2.8 Clefyd, Amddiffyn a Thriniaeth

Question 1

4 math?

Micro-organebau

Answer 1

firysau
bacteria
ffyngau
protistiaid

Question 2

organeb…? sut mae’n atgenhedlu? amodau ffafriol?

Bacteria

Answer 2

organeb un gellog
atgenhedlu drwy ymraniad deuol
amodau ffafriol - tymheredd cynnes, lleithder, maeth

Question 3

beth?

Pathogenau

Answer 3

micro-organeb sy’n achosi clefyd

Question 4

sut mae’n lledaenu?

Clefydau

Answer 4

cyswllt - e.e bug stumog, brech yr ieir
aerosol - tisian, pesychu, anadlu e.e ffliw, annwyd
hylifau’r corff - semen, gwaed, salifa e.e HIV, Chlamydia
dwr - e.e colera
pryfed - e.e malaria
bwyd wedi’i halogi - e.e E.Coli, Salmonella

Question 5

beth sy’n achosi AIDS? atal lledaeniad? cyfryngau gwrthfirol? symptomau?

AIDS / HIV

Answer 5

AIS yn cael ei achosi gan HIV
atal lledaeniad - osgoi rhannu nodwyddau, gwisgo menyd tafliadwy, condom
cyfryngau gwrthfirol - atal y firws rhag lluosogi y tu mewn i’r celloedd, angen cymryd am fyth
symptomau - ffliw i ddechrau, wedyn dim byd. gwanhau llymffocytau dros amser

Question 6

achosi gan? lledaenu..? symptomau/trin? dim triniaeth - beth digwyddir?

Chlamydia

Answer 6

achosi gan y bacteriwm Chlamydia Trachmitis
lledaenu yn ystod rhyw anogel
symptomau - gwaedu rhwng mislif, ceilliau poenus, poen wrth basio dwr, rhediad wrin anarferol
trin - gyda wrthfiotigau
dim triniaeth - gallu achosi: anffrwythlondeb, gyfbilen mewn babanod wrth cael ei eni, lledaenu i ysgyfaint babanod

Question 7

achosi gan? lledaenu trwy? symptomau? triniaeth?

Malaria

Answer 7

achosi gan Plasmodium
lledaenu gan mosgito benyw sy’n ei chwistrellu mewn i’r waed
symptomau - twymyn wrth dinistrio celloedd coch y waed
triniaeth - cyffuriau gwrthfalaria, brechyn erbyn Plasmodium

Question 8

amddiffyn trwy? ffagocytau? llymffocytau?

Y System Imiwnedd

Answer 8

amddiffyn trwy atal pathogenau rhag mynd mewn i’r corff
celloedd gwyn yn lladd pathogenau
ffagocytau - amlyncu a treulio micro-organebau
llymffocytau - creu gwrthgyrff

Question 9

antigen? antigen estron - beth? gwrthgyrff?

Antigen a Gwrthgyrff

Answer 9

antigen - moleciwl ar arwyneb cell
antigen estron - dim yn cydfynd ag antigenau y corff ac felly bydd y corff yn ymosod arno
gwrthgyrff - cemegyn sy’n cael ei ryddhau gan y llymffocytau mewn ymateb i antigen estron. Penodol i siap yr antigen estron.

Question 10

beth? ar ol y brechlyn? o blaid? yn erbyn?

Brechlynnu

Answer 10

beth - defnyddio micro-organebau anactif/antigen i ysgogi ymateb imiwn
ar ol y brechlyn - corff yn creu celloedd cof felly’n rhyddhau gwrthgyrff yn syth tro nesaf = imiwn i’r clefyd
o blaid - plentyn gyda imiwnedd o glefyd
yn erbyn - pigiad yn brifo, codi ofn ar blant, sgil effeithiau tymor byr

Question 11

beth? e.e? detholiad naturiol - sut effeithir?

Arch fygiau

Answer 11

beth - bacteria sydd wedi datblygu ymwrthedd i’r rhan fwyaf o wrthfiotigau
e.e MRSA
detholiad naturiol –> mwtaniadau yn gyflymach na gellir creu wrthfiotigau newydd

Question 12

atal haint? arafu detholiad naturiol - sut?

Mesurau rheoli MRSA

Answer 12

atal haint - sgrinio clefydion, golchi dwylo, gel alcohol ar fynedfa wardiau, mesurau hylendid llym gyda llawdriniaeth gyda clwyf agored
arafu detholiad naturiol - lleihau’r defnydd o wrthfiotigau, amrywio’r math o wrthfiotigau defnyddir

Question 13

beth? profi cyffuriau - camau (5)?

Cyffur

Answer 13

beth - cemegyn sy’n newid sut mae’r corff yn gweithio mewn ffordd penodol
profi cyffuriau:
1) cyffur yn cael ei brofi ar gelloedd dynol wedi’i tyfu tu allan i’r corff mewn labordy
2) profi ar anifeiliaid
3) profi ar wirfoddolwyr iach
4) arbrofion clinigol pellach i bennu’r dos gorau
5) dreialu ar sampl o bobl a’r clefyd/cyflwr

Question 14

dall? dwbl-dall? plasebo?

Datblygu cyffuriau newydd

Answer 14

dall - ni fydd y gwirfoddolwyr yn gwybod os maent yn cymryd y cyffur neu beidio, atal tuedd
dwbl-dall - gwirfoddolwyr neu meddyg ddim yn gwybod pwy sy’n cymryd y cyffur, atal tuedd
plasebo - triniaeth neu feddyginiaeth sydd ddim yn cynnwys cyffur

Question 15

7 cam

Gwrthgyrff Monoclonaidd

Answer 15

1) chwistrellu antigen dewisiol mewn i lygoden
2) celloedd gwyn yn cynhyrchu gwrthgyrff sy’n benodol i’r antigen, nifer mawr o’r ddueg
3) casglu peth o feinwe’r ddueg sy’n cynnwys y celloedd gwyn (llymffocytau-B)
4) celloedd y ddueg yn asio gyda celloedd myeoloma i ffurfio celloedd hybridoma
5) meithrin y celloedd hybridoma mewn cyfrwng sydd ond yn caniatau i’r hybridoma oroesi
6) hybridoma yn tyfu a rhannu yn cynhyrchu gwrthgyrff monoclonaidd sy’n benodol i’r antigen
7) gwrthgyrff yn cael ei dynnu o’r cyfrwng meithrin trwy hidlo/allgyrchu

Question 16

diagnosis clefydau

Defnyddiau meddygol o wrthgyrff monoclonaidd

Answer 16

creu profion imiwnedd
gwrthgyrff yn cael ei labelu drwy ymbelydredd/fflworeiddio ac yn cael ei ychwanegu at sampl heintus o’r corff
antigen yn presennol - glynu ato, profi presenoldeb y clefyd

Question 17

profi cydnawsedd meinwe mewn broses trawsblaniad?

Defnyddiau meddygol o wrthgyrff monoclonaidd

Answer 17

cynllunio i adnabod antigen anhunanaidd i weld os ydynt yn cydfynd
defnyddio yn erbyn llymffocytau-T i atal llymffocytau-B rhag gweithio

Question 18

monitro lledaeniad malaria?

Defnyddiau meddygol o wrthgyrff monoclonaidd

Answer 18

cymryd gwaed o bobl a’i brofi a gwrthgyrff monoclonaidd
gwrthgyrff monoclonaidd yn canfod presenoldeb Plasmodium
galluogi cyffuriau gwrthfalaria

Question 19

cefnogi cemotherapi ar gyfer canser

Defnyddiau meddygol o wrthgyrff monoclonaidd

Answer 19

cynhyrchu gwrthgyrff monoclonaidd sy’n gweithio yn erbyn marcwyr tiwmor
os cyfunwyd gyda chyffuriau gwrth-canser, bydd yn mynd a’r cyffur i’r celloedd canser felly cemotherapi wedi dargedu’n gwell - ddim yn niweidio celloedd iach