4. Εφαρμογές των Αρχών του Συμπεριφορισμού Flashcards
Ποιοι μύθοι/παρανοήσεις υπάρχουν γύρω από τη χρήση της ενίσχυσης και της τιμωρίας στο περιβάλλον της σχολικής τάξης και ποιοι είναι βάσιμοι προβληματισμοί;
Μύθοι/ Παρανοήσεις γύρω από την ενίσχυση και την τιμωρία
♦ Η ενίσχυση είναι δωροδοκία.
Το επιχείρημα αυτό χρησιμοποιείται πολύ συχνά ενάντια στη χρήση της τιμωρίας στην τάξη. Η λέξη δωροδοκία υπονοεί ότι η ενισχυόμενη συμπεριφορά είναι παράνομη ή ανήθικη κατά κάποιον τρόπο. Απεναντίας όμως, η κατάλληλη χρήση ενίσχυσης μπορεί να διευκολύνει στην επίτευξη των στόχων στην τάξη.
♦ Η ενίσχυση οδηγεί στην εξάρτηση από απτές, εξωτερικές ανταμοιβές κάποιας σωστής συμπεριφοράς.
Θεωρείται πως οι εκπαιδευτικοί αξιοποιούν ή υπόσχονται να αξιοποιήσουν χειροπιαστές ανταμοιβές.
Δεν ισχύει γιατί:
Υπάρχουν και άλλα είδη ενίσχυσης, εκτός από τους υλικούς ενισχυτές (κοινωνικοί ενισχυτές, ενδογενείς ενισχυτές) και
Όταν είναι αναγκαίο να αξιοποιηθούν υλικοί ενισχυτές, χρησιμοποιούνται για να επιφέρουν τις επιθυμητές αλλαγές, σε περίπτωση που είναι αδύνατο να επιτευχθούν οι αλλαγές αυτές με άλλο τρόπο.
♦ Η ενίσχυση ενός μαθητή επειδή υπήρξε καλός διδάσκει τους άλλους μαθητές να είναι κακοί.
Μπορεί να επιτευχθεί η ενίσχυση ενός μόνο μαθητή μπροστά στο σύνολο της τάξης, με αποτέλεσμα οι άλλοι μαθητές να υποθέσουν ότι πρέπει να υιοθετήσουν μια κακή συμπεριφορά, με σκοπό να την διορθώσουν για να επιβραβευθούν. Για να το αποφύγουμε αυτό, θα πρέπει όλοι οι μαθητές να ενισχύονται για τις κατάλληλες συμπεριφορές (επαίνους, θετική ανατροφοδότηση, ενδογενείς ενισχυτές). Αν ένας υλικός ενισχυτής αποτελεί τον μοναδικό ενισχυτή που μπορεί να λειτουργήσει με ένα συγκεκριμένο μαθητή, θα πρέπει να προσφέρεται με διακριτικότητα και κατ’ιδίαν.
♦ Η τιμωρία μειώνει την αυτοεκτίμηση.
Η συνεχιζόμενη ψυχολογική τιμωρία (χλευασμός) μπορεί πράγματι να μειώσει την αυτοεκτίμηση του μαθητή. Παρόλα αυτά, ήπιες μορφές τιμωρίας (σύντομες περίοδοι απομάκρυνσης, ελαφριά επίπληξη) συνήθως δεν επιφέρουν αρνητικό αντίκτυπο στη μακροπρόθεσμη συναισθηματική ευημερία των μαθητών.
♦ Η εξάλειψη μιας προβληματικής συμπεριφοράς δεν εξαλείφει την υποκείμενη αιτία της συμπεριφοράς αυτής. Επομένως, μπορεί να εμφανιστούν άλλες συμπεριφορικές εκδηλώσεις αυτής της υποκείμενης αιτίας.
Λογική ανησυχία, όμως πολλές φορές η αλλαγή της συμπεριφοράς ενός ατόμου θέτει επί τάπητος, με έμμεσο τρόπο, και την υποκειμενική αιτία της.
Βάσιμοι προβληματισμοί
♦ Η ενθάρρυνση των παραγωγικών συμπεριφορών αποκλειστικά μέσω της ενίσχυσης αγνοεί τους γνωστικούς παράγοντες που ενδεχομένως εμπλέκονται στη μαθησιακή διαδικασία.
Αν ένας μαθητής έχει τις ικανότητες να μάθει νέες δεξιότητες, αλλά δεν του παρέχονται οι κατάλληλες ευκαιρίες και τα κατάλληλα κίνητρα, η χρήση συστηματικής ενίσχυσης μπορεί να αποβεί εξαιρετικά χρήσιμη για τη συμπεριφορική αλλαγή. Παρόλα αυτά, αν υπάρχουν κάποιες γνωστικές διαταραχές που εμποδίζουν την απόκτηση μιας νέας δεξιότητας, τότε πράγματι η ενίσχυση από μόνη της δε μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Ειδικά σε περίπτωση κάποιων μαθησιακών διαταραχών, ο εκπαιδευτικός οφείλει να αξιοποιήσει πιο κατάλληλες στρατηγικές βασισμένες στη γνωστική θεωρία.
♦ Η ενίσχυση κάποιων συμπεριφορών μπορεί να επηρεάσει τη μέγιστη μάθηση και απόδοση με το πέρασμα του χρόνου.
Μπορεί οι μαθητές με απώτερο σκοπό την ενίσχυση να δείχνουν ότι έχουν επιτύχει ένα συγκεκριμένο μαθησιακό στόχο ή να βιάζονται να τον πετύχουν στο ελάχιστο. Αυτό συμβαίνει ειδικά σε περιπτώσεις που οι εκπαιδευτικοί έχουν θέσει τους μαθητές σε σύνθετες νοητικές διεργασίες.
♦ Η εξωγενής ενίσχυση μιας προσωπικά ευχάριστης συμπεριφοράς ενδέχεται να οδηγήσει σε μείωση των ενδογενώς ενισχυτικών της ιδιοτήτων.
Αυτό πράγματι έχει παρατηρηθεί να συμβαίνει.
Οι εξωτερικοί ενισχυτές υποσκάπτουν περισσότερο τα ενδογενή κίνητρα όταν:
(α) το αρχικό ενδιαφέρον για τη δραστηριότητα είναι μεγάλο,
(β) οι νέοι ενισχυτές είναι απτοί,
(γ) η έλευση των ενισχυτών αυτών είναι γνωστή εκ των προτέρων.
(δ) ενισχύεται η απλή διεκπεραίωση της δραστηριότητας και όχι η σωστή ενασχόληση με αυτήν.
♦ Μια τιμωρούμενη συμπεριφορά δεν ξεχνιέται και μπορεί να επανέλθει.
Η τιμωρία καταστέλλει μία αντίδραση μειώνοντας τις πιθανότητες επανεμφάνισής της. Παρόλα αυτά, η τιμωρούμενη συμπεριφορά ενδέχεται να ξανά εμφανιστεί με την παύση ίσως της τιμωρίας ή με την απομάκρυνση του προσώπου που την ασκεί.
♦ Η τιμωρία μπορεί να έχει αρνητικές παρενέργειες.
Οι βαριές τιμωρίες - όπως η βαριά σωματική τιμωρία - μπορούν να προκαλέσουν ψυχικό και σωματικό τραυματισμό. Αλλά και μικρότερης έντασης τιμωρίες μπορούν να οδηγήσουν σε μια πληθώρα αντιπαραγωγικών συναισθηματικών αντιδράσεων. Επίσης, η τιμωρία μπορεί να προκαλέσει αρνητικό συναίσθημα στο μαθητή και να το συνδέσει με τον εκπαιδευτικό, τη σχολική τάξη, το μάθημα ή ακόμα και γενικότερα τη μάθηση και να γίνει ένα από αυτά εξαρτημένο ερέθισμα που το έχει συνδέσει με το φόβο, το άγχος ή και το θυμό.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κάθε ερέθισμα που κατέληξε να προκαλεί φόβο ή άγχος εξαιτίας της σύνδεσής του με την τιμωρία μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές αποφυγής ή διαφυγής.
♦ Η βελτίωση μιας συμπεριφοράς σε ένα πλαίσιο μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση των προβλημάτων της συμπεριφοράς σε κάποιο άλλο.
Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται συμπεριφορική αντίθεση. Η συμπεριφορά του ατόμου βελτιώνεται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, ενώ σε ένα άλλο πλαίσιο παραμένει η ίδια.
Π.χ.
Παιδιά που προέρχονται από ένα αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον, μπορεί να είναι επιθετικά στο σχολείο που δεν είναι ένα τόσο αυστηρό περιβάλλον όσο στο σπίτι τους και το ανάποδο.
Πώς θα μπορούσε να καλλιεργήσει ο εκπαιδευτικός ένα παραγωγικό κλίμα μάθησης στη σχολική τάξη και τι θα έπρεπε να αποφύγει;
♦ Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό οι μαθητές να βιώνουν τα σχολικά τους καθήκοντα σε πλαίσια που τους προκαλούν ευχάριστα συναισθήματα κι όχι σε πλαίσια που υποθάλπουν το άγχος, την απογοήτευση ή τον θυμό.
♦ Το σχολείο θα πρέπει να είναι ένας χώρος που οι μαθητές θα έρχονται σε επαφή με την επιτυχία κι όχι με την αποτυχία και μέσω της κλασικής εξαρτημένης μάθησης, αυτό μπορεί να επιτευχθεί.
Κινήσεις τον εκπαιδευτικούν που καλλιεργούν ένα κλίμα μάθησης:
♦ Λαμβάνουν υπόψη τις γνώσεις, δεξιότητες και γνωστική ωριμότητα των μαθητών, φτιάχνοντας τις κατάλληλες δραστηριότητες για τους μαθητές τους και παρέχοντας τους τους απαραίτητους πόρους και τη συνδρομή που χρειάζονται.
♦ Παίρνουν ειδικές προφυλάξεις κάθε φορά που ζητούν από τους μαθητές να εκτελούν απαιτητικές δραστηριότητες μπροστά στους άλλους (π.χ. προτείνουν τρόπο εύρεσης του υλικού ή μέθοδο παρουσίασης).
♦ Θα πρέπει να αφήνουν τους μαθητές να κάνουν λάθη, γιατί μπορούν να μάθουν από τα λάθη τους, όσο μπορούν να μάθουν κι από τις επιτυχίες τους. Μάλιστα, τα περιστασιακά λάθη αποτελούν φυσικά επακόλουθα της ανάληψης νέων κάθε φορά ευθυνών και αποδεικνύονται πολλές φορές ωφέλιμα.
Η συνεχής αποτυχία σε σχολικό και κοινωνικό επίπεδο μπορεί να μετατρέψει το σχολείο σε ένα εξαρτημένο ερέθισμα που οδηγεί σε αντιπαραγωγικές εξαρτημένες αντιδράσεις, όπως ο φόβος και το άγχος. Τέτοιου είδους αντιδράσεις είναι ιδιαίτερα ανθεκτικές στην απόσβεση, παρεμποδίζοντας έτσι την ικανότητα του μαθητή για αποτελεσματική μάθηση στο μέλλον.
Πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε την ενίσχυση για την αύξηση των παραγωγικών συμπεριφορών;
Μπορούν να αξιοποιηθούν διάφορες ενισχυτικές στρατηγικές στην τάξη, ειδικά σε τάξεις με έναν ή περισσότερους μαθητές με ειδικές ανάγκες. Μπορούμε να αξιοποίησουμε τις εξής στρατηγικές:
♦ Προσδιορίστε τις επιθυμητές συμπεριφορές εκ των προτέρων
Οι συμπεριφοριστές συνιστούν η τελική συμπεριφορά, η επιθυμητή συμπεριφορά να περιγράφεται από την αρχή με ξεκάθαρο, χειροπιαστό τρόπο. Έτσι καθορίζονται ευκολότερα οι στόχοι και για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, αλλά και για τους μαθητές. Είναι συχνά σημαντικό να καθορίζεται και η ποιότητα εκτός από την ποσότητα.
π.χ. Οι μαθητές θα μπορούσαν να ενισχύονται όχι για τον αριθμό των βιβλίων που διαβάζουν, αλλά, για παράδειγμα για την ανάγνωση και κατανόηση ενός πιο απαιτητικού βιβλίου.
♦ Εντοπίστε συνέπειες που ενισχύουν πραγματικά τον μαθητή.
Παρόλο που οι κοινωνικοί ενισχυτές και οι ενισχυτές δραστηριοτήτων είναι ιδιαιτέρως αποτελεσματικοί στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, καμιά φορά οι μαθητές, η μοναδική πραγματική ενίσχυση που χρειάζονται είναι η άμεση ανατροφοδότηση. Γενικά, κάποιοι ενισχυτές λειτουργούν θετικά για τον εκάστοτε μαθητή, ενώ κάποιοι άλλοι δεν λειτουργούν σαν ενισχυτές. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να ρωτήσει τους μαθητές ή και τους γονείς του για να ανακαλύψει τον κατάλληλο ενισχυτή για τον καθένα. Επίσης, οι ενισχυτές δεν διατηρούν την αξία τους για πάντα, ειδικά αν χρησιμοποιούνται συνέχεια. Η υπερβολική ποσότητα ενός θετικού γεγονότος μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά.
♦ Βεβαιωθείτε ότι οι μαθητές σας θα κερδίσουν περισσότερα από όσα θα χάσουν αλλάζοντας τη συμπεριφορά τους.
Μπορεί πράγματι να λειτουργεί η ενίσχυση για τους μαθητές, αλλά είτε επειδή έχουν λίγα να κερδίσουν ή πολλά να χάσουν, να μην αποφασίσουν να μπουν στη διαδικασία να αλλάξουν μια συμπεριφορά.
♦ Περιέγραψε με έκδηλο τρόπο τη συνάφεια αντίδρασης - επακόλουθου
Η ενίσχυση είναι συνήθως αποτελεσματική όταν οι μαθητές γνωρίζουν ακριβώς τι θα επακολουθήσει έπειτα από κάθε συμπεριφορά. Μερικοί μαθητές δε μπορούν να ερμηνεύσουν τα φυσικά σήματα της επερχόμενης ενίσχυσης και μπορούν να επωφεληθούν ιδιαιτέρως από την έκδηλη διασαφήνιση της ενίσχυσης που θα ακολουθήσει. Ένας καλός τρόπος να γίνει αυτό είναι μέσω του συμβολαίου συμπεριφοράς. Ο εκπαιδευτικός γνωστοποιεί στο μαθητή τις προσδοκίες του και τα επακόλουθα εκπλήρωσης των προσδοκιών αυτών. Σημαντικό είναι ο εκπαιδευτικός και ο μαθητής να προσδιορίζουν και να συμφωνούν από κοινού για τις συγκεκριμένες συμπεριφορές που θα πρέπει να επιδείξει ο μαθητής, αλλά και για το είδος του ενισχυτή.
♦ Χορηγήστε την ενίσχυση σταθερά.
Η συνεχής ενίσχυση επιφέρει ραγδαίες αλλαγές στη συμπεριφορά σε σχέση με τη διαλείπουσα ενίσχυση.
♦ Διαμορφώστε βαθμιαία τις σύνθετες συμπεριφορές.
Απαιτείται μια βαθμιαία διαδικασία, όπου πριν από την κάθε προσέγγιση ενίσχυσης προηγείται η βαθιά εκμάθηση της αντίδρασης. Αν η απόπειρα της σταδιακής διαμόρφωσης της συμπεριφοράς εξελίσσεται πολύ γρήγορα, έτσι που η κάθε συμπεριφορά δεν εγκαθιδρύεται πριν από την απαίτηση για την ανάπτυξη μιας καινούργιας, πιο εκλεπτυσμένης μορφής συμπεριφοράς, η συμπεριφοριστική αλλαγή της ενισχυτικής διαδικασίας ενδέχεται να είναι πρόσκαιρη.
♦ Στην περίπτωση που παρέχετε ενίσχυση δημόσια, βεβαιωθείτε ότι όλοι οι μαθητές μπορούν να κερδίσουν.
Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί ενισχύουν μαθητές που προσπαθούν να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους, ενώ παραμελούν μαθητές που έχουν ήδη αναπτυγμένη την επιθυμητή συμπεριφορά. Το σχολείο πρέπει να είναι ένας χώρος όπου όλοι οι μαθητές να έχουν το δικαίωμα της ενίσχυσης.
♦ Καταγράψτε την πρόοδο χρησιμοποιώντας αντικειμενικά κριτήρια.
Πρέπει να αξιολογούμε καθόλη τη διάρκεια της ενίσχυσης. Η συχνότητα μιας συμπεριφοράς πριν ξεκινήσει η ενίσχυση της συνιστά το βασικό της επίπεδο. Μόνο μέσω της σύγκρισης της συχνότητας του επιπέδου αναφοράς μιας συμπεριφοράς με τη συχνότητά της μετά την ενίσχυση μπορεί ένας εκπαιδευτικός ή κάποιος άλλος ειδικός να προσδιορίσει την αξία της ενίσχυσης.
Ανάφερε κάποιες στρατηγικές μείωσης της συχνότητας εμφάνισης ανεπιθύμητων συμπεριφορών.
Ορισμένες φορές ο στόχος μας είναι να μειώσουμε και να εξαλείψουμε μια συμπεριφορά. Τέσσερις πιθανοί μέθοδοι είναι:
♦ Απόσβεση αντιδράσεων
Η απόσβεση μιας αντίδρασης - η βεβαιότητα δηλαδή πως η συγκεκριμένη αντίδραση δε θα οδηγήσει ξανά στην ενίσχυση - μπορεί μερικές φορές να αποδειχθεί πολύ αποτελεσματικό μέσο για την εξάλειψη πολλών ανάρμοστων συμπεριφορών στην τάξη. Δυστυχώς η απόσβεση δεν είναι εντελώς λειτουργική και αξιόπιστη γιατί:
► Δεν είναι πάντοτε εφικτό να προσδιοριστεί το συγκεκριμένο επακόλουθο που στην πραγματικότητα ενισχύει μια αντίδραση.
► Μια αντίδραση μπορεί να συντηρείται όχι από έναν αλλά από πολλούς ενισχυτές, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων που είναι δύσκολο να απομακρυνθούν.
► Ακόμα κι αν όλες οι πηγές ενίσχυσης αφαιρεθούν, η συμπεριφορά μπορεί να παρουσιάσει μια ένταση απόσβεσης, αυξάνοντας σε συχνότητα, για να αρχίσει έπειτα να μειώνεται.
► Οι συμπεριφορές που έχουν εξαλειφθεί επανεμφανίζονται καμιά φορά με αυθόρμητο τρόπο αργότερα, ίσως σε ένα διαφορετικό πλαίσιο.
► Ορισμένες αντιδράσεις αποδεικνύονται εξαιρετικά ανθεκτικές στην απόσβεση εξαιτίας της προηγούμενης ενίσχυσής τους από ένα πρόγραμμα διαλείπουσας ενίσχυσης.
♦ Μη εξαρτώμενη ενίσχυση
Η παρουσίαση επιθυμητών επακολούθων με μη εξαρτώμενη ενίσχυση μπορεί να οδηγήσει στην εξάλειψη μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Το βασικό της μειονέκτημα, όμως, είναι ότι τα παιδιά δε μαθαίνουν πάντα πιο επιθυμητές συμπεριφορές στη θέση των αντιπαραγωγικών συμπεριφορών που θέλουμε να εξαλείψουμε. Περιστασιακά, μπορεί να οδηγήσει και σε δεισιδαιμονική συμπεριφορά.
♦ Ενισχύοντας άλλες συμπεριφορές
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να ενισχύσει άλλες συμπεριφορές, αν διασφαλίσει παράλληλα ότι η συμπεριφορά προς εξάλειψη δεν ενισχύεται με κάποιον τρόπο. Το πιο δόκιμο θα ήταν να ενισχύσει αποκλειστικά επιθυμητές συμπεριφορές που να είναι αντίθετες της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Ιδανικά, οι άλλες συμπεριφορές αν είναι ασύμβατες συμπεριφορές. πχ. Ενισχύω έναν υπερκινητικό μαθητή όταν κάθεται στην θέση του ήσυχα, ενώ συνήθως δε μπορεί να κάτσει. Η ενίσχυση άλλων (πιθανώς ασύμβατων) συμπεριφορών είναι πολλές φορές αποτελεσματικότερη της απόσβεσης αρκεί οι εκπαιδευτικοί και οι θεραπευτές να μένουν πιστοί στη χρήση, από τη μία, όσων τακτικών ενισχύουν τις επιθυμητές συμπεριφορές και, από την άλλη, στη μη ενίσχυση των απρόσφορων συμπεριφορών.
♦ Κάνοντας χρήση της τιμωρίας
Ορισμένες φορές η χρήση της τιμωρίας είναι και ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος μείωσης των ανεπιθύμητων συμπεριφορών. Παρόλα αυτά φέρει ορισμένες αρνητικές συνέπειες, όπως το ότι το πρόσωπο που ασκεί την τιμωρία στην ουσία ενισχύεται αρνητικά. Η τιμωρία συνιστάται όταν η συμπεριφορά του ατόμου είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για τον ίδιο και τους άλλους. Οι ψυχολόγοι έχουν δώσει κάποιες συμβουλές πως θα μπορούσαν να μειωθούν αυτές οι συνέπειες στο ελάχιστο:
► Διάλεξε μια “τιμωρία” που τιμωρεί αληθινά, χωρίς να είναι υπερβολικά αυστηρή.
Ορισμένες τιμωρίες τείνουν να μην είναι αρκετά αποτελεσματικές και γι’αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται. Όποια συνέπεια και αν εφαρμόζεται, πρέπει να είναι αρκετά ισχυρή ώστε να αποθαρρύνει την ανάρμοστη συμπεριφορά δίχως να αποδεικνύεται υπερβολικά αυστηρή. Σκληρές τιμωρίες οδηγούν συνήθως σε αρνητικές παρενέργειες όπως η μνησικακία, η επιθετικότητα και η συμπεριφορά διαφυγής.
► Προειδοποιήστε εγκαίρως τους μαθητές για το ποιες είναι ακριβώς οι συμπεριφορές που τιμωρούνται.
Η τιμωρία αποτρέπει πιο εύκολα μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά όταν το άτομο γνωρίζει ότι η συμπεριφορά αυτή θα οδηγήσει στην τιμωρία και το είδος της συγκεκριμένης τιμωρίας. Συχνά, η γνώση μας ότι μια συγκεκριμένη συμπεριφορά θα επιφέρει τιμωρία είναι ικανή για να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας.
Μια καλή συμπληρωματική στρατηγική είναι η παροχή ενδεικτικών στοιχείων, η υπενθύμιση στους μαθητές για το ποιες συμπεριφορές θεωρήθηκαν στο παρελθόν απαγορευτικές. Ένα σημαντικό λάθος που κάνουν - εκπαιδευτικοί και γονείς - είναι να απειλούν τα παιδιά με μια τιμωρία δίχως ποτέ να την πραγματοποιούν. Πολλές φορές ένα λόγος για την αδυναμία της υλοποίησης αυτής της τιμωρίας είναι επειδή οι γονείς ή εκπαιδευτικοί μπλοφάρουν, ισχυριζόμενοι ότι θα εφαρμόσουν μια τιμωρία που είναι πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστεί.
► Περιγράψτε τις μη αποδεκτές συμπεριφορές με ξεκάθαρο και χειροπιαστό τρόπο.
Παράδειγμα παιδιού που κάνει φασαρία στην τάξη.
► Όποτε είναι δυνατό, εφαρμόστε τιμωρία αμέσως μετά τη μη αποδεκτή συμπεριφορά.
Η αποτελεσματικότητα της τιμωρίας μειώνεται δραστικά αν καθυστερήσει να εφαρμοστεί. Αν οπωσδήποτε δεν μπορεί η τιμωρία να τελεστεί όσο το δυνατόν πιο σύντομα μετά την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, είναι σημαντικό να γίνει σαφής η συνάφεια της συμπεριφοράς με την τιμωρία.
► Εφαρμόστε την τιμωρία στο πλαίσιο ενός φιλικού, υποστηρικτικού περιβάλλοντος.
Η τιμωρία είναι αποτελεσματικότερη όταν το πρόσωπο που την εφαρμόζει έχει προηγουμένως χτίσει μια καλή σχέση με το μαθητή. Το μήνυμα θα πρέπει να είναι ότι ο σκοπός της τιμωρίας είναι το καλό του μαθητή και όχι η προσωπική εμπάθεια του δασκάλου.
► Εξηγήστε γιατί μια συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή.
Το να εξηγεί κανείς γιατί ορισμένες συμπεριφορές δεν είναι επιτρεπτές παρουσιάζει τουλάχιστον τέσσερα πλεονεκτήματα:
1. Όταν η τιμωρία συνοδεύεται από επαρκή αιτιολόγηση, η χρονική αμεσότητα της τιμωρίας δεν αποτελεί πια πρώτιστο παράγοντα για την αποτελεσματικότητά της.
2. Η αιτιολόγηση αυξάνει την πιθανότητα καταπολέμησης και άλλως, παρόμοιων κακών συμπεριφορών. Το αποτέλεσμα της τιμωρίας δηλαδή γενικεύεται σε άλλες μη επιτρεπτές συμπεριφορές.
3. Με την επαρκή αιτιολόγηση, οι μη επιτρεπτές συμπεριφορές καταστέλλονται ακόμα και απουσία του προσώπου που ασκεί την τιμωρία.
4. Τα άλλα παιδιά ευλόγως περιμένουν κάποιον να τους εξηγήσει γιατί ορισμένες συμπεριφορές απαγορεύονται, με αποτέλεσμα όταν δεν τους παρέχεται καμία εξήγηση να αντιδρούν με πείσμα.
► Να είστε συνεπείς στην εφαρμογή της τιμωρίας για την ανάρμοστη συμπεριφορά.
► Τροποποιήστε το περιβάλλον για να ελαχιστοποιήσετε την πιθανότητα εμφάνισης μη επιθυμητών συμπεριφορών.
Ο πειρασμός για την υιοθέτηση μιας κακής συμπεριφοράς θα πρέπει να μειώνεται ή και να εξαλείφεται, αν είναι δυνατόν.
► Διδάξτε και ενισχύστε τις καταλληλότερες συμπεριφορές.
Η τιμωρία της μη επιθυμητής συμπεριφοράς είναι συνήθως αποτελεσματικότερη σε μακροπρόθεσμο επίπεδο όταν συνδυάζεται με την υποστήριξη παραγωγικότερων συμπεριφορών από τη μεριά των εκπαιδευτικών.
Τι είναι η εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς;
Υπάρχουν προβλήματα συμπεριφοράς παγιωμένα και αντιπαραγωγικά σε τέτοιον βαθμό που απαιτούν εντατική, συστηματική παρέμβαση εκ μέρους μας. Μια αποτελεσματική προσέγγιση σε τέτοιου είδους συμπεριφορές είναι η εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς (γνωστή και ως συμπεριφορική θεραπεία, συμπεριφορική τροποποίηση και συμπεριφορική συνάφεια). Βασίζεται στη αρχική υπόθεση ότι τα σοβαρά συμπεριφορικά προβλήματα οφείλονται σε παρελθοντικές και παροντικές συνάφειες αντίδρασης - επακόλουθου.
Ποιες στρατηγικές της εφαρμοσμένης ανάλυσης συμπεριφοράς χρησιμοποιούνται συχνότερα;
Οι παρεμβάσεις Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς προσαρμόζονται κατά κύριο λόγο ανά περίπτωση σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου. Παρόλα αυτά υπάρχουν ορισμένες γενικότερες στρατηγικές:
♦ Οι συμπεριφορές που αποτελούν το επίκεντρο κάποιας παρέμβασης αναγνωρίζονται με τρόπο καθορισμένο και μετρήσιμο.
Οι θεραπευτές και εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν την ΕΑΣ εστιάζουν σε κάποιες συγκεκριμένες, σαφώς καθορισμένες αντιδράσεις, οι οποίες αποκαλούνται συμπεριφορές - στόχοι.
♦ Οι συμπεριφορές - στόχοι μετρώνται τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της παρέμβασης.
Μόνο με την αντικειμενική μέτρηση των συμπεριφορών-στόχων πριν και κατά τη διάρκεια της παρέμβασης μπορούμε να εκτιμήσουμε αν η συγκεκριμένη παρέμβαση αλλάζει δραστικά μια συμπεριφορά.
Είναι τόσο σημαντική η αντικειμενική καταγραφή των συμπεριφορών - στόχων, που ιδανικά οι θεραπευτές/εκπαιδευτές θα πρέπει να χορηγούν την παρέμβαση ΕΑΣ και άλλα άτομα ειδικευμένα σε τεχνικές παρατήρησης, να παρατηρούν και καταγράφουν τα συμβάντα της συμπεριφοράς - στόχου. Η μέθοδος θεωρείται ιδιαιτέρως αντικειμενική και ακριβής αν υπάρχει αξιοπιστία μεταξύ των εκτιμητών, δηλαδή οι παρατηρήσεις δύο τυχαίων παρατηρητών είναι σχεδόν όμοιες.
♦ Οι παρεμβαλλοντικές συνθήκες που ενισχύουν προβλήματα συμπεριφοράς αναγνωρίζονται και καταγράφονται.
Συλλέγονται και πληροφορίες για τις συμπεριφορές των ατόμων, κι όχι μόνο για τις συμπεριφορές που αφορούν τη συμπεριφορά - στόχο. Συνήθως καταγράφονται τα ακόλουθα, ενώ παρακολουθούν το άτομο στο φυσικό του περιβάλλον:
► Προγενόμενα: Ερεθίσματα και γεγονότα με τα οποία έρχεται το άτομο σε επαφή.
► Συμπεριφορές: Οι αντιδράσεις του ατόμου ως απόρροια ανωτέρω.
► Επακόλουθα: Ερεθίσματα και γεγονότα που αμέσως ακολουθούν τις συμπεριφορές.
Η μέθοδος κατά την οποία γίνεται καταγραφή ανά συγκεκριμένο χρονικό διάστημα με σκοπό να αναγνωριστεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο συμπεριφοράς ονομάζεται Λειτουργική Ανάλυση Συμπεριφοράς.
♦ Το παρεμβατικό ή το θεραπευτικό σχέδιο που αναπτύσσεται και εφαρμόζεται είναι κάθε φορά συγκεκριμένο.
Είναι σημαντικό το παρεμβατικό ή θεραπευτικό σχέδιο που αναπτύσσει κανείς να προσδιορίζει τη μέθοδο με την οποία μπορεί να τροποποιηθεί η συμπεριφορά-στόχος. Μπορεί να χρειάζεται απλώς μια ενίσχυση κάθε φορά που η συμπεριφορά αυτή λαμβάνει χώρα. Αν όμως δεν αρκεί αυτή η ενίσχυση, μπορεί να χρειαστεί και ενίσχυση βαθμιαίων προσεγγίσεων, δηλαδή να ενισχύουμε κάθε επιθυμητή αντίδραση που είναι κοντά στη συμπεριφορά- στόχο μέχρι να φτάσουμε στην συμπεριφορά αυτή. Άλλες μεθόδους: Εξάλειψη μέσω της απόσβεσης, ενίσχυση ασύμβατων συμπεριφορών ή τιμωρία.
Σε οποιαδήποτε περίπτωση είναι σημαντικό πριν από μια παρέμβαση να έχουμε καθορίσει τη λειτουργία που υπηρετεί κάθε συμπεριφορά (μέσω π.χ. λειτουργικής ανάλυσης συμπεριφοράς). Μεγάλο ρόλο παίζει και το σχολικό περιβάλλον και προτείνεται η προσέγγιση υποστήριξης θετικής συμπεριφοράς, η οποία περιλαμβάνει τις εξής στρατηγικές:
► Διδάξτε συμπεριφορές που να εξυπηρετούν τους ίδιους σκοπούς με τις μη επιτρεπτές συμπεριφορές τις οποίες επιδιώκουμε να αντικαταστήσουμε.
► Ελαχιστοποιήστε όσες συνθήκες ενδέχεται να πυροδοτούν ακατάλληλες συμπεριφορές.
► Καθιερώστε μια καλά καθορισμένη καθημερινή ρουτίνα ως τρόπο ελαχιστοποίησης του άγχους και καλλιέργειας ενός άνετου και ασφαλούς κλίματος για τους μαθητές.
► Δώστε στους μαθητές σας την ευκαιρία να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Με τον τρόπο αυτό πολύ συχνά κερδίζουν τα επιθυμητά αποτελέσματα δίχως να καταφεύγουν σε ανάρμοστες συμπεριφορές.
Η συγκεκριμένη θεωρία ενέχει αρκετά συμπεριφοριστικά στοιχεία, αλλά παράλληλα ενσωματώνει και στοιχεία από τις θεωρίες κινήτρων.
♦ Η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης ελέγχεται διαρκώς και τροποποιείται όποτε κρίνεται αναγκαίο.
Κάθε φορά που μια επιθυμητή συμπεριφορά αυξάνεται ή μια μη επιθυμητή μειώνεται έπειτα από τη χορήγηση μιας παρέμβασης, θεωρούμε ότι η παρέμβαση αυτή είναι αποτελεσματική. Αν όμως η διαφορά μεταξύ της παρέμβασης και του βασικού επιπέδου είναι μικρή τότε απαιτείται κάποιου είδους τροποποίηση.
Τα πράγματα που θα μπορούσαν να μην έχουν λειτουργήσει σωστά είναι:
α. ο εκπαιδευτικός ή ο θεραπευτής προσπάθησε να τροποποιήσει τη συμπεριφορά πολύ γρήγορα.
β. ο “ενισχυτής” δεν ενίσχυε ουσιαστικά.
γ. επιχειρήθηκε να εξαλειφθεί μία μη επιθυμητή συμπεριφορά, η οποία ενισχύεται στην πραγματικότητα από άλλους ενισχυτές που βρίσκονται πέρα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού ή του θεραπευτή.
♦ Λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να ευνοηθεί η γενίκευση των νέων επίκτητων συμπεριφορών.
Η γενίκευση μιας συμπεριφοράς είναι δυνατή όσο οι συμπεριφορές ή τα πλαίσια μοιάζουν μεταξύ τους, αλλά υπάρχουν και κάποιες τεχνικές ενίσχυσης της γενίκευσης νέων επίκτητων συμπεριφορών:
► Διδάξτε τις συμπεριφορές- στόχους σε διάφορα πλαίσια, συμπεριλαμβάνοντας και πολλά ρεαλιστικά. Αν είναι δυνατόν, διδάξτε τη συμπεριφορά κάτω από τις κανονικές, φυσιολογικές συνθήκες στις οποίες επιδιώκεται να εκδηλωθεί τελικά.
► Διδάξτε πολλές διαφορετικές εκδοχές της συμπεριφοράς.
► Διδάξτε τη σχέση της επιθυμητής συμπεριφοράς χρησιμοποιώντας τους ενισχυτές εκείνους που λειτουργούν από μόνοι τους, από τη φύση τους, στο περιβάλλον. π.χ. ατομική υγιεινη -> ανταμοιβές στην αλληλεπίδραση με άλλους.
► Ενισχύστε μια συμπεριφορά που παρατηρείται πως αναπτύσσεται από μόνη της, αυθόρμητα, στο πλαίσιο νέων καταστάσεων.
♦ Η παρέμβαση καταργείται σταδιακά μετά την παρουσίαση της επιθυμητής συμπεριφοράς.
Σε ορισμένες περιπτώσεις πρόσφατα αποκτημένες συμπεριφορές οδηγούν σε μια φυσικού χαρακτήρα ενίσχυση, ενώ άλλες φορές η διατήρηση της συμπεριφοράς-στόχου απαιτεί κάποιο είδος διαλείπουσας ενίσχυσης.
Με ποιες στρατηγικές μπορεί να αξιοποιηθεί η εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς σε μεγάλες ομάδες;
► Χρήση στρατηγικών ομαδικών συνεπειών
Για τη χρήση αυτών των στρατηγικών είναι προϋπόθεση μια ολόκληρη τάξη να εκδηλώνει σε μια συγκεκριμένη ενίσχυση την επιθυμητή συμπεριφορά.
Φαίνεται ότι οι στρατηγικές αυτές δουλεύουν (παράδειγμα: ελεύθερος χρόνος για όσους παίρνουν πάνω από 80% στα καθημερινά τεστ) και αυτό μάλλον οφείλεται:
α. στην πίεση από τους συνομηλίκους και
β. στην κοινωνική ενίσχυση: οι μαθητές ενθαρρύνουν τους συνομηλίκους τους και τους επαινούν κάθε φορά που η επίδοσή τους βελτιώνεται.
Μια πρόκληση της στρατηγικής αυτής είναι να βρει ο εκπαιδευτικός τον κατάλληλο ενισχυτή, που να λειτουργεί, δηλαδή, ως ενισχυτής για όλη την τάξη. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να δοκιμάσει κάποιους τυχαίους ενισχυτές (κουτί με χαρτάκια), όταν δεν γνωρίζει τον ενισχυτή που μπορεί να λειτουργήσει σε όλη την τάξη και να καταγράψει το ποσοστό επιτυχίας στους μαθητές.
► Σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών
Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, όσα άτομα συμπεριφέρονται σωστά ενισχύονται μέσω συμβολικών ενισχυτών - ψεύτικα χρήματα, πόντοι, σταυροί σε πίνακα ενός εντύπου καταγραφής, που μπορούν να ανταλλαχθούν με εφεδρικούς ενισχυτές, αντικείμενα δηλαδή ή προνόμια που παραχωρούνται έναντι συγκεκριμένων ατομικών επιλογών του καθενός.
Μπορεί να έχει τα παρακάτω στοιχεία:
♦ Ένα σύνολο κανόνων που περιγράφει τις αντιδράσεις οι οποίες θα ενισχυθούν.
♦ Μια ποικιλία εφεδρικών ενισχυτών οι οποίοι είναι ανταλλάξιμοι με κάποιους συμβολικούς ενισχυτές. Τέτοια παραδείγματα είναι ο ελεύθερος χρόνος, αγαπημένες δραστηριότητες, μικρά παιχνίδια κτλπ.
♦ Ένα “κατάστημα” από όπου μπορούν να “προμηθευτούν” τους εφεδρικούς ενισχυτές. Τα μικρά παιδιά πρέπει να έχουν τη δυνατότητα για τουλάχιστον μια αγορά την ημέρα. Για μεγαλύτερα παιδιά, μία ή δύο τέτοιες ευκαιρίες την εβδομάδα είναι αρκετές.
► Υποστήριξη θετικής συμπεριφοράς στο σχολείο
Πολλά σχολεία ακολουθούν στρατηγικές ενίσχυσης της θετικής συμπεριφοράς προσπαθώντας να ενθαρρύνουν την εκδήλωση παραγωγικών συμπεριφορών σε όλους τους μαθητές. Τα προγράμματα αυτού του είδους περιλαμβάνουν συνήθως:
♦ Τον επακριβή ορισμό και τη διδασκαλία των κατάλληλων συμπεριφορών, συμπεριλαμβανομένων και των παραγωγικών τρόπων πρόσκτησης των όποιων επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων.
♦ Τον σχεδιασμό ενός προγράμματος σπουδών και την εφαρμογή διδακτικών πρακτικών, προσαρμοσμένων στα μέτρα των εκάστοτε αναγκών και δεξιοτήτων των μαθητών.
♦ Η παροχή ελευθερίας στους μαθητές ώστε να μπορούν να πραγματοποιήσουν τις δικές τους επιλογές.
♦ Η συχνή ενίσχυση των μαθητών για την επίδειξη κατάλληλης συμπεριφοράς, σχεδόν πάντα μέσω του επαίνου, αλλά συγχρόνως και με τη χρήση ανταλλάξιμων αμοιβών, τα οποία μπορούν αργότερα να ανταλλαχθούν με ειδικά βραβεία και προνόμια.
♦ Η παροχή πολλαπλών επιπέδων (ή βαθμίδων) υποστήριξης, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε μαθητή, όπου ορισμένοι μαθητές απολαμβάνουν συχνά την ατομική προσοχή ενός συμβούλου ή κάποιου άλλου μέλους του διδακτικού προσωπικού και ένα ορισμένο υποσύνολο μαθητών δέχεται εντατικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση χρόνιων ακαδημαϊκών ή συμπεριφορικών προβλημάτων.
♦ Η συνεχής παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του προγράμματος μέσω της εξέτασης συστατικών επιστολών, παραπεμπτικών εγγράφων και άλλων σχετικών δεδομένων.
Ποια πλεονεκτήματα έχουν τα συστήματα ανταλλάξιμων αμοιβών σε σχέση με την ομαδική επιβράβευση;
- Οι εκπαιδευτικοί και οι θεραπευτές μπορούν εύκολα να κάνουν χρήση των συμβολικών ενισχυτών προκειμένου να παρέχουν άμεση (όχι καθυστερημένη) ενίσχυση.
- Η διαθεσιμότητα πολλών διαφορετικών εφεδρικών ενισχυτών αυξάνει τις πιθανότητες όλων όσοι συμμετέχουν στο πρόγραμμα να μπορούν να εργάζονται προς εκπλήρωση μιας επιθυμητής συνέπειας. Τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες δείχνουν μάλιστα ότι προτιμούν να έχουν επιλογή όσον αφορά τους ενισχυτές τους οποίους προσπαθούν να αποκτήσουν με κόπο.
Πώς μπορεί η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς να εμπλέξει και τις νοητικές διεργασίες προσθέτοντας ένα γνωστικό στοιχείο;
Εκπαιδευτικοί, κλινικοί γιατροί και άλλοι επαγγελματίες προσθέτουν συχνά γνωστικά στοιχεία στην ΕΑΣ, περιγράφοντας τις προσεγγίσεις τους ως: γνωστική τροποποίηση συμπεριφοράς ή γνωστική - συμπεριφοριστική παρέμβαση ή γνωστική θεραπεία συμπεριφοράς. Μπορεί να πρόκειται για παρεμβάσεις που αφορούν τη μίμηση προτύπου, που σχετίζεται με την κοινωνικογνωστική θεωρία ή ακόμα και με τη στρατηγική της καθοδήγησης, όπου ο καθηγητής ή θεραπευτής καθοδηγεί λεκτικά ένα άτομο στην εφαρμογή των κατάλληληλων συμπεριφορών, που έχει να κάνει με την επίλυση προβλημάτων κι άρα τις νοητικές διεργασίες.
Ποιες θέσεις του συμπεριφορισμού έχουν επηρεάσει σημαντικά τη διδασκαλία και γενικότερα, τη μάθηση;
♦ Η μάθηση προϋποθέτει κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά - είτε την απόκτηση και την ενδυνάμωση μιας νέας, παραγωγικής αντίδρασης είτε τη μείωση της συχνότητας εκδήλωσης μιας μη παραγωγικής αντίδρασης.
♦ Οι εκούσιες συμπεριφορές αυξάνονται ευκολότερα όταν συνοδεύονται από ένα ή περισσότερα ενισχυτικά επακόλουθα.
♦ Οι σύνθετες συμπεριφορές συχνά χρειάζεται να τροποποιούνται σταδιακά μέσα στον χρόνο μέσω μιας διαδικασίας διαδοχικών ενισχυτικών προσεγγίσεων των επιθυμητών τελικών αποτελεσμάτων.
♦ Οι εκπαιδευτικές και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις είναι συνήθως αποτελεσματικότερες όταν τα επιθυμητά τελικά αποτελέσματα - που σημαίνει οι τελικές συμπεριφορές ή οι συμπεριφορές στόχοι - αναγνωρίζονται επακριβώς εκ των προτέρων.
♦ Οι παρεμβάσεις είναι επίσης κατά πολύ αποτελεσματικότερες όταν η πρόοδος των μαθητών καταγράφεται από την αρχή έως το τέλος - από το βασικό επίπεδο δηλαδή μέχρι την επιθυμητή τελική επίδοση.
Τι είναι οι διδακτικοί σκοποί και διδακτικοί στόχοι; Ποια είναι τα οφέλη του καθορισμού αυτών για τον εκπαιδευτικό και το μαθητή;
Διδακτικοί σκοποί είναι γενικά τα επιθυμητά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα της διδακτικής προσέγγισης και οι διδακτικοί στόχοι είναι πιο ειδικά, σχεδιασμένα αποτελέσματα ενός συγκεκριμένου μαθήματος ή σχολικής μονάδας.
Για τον εκπαιδευτικό:
► Καθορίζοντας εκ των προτέρων τι ζητούν από τους μαθητές τους, οι εκπαιδευτικοί διαλέγουν καλύτερα τις κατάλληλες μεθόδους διδασκαλίας ενός συγκεκριμένου θέματος ή δεξιότητας.
► Όταν οι εκπαιδευτικοί περιγράφουν τα επιθυμητά τελικά αποτελέσματα με όρους συγκεκριμένων συμπεριφορών, μπορούν πολύ πιο εύκολα να επικοινωνήσουν και να συντονίσουν από κοινού με τους μαθητές αυτό που προσπαθούν να πετύχουν στις τάξεις τους.
► Οι σαφώς καθορισμένοι στόχοι διευκολύνουν την αξιολόγηση τόσο των μαθητών όσο και των διδακτικών προγραμμάτων.
Για τους μαθητές:
Ενημερώνονται γι’αυτό που θα πρέπει να είναι ικανοί να κάνουν στο τέλος της διδασκαλίας κι έτσι γνωρίζουν ακριβώς που πρέπει να εστιάσουν, έχουν απτούς σκοπούς για τους οποίους πρέπει να κοπιάσουν και γίνονται περισσότερο ικανοί να κρίνουν την επιτυχία τους στη μάθηση.
Αρχικά, οι διδακτικοί στόχοι ήταν και συμπεριφοριστικοί στόχοι. Ποια είναι τα τρία χαρακτηριστικά ενός συμπεριφοριστικού στόχου;
- Η έκβαση διατυπώνεται σε όρους μιας παρατηρίσημης, μετρήσιμης συμπεριφοράς. (π.χ. χρήση ρημάτων περιγράφω - επιλέγω - καταγράφω - διαλέγω κτλπ)
- Οι συνθήκες του ερεθίσματος κάτω από τις οποίες πρέπει να εκδηλωθεί η ζητούμενη συμπεριφορά. (π.χ. λύνω μια εξίσωση αλλά με τη χρήση αριθμομηχανής)
- Περιλαμβάνει κι ένα κριτήριο για την κριτική αξιολόγηση της επιτρεπτής επίδοσης.
Ορισμένες φορές η απάντηση δεν είναι σωστό ή λάθος, οπότε για να αξιολογηθεί ο μαθητής μπορεί να είναι αναγκαίο να προσδιοριστεί πόσες στις πόσες απαντήσεις πρέπει να έχει κάνει σωστές (ποσοστό ορθών απαντήσεων).
Γιατί δέχτηκαν κριτικοί οι παραδοσιακοί διδακτικοί στόχοι;
Οι στόχοι αυτοί δέχτηκαν κριτική γιατί εστιάζουν στις δεξιότητες κατώτερου επιπέδου παρά τις δεξιότητες ανώτερου επιπέδου. Δίνουν έμφαση σε συμπεριφορές που εξαρτώνται από τη γνώση γεγονότων και όχι από συμπεριφορές που αντικατοπτρίζουν σύνθετες εξειδικευμένες μορφές σκέψης και μάθησης. Τέτοιου είδους στόχοι συνήθως επικρατούν γιατί είναι πιο εύκολο να τους σκεφτεί κανείς.
Βέβαια, τελικά αυτό που προτείνεται είναι να αναγράφονται όλοι οι στόχοι που προσδοκώνται από τους μαθητές, με σκοπό η πρόοδος και η μάθησή τους να γίνει πιο εύκολη. Αν, όμως, οι στόχοι περικλείουν μόνο ένα τμήμα της γνώσης και των δεξιοτήτων που οφείλουν να αποκτήσουν τελικά οι μαθητές, τότε η κατάκτηση και η εμπέδωση συγκεκριμένων κρίσιμων πληροφοριών και δεξιοτήτων καθίσταται αμφίβολη.
Με ποιες τεχνικές μπορούν να επιτευχθούν οι δεξιότητες ανώτερου επιπέδου και από που μπορεί να αντλήσει μέρος τον στόχων ο εκπαιδευτικός για να βοηθηθεί;
Υπάρχουν παράγοντες που μπορούν να βοηθήσουν στην καλλιέργεια δεξιοτήτων σκέψης ανώτερου επιπέδου. Τέτοιοι παράγοντες είναι η επίλυση προβλημάτων και η κριτική σκέψη, οι οποίες βοηθούν τους μαθητές στην ανάπτυξη “συνηθειών του νου”.
Πηγές άντλησης στόχων:
♦ Ταξινόμηση στόχων
Περιγραφές διαφόρων συμπεριφορών που θα θέλαμε να δούμε στους μαθητές, κατηγοριοποιημένες συνήθως με σειρά αυξανόμενης πολυπλοκότητας. (Στόχοι του Bloom)
♦ Πρότυπα περιεχομένου ύλης
Πρότυπα που έχουν προταθεί από συγκεκριμένες εξειδικευμένες ομάδες των ΗΠΑ ή και διεθνώς. Τα πρότυπα αυτά έχουν συνήθως τη μορφή γενικών διατυπώσεων και αφορούν τις γνώσεις και τις δεξιότητες τις οποίες οι μαθητές πρέπει να αποκτήσουν στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες, σε ένα συγκεκριμένο μαθησιακό κλάδο, όπως και τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχουν οι επιδόσεις τους αυτές. Πολλές πολιτείες στις ΗΠΑ έχουν υιοθετήσει ένα σύνολο κοινών βασικών προτύπων στα μαθηματικά και την αγγλική γλώσσα, ενώ μερικές ενέκριναν ήδη τα εθνικά πρότυπα διδασκαλίας των επιστημών της επόμενης γενιάς.
Βέβαια οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να σκέφτονται και έξω από πρότυπα και μοντέλα στόχων και να διαμορφώνουν δικούς τους στόχους για τις μαθησιακές ανάγκες κάθε ηλικιακής ομάδες και τις ατομικές ανάγκες του εκάστοτε μαθητή.
Ανάφερε το πρότυπο αρχικής ταξινόμησης των στόχων του Bloom.
- Γνώση: Η ανάκληση βασικών γεγονότων και εννοιών - για παράδειγμα, η απαγγελία ορισμένων όρων ή η απομνημόνευση καταλόγων αντικειμένων.
- Κατανόηση: Η επεξήγηση νέων πληροφοριών με τον ξεχωριστό τρόπο του καθενός - για παράδειγμα, η παράφραση μιας επιστημονικής αρχής ή η περίληψη του κεφαλαίου ενός βιβλίου.
- Εφαρμογή: Η χρήση πληροφοριών στο πλαίσιο μιας καινούργιας κατάστασης - για παράδειγμα, η εφαρμογή μαθηματικών αρχών για τη λύση προβλημάτων αριθμητικής ή η εφαρμογή ψυχολογικών θεωριών της μάθησης για διδακτικούς σκοπούς.
- Ανάλυση: Ο κατακερματισμός της πληροφορίας στα συστατικά της μέρη - για παράδειγμα η ανακάλυψη των αρχικών υποθέσεων στις οποίες βασίζεται ένα φιλοσοφικό δοκίμιο ή η αναγνώριση των σφαλμάτων σε ένα λογικό επιχείρημα.
- Σύνθεση: Η κατασκευή κάτι νέου μέσω της ενσωμάτωσης διάφορων πληροφοριακών στοιχείων - για παράδειγμα, η ανάπτυξη μιας θεωρίας ή η λογική υπεράσπιση μιας συγκεκριμένης γνώμης.
- Αξιολόγηση: Η εκτίμηση της ποιότητας μιας πληροφορίας ή ιδέας - για παράδειγμα, η κριτική μιας θεωρίας ή ο καθορισμός της καταλληλόλητας των συμπερασμάτων που αντλούνται από μια μελέτη.
