ZOOLOGIJA Flashcards
1
Q
Zoologija?
A
nauka o životinjama sis. naučnih disciplina (2 grupe) 1 proučava pojedine grupe životinja: 1. protozoologija- praživotinje 2. malakologija- mekušce 3. entomologija- insekte 4. ihtiologija- ribe 5. ornitologija- ptice 6. mamologija- sisare 7. antropologija- čoveka ...
2 proučava specifične strane života:
- morfologija- o građi tela
- embriologija- o embrionalnom razviću
- histologija- tkiva
- etologija- ponašanje
- endokrinologija- žlezde sa unutrašnjim lučenjem
- ekologija- odnos živih bića i sredine
- zoogeografija- rasprostranjenost životinja
- paleontologija- fosilni ostaci
- genetika- nasleđivanje
- sistematika- raznovrsnost organizma
- taksonomija- svrstavanje živih bića u kategorije
- evolucija- postanak i istorijski razvoj vrsta
- biohemija- hem. procesi u živim bićima …
2
Q
Organizacija životinja?
A
živa bića iz ćelija (osnovna strukturna i funkcionalna jed.)
jednoćel. i višećel. životinje
tkivo- grupa ćelija specijalizovana za određenu funkciju, ista struktura i poreklo
u sastav tkiva može ući i međućel. neživi materijal
tipovi tkiva: epitelijalno, vezivno, mišićno i nervno
delovi organizma sa strukturnim i funkionalnim razlikama, u sadejstvu omogućavaju život: organi (višećel. org.) i organele (jednoćel. org.)
3
Q
Epitelijalno tkivo?
A
od gusto zbijenih ćelija, obrazuju ćel. sloj, prekriva P tela, organa i šupljina
od 1 ili više slojeva
ispod epitela vezivno tkivo, imeđu bazalna membrana
pokožica- P epitel beskičmenjaka (može lučiti kutikulu), kod kičmenjaka višeslojna i sadrži rožnu materiju
prema obliku: pločast, kockast, cilindričan
trepljast epitel- trepljasti izraštaji koji se kreću, disajni putevi, kanal srednjeg uha
čulni- primanje i prenošenje spoljašnjih nadražaja, izraštaji u vidu dlaka
žlezdani- sekrecija materija, egzokrine (P tela ili šupljine) i endokrine (krv (hormoni))
endotel- pokriva P šupljina i krvnih sudova
4
Q
Vezivno tkivo?
A
povezuje druga tkiva i pruža potporu
krv i limfa, vlaknasto vezivo, hrskavičavo i koštano tkivo
5
Q
Krv i limfa?
A
krv od krvnih ćelija i krvne plazme krve ćelije: 1. eritrociti- crvena krvna zrnca 2. leukociti- bela krvna zrnca 3. trombociti- krvne pločice prenošenej O i hran. mat. do tkiva, produkata metabolizma do organa za izlučivanje, hormona i zaštita organizma limfa- bezbojna tečnost, slična krvnoj plazmi, samo leukociti limfotok- sis. kanala posrednik između krvi i tkiva
6
Q
Eritrociti?
A
pigment hemoglobin
kod viših kičmenjak se obrazuju u koštanoj srži, kod riba i vodozemaca u slezini
razlažu se u jetri i slezini
7
Q
Leukociti?
A
kreću se ameboidno
drugi naziv fagociti- sposobnos obuhvatanja, značajni u odbrani
podela: granulociti i agranulociti
stvaraju se u koštanoj srži, slezini i limfnim žlezdama
krv beskičmenjaka samo leukociti
8
Q
Trombociti?
A
zgrušavanje i sprečavanje oticanja krvi
stvaraju se u koštanoj srži
9
Q
Krvna plazma?
A
tečna međućel. supstanca
bogata belančevinama, ugljeni hidrati, soli i dr.
sadrži fibrin
zgrušavanje krvi izvan krvnih sudova predstavlja taloženje fibrina i krvnih ćel, na površini se izdvaja serum
10
Q
Vlaknasto vezivno tkivo?
A
vlakna u amorfonj međućelijskoj masi (luče je vezivne ćel.)
kolagena vezivna vlakna- čvrsta, debela, savitljiva ali neelastična
elastična vezivna vlakna- tanja, elastična i razgranata
2 tipa:
1. rastresito vezivno tkivo
2. čvrsto vezivno tkivo
11
Q
Rastresito vezivno tkivo?
A
unutar i izneđu organa
povezuje nerve, mišiće, kosti, kožu, krvne i limfne sudove
u njemu dolazi do nagomilavanja masti
12
Q
Čvrsto vezivno tkivo?
A
vlakna grupisana u paralelene snopiće
kolageno čvrsto vez. tkivo- izgrađuje tetive (mišiće za kosti i mišiće međusobno) i ligamenti (kosti)
elastično čvrsto vez. tkivo- u sastavu ligamenata i elastičnih organa (pluća, krvni sudovi…)
13
Q
Hrskavičavo tkivo?
A
čine ga hondroblaste (krupne ćel.) i međućel. sups. sa vezivnim vlaknima
3 tipa.
1. hijalinsko- kod hrskavičavih riba, u hrskavici zglobova, nosa i dušnika
2. elastično- ušna školjka i grkljan
3. vlaknasto- u zglobovima i između kičmenih pršljenova
14
Q
Koštano tkivo?
A
kod kičmenjaka
čine ga osteoblasti i čvrsta međućelijska sups. (org. mat. (osein, kolageni fibrili) i neorg. sups. (soli Ca i Mg))
pokosnica- vezivna opna na P kosti, daje koštane ćelije, značajna za rast i srastanje
ispod nje kompaktna koštana masa
ka unutrašnjosti sunđerasta struktura
u šupljinama dugačkih kostiju koštana srž
koštana masa prožeta kanalima (Haverzovi kanali), u njima krvni sudovi i nervi
15
Q
Mišićno tkivo?
A
ćel. sadrže miofibrile- kontraktilna vlakna 2(3) tipa: 1. glatko 2. poprečno-prugasto (3). srčani mišić
16
Q
Glatka (viscelarna) muskulatura?
A
izgrađuje cevaste i šuplje (crevo, krvni sudovi, mokraćna bešika, materica) org. spore kontrakcije (mogu dugo ostati u tom stanju) , nisu pod uticajem volje ćel. sa 1 jedrom
17
Q
Poprečno-prugasta (skeletna) muskulatura?
A
ćel. sa više jedara, grupisane u snopove
u mišićnim vlaknima miofibrili (svetle i tamne pruge)
kretanje i stvaranje toplote
voljne kontrakcije, zamor pri radu
18
Q
Muskulatura srca?
A
strukturno slična poprečno-prugastoj, funkcionalo glatkoj muskulaturi
ćel. poprečno-prugaste
kontrakcije brze, ritmičke i automatske (bez volje)
19
Q
Nervno tkivo?
A
neuron- nervna ćelija, prenosi nadražaje
neurofibrili- u citoplazmi neurona
neuriti (aksoni)- dugi nastavci
dendriti- kratki nastavci
telo nervnih ćel. u nervnim centrima ili ganglijama
potporne ćel.
difuzni nervni sis.- nadražaji u raznim pravcima
CNS- od dendrita preko neurona ka aksonu
- 3 tipa:
1. receptorni (senzitivni) neuroni- nadražaj od
mesta primanja do nervnih centara
2. interneuroni- nadražaj do drugih nerv. ćel.
3. motorni neuroni- nadražaj do organa koji će
na promene reagovati
20
Q
Neuriti?
A
drugi naziv aksoni ili nervna vlakna
negranati (osim na krajevima)
odvode od tela nervne impulse
prema broju neurita: unipolarni, bipolarni ili multipolarni neuroni
izgrađuju nerve (živce)
prekriveni neurolemom (Švanova opna), ispod nje mijelinska opna
21
Q
Dendriti?
A
granati
dovođenje nervnih impulsa do tela neurona
22
Q
Organi, organski sis. i organizam kao celina?
A
nakon pojave tkiva dalji stupanj pojava organa
najviši sis. ostvaren na nivou organizma
premećaji u radu organa i sis. se odražavaju na druge organe i sis. tj. organizam kao celinu
23
Q
Organi?
A
od različitih tkiva povezanih u funkcionalne celine poseduje glavno (osnovno) i spredna tkiva
24
Q
Organski sistemi?
A
skup organa sa zajedničkom funkijom sistemi kod sisara: kožni mišićni nervni čulnih organa za varenje za disanje krvni limfni ekskretorni (izlučivanje) genitalni (razmnožavanje) endokrini
25
Kožni sistem?
koža- spoljašnji sloj tela koji štiti organizam
uloga u primanju spolj. nadrazaja i izlučivanju (negde i u disanju i ishrani)
od pokožice, kod kičmenjaka ispod krzno
na P su zaštitne tvorevine (perje, dlake, kutikula), u koži žlezde i čulni organi
26
Mišićni sistem?
daje potporu, čvrstinu i oblik, pokreće
učestvuje u ishrani i varenju, disanju, kruženju tečnosti, izlučivanju i izbacivanju
čvrst skelet, mišici u snopove pričvršćeni za njega na pojedinim mestima
skelet unutrašnji mišići se vezuju sa spoljšnje strane
skelet spoljašnji vezuju sa unutrašnje strane
27
Skeletni sistem?
daje potporu i štiti
spoljašnji- prepokriva telo
unutrašjni- unutar tela
28
Čulni organi?
obaveštavaju oganizme o promenam u telu i spolja
primaju draži, prevode ih u nadražaje i prenose nervnim ćel.
prema vrsti draži:
1. organi koji primaju mehaničke draži
- taktilni org- dodir i pritisak
- org. za ravnotežu- obaveštavaju o položaju tela
- org, čula sluha- teperenje vazduha i vode
2. org. koji primaju svetlosne draži- oči
3. org. koji primaju termičke draži- temperaturne promene
4. org. koji primaju hemijske drazi- mirisne i org. čula ukusa
29
Nervni sistem?
obezbeđuje funkcionalno jedinstvo organizma kao celine
mrežast (difuzni) ns- od nervih ćel. ispod telesnog zida, ravnomerno raspoređene i povezane grade mrežu
n.ć. grupisane u prednjem delu tela grade:
1. glavene ganglije
2. mozak
3. nervno stablo centralno postavljeno duž tela (CNS)
nervi- od nastavaka n.ć. van nervnog stabla
PNS- od nerava i n.ć. van nervnog stabla
vrpčast- n.ć. ravnomerno raspoređene duž nervnog stabla
ganglionaran- n.ć. formifaju lokalna proširenja (ganglije) duž nervnog stabla
lestvičast- gnaglije unutar svakog segmenta, povezane uzdužnim i poprečnim vezama
cevast- nervno stablo ima šupljinu
30
Endokrini sistem (sis. org. sa unutrašnjim lučenjem)?
po uticajem info. sisntetišu se hormoni
| oslobađaju se u cirkulacionu tečnost
31
Sistem za varenje?
duplja (crevni kanal) 2 otvora:
1. usni otvor- hrana ulazi u organizam
2. analni otvor- izbacuju nesvareni produkti
prednji deo crevnog kanala- unošenje i sitnjenje hrane
središnji- varenje i upijanje (apsorpcija)
zadnji- sakupljanje i izbacivanje nesvarenih produkata
varenje uz pomoć crevnih žlezda
32
Sistem za disanje?
razmena gasova
preko tela ili pomoću organa (škrge, pluća, traheje)
traheje- cevčice koje se granaju kroz telo
33
Transportni (cirkulacioni) sistem?
raznošenje materija unutar tela
zatvoren- bez razlivanja cirkulacione tečnosti (krv) i zove se krvni sistem
limfni sistem kičmenjaka- zatvoren, tečnost limfa
otvoren- tečnost se izliva i zove se hemolimfa
34
Sistem za izlučivanje?
izbacivanje (ekskrecija) nepotrebnih i štetnih materija
protonefridije- cevčice sa zatvorenim početnim delom, granaju se po telu
metanefridije- izuvijane, početni deo se otvara preko levkastog otvora u telesnu duplju
kod kičmenjaka bubrezi
malpigijeve cevčice- zatvoren početni deo koji se otvara u crevo
35
Sistem za razmnožavanje?
bespolno- 1 jedinka, prostom deobom i pupljenjem
polno- 2 jedinke suprotnih polova
gameti- polne ćel.
zigot- spajanjem gameta
36
Simetrija životinja?
1. asimetrične
2. sferične
3. radijalne
4. bilateralne
bilateralno simetrične 3 ose simetrije:
- uzdužna (longitudinalna)
- leđno-trbušna (sagitalna)
- poprečna (transverzalna)
37
Sistematika životinja?
```
raznovrsnost i klasifikacija živih bića u prirodne sisteme na osnovu sličnosti i srodnosti
rod (Genus)
familija (Familia)
red (Ordo)
klasa (Classis)
tip (Phylum)
carstvo (Regnum)
```
38
Carstvo Protista (Protozoa)- praživotinje?
```
jedno ćel. ogamnizmi eukariotske črađe
žive epozoično- na drugim organizmima
endozoično- unutar drugih organizama
komensali- ne štete drugim organizmima
paraziti- štete
simbionti- uzajamna korist
citoplazma na ektoplazmu i endoplazmu
ishrana autotrofna i heterotrofna
saprobne vrste
razmena gasova difuzijom
ilučivanje kontraktilna vakuola, P tela
organele za kretanje: pseudopodije (amebe), treplje (paramecijum) ili bičevi (bičari)
razmnožavanje: bespolno (binarnom ili miltipnom deobom, plazmatomijom ili pupljenjem), polno (kopulacijom, konjugacijom ili autogamijom)
4 podtipa:
1. Sarcomastigophora (kretanje psudopodijama ili bičevima)
2. Sporozoa (paraziti)
3. Cnidospora (paraziti)
4. Ciliophora (kreću se trepljama)
produecnti org. materija, početna karika u lancu ishrane, izazivaju oboljenja
```
39
Heterotrofni protisti sa lažnim nožicama- amebe i srodnici?
Amoeba hystolitica- izaziva dizenteriju
| žive u debelom crevu hraneći se saprofitnim bakterijama
40
Heterotrofni protisti sa bičevima- bičari?
Trypanosoma gambiense (klasa Mastigophora)- izaziva bolest spavanja
živi u krvi a potom u tečnosti kič. moždine
ce-ce muva- prenosila za čoveka
Trichomonas vaginalis- izaziva trihomonijazu (seks. prenos. bolest)
Lishmania- rane na koži i unutrašnja krvarenja
41
Heterotrofni protisti koji obrazuju spore?
Plasmodium (podtip Sporozoa)- izaziva malariju
komarci (rod Anopheles) penosioci
kod čoveka u crvenim krvnim zrncima pa u jetri
rod Coccidia bolesti riba, ptica i sisara
Eimeria stidae oboljenje jetre zečeva
42
Filum Microsporidia (carstvo Fungi)?
domaćini insekti, rakovi i ribe
izazivaju bolesti insekata
Nosema bombycis- bolest gusenica svilene bube
Nosema apis- oboljenja pčela
43
Heterotrofni protisti sa trepljama?
treplje- kretanje
telo prekriveno čvrstom opnom
u spoljašnjem delu citoplazme organele za odbranu i napad
razmnožavanje bespolno (poprečnom deobom, konjugacija)
neke pokretne (Paramecium), neke sesilne (Vorticella i Stentor, neke oba)
44
Carstvo Animalia (Metazoa)?
2 teorije o poreklu:
1. Hekelova- višećel. životinje od predaka kolonijalnih bičara sličnih volvoksu
''Ontogenija jedinke je rekapitulacija filogenije vrste.''
2. Hadžijeva- preci metozo su višejedarne praživotinje sa trepljama (slične paramecijumu), citoplazma se podelila na veći broj ćelija
Metazoa na:
1. Parazoa- bez tkiva, org. i org. sis., Placozoa i sunđeri
2. Eumetazoa
45
Tip Porifera- sunđeri?
more i slatka voda
pričvršćeni za dno
na P veliki br. malih otvora (pora) i 1 veliki otvor (oskulum)
hoanocita- ćel. sa bičevima, teraju vodu kroz otvore, oblažu zidove šupljina
telesni zid- 2 sloja:
1. epidermis- središnji, od mezogleje i razbacanih ameboidnih ćel.
2. hoanocit- unutrašnji
razmnožavanje:
bespolno- pupljenje i slučajna fragmentacija
polno
hermafroditni
3 klase:
1. Calcarea
2. Hexactinellida
3. Demospongia
46
Tip Cnidaria- dupljari, žarnjaci?
```
u vodi
pričvršćeni za podlogu ili plivaju
ektodermis- okružuje gastro-vaskularnu duplju (varenje i transport)
usni otvor- uzimanje hrane i izbacivanje
žarne ćelije
telesni zid, 2 sloja:
1. epidermis- diferenicrane epitelno-mišićne ćel. i zvezdaste nervne ćel. (difuzni nervni sistem)
2. endodermis
između mezogleja
hermafroditi ili odvojenih polova
razmnožavanje: bespolno (pupljenje) i polno
metageneza- smena bespolne i polne generacije
bespolna generaija- polip
polna- meduza (gameti)
planula- trepljasta larva od zigota
3 klase:
1. Hydrozoa- hidre
2. Scyphozoa- meduze
3. Anthozoa- korali
2. i 3. u moru, bez smene generacije
```
47
Tip Platyhelmithes- pljosnati trepljasti crvi?
```
bilateralna simetrija
parenhim- između epidermisa i endodermisa, u njeu org. sistemi (mišićni, nervni, ekskretorni i polni), završetak crevnog kanala
hermafroditi
3 klase:
1. Turbellaria
2. Trematodes
3. Cestodes
```
48
Klasa Turbellaria- trepljasti crvi, planarije
mora, slatke vode, vlažno zemljište i šume
grabljivice i paraziti
prednji (glaveni) deo tela ima čulne org. (primitivne oči i čulne dlačice)
na P tela trepljasti epitel (lokomotorna funkcija)
kožno-mišićni sloj- mišići sa P slojem epidermisa
ekskrecija protonefridijama
nervni sistem vrpčast
razmnožavanje polno i bespolno (poprečna deoba)
regeneracija
49
Klasa Trematodes- metilji?
ekto ili endoparaziti
tegument- P sloj citoplazme
muskulozne pijavke- organi za pričvršćivanje
ekskrecija protonefridijama
nervni sis. vrpčast od parnih ganglija
hermafroditi
Fasciola hepatica- veliki (ovčiji) metilj, krvlju domačina i ćel. jetre
domaćin (dom. životinje) izmetom izbaci jaja metilja, u vodi u larvu, barski puž, barska biljka (učauri se), domaćin
Dicrocoelium lanceolatum- kopneni puž
50
Klasa Cestodes (pantljičare)?
endoparaziti u crevnom kanalu
telo dorzoventralno spljošteno
mali glaveni region, vrat, lanac članaka
prstolike pijavke- na lancu, na njima kutikularne kukice
hranu uzimaju osmotski, celim telom
ekskretorni sis. protonefridija
nervni sis. vrpčast
Diphilobotrium latum- riblja pantljičara, račič Cuclops, riba (jetra), čovek
Taenia solium- svinjska, svinja-čovek
Echinococcus granulosum- pseća, prelazni domaćin je čovek (creva, kevni sudovi, organi (cenusi))
51
Klasa Nematoda- obli, valjkasti crvi?
telo izduženo, tanko i oblo, na P skleroproteinska kutikula
epidermis- celularan ili sincicijelan
crevo završava analnim otvorom
pseudocelomska tečnost- hidraulični skelet
nervni sistem vrpčast
razdvojenih polova
razviće bez metamorfoze
paraziti čoveka, dom. životinja, biljaka, štetnih org.
nematologija- nauka o njima
Ascaria lumbricoides- čovečija glista, izaziva askariozu
Enterobius vermicularis- dečja glisa, pundravac
Trihinella spiralis- trihina, bolest trihineloza, pacov. svinja (larve incistiraju u mišićima)- čovek
Anguina tritici- klas pšenice
Heterodera schachti- koren šećerne repe
Dorylaimus alli- stablo luka
52
Tip Mollusca- mekušci?
bilateralna simetrija
telo: glava, utrobna kesa, plašt, stopalo i ljuštura
glava- čulni organi- tentakule sa očima i usni otvor sa radulom
plašt- obavija utrobnu kesu, zatvara pčaštanu duplju (škrge, analni otvor, otvori ekskretornih i polnih organa)
stopalo- lokomotorna uloga
crevo- usni otvor, usna duplja, ždrelo, jednjak, srednje crevo, zadnje crevo i analni otvor
celom- parni prostor, iz njega maetanefridije odvode produkt metabolizma do bubrežnih otvora
krvotok otvoren
srce u perikardinalnoj duplji (celom)
nervni sistem, 4 para ganglija: u glavi, stopalu, bočno od creva i utrobi
larveni stupanj (morskih)- trohofora ili veliger larva
poznate klase:
1. Gastropoda- puževi
2. Bivalvia- školjke
3. Cephalopoda- glavonošci
53
Klasa Gastropoda- puževi i golaći?
ljuštura- spiralno uvijena, telo se uvlači u nju, može biti redukovana
neke vrste:
Helix pomatia- vinogradarski puž
Limax spp. i Arion spp.- golaći
54
Klasa Bivalvia- školjke?
```
more, slatka voda
bočno spljošteno telo, obuhvaćeno plaštom od dva dela, svaki od delova luči po kapak
jestive vrste:
1. Ostrea- ostriga
2. Mytilus- dagnja
3. Lithophaga- prstac
```
55
Klasa Cephalopoda- glavonošci?
more
telo- glava i trup
stopalo- transformisano u muskulozan levak i pipke (s imaju pijavke)
ljuštura zakržljla
Octopoda- 8 pipaka, Octopus (oktopod ili hobotnica)
Decapoda- 10 pipaka, Sepia (sipa) i Loligio (lignja)
56
Tip Annelida- člankoviti ili prstenasti crvi?
```
cilindrično izduženo telo
homonomo segmentisani (12-800 članaka), prvi- prostomium, drugi- peristomium, poslednji- pigidium
na P tela epidermis luči kutikulu
na glavi tentakule (antene), palpi i oči
iza prostomiuma parastomium sa usnim otvorom
krvni sistem zatvoren
nervni sistem lestvičast
metanefridije- org. za izlučivanje
hermafroditi
trohofora- larveni stadijum
4 klase:
1. Polychaeta
2. Archiannelida
3. Oligochaeta
4. Hirudinea
```
57
Klasa Polychaeta- mnogočekinjasti crvi?
more, slatka voda, vlažno zemljište
| mnogobrojne hete na parnim bočnim kožno-mišićnim izraštajima
58
Klasa Oligohaeta- maločekinjasti crvi?
hrane se otpacima biljnog i životinjskog porekla
vrše aeraciju i učestvuju u stvaranju humusa
Lumbricus terrestris- kišna glista
59
Klasa Hirudinea- pijavice?
slatka voda, vležne šume, mora
pijavka- oko usnog otvora
telo od 33 segmenta
hrane se krvlju životinja ili proždiru životinjice
60
Tip Arthopoda- zglavkari?
```
bilateralna simetrija
heteronomna segmentaicja
grupisanje segmenata u telesne regione:
glava- cephalon
grudi- thorax
trbuh- abdomen
segmenti iz 4 ploče:
1. leđna- tergum
2. 2 bočne- pleurae
3. donja- sternum
egzoskelet- spoljašnji skelet od višeslojne hitinske kutikule
hipodermis- luči kutikulu
rastenje presvlačenjem
stupanj razvića- period između presvlačenja
mišići- poprečno-prugasti
otvoren krvni sistem, segmentisano srce smešteno dorzalno
nervni sistem- ganglijski, primitivni-lestvičast, savršeniji-lančast
3 podtipa:
1. Trilobitomorpha
2. Chelicerata
3. Mandibulata
```
61
Podtip Chelicerata- paukoliki zglavkari?
telo na 2 regiona:
1. glavenogrudni- prosoma, nema pipaka, 6 pari ekstremiteta
- 1 par- helicerae, od 2-3 članka, ispred usnog otvora
- 2 par- pedipalpi
- ostala 4- noge, od 6-7 članaka, završetak kandže
2. trbušni- opistosoma, redukovani u škrge ili paučinaste bradavice
3 klase:
1. Merostolata
2. Pycnogonida
3. Arachnida
62
Klasa Arachnida- pauci?
grabljivice, manje biljojedi i paraziti
ekstraintestinerno varenje- sekret pljuvačnih žlezda u plen, razgrađuje tkiva, polutečnu hranu usisavaju delom prednjeg creva
respiratorni organi- pluća ili traheje
stigme- otvori, veza pluća i spoljašnje sredine
listolika pluća- veliki broj kožnih nabora
trahealni sis. nastao uvratom kože
otvoren krvni sis.
srce- ledjni sud sa ostiumom
nervni sis.- trbušna nervna verižica
čulni org.- oči (proste) i čulne dlačice
polovi- odvojeni, izražen dimorfizam
oplođenje- unutrašnje
razviće- bez metamorfoze
neki redovi: Scorpiones (škorpije), Pseudoscorpiones (lažne škorpije), Opiliones (kosci), Aranea (pravi pauci), Acari (grinje i krpelji)
Ixodes ricinus- krpelj koji sisa krv, povećava dimenziju tela 200x, povraća prilikom uznemiravanja, mužijak se ne hrani, samo oplođava ženku
Sarcoptes scabiei- šugarac, u koži čoveka pravi hodnike (na krajevima ženka polaže jaja, 6 nedelja mladi)
63
Podtip Mandibulata?
```
usni ekstremiteti- mandibule (gornje vilice)
klase:
1. Crustacea
2. Myriapoda
3. Insecta
```
64
Klasa Crustacea- rakovi?
telesni regioni: glava, grudi, trbuh
glavenogrudni deo
na galvi: 2 para pipaka- kraće (antenulae) i duže (antenae), oči. usni otvor i 5 pari usnih ekstremiteta
maksilopede (vilične) noge- grudni ekstremiteti, pridržavanje i pomeranje hrane
ekstremiteti račvastog tipa
respiratorni org.- škrge
epimere- dorzoventralne čvrste ploče, obrazuju
karapaks- leđni štit
8 podklasa
podklasa Malacostraca- viši rakovi, rečni rak (Astacus), jastog (Homarus), morska kraba (Cancer)
65
Klasa Myriapoda- stonoge?
suvozemne životinje
homonomna segmentacija
trup- > 11 segmenata
glava- 6 segmenata, razlikujemo procephalon (nosi 1 par pipaka) i gnathocephalon (usni ekstremiteti)
4 podklase:
1. Diplopoda- gujini češljevi, udvojeni segmenti trupa, fotofagni, manje saprofitskih i predatora oblika, rod Julus
2. Chilopoda- grabljivice, rod Scolopendra posebno otrovan
3. Pauropoda- sitne stonoge
4. Symphila- staklarske stonoge
66
Klasa Insecta- insekti?
entomologija- nauka koja proučava insekte (šumarska, poljoprivredna, medicinska i veterinarska)
kožni sloj- hipodermis sa bazilarnom membranom i kutikulom
glava (cephalon)- 6 segmenata
grudi (thorax)- 3 segmenta
trbuh (abdomen)- 12 segmenata
3 para usnih ekstremiteta:
1. mandibulae- gornje vilice
2. maxillae- donje vilice
3. labium- donja usna
složene (facetae) i proste (ocellae) oči
stemata- larvene oči, kod larvi
antenae- pipci insekata, organ čula mirisa
usni aparat- za grickanje, lizanje, srkanje, bodenje i sisanje, sisanje
alae- krila, primarna i sekundarna beskrilnost
unutrašnjost 2 dijafragmama podeljena na 3 sinusa:
gornji- leđni krvni sud
srednji- crevni kanal, Malpigijevi sudovi, polni organi
donji- produžetak CNS-a
crevni kanal- prednje (stomodeum), srednje (mezenteron), zadnje (proctodeum) crevo
trahealne cevi- org. za disanje, traheole- cevčice, stigme- otvori, veza
krvni sistem- otvoren, leđni sud- srce, aorta
nervni sistem ganglijski
CNS- 3 para moždanih, 3 para podždrelnih, 1 par ganglija u svakom grudnom i trbušnom segmentu
imaju endokrine žlezde
mišići- poprečno-prugasti, u antagonističkim parovima
polni organi- par semenika (mužjak), par jajnika (ženka)
razmnožavanje- polno, gamogenetsko i partogenetsko
gamogenetsko- posle kopulacije polaže jaja (oviparitet), rađa žive mlade (viviparitet), iz jaja odmah larve (ovoviviparitet)
partogenetsko- razviće iz neoplođenih jaja
imago- odrasla individua
metamorfoza- nepotpuna (hemimetabolija), jaje-larva-imago, potpuna (holometabolija) jaje-larva-lutka-imago
2 podklase:
1. Apterygota- primarno beskrilni
2. Pterygota- krilati, sekundarno beskrilni
razlagači org. mat., biocenotička ravnoteža, oprašuju, hrana životinjama, obrada i geneza zemljišta
67
Tip Echinodermata- bodljokošci?
mora
radijalna (petozračna) simetrija, larva bilateralno simetrična
sekundarna telesna duplja
skelet- mazodermalnog porekla
ambulaklarni (vodeno-vaskularni) sistem poreklom od celomske duplje
trepljasti epidermis- u njemu žlezde i ćelije
prostrana celomska duplja- u unutrašnjosti
krvni sistem celomskog porekla
disanje peko žbunastih škrga
ekskrecija preko zidova crevnog kanala ili zidova škrga
nervni sistem difuzni
razdvojeni polovi
oplođenje spoljašnje
razviće sa složenom metamorfozom
5 klasa:
1. Asteroidea- morske zvezde
2. Ophiuroidea- morske zmijuljice ili zmijače
3. Echinoidea- morski ježevi
4. Holothurioidea- morski krastavi
5. Crinoidea- morski krinovi
68
Tip Chordata- hordata?
horda- celom dužinom tela u vidu kompaktne vrpce, od ćelija sa krupnom vakuolom
cevast nervni sistem- šuplja cev sa centralnim kanalom
škrge- respiratorni organi, parna ispupčenja prednjeg creva, bočni otvori- škržni prorezi
zarvoren krvni sistem
bilateralna simetrija
sekundarna telesna duplja (celom)
3 klicina lista- ektoderm, mezoderm i endoderm
4 podtipa:
1. Hemichordata
2. Tunicata
3. Cephalochordata
4. Vertebrata
69
Podtip Cephalochordata- kopljaši?
Amphioxus
70
Podtip Tunicata- plaštaši?
pričvršćeni za moesko dno ili stenje
predstavnici ascidije
horda samo kod larvi
primer regresivne evolucije
71
Podtip Vertebrata- kičmenjaci?
od primitivnih morskih hordata
bilateralna simetrija sa izraženom glavnom osom tela
telo je segmentisano
telesni regioni: glaveni, grudni i repni
zamena horde hrskavičavim i koštanim skeletom
mozak- iz prednjeg dela nervne cevi
72
Klasifikacija kičmenjaka?
6 klasa:
1. bezvilične ribe (Agnatha)
2. ribe (Pisces)
3. vodozemci (Amphibia)
4. gmizavci (Reptilia)
5. ptice (Aves)
6. sisari (Mammalia)
73
Klasa Agnatha- bezvilične ribe?
štitonoše (Ostracodermi)- fosili
kolouste- hrskavičavi skelet, slatka i slana voda, usni otvor okrugao i stalno otvoren
parazitski način života
rečna i morska zmijuljica
74
Klasa Pisces- ribe?
```
slatke vode i mora
prilagođenje uslovima sredine
ishrana je raznovrsna
2 podklase:
1. rušljoribe
2. košljoribe
```
75
Podklasa Chondrichthyes- rušljoribe ili ribe sa hrskavičavim skeletom?
grabljivice
hrskavičav skelet i plakoidne (zubolike) krljušti
Charcharodon carcharias- velika bela ajkula
Jadransko more- plava ajkula (modrulj) i morska mačka
raže- kamenica i električna raža
morski pacov- red himera
76
Podklasa Osteichthyes- košljoribe ili ribe sa koštanim skeletom
druge koštane tvorevine
2 nadreda:
1. Actinopterygii- zrakoperke
2. Sarcopterygii- šakoperke
77
Nadred Actinopterygii- zrakoperke?
štitonoše- kečiga, jesetra i moruna
bele i šaranoidne ribe
tvrdoperke- najveća grupa, grgeč, smuđ, zubatac, škarpina
78
Klasa Amphibia- vodozemci?
od primitivnih predstavnika šrakoperki
Stegocephalia- prvi su se odvojili
modifikacija respiratornog i krvnog sistema
kod nekih žlezde u koži, luče otrov
3 reda:
1. Red Apoda (beznogi vodozemci)- crvolike životinje
2. Red Urodela (repati)- dugo telo, kratki ekstremiteti
Salamandra maculosa- šareni daždevnjak
neotenija- sposobnost larve da se razmnožava, čovečija ribica
tritoni ili mrmoljci
3. Red Anura (žabe)- metamorfozom gube rep, punoglavci (larve)
rod Rana sp.:
Hyla arborea (galatika)
krastače (Bufo sp.)
79
Klasa Reptilia- gmizavci?
embrion se razvija u jajetu
amnion i alantois- kopneni kičmenjaci, gmizavci, ptice i sisari, jednom rečju Amniota
plućni način disanja, 2 plućna mehura
srce iz 2 predkomore i 2 komore
ekskretorni sis. gradi trajni bubreg (metanefros)
razvili se od primitivnih vodozemaca stegocefala
Cotylosauria- odvojili se preci ptica i sisara
4 reda:
1. Red Chelonia (kornjače)- kožni skelet od koštanih ploča, vilie snabdevene rožnim navlakama
barska kornjača (Emys orbicularis)
kopnene Tseudo hermanni i T. graeca
2.Red Rhynchocephalia (tautere)- tautera ili hetarija (Sphenodon punctatus), rudimentisano 3 oko
3. Red Squamata (ljuskaši)
Podred Lacertilia (gušteri)- insekti hrana, nekima udovi isčezli i oči zakržljale (slepić i blavor)
zelembać (Lacerta viridis)
zidni gušter (L. muralis)
iguane, varani, kameleoni...
Podred Ophidia (zmije)- nemaju udova, razvijeno čulo mirisa i dodira, pokretljiv vilični aparat, grabljivice
belouška i barska zmija
smuk (Elaphe longissima)
poskok (Vipera ammodytes)- otrovan
šarka (Vipera berus)- veoma otrovna
najkrupnije udavi- zmijski car i anakonda
Elapidae- najopasnije, kobre, mambe, zvečarke
4. Red Crocodilia (krokodili)- prekriveni širokim koštanim pločama (preko rožna navlaka)
nilski krokodil, gavijal, aligator i kajman
80
Klasa Aves- ptice?
ornitologija- nauka koja proučava ptice
nastale od reptila
Archaeopterix- najstarija poznata vrsta ptice
telo prekriveno perjem, poreklo od krljušti, značajno za letenje i termoregulaciju
stalna telesna temperatura
razvijeno čulo vida i sluha
vazdušne kese na plućima
koštani kljunovi presvučeni rožnim navlakama
polažu jaja zaštićena opnama
srce iz 2 komore i 2 predkomore
dobro razvijene hemisfere velikog mozga i mali mozak
2 podklase:
1. trkačice (Ratitae)- redovi nojevi, nandua, kazuara, kivija i tinamua
2. letačice (Carinatae)
podela novijeg vremena, podklase:
1. praptica (Palaeornithes ili Archaeornithes)
2. savremeih ptica (Neornithes)
vodeni uslovi- redovi gnjuraca, morskih gnjuraca i pingvina, albatrosi, pelikan i komorani
kod nas:
1. Red Ciconiiformes (rode i čaplje)- močvare i bare, čaplja (Ardea cinerea) i bela roda (Ciconia cionia), dugi kljun i noge
2. Red Anseriformes (plovuše)- život na vodi, riba hrana, nepromočivo perje i širok kljun, divlja patka (Anas platyrhynchos), domaća (A. domestica), divlja guska (Anser anser) i labudovi (Cygnus spp.)
3. Red Falconiformes (grabljivice)- oštar i povijen kljun, kandže, sivi soko (Falco peregrinus), jastreb kokošar (Accipiter gentilis), kobac (Accipiter nisus), suri orao (Aquila chrysaetos) i beloglavi sup (Gyps fulvus)
4. Red Galliformes (kokoši)- dobri trkači, snažne noge, domaća kokoš (Gallus domesticus), ćurka (Meleagris gallopavo), fazani, jarebice, prepeliec, tetrebi i paun
5. Red Columbiformes (golubovi)- zrnasta biljna hrana, golubovi, grlice, gugutke i divlji glub (Columba livia)
6. Red Cuculiformes (kukavice)- kukavica (Cuculus canorus), insekti hrana (dlakave gusenice), polaže jaja u tuđa gnezda
7. Red Strigiformes (sove)- noćne grabljivice, rastresito perje, sitni glodari hrana, velika ušara (Bubo bubo) i ćuk (Athene noctua)
8. Red Piciformes (detlići)- insekti u drvetu hrana, mali, srednji i veliki detlić i 3 vrste žuna
9. Red Passeriformes (pevačice)- domaći vrabac (Paser domesticus), senica (Parus major), kos (Turdus merula), slavuj (Lusinia megarhynchos), seoska lasta (Hirundo rustica), zeba (Fringula coelebs), svraka, gačac, čavka, gavran, štiglić...
81
Klasa Mammalia- sisari?
od primitivnih gmizavaca
dlakav telesni prekrivač
homeotermija- stalnost telesne temperature
rožni derivati kože: nokti, kandže, papci, kopita i navlake rogova
koža bogata lojnim i znojnnim žlezdama, postoje mlečne žlezde
dijafragma kod sistema za disanje
srce ima 2 komore i 2 predkomore
veliki i mali krvotok
najrazvijeniji nervni sistem
razvijene hemisfere velikog mozga, kod primata diferencirana kora velikog mozga
razvijena briga o potomstvu
oplođenje i embrionalno razviće su unutrašnje
3 podklase:
1. Prototheria
2. Metatheria
3. Eutheria
82
Klasa Prototheria- sisari sa kloakom?
izvesne osobine gmizavaca
imaju kloaku
polažu jaja
kljunar (Ornithorhynchus anatinus)
83
Podklasa Metatheria- torbarski sisari?
prisustvo marsupijalnih kostiju specijalne kese na trbuhu (marsupium)
ženke rađaju nerazvijene mladunce i stavljaju ih u torbe
kengur (Maropus rufus) i koala
84
Podklasa Eutheria- sisari sa placentom (''pravi sisari'')?
obrazuje se posteljica ili placenta na kojoj se razvija embrion
mladunci gotovo potpuno razvijeni
17 redova
85
Red Insectivora- bubojedi?
insekti hrana
krtica (Talpa europaea)
jež (Erinaceus europeus)
rovčice (Sorex spp.)
86
Red Chiroptera- slepi miševi?
```
prilagođeni za letenje
noćne životinje, oči zakržljale
organi za orijentaciju, kao radar
insekti hrana
slepi miš (Vespertilio murinus)
```
87
Red Primata- majmuni?
polumajmuni (tupaje i lemuri), majmuni i čovek
čovekoliki majmun (Hominidae), vrste:
gorila (Gorilla gorilla), šimpanze (Antropopithecus troglodytes) i orangutan (Simia saturus)
88
Red Lagomorpha- zečevi, kunići?
zečevi,kunići i ohotone
sekutići stalno rastu
zec (Lepus europaeus)
89
Red Rodentia- glodari?
```
hrane se biljkama
sekutići stalno rastu
stupaju u prenamnožavanja
vrste:
veverica (Sciurus vulgaris)
tekunica (Citellus Citellus)
puh (Glis glis)
slepo kuče (Spalax Leucodon)
voluharica (Microtus arvalis)
šumski mis (Apodemus sylavticus)
domaći miš (Mus musculus)
pacovi (Ratus ratus i R. norvegicus)
```
90
Red Carnivora- kopneni mesožderi, zveri?
```
grabljivice
razvijeni očnjaci, snažne kandže i razvijena čula
divlja mačka (Felis silvestris)
ris (Lynx lynx)
vuk (Canis lupus)
lisica (Vulpes vulpes)
mrki medved (Ursus arctos)
jazavac (Meles meles)
kune (Martes spp.)
lasica (Mustela nivalis)
tvor (Mustela putorius)
domaća mačka (Felis domestica)
domaći pas (Canis familiaris)
morski mesožderi: morski lavovi, foke i morževi
```
91
Red Perissodactyla- kopitari?
rožna kopita
| tapir, nosorozi i konji (zebre, magarci i konji)
92
Red Artiodactyla- papkari?
```
rožni papci
divlja svinja (Sus scrofa)
srna (Capreolus capreolus)
jelen (Cervus elaphus)
divokoza (Rupicarpa rupicarpa)
divjla koza, muflon, nilski konj, kamila, lama, bizon, žirafa, okapi i veliki broj antilopa
```
93
Red Cetacea?
```
život u vodi
kitovi, delfini i njihovi srodnici
plavi kit (160t), najveći kičmenjak
```
