αρνητική.

Πρωτογενής ενισχυτής

Ικανοποιεί μια έμφυτη, ενδεχομένως βιολογική ανάγκη ή επιθυμία. Τέτοιοι ενισχυτές είναι απαραίτητοι για τη σωματική ευρωστία (π.χ. φαγητό, νερό, ζεστασιά).

Δευτερογενής ενισχυτής

Αλλιώς εξαρτημένος ενισχυτής. Ένα ερέθισμα που ήταν προηγουμένως ουδέτερο και κατέληξε να ενισχύει ένα μαθητή μέσω της επαναλαμβανόμενης σύνδεσης του με έναν άλλο ενισχυτή (π.χ. έπαινος, καλοί βαθμοί, χρήματα).

► Οι δευτερογενείς ενισχυτές αποκτούν την ενισχυτική τους αξία:

• είτε μέσω της κλασικής εξαρτημένης μάθησης: Ένα αρχικά ουδέτερο ερέθισμα συνδέεται με έναν ήδη υπάρχοντα ενισχυτή, ο οποίος προκαλεί ένα συναίσθημα ικανοποίησης, με αποτέλεσμα να αρχίζει η πρόκληση της ίδιας εκείνης αίσθησης ικανοποίησης.
• είτε θεωρείται ότι οι δευτερογενείς ενισχυτές παρέχουν πληροφορίες τέτοιες που προειδοποιούν ότι ακολουθεί ένας πρωτογενής ενισχυτής.

Θετική Ενίσχυση
Η θετική ενίσχυση προϋποθέτει την παρουσίαση του ερεθίσματος μετά την αντίδραση και μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Έχουμε εξωγενείς ενισχυτές, που παρέχονται από το εξωτερικό περιβάλλον και ενδογενείς ενισχυτές που αποτελούν εσωτερικές διαδικασίες του μαθητή. Ειδικότερα, γνωρίζουμε τους παράκτω ενισχυτές:

♦ Υλικοί Ενισχυτές
Πρόκειται συνήθως για ένα απτό αντικείμενο. Ύστατο εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών του σχολείου.

♦ Κοινωνικοί Ενισχυτές
Μια χειρονομία ή ένα σήμα που δείχνει θετική αναγνώριση. Η ένδειξη προσοχής ή ενδιαφέροντος και η αποδοχή από το φιλικό περιβάλλον συνιστούν επίσης συχνά συμπεριφορές εξαιρετικά ενισχυτικές.

♦ Ενισχυτές Δραστηριοτήτων
Μια ευκαιρία προκειμένου να εμπλακούμε σε μια αγαπημένη δραστηριότητα. Αρχή του Premack - Όταν μια ευκαιρία για μια αντίδραση υψηλής συχνότητας εξαρτάται από μια προηγούμενη αντίδραση χαμηλής συχνότητας, η πιο συχνά εκδηλούμενη αντίδραση θα αυξήσει τη συχνότητα της λιγότερο συχνά εμφανιζόμενης αντίδρασης. Δηλαδή, εμπλοκή των μαθητών σε λιγότερο επιθυμητές, αλλά εκπαιδευτικές- απαραίτητες δραστηριότητες για να εμπλακούν έπειτα σε περισσότερες επιθυμητές.

♦ Συμβολικοί Ενισχυτές
Ένα μικρό ασήμαντο αντικείμενο που ένας μαθητής μπορεί να συλλέξει χρησιμοποιώντας έπειτα για να “αγοράσει” επιθυμητά αντικείμενα ή άλλα προνόμια.

♦ Θετική Ανατροφοδότηση
Καμιά φορά, οι υλικοί και κοινωνικοί ενισχυτές βελτιώνουν τη σχολική συμπεριφορά, οδηγώντας σε μια πληρέστερη κατανόση των σχολικών δεξιοτήτων, γιατί περνούν το μήνυμα πως η επίδοση των μαθητών είανι καλή ή πως η εκπαίδευση τους σημείωνει πρόοδο. Η ανατροφοδότηση αυτή γίνεται εξαιρετικά αποτελεσματική όταν μπορεί να μεταδώσει τι έχουν και τι δεν έχουν μάθει οι μαθητές, κατώς και όταν τους προσφέρει καθοδήγηση γύρω από το πως μπορούν να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους.

♦ Ενδογενείς Ενισχυτές
Εσωτερικά, καλά συναισθήματα που επιφέρουν αποτέλεσμα στους μαθητές κι ενισχύουν τις “καλές” αντιδράσεις τους. Η ιδέα των εσωτερικών ενισχυτών δεν ταιριάζει με τον παραδοσιακό συμπεριφορισμό που ασχολείται με απτά, εξωτερικά γεγονότα. Όμως, για πολλούς μαθητές οι αληθινοί ενισχυτές είναι μάλλον οι εσωτερικοί, που ακολουθούν την εκπλήρωση των στόχων τους (αίσθημα επιτυχίας, περηφάνια κτλπ.).

!!! Τόσο η θετική ανατροφοδότηση, όσο και η εσωτερική ενίσχυση που αυτή επιφέρει αποτελούν πιθανώς τις πιο παραγωγικές μορφές ενίσχυσης μέσα στη σχολική τάξη.

Αρνητική Ενίσχυση
Αυξάνει μια αντίδραση μέσω της απομάκρυνσης ενός συνήθως αποστροφικού ή δυσάρεστου ερεθίσματος. Δεν πρόκειται για αξιολογική κρίση, ούτε σημαίνει την ανάμειξη μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Αναφέρεται απλώς στο γεγονός πώς κάτι απομακρύνεται από την κατάσταση. π.χ. η απομάκρυνση των ενοχών ή του άγχους μπορεί να είναι ένας πολύ ισχυρός αρνητικός ενισχυτής.

♦ Η αρνητική ενίσχυση ίσως εξηγεί πολλές συμπεριφορές διαφυγής, δηλαδή συμπεριφορές που αξιοποιούν οι ανθρώπινοι και μη οργανισμοί για να διαφύγουν μιας κατάστασης. π.χ. “Δε το έκανα εγώ.”, “Ο σκύλος μου έφαγε την εργασία!”.

Question 14

Πώς αποκτούν οι δευτερογενείς ενισχυτές την ενισχυτική τους αξία;

Answer 14

Οι δευτερογενείς ενισχυτές αποκτούν την ενισυτική τους αξία:

• είτε μέσω της κλασικής εξαρτημένης μάθησης: Ένα αρχικά ουδέτερο ερέθισμα συνδέεται με έναν ήδη υπάρχοντα ενισχυτή, ο οποίος προκαλεί ένα συναίσθημα ικανοποίησης, με αποτέλεσμα να αρχίζει η πρόκληση της ίδιας εκείνης αίσθησης ικανοποίησης.
• είτε θεωρείται ότι οι δευτερογενείς ενισχυτές παρέχουν πληροφορίες τέτοιες που προειδοποιούν ότι ακολουθεί ένας πρωτογενής ενισχυτής.

Question 15

Πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε θετική και αρνητική ενίσχυση αντίστοιχα;

Answer 15

Θετική Ενίσχυση

Η θετική ενίσχυση προϋποθέτει την παρουσίαση του ερεθίσματος μετά την αντίδραση και μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Έχουμε εξωγενείς ενισχυτές, που παρέχονται από το εξωτερικό περιβάλλον και ενδογενείς ενισχυτές που αποτελούν εσωτερικές διαδικασίες του μαθητή. Ειδικότερα, γνωρίζουμε τους παράκτω ενισχυτές:

♦ Υλικοί Ενισχυτές

Πρόκειται συνήθως για ένα απτό αντικείμενο. Ύστατο εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών του σχολείου.

♦ Κοινωνικοί Ενισχυτές

Μια χειρονομία ή ένα σήμα που δείχνει θετική αναγνώριση. Η ένδειξη προσοχής ή ενδιαφέροντος και η αποδοχή από το φιλικό περιβάλλον συνιστούν επίσης συχνά συμπεριφορές εξαιρετικά ενισχυτικές.

♦ Ενισχυτές Δραστηριοτήτων

Μια ευκαιρία προκειμένου να εμπλακούμε σε μια αγαπημένη δραστηριότητα. Αρχή του Premack - Όταν μια ευκαιρία για μια αντίδραση υψηλής συχνότητας εξαρτάται από μια προηγούμενη αντίδραση χαμηλής συχνότητας, η πιο συχνά εκδηλούμενη αντίδραση θα αυξήσει τη συχνότητα της λιγότερο συχνά εμφανιζόμενης αντίδρασης. Δηλαδή, εμπλοκή των μαθητών σε λιγότερο επιθυμητές, αλλά εκπαιδευτικές- απαραίτητες δραστηριότητες για να εμπλακούν έπειτα σε περισσότερες επιθυμητές.

♦ Συμβολικοί Ενισχυτές
Ένα μικρό ασήμαντο αντικείμενο που ένας μαθητής μπορεί να συλλέξει χρησιμοποιώντας έπειτα για να “αγοράσει” επιθυμητά αντικείμενα ή άλλα προνόμια.

♦ Θετική Ανατροφοδότηση

Καμιά φορά, οι υλικοί και κοινωνικοί ενισχυτές βελτιώνουν τη σχολική συμπεριφορά, οδηγώντας σε μια πληρέστερη κατανόση των σχολικών δεξιοτήτων, γιατί περνούν το μήνυμα πως η επίδοση των μαθητών είανι καλή ή πως η εκπαίδευση τους σημείωνει πρόοδο. Η ανατροφοδότηση αυτή γίνεται εξαιρετικά αποτελεσματική όταν μπορεί να μεταδώσει τι έχουν και τι δεν έχουν μάθει οι μαθητές, κατώς και όταν τους προσφέρει καθοδήγηση γύρω από το πως μπορούν να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους.

♦ Ενδογενείς Ενισχυτές

Εσωτερικά, καλά συναισθήματα που επιφέρουν αποτέλεσμα στους μαθητές κι ενισχύουν τις “καλές” αντιδράσεις τους. Η ιδέα των εσωτερικών ενισχυτών δεν ταιριάζει με τον παραδοσιακό συμπεριφορισμό που ασχολείται με απτά, εξωτερικά γεγονότα. Όμως, για πολλούς μαθητές οι αληθινοί ενισχυτές είναι μάλλον οι εσωτερικοί, που ακολουθούν την εκπλήρωση των στόχων τους (αίσθημα επιτυχίας, περηφάνια κτλπ.).

!!! Τόσο η θετική ανατροφοδότηση, όσο και η εσωτερική ενίσχυση που αυτή επιφέρει αποτελούν πιθανώς τις πιο παραγωγικές μορφές ενίσχυσης μέσα στη σχολική τάξη.

Αρνητική Ενίσχυση
Αυξάνει μια αντίδραση μέσω της απομάκρυνσης ενός συνήθως αποστροφικού ή δυσάρεστου ερεθίσματος. Δεν πρόκειται για αξιολογική κρίση, ούτε σημαίνει την ανάμειξη μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Αναφέρεται απλώς στο γεγονός πώς κάτι απομακρύνεται από την κατάσταση. π.χ. η απομάκρυνση των ενοχών ή του άγχους μπορεί να είναι ένας πολύ ισχυρός αρνητικός ενισχυτής.

♦ Η αρνητική ενίσχυση ίσως εξηγεί πολλές συμπεριφορές διαφυγής, δηλαδή συμπεριφορές που αξιοποιούν οι ανθρώπινοι και μη οργανισμοί για να διαφύγουν μιας κατάστασης. π.χ. “Δε το έκανα εγώ.”, “Ο σκύλος μου έφαγε την εργασία!”.

Question 16

Ποια φαινόμενα συναντάμε συχνά στη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση;

Answer 16

Φαινόμενα που συνδέονται με τις επιδράσεις της ενίσχυσης:

Δεισιδαιμονική συμπεριφορά
Η μάθηση συντελείται εξαιτίας τυχαίων γεγονότων που ενισχύουν την συμπεριφορά. Η ενίσχυση που χορηγείται κατά τυχαίο τρόπο ενισχύει συνήθως την αντίδραση που εκδηλώθηκε ακριβώς πριν από τη χορήγηση. Ο μαθητής νομίζει ότι η αντίδραση και η ενίσχυση συνδέονται μεταξύ τους, ενώ στην πραγματικότητα είναι εντελώς άσχετες (μη συμπεριφορικός τρόπος ερμηνείας). Στο πλαίσιο της σχολικής αίθουσας, η δεισιδαιμονική συμπεριδφορά παρατηρείται όταν οι μαθητές δεν γνωρίζουν για ποια από τις πολλές αντιδράσεις τους ενισχύθηκαν.

Σταδιακή διαμόρφωση της συμπεριφοράςΜερικές φορές, για τη διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς θα πρέπει να ενισχύσουμε σταδιακά τον μαθητή. Ξεκινάμε ενισχύοντας την πρώτη αντίδραση, που με κάποιο τρόπο προσεγγίζει την επιθυμητή συμπεριφορά, κι έπειτα συνχείζουμε την ενίσχυση μέχρι ο μαθητής να επαναλαμβάνει την πρώτη αντίδραση αρκετά συχνά. Μετά ενισχύουμε όσες αντιδράσεις θυμίζουν όλο και περισσότερο την επιθυμητή συμπεριφορά, μέχρι να καταλήξουμε να ενισχύουμε την συμπεριφορά που επιδιώκαμε εξ αρχής. Αποκαλείται και διαδικασία βαθμιαίων προσεγγίσεων.

Τεχνική των αλυσιδωτώναντιδράσεων
Μέσω της σταδιακής διαμόρφωσης της συμπεριφοράς, οι μαθητές αποκτούν επίσης μια ακολουθία αντιδράσεων. Στην πρώτη φάση ενισχύεται μία μόνο αντίδραση, έπειτα δύο αντιδράσεις στη σειρά, έπειτα τρεις, και ούτω καθεξής, μέχρι να δημιουργηθεί μια αλληλουχία αντιδράσεων για την οποία επέρχεται ενίσχυση.

Απόσβεση
Στη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση, η απόσβεση παρατηρείται όταν μια αντίδραση ελαττώνεται σε συχνότητα επειδή δεν οδηγεί πλέον σε ενίσχυση. Κατά τα πρώτα στάδια της απόσβεσης, μπορεί να δούμε έξαρση της συμπεριφοράς αυτής, φαινόμενο γνωστό ως “έκρηξη” δράσεων λόγω εξάλειψης της ενίσχυσης. ΟΙ εκπαιδευτικοί θα πρέπει να σιγουρεύονται ότι οι επιθυμητές συμπεριφορές ενισχύονται τόσο συχνά που δεν αποσβαίνονται.

Question 17

Ποια προγράμματα ενίσχυσης γνωρίζεις και ποιες είναι οι επιδράσεις τους;

Answer 17

Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τους ρυθμούς τόσο της εξαρτημένης μάθησης όσο και της απόσβεσης είναι η συνέπεια της ενίσχυσης.

Είδη ενίσχυσης

α. Συνεχής ενίσχυση: Κάθε αντίδραση ενισχύεται

β. Διαλείπουσα ενίσχυση: Μερικές σωστές αντιδράσεις ενισχύονται και μερικές όχι.

♦ Οι συνεχώς ενισχυόμενες αντιδράσεις πρόσκωνται ταχύτερα από τις διαλειπόντως ενισχυόμενες αντιδράσεις.

Η σποραδική ενίσχυση μπορεί να ακολουθεί μια ποικιλία προγραμμάτων ενίσχυσης, καθένα από τα οποία με διακριτή επίδραση στην ανθεκτικότητα στην απόσβεση και στη συχνότητα και το μοτίβο της αντίδρασης που ενισχύεται.

Προγράμματα:

Προγράμματα αναλογίας
Η ενίσχυση λαμβάνει χώρα έπειτα από έναν συγκεκριμένο αριθμό αντιδράσεων που έχουν ήδη συμβεί.
♦ Πρόγραμμα σταθερής αναλογίας: Ο ενισχυτής εμφανίζεται ύστερα από ένα συγκεκριμένο, σταθερό αριθμό αντιδράσεων (π.χ. μετά από κάθε τρίτη αντίδραση, αναλογία 1:3).
♦ Πρόγραμμα μεταβλητής αναλογίας: Μια συμπεριφορά ενισχύεται μετά από έναν συγκεκριμένο, αλλά διαρκώς μεταβλητό αριθμό αντιδράσεων που έχουν ήδη συμβεί. Κάπως απρόβλεπτη ενίσχυση. (π.χ. Καζίνο - κουλοχέρης: Όσο περισσότερες φορές ρίχνεις ένα κέρμα στο μηχάνημα τόσο πλησιάζεις τη στιγμή που θα ενισχυθείς κερδιζόντας χρήματα, αλλά το πόσα χρήματα πρέπει να ρίξεις στη σχισμή δεν είναι κάτι που μπορεί να προβλεφθεί.)
Προγράμματα διαστήματος
Η ενίσχυση είναι εξαρτώμενη της πρώτης αντίδρασης αμέσως μετά το πέρας ενός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος.
♦ Πρόγραμμα σταθερού διαστήματος
Το χρονικό διάστημα ενίσχυσης παραμένει σταθερό.
Παράδειγμα: Κάποιος μπορεί να ενισχυθεί για μια πρώτη αντίδραση μετά την έλευση πέντε λεπτών, ανεξαρτήτως του πόσες αντιδράσεις παρουσίασε στο μεσοδιάστημα. Μετά την ενίσχυση πρέπει να περάσουν επιπλέον πέντε λπετά πριν από την περαιτέρω ενίσχυση της αντίδρασης, ακόμα κι αν στο μεσοδιάστημα παρουσιαστούν κι άλλες επιθυμητές αντιδράσεις.

♦ Πρόγραμμα μεταβλητού διαστήματος
Ο χρόνος του διαστήματος πριν από την ενίσχυση μεταβάλλεται κάπως απρόβλεπτα από τη μια κατάσταση στην άλλη.
Παραδείγματα: Ο μαθητής ενισχύεται για την πρώτη του αντίδραση μετά από 8 λεπτά, έπειτα μετά από 13 λεπτά και στη συνέχεια μετά από 5 λεπτά. Ένα καλό παράδειγμα προγράμματος μεταβλητού διαστήματος είναι ο έλεγχος του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Κάποιες μέρες δε θα έχει κάτι σημαντικό ή ενδιαφέρον ή το μέιλ που περιμένεις, αλλά κάποιες άλλες μέρες ενισχύεται ο κόπος σου να ελέγχεις το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, καθώς σου έχει σταλεί κάποιο μέιλ. Το διάστημα που θα περάσει για να δεις άλλο ένα σημαντικό μέιλ είναι τυχαίο, παρόλα αυτά, η ενίσχυση είναι αρκετή για να σε κάνει να τσεκάρεις τα μέιλ σου κάθε μέρα.
Διαφορικά προγράμματα
Κατάλληλο στην περίπτωση που επιθυμούμε ένα συγκεκριμένο ρυθμό αντιδράσεων: ένας συγκεκριμένος αριθμός αντιδράσεων σε ένα συγκεκριμένο χρονικό μεσοδιάστημα οδηγεί στην ενίσχυση.
♦ Πρόγραμμα διαφορικής ενίσχυσης υψηλής συχνότητας δράσης (ΔΕΥ)
Παρέχει ενίσχυση, μόνο όταν ένας συγκεκριμένος, υψηλός αριθμός αντιδράσεων - ή και ενίοτε πολύ υψηλός - έχει επιτελεστεί μέσα σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Παράδειγμα: Όσο περισσότερη η μελέτη κατά μια χρονική περίοδο, τόσο μεγαλύτερη και η πιθανότητα για ενίσχυση όταν έρθει η ώρα της εξέτεασης.

♦ Πρόγραμμα διαφορικής ενίσχυσης χαμηλής συχνότητας δράσης (ΔΕΧ)Ενισχύει την αρχική αντίδραση, έπειτα από συγκεκριμένο χρόνο, κατά τον οποίο το υποκείμενο της μάθησης είτε παρουσίασε πολύ λίγες αντιδράσεις είτε απολύτως καμία αντίδραση.
Παράδειγμα: Πρέπει να ενισχύουμε τους μαθητές με τη βοήθειά μας, αλλά σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην εξαρτώνται από εμάς. Εδώ μπορεί να βοηθήσει ένα πρόγραμμα ΔΕΧ, να ενισχύουμε δηλαδή τους μαθητές με βοήθεια μόνο μία ή δύο φορές κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Στην εν λόγω περίπτωση, βέβαια, απαιτείται πολλής χρόνος για να κατασταλλάξουμε στο κατάλληλο μοτίβο αντίδρασης.

Χρήση των προγραμμάτων

♦ Ένα πρόγραμμα μεταβλητής αναλογίας κρίνεται καταλληλότερο σε μια περίπτωση που απαιτείται ένας υψηλός ρυθμός αντιδράσεων.

♦ Για χαμηλούς, σταθερούς ρυθμούς προκρίνονται περισσότερο προγράμματα μεταβλητών διαστημάτων.

♦ Το ΔΕΧ μπορεί να μοιάζει με το πρόγραμμα σταθερού διαστήματος, παρόλα αυτά στο ΔΕΧ όλες οι αντιδράσεις κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήματος παρατήρησης, ενισχυόμενες και μη, είναι αποδεκτές.

Question 18

Τι είναι τα προγενόμενα ερεθίσματα και οι προγενόμενες αντιδράσεις και ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες των τους στη συντελεστική μάθηση;

Answer 18

Τα προγενόμενα ερεθίσματα και οι προγενόμενες αντιδράσεις προετοιμάζουν το έδαφος για τις συμπεριφορές που ακολουθούν και ενδεχομένως για συμπεριφορές που δε θα ακολουθήσουν.

Οι παρακάτω έννοιες σχετίζονται κυρίως με πρότερα ερεθίσματα, ενώ μόνο η συμπεριφορικήεγρήγορση σχετίζεται αφορά προγενόμενες αντιδράσεις.

Παροχή ενδεικτικών στοιχείων
♦ Οι οργανισμοί μπορούν να μάθουν ότι μια ορισμένη αντίδραση οδηγεί στην ενίσχυση μόνο κάτω από την ταυτόχρονη παρουσία ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος - διακριτικό ερέθισμα. Το πρότερο αυτό ερέθισμα δεν προκαλεί κατευθείαν την αντίδραση, όπως στην κλασική εξαρτημένη μάθηση. Αντίθετα αυξάνει την πιθανότητα την αντίδραση αυτή να ακολουθήσει κάποιας μορφής ενίσχυση.
♦ Όταν ένας οργανισμός παρουσιάζει μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσει ορισμένες αντιδράσεις παρουσία συγκεκριμένων ερεθισμάτων, οι συμπεριφοριστές λένε πως βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο ερεθισμάτων.
♦Ένα αβίαστο ερέθισμα που μπορεί να προειδοποιήσει για την ώρα του μεσημεριανού ή του διαλείμματος είναι το ρολόι της τάξης. Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν αυτά τα διακριτά ερεθίσματα και την εν λόγω στρατηγική που ονομάζεται παροχή ενδεικτικών στοιχείων ή παροχή προτροπής.
♦ Ορισμένες φορές η παροχή ενδεικτικών στοιχείων εμπεριέχει μη λεκτικά σήματα τα οποία υπενθυμίζουν στους μαθητές ποιες είναι οι επιθυμητές αντιδράσεις.
Παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια ομαδικής εργασίας, ο εκπαιδευτικός μπορεί να αναβοσβήσει λίγες φορές το φως για να υπενθιμίσει στους μαθητές ότι θα πρέπει να μιλούν σιγά κατά τη συνεργασία τους.
Γεγονότα του περιβάλλοντος
Ορισμένοι συμπεριφοριστές, αντί για ερεθίσματα, μιλούν για γεγονότα του περιβάλλοντος, για κάποιες σύνθετες καταστάσεις του περιβάλλοντος, κάτω από τις οποίες ορισμένες συμπεριφορές εμφανίζουν και τη μεγαλύτερη πιθανότητα παρουσίασης.
Παράδειγμα: Οι διασπαστικοί μαθητές συμπεριέρονται καλύτερα κατά τη διάρκεια της καθιστικής εργασίας, αν η διάταξη των θρανίων είναι σε ευθεία, το ένα πίσω από το άλλο, ελαχιστοποιώντας την κατά πρόσωπο οπτική επαφή με τους υπόλοιπους συμμαθητές του.

Γενίκευση
Όταν μάθει κάποιος να αποκρίνεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο παρουσία ενός ερεθίσματος, μπορεί να ανταποκριθεί με τον ίδιο τρόπο και παρουσία ενός άλλου ερεθίσματος. Παρατηρείται συχνότερα η γενίκευση, στην περίπτωση που ένα νέο ερέθισμα είναι παρόμοιο με ένα οικείο πρότερο ερέθισμα. Το φαινόμενο αυτό της πιο εύκολης γενίκευσης όσο τα ερεθίσματα παρομοιάζουν με το αρχικό διακριτικό ερέθισμα είναι γνωστό ως διαβάθμιση γενίκευσης ερεθισμάτων.

Διάκριση ερεθισμάτων
Στη συντελεστική μάθηση, η διάκριση ερεθισμάτων περιγράφει τη διαδικασία της μάθησης όπου μια αντίδραση ενισχύεται παρουσία ενός ερεθίσματος και ποτέ ενός άλλου. Οι οργανισμοί, έτσι, μαθαίνουν να μη γενικεύουν από μια κατάσταση σε μία άλλη παρόμοια, όταν μπαίνουν στον πειρασμό για το αντίθετο.
Παράδειγμα: Ο εκπαιδευτικός φοράει μια κόκκινη κορδέλα στο χέρι όταν οι μαθητές δεν επιτρέπεται να του κάνουν ερωτήσεις και μια πράσινη κορδέλα στο χέρι όταν οι μαθητές επιτρέπεται να του κάνουν ερωτήσεις.

Συμπεριφορική ορμή
Σε πολλές περιπτώσεις, τα υποκείμενα της μάθησης είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν τις επιθυμητές αντιδράσεις αν εμφανίζουν κάποιες άλλες, παρόμοιες αντιδράσεις. Αυτό ονομάζεται συμπεριφορική ορμή.
Παράδειγμα: Προσφέρω στους μαθητές διασκεδαστικές κι εύκολες μαθηματικές δραστηριότητες, για να τους δώσω μετέπειτα πιο σύνθετα και δυνητικά αγχώδη έργα.

Μάθηση αποφυγής
Η μάθηση αποφυγής είναι γενικά η μάθηση της αποφυγής ενός ερεθίσματος αποστροφής - κάποιο για παράδειγμα που προκαλεί πόνο, άγχος ή απογοήτευση. Για να συντελεστεί η μάθηση αποφυγής πρέπει ο μαθητής να εκτεθεί σε ένα είδος προειδοποιητικού ερεθίσματος, ένα σήμα για την έλευση του ερεθίσματος αποστροφής.
Παράδειγμα: Ένα ποντίκι που όταν ακούει τον ήχο του κουδουνιού παθαίνει ηλεκτροσόκ, μπορεί να μάθει να πηδάει ένα εμπόδιο το οποίο περνάει μπροστά του την ώρα που ακούγεται το κουδούνι, για να αποφύγει να πάθει ηλεκτροσόκ.
♦ Ενεργητική μάθηση αποφυγής
Το υποκείμενο της μάθησης εκδηλώνει συνειδητά μια αντίδραση προκειμένου να αποφύγει ένα δυσάρεστο γεγονός.
Παράδειγμα: Μελετώντας αρκετά συχνά, αποφεύγεις ερεθίσματα αποστροφής, όπως είναι οι κακοί βαθμοί.
♦ Παθητική μάθηση αποφυγής
Το υποκείμενο της μάθησης μαθαίνει ότι το να μη συμπεριφέρεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο του επιτρέπει να αποφεύγει ένα δυσάρεστο γεγονός.
Παράδειγμα: Άνθρωποι που νιώθουν αμηχανία σε κοινωνικές καταστάσεις τείνουν να μην πηγαίνουν σε πάρτι ή σε μέρη με πολυκοσμία.
Οι συμπεριφορές αποφυγής εξαλείφονται δύσκολα. Ακόμα κι όταν μια μέχρι πρότινος δυσάρεστη κατάσταση έχει χάσει τον δυσάρεστο χαρακτήρα της, συνεχίζουμε να την αποφεύγουμε, χάνοντας με τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα να μάθουμε ότι η κατάσταση αυτή αποτελεί πια για εμάς κάτι το δυνάμει θετικό.

Question 19

Πώς θα μπορούσαν να εξαλειφθούν οι συμπεριφορές αποφυγής;

Answer 19

♦ Οι συμπεριφορές αποφυγής εξαλείφονται δύσκολα. Ακόμια κι όταν μια μέχρι πρότινος δυσάρεστη κατάσταση έχει χάσει τον δυσάρεστο χαρακτήρα της, συνεχίζουμε να την αποφεύγουμε, χάνοντας με τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα να μάθουμε ότι η κατάσταση αυτή αποτελεί πια για εμάς κάτι το δυνάμει θετικό.

♦ Τρείς τρόποι για να εξαλειφθούν οι συμπεριφορές αποφυγής:

α. Αποτρέπουμε να τις μάθουμε εξαρχής

β. Εξαλείφουμε κάθε κλασικά εξαρτημένη αντίδραση φόβου απέναντι σε προειδοποιητικά ερεθίσματα, μέσω μιας συστηματικής απευαισθητοποίησης.
γ. Αποτρέπουμε τους μαθητές από το να εκδηλώνουν μη παραγωγικές αντιδράσεις αποφυγής, επιτρέποντάς τους έτσι να ανακαλύψουν ότι δεν έχουν απολύτως τίποτα να φοβηθούν από μια κατάσταση.

Question 20

Πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί η μάθηση αποφυγής από τη σκοπιά του συμπεριφορισμού;

Answer 20

Πρόκειται για μια διαδικασία δύο βημάτων, που περιλαμβάνει τόσο την κλασική εξαρτημένη μάθηση, όσο και τη συντελεστική εξαρτημένη μάθηση.

♦ 1ο βήμα

Επειδή το προειδοποιητικό ερέθισμα και το ερέθισμα αποστροφής παρουσιάζονται το ένα μετά το άλλο, ο μαθητής μαθαίνει να φοβάται το προειδοποιητικό ερέθισμα μέσω μιας διαδικασίας κλασικής εξαρτημένης μάθησης.

♦ 2ο βήμα

Μια αντίδραση αποφυγής οδηγεί σε μια αρνητική ενίσχυση (απόδραση από το προειδοποιητικό ερέθισμα που προκαλεί φόβο) και πιθανόν σε κάποια ενδογενή θετική ενίσχυση (συναίσθημα ανακούφισης γύρω για την απόδραση).

Question 21

Τι είναι η μάθηση αποφυγής και ποιες μορφές μπορεί να λάβει;

Answer 21

Η μάθηση αποφυγής είναι γενικά η μάθηση της αποφυγής ενός ερεθίσματος αποστροφής - κάποιο για παράδειγμα που προκαλεί πόνο, άγχος ή απογοήτευση. Για να συντελεστεί η μάθηση αποφυγής πρέπει ο μαθητής να εκτεθεί σε ένα είδος προειδοποιητικού ερεθίσματος, ένα σήμα για την έλευση του ερεθίσματος αποστροφής.
Παράδειγμα: Ένα ποντίκι που όταν ακούει τον ήχο του κουδουνιού παθαίνει ηλεκτροσόκ, μπορεί να μάθει να πηδάει ένα εμπόδιο το οποίο περνάει μπροστά του την ώρα που ακούγεται το κουδούνι, για να αποφύγει να πάθει ηλεκτροσόκ.

♦ Ενεργητική μάθηση αποφυγής
Το υποκείμενο της μάθησης εκδηλώνει συνειδητά μια αντίδραση προκειμένου να αποφύγει ένα δυσάρεστο γεγονός.
Παράδειγμα: Μελετώντας αρκετά συχνά, αποφεύγεις ερεθίσματα αποστροφής, όπως είναι οι κακοί βαθμοί.

♦ Παθητική μάθηση αποφυγής
Το υποκείμενο της μάθησης μαθαίνει ότι το να μη συμπεριφέρεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο του επιτρέπει να αποφεύγει ένα δυσάρεστο γεγονός.
Παράδειγμα: Άνθρωποι που νιώθουν αμηχανία σε κοινωνικές καταστάσεις τείνουν να μην πηγαίνουν σε πάρτι ή σε μέρη με πολυκοσμία.

Οι συμπεριφορές αποφυγής εξαλείφονται δύσκολα. Ακόμια κι όταν μια μέχρι πρότινος δυσάρεστη κατάσταση έχει χάσει τον δυσάρεστο χαρακτήρα της, συνεχίζουμε να την αποφεύγουμε, χάνοντας με τον τρόπο αυτό τη δυνατότητα να μάθουμε ότι η κατάσταση αυτή αποτελεί πια για εμάς κάτι το δυνάμει θετικό.

♦ Τρείς τρόποι για να εξαλειφθούν οι συμπεριφορές αποφυγής:

α. Αποτρέπουμε να τις μάθουμε εξαρχής

β. Εξαλείφουμε κάθε κλασικά εξαρτημένη αντίδραση φόβου απέναντι σε προειδοποιητικά ερεθίσματα, μέσω μιας συστηματικής απευαισθητοποίησης.
γ. Αποτρέπουμε τους μαθητές από το να εκδηλώνουν μη παραγωγικές αντιδράσεις αποφυγής, επιτρέποντάς τους έτσι να ανακαλύψουν ότι δεν έχουν απολύτως τίποτα να φοβηθούν από μια κατάσταση.

Question 22

Η τιμωρία είναι το ίδιο με την αρνητική ενίσχυση; Εξήγησε.

Answer 22

Η τιμωρία ορίζεται από τους περισσότερους συμπεριφοριστές λαμβάνοντας υπόψη τους τις συνέπειες της στη συμπεριφορά: μειώνει τη συχνότητα παρουσίασης της αντίδρασης που έπεται.

Δύο μορφές τιμωρίας:

♦ Τιμωρία Ι
Παρουσίαση ενός ερεθίσματος, συνήθως αποστροφής (π.χ. επίπληξη, κακός βαθμός).

♦ Τιμωρία ΙΙ
Απόσυρση ενός ερεθίσματος, συνήθως ενός ευχάριστου.( π.χ. επιβολή χρηματικού προστίμου, απαγόρευση εξόδου έφηβης)

Η αρνητική ενίσυση δεν είναι το ίδιο με την τιμωρία.Τα αποτελέσματά τους είναι εντελώς διαφορετικά. Η αρνητική ενίσχυση αυξάνει τη συχνότητα μιας αντίδρασης, ενώ η τιμωρία τη μειώνει.

Το ερέθισμα:
♦ Προσαρμόζεται από την αντίδραση → Ευχάριστο → Θετική ενίσχυση (η συχνότητα της αντίδρασης αυξάνεται) → Δυσάρεστο → Τιμωρία Ι(η συχνότητα της αντίδρασης μειώνεται)

♦ Αποσύρεται μετά την αντίδραση → Ευχάριστο →Τιμωρία ΙΙ (η συχνότητα της αντίδρασης μειώνεται) → Δυσάρεστο → Αρνητική ενίσχυση (η συχνότητα της αντίδρασης αυξάνεται)

Επιπλέον, η διαφορά ανάμεσα στην αρνητική ενίσχυση και στην τιμωρία Ι έγκειται στις συνέπειες των γεγονότων.

♦ Αρνητική ενίσχυση -> το δυσάρεστο ερέθισμα σταματά μόλις συμβαίνει η αντίδραση.
♦ Τιμωρία Ι -> το δυσάρεστο ερέθισμα αρχίζει μόλις συμβαίνει η αντίδραση.
Δηλαδή,
♦ Ο τερματισμός ενός ερεθίσματος αποστροφής ενισχύει αρνητικά μια αντίδραση.
♦ Η υιοθέτηση ενός ερεθίσματος αποστροφής τιμωρεί μια αντίδραση.

Ένας τρόπος για να αποφύγει κανείς αυτό το λάθος στην ορολογία είναι να θυμάται ότι οι ενισχυτές (είτε θετικοί είτε αρνητικοί) ισχυροποιούν τη συμπεριφορά ενώ η τιμωρία αποσκοπεί στην εξασθένιση μιας συμπεριφοράς

Question 23

Ποιες θα μπορούσαν να θεωρηθούν δυνητικά αποτελεσματικές μορφές τιμωρίας και γιατί;

Answer 23

Παραδείγματα Τιμωρίας Ι

1. Λεκτική Επίπληξη
   Οι περισσότεροι μαθητές εκλαμβάνουν τη λεκτική επίπληξη ως κατσάδιασμα ή νουθεσία, ως κάτι δυσάρεστο και τιμωρητικό. Οι επιπλήξεις είναι αποτελεσματικές, όταν είναι άμεσες, σύντομες και ψύχραιμες. Μια επίπληξη θα πρέπει να συνεπάγεται ότι το άτομο στο οποίο απευθύνεται είναι ικανό για καλύτερη συμπεριφορά.
2. Επανόρθωση
   Απαιτείται από το άτομο να διορθώσει τα κακά αποτελέσματα των πράξεών του. Ένα άτομο με ανάρμοστη συμπεριφορά πρέπει να επιστρέχει το περιβάλλον του στην ίδια κατάσταση στην οποία βρισκόταν πριν από τη συμπεριφορά του αυτή. Η επανόρθωση είναι ένα καλό παράδειγμα μιας λογικής συνέπειας, κατά την οποία η τιμωρία αρμόζει στο έγκλημα.
3. Υπερδιόρθωση
   Απαιτείται από το άτομο να διορθώσει τα κακά αποτελέσματα των πράξεών του. Στην επανορθωτική υπερδιόρθωση το άτομο πρέπει να κάνει τα πράγματα καλύτερα από πριν. Κατά την θετική υπερδιόρθωση, ένα άτομο πρέπει να επαναλάβει εκ νέου μία πράξη σωστά, κατά ένα υπερβολικό τρόπο.
   Παράδειγμα: Μπορεί να ζητηθεί σε ένα μαθητή να ζητήσει συγγνώμη σε όλη την τάξη, ενώ έχει αδικήσει ένα μαθητή.
   Πολλοί εκπαιδευτικοί δεν συμφωνούν με την αξιοποίηση της επανορθωτικής υπερδιόρθωσης και της θετικής υπερδιόρθωσης ως μεθόδους βελτίωσης της συμπεριφοράς στο σχολικό περιβάλλον, γιατί θεωρούν ότι πρόκειτα για τεχνικές υπερβολικά χρονοβόρες και που υπερτονίζουν την τιμωρούμενη συμπεριφορά.

Παραδείγματα Τιμωρίας ΙΙ:

1. Περίοδος απομάκρυνσης
   Είναι μια προσδιορισμένη χρονική στιγμή κατά την οποία ένα άτομο στερείται το δικαίωμα της ενίσχυσης που απολαμβάνουν οι υπόλοιποι συνάδελφοί του. π.χ. οι μαθητές δεν λαμβάνουν μέρος σε διασκεδαστικές δραστηριότητες στις οποίες λαμβάνουν μέρος οι υπόλοιποι συμμαθητές τους. Σημαντικό είναι οι σχολικές δραστηριότητες από τις οποίες θα αποκλειστούν οι μαθητές που δέχονται αυτή την τιμωρία να είναι πραγματικά μέσα ενίσχυσης για αυτούς. Γιατί αλλιώς ενδέχεται να ενισχυθεί η ανεπιθύμητη συμπεριφορά.
2. Ενδοσχολική αποβολή
   Απομάκρυνση ενός μαθητή από τις κανονικές σχολικές δραστηριότητες. Οι μαθητές που αποβάλλονται περνούν τη μέρα τους δουλεύοντας στις ίδιες εργασίες με τους συμμαθητές τους, απλώς απομακρύνονται από το σύνολο της τάξης, απομονώνονται και επιβλέπονται από έναν άλλο δάσκαλο (όχι στην Ελλαδίτσα). Αποτελεσματικότερη η τιμωρία αυτή, όταν αφιερώνεται ένα μέρος του χρόνου της αποβολής στη διδασκαλία της συμπεριφοράς και στην ανάπτυξη σχολικών δεξιοτήτων, καθώς επίσης κι όταν ο δάσκαλος λειτουργεί ενισχυτικά κι όχι τιμωρητικά.
3. Κόστος αντίδρασης
   Απομάκρυνση ενός προηγουμένως κατακτημένου ενισχυτή. Το κόστος αντίδρασης μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης προβλημάτων, όπως η διασπαστική συμπεριφορά, η υπερκινιτικότητα, η απειθαρχία και η επιθετικότητα. Ιδιαίτερα αποτελεσματική όταν συνδυάζεται με ενίσχυση μιας επιθυμητής συμπεριφοράς και όταν τα υποκείμενα της μάθησης δεν χάνουν τα πάντα λόγω κάποιων παραστρατημάτων.

Question 24

Ποιες θα μπορούσαν να θεωρηθούν αναποτελεσματικές μορφές τιμωρίας και γιατί;

Answer 24

Οι παρακάτω τέσσερις μορφές τιμωρίας γενικά δεν συνιστώνται:

Σωματική τιμωρία
Η ήπια σωματική τιμωρία (κανένα ελαφρύ σκαμπίλι στο χέρι) είναι πολλές φορές ο μοναδικός τρόπος προκειμένου να κρατηθούν πολύ μικρά παιδιά μακριά από δυνητικά επιβλαβείς συμπεριφορές. Η χρήση σωματικής τιμωρίας σε μεγαλύτερα παιδιά - εκτός του ότι είναι παράνομη στη χώρα μας - μπορεί να επιφέρει τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα στη συμπεριφορά των μαθητών. Επιπλέον, ακόμα κι αν πρόκειται για αναιπαίσθητη σωματική τιμωρία μπορεί να εξελιχθεί σε σωματική κακοποίηση.

Ψυχολογική τιμωρία
Κάθε συνέπεια που απειλεί σοβαρά την αυτοεκτίμηση ενός μαθητή ή τη συναισθηματική του υγεία είναι ψυχολογική τιμωρία και δεν συνιστάται. Μπορεί να επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα στην συμπεριφορά των μαθητών, μέχρι και μακροπρόθεσμη ψυχολογική βλάβη, αλλά μπορεί να πλήξει και την σχολική τους απόδοση, καθώς θα έχουν λιγότερα κίνητρα και δε θα πιστεύουν στον εαυτό τους.

Επιπλέον εργασίες στην τάξη
Είναι ανάρμοστο να ζητάει ο εκπαιδευτικός από ένα μαθητή του να κάνει μόνο εκείνος επιπλέον εργασίες από την υπόλοιπη τάξη για τιμωρητικούς λόγους. Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός μεταφέρει άθελά του το μήνυμα ότι η σχολική εργασία είναι κάτι δυσάρεστο και για αυτό μπαίνει ως τιμωρία.

Αποβολή
Η αποβολή - με πιο ακραία μορφή της την οριστική αποβολή από το σχολείο - συνήθως δεν αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο αλλαγής της συμπεριφοράς ενός μαθητή. Οι μαθητές που δέχονται συνήθως τέτοιες τιμωρίες έχουν και χαμηλή σχολική επίδοση, κι έτσι οποιαδήποτε αποβολή μπορεί να επιφέρει μόνο αρνητικά αποτελέσματα στην επίδοσή τους. Επιπλέον, η απομάκρυνση από το σχολικό περιβάλλον που γίνεται αντιληπτό ως κάτι δυσάρεστο αποτελεί στην πραγματικότητα αρνητική ενίσχυση κι όχι τιμωρία (αρνητική ενίσχυση και για τους εργαζομένους που ξεφορτώνονται τον ταραχοποιό μαθητή από την τάξη τους.).

Η απώλεια διαλείμματος έχει κάποιους υποστηρικτές κι άλλοι την κατακρίνουν.
Σε περιπτώσεις που ο μαθητής δεν έχει ολοκληρώσει την σχολική του εργασία λόγω διασπαστικής συμπεριφοράς είναι λογικό να προτείνει ο εκπαιδευτικός να μείνει μέσα στο διάλειμμα. Παρόλα αυτα, ερευνητικά έχει φανεί ότι οι διασπαστικοί μαθητές λειτουργούν καλύτερα αν στο μεσοδιάστημα από μάθημα σε μάθημα, κάνουν πολλά, συχνά διαλείμματα.

Σε οποιαδήποτε περίπτωση τιμωρίας είναι σημαντικό να επισημαίνεται στον μαθητή ότι η τιμωρία είναι για το δικό του καλό, για να μάθει να συμπεριφέρεται με τρόπους που τον βοηθούν να είναι χαρούμενος και δημιουργικός μακροπρόθεσμα.

Question 25

Οι συμπεριφοριστές πιστεύουν στην εμπλοκή των νοητικών διεργασιών και των κινήτρων στη μάθηση;

Answer 25

Παρόλο που, όπως γνωρίζουμε ο συμπεριφορισμός μελετάει ερεθίσματα και αντιδράσεις (μαύρο κουτί του Skinner),πολύ θεωρητικοί πιστεύουν σήμερα ότι η κλασική εξαρτημένη μάθηση περιλαμβάνει συχνά τον σχηματισμό συνδέσεων όχι μεταξύ δύο ερεθισμάτων αλλά μεταξύ των εσωτερικών νοητικών αναπαραστάσεων των ερεθισμάτων αυτών.

♦ Το εξαρτημένο ερέθισμα μπορεί να επιτρέψει σε έναν οργανισμό να προβλέψει - με ένα σαφώς νοητικό τρόπο - ότι ακολουθεί το ανεξάρτητο ερέθισμα.

♦ Για κάποιους μαθητές μια συνέπεια μπορεί να σημαίνει ενίσχυση και για κάποιος άλλους η ίδια συνέπεια μπορεί να σημαίνει τιμωρία. Οι συνθήκες του περιβάλλοντος, αλλά και τα κίνητρα του κάθε μαθητή επηρεάζουν τη διαμόρφωση της προσωπικής του εικόνας για μια συνέπεια.

♦ Τα κίνητρα και η νόηση υπεισέρχονται σε δύο φαινόμενα γνωστά με τον κοινό όρο φαινόμενα αντίθεσης. Ένα φαινόμενο αντίθεσης - το φαινόμενο του ενθουσιασμού - παρατηρείται με την αύξηση της ποσότητας της ενίσχυσης: η συχνότητα παρουσίασης αντίδρασης ενός οργανισμού αυξάνεται ταχύτερα απ’ ό,τι θα αυξανόταν αν ο ενισχυτής διατηρούνταν από πάντα σε υψηλά επίπεδα. Ένα αντίθετο φαινόμενο αντίθεσης - το φαινόμενο της κατάθλιψης - λαμβάνει χώρα όταν η ποσότητα της ενίσχυσης μειώνεται. Το αποτέλεσμα είναι η συχνότητα εμφάνισης της αντίδρασης μειώνεται σε σχέση με τη συχνότητα της αν ο ενισχυτής ήταν πάντα το ίδιο χαμηλός.

Question 26

Ποιοι νόμοι αποτέλεσαν βάση για την ενισχυτική θεωρία του Skinner;

Answer 26

○ Νόμος ετοιμότητας: ο οργανισμός πρέπει να είναι βιολογικά και ψυχολογικά έτοιμος να μάθει.
○ Νόμος εξάσκησης: η εξάσκηση ισχυροποιεί τη σύνδεση μέσω ενίσχυσης (πχ οι μαθητές που εξασκούνται πρέπει να γνωρίζουν τις συνέπειες αυτού που κάνουν).
○ Νόμος του Αποτελέσματος: όσο μεγαλύτερη η ικανοποίηση ή η δυσαρέσκεια τόσο μεγαλύτερη η ενίσχυση ή η αποδυνάμωση της σχέσης. Οι μαθητές τείνουν να διατηρούν ό,τι μαθαίνουν περισσότερο αν έχουν ευχάριστες συνέπειες.
○ Αποτέλεσε βάση για τη θεωρία της ενίσχυσης του Skinner.

Question 27

Τι είναι η μάθηση διαφυγής;

Answer 27

Μάθηση διαφυγής – η απομάκρυνση της δυσάρεστης κατάστασης μετά την εμφάνιση της, π.χ. ο αδιάβαστος μαθητής που προσποιείται ασθένεια η συχνή χρήση της τουαλέτας

Question 28

Χαρακτήρισε τις παρακάτω περιπτώσεις με το είδος της ενίσχυσης ή τιμωρίας που επιδεχονται:
Α) Ο Πάνος κάνει αστείους μορφασμούς. Οι μαθητές και ο δάσκαλος το απολαμβάνουν.
Β) Ο Γιώργος δεν κάνει τις εργασίες του. Η δασκάλα τον απειλεί ότι θα πάει μικρό βαθμό. Ο Γιώργος βάζει τα κλάματα. Η δασκάλα τον παρηγορεί και αποσύρει την απειλή.
Γ) Η Σοφία είναι δειλή και δε συμμετέχει. Κάποτε σηκώνει το χέρι της και ο δάσκαλος λέει: Επιτέλους η σιωπηλή ευφυΐα αποφάσισε να ανοίξει το στόμα της, Η Σοφία δεν συμμετέχει πια στο μάθημα…
Δ) Ο Δημήτρης έρχεται καθυστερημένος. Ο δάσκαλος του στερεί το διάλειμμα.
Ε) Η Μαρία συμμετέχει. Η δασκάλα ούτε την επιβραβεύει ούτε την τιμωρεί. Η Μαρία αποθαρρύνεται και Δε συμμετέχει.

Answer 28

Α) ΘΕ. Παροτρύνεται να συνεχίσει
Β) ΑΕ. Χρησιμοποιεί τα δάκρυα για να αποφύγει ενοχλητικές καταστάσεις.
Γ)Τιμωρία παρουσίασης (εμφάνιση, άμεση): Η ειρωνική παρατήρηση κάνει τη Σοφία να απομονώνεται
Δ)Τιμωρία απόσυρσης (απομάκρυνσης, έμμεση) : διακοπή θετικού ενισχυτή
Ε)Απόσβεση : Έλλειψη ενίσχυσης ή και τιμωρίας

Question 29

Τι είναι η επίκτητη ανεπάρκεια/ μαθημένη αβοηθησία και πως μπορούμε να βοηθήσουμε τους μαθητες;

Answer 29

Επίκτητη ανεπάρκεια –Μαθημένη αβοηθησία (learned helplessness)
● Η προσδοκία που βασίζεται στην εμπειρία ότι οι πράξεις του ατόμου θα καταλήξουν στην αποτυχία. (“τίποτε δε μετρά από αυτά που κάνω”)
● Καλλιεργείται μέσω αρνητικής επανατροφοδότησης από εκπαιδευτικούς, σχολικές εμπειρίες, συμμαθητές.
● Η επαναλαμβανόμενη αποτυχία οδηγεί σ’ αυτή τη συμπεριφορά

Πώς βοηθούμε τους μαθητές;
● Ανάδειξη του θετικού
● Εξάλειψη του αρνητικού
● Μετάβαση από το οικείο στο νέο, με προ-οργανωτές ή καθοδηγούμενη ανακάλυψη
● Προκλήσεις στις οποίες οι μαθητές παίζουν ενεργητικό ρόλο στη διατύπωση προβλημάτων και την επίλυσή τους

Question 30

Κριτική του συμπεριφορισμού

Answer 30

● Μπορεί η συμπεριφοριστική θεωρία να ερμηνεύσει τη μάθηση του ανθρώπου με βάση τις αρχές μάθησης των ζώων;
● Μονόπλευρη μηχανιστική ερμηνεία της συμπεριφοράς
● Οι εξωτερικές συνδέσεις Ε –Α δεν αρκούν για την ερμηνεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς (η εσωτερική δομή του υποκειμένου)
● Μπορεί η συμπεριφοριστική θεωρία να ερμηνεύσει την ανάπτυξη της γλώσσας;
● Μπορεί να ελεγχθεί το περιβάλλον του ανθρώπου όπως αυτό των ζώων για να επιτευχθεί μάθηση;
● Μπορούν τα πορίσματα από τα κλουβιά των ποντικών να γενικευτούν στους ανθρώπους;
● Απάνθρωπη πρακτική για τους ανθρώπους διότι υποτιμάται η ελεύθερη βούληση
● Περιορισμένη πειραματική εφαρμογή σε ανθρώπους -κυρίως νήπια και άτομα με ειδικές ανάγκες
+Πολύ καλά τεκμηριωμένες πειραματικά υπό πολλές και διαφορετικές συνθήκες
+Χρήσιμες για την ερμηνεία και την αλλαγή της συμπεριφοράς
- Καλύπτουν μόνο την παρατηρούμενη συμπεριφορά