درسٍ أوَّل: «فلسفه» چيست؟ ١

Question 1

سؤال ١: تعريف ”لفظي“ و ”معنوي“ را، تعريفِ جايگاه اين بحث را در اين موضع مشخّص كنيد.

Answer 1

تعريف «لفظي»: پاسخ از ”معنا و مفهومِ لفظ“ است. مثلاً: اگر كسى از واژه «پُوْپَك» بپرسد، پاسخ مى گوييم، ”نامِ مرغى است.“ تعريف «معنوي»: پاسخ از ”حقيقتِ معنا“ است. مثلاً: اگر كسى بپرسد ”انسان چيست؟“، پاسخ مى گوييم، ”حيوانِ ناطق.“ و خودِ واژه «فلسفه»، لفظِ مشترك است - يعني ”مشترك لفظي“ است و كلمه اصطلاحي است و معاني متعدّد دارد و همه گروه هاى فلاسفه تعريفِ خاصّي خودشان دارند :. اين اِختلافِ تعريف مربوط به يك ”حقيقت“ نيست چون معاني خاصّْ منظورِ خودشان را تعريف كرده اند.

Question 2

سؤال ٢: ريشه لغوي واژه اى «فلسفه» را با توجّه به تأريخــچه آن توضيح دهيد.

Answer 2

«فلسفه» مصدرِ جَعَلي عربي است كه از يوناني گرفته و اين مركّب از «فيلو» (philo) = ”دوستــدار“ + «سوفيا» (sophia) = ”دانايــي“ است كه معنىٰ ”دوستــدارِ دانايــي“ است. تأريخــچه: در يونان باستان قبل از سُقْرٰاط (ع) گروهـي خود را «سوفيست» (”دانشـمند“) مى ناميدند استدلال هاى آنـها مُغالطه بودند سُقْرٰاط (ع) به علّت دوري از هم-رديف با «سوفيستــها»، خود را «فيلسوف» خواند - يعني ”دوستــدارِ دانش“ و تدريجاً «فلسفه» به معنىٰ ”دانش“ (عِلْم) شد و «سوفيست» به مفهوم ”مُغالطه-كار“ شد.

Question 3

سؤال ٣: اِصطلاحِ «شائِع / رائِج» و «غيرِ شائِع / غيرِ رائِجِ» فلسفه را توضيح داده، و درختــواره دانش نزد مسلمانان را بنويسيد.

Answer 3

اِصطلاح: ١. بينِ مسلمانــان = همه علومِ عقلي در مقابل علوم نقلي ٢. معنا «شائِع / رائِج» بين قُدمائى فلاسفه = مطلقِ دانشِ معقولِ نظري و عملي ٣. معاني خٰاصّ = “علمِ إلٰهي”، و… درختــواره: ١. نظري (درباره أشياءْ آن چنان كه هستند) ٢. عملي (درباره أفعالِ إنسانْ آن چنان كه “بايد و شايسته” باشد) نظري = ١. عُليا (إلٰهيّات)، ٢. وُسطىٰ، ٣. سُفلىٰ عُليا (إلٰهيّات): ١. فَنّ أوّل - بمعنىٰ أعمّ؛ ٢. فَنّ دوم - بمعنىٰ أخصّ وُسطىٰ: رياضيات - ١. حساب، ٢. هندسه، ٣. هيئت، ٤. موسيقىٰ سُفلىٰ: طبيعيات عملي = ١. أخلاق، ٢. تدبيرِ منزل، ٣. سياستِ مُدُن

Question 4

سؤال ٤: فلسفه ”عُليا / أولىٰ / حقيقي“ چرا بر علومِ ديگر برتر است؟

Answer 4

١. چون از همه علومْ بُرْهٰانـي تر و يقينـي تر است ٢. چون از همه علومِ ديگر كُلِّـي تر و عٰامّ تر است ٣. چون بر همه علومْ حكومت دارد، و همه علومِ ديگر به او نيازِ كُلِّـي دارد و خودش نيازِ كُلِّـي به آنـها ندارد.