Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii Flashcards
Nauki społeczne jako jedna nauka
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- Podział dotyczy tylko sfer życia
- Psychologia i socjologia różnią się spojrzeniem (jednostkowym/grupowym)
- Główne różnice dotyczą stylu i metody
Osiągnięcia współpracy wielu dyscyplin nauk społecznych
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- maszyna Turinga
- sieci neuronowe
- cybernetyka
- początki neuropsychologii
- metafora komputerowa w psychologii poznawczej
- AI
Jak doszło do kryzysu finansowego 2007/2008?
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
W USA dawano pożyczki subprime, oferowane głównie osobom, które miały problem z ich spłaceniem - wyższe oprocentowanie (zysk dla banku)
Równolegle trwa szczytowy etap bańki cenowej na rynku nieruchomości –> domy były mniej warte niż kredyty
To doprowadziło do bankructwa posiadaczy kredytów i zwiększenia ryzyka posiadania MBS - doszło do ich wyprzedaży, co doprowadziło do bankructwa firm proponujących tego typu kredyty hipoteczne
Konsekwencje kryzysu 2007/2008 dla banków
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Bankructwa/duże straty finansowe oferentów MBS
Banki postawiły ostrzejsze warunki udzielania kredytów nieruchomości
Spadek cen nieruchomości
Konsewkencje kryzysu 2007/2008 dla obywateli
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Spadek wartości domów
Spadek wartości funduszy emerytalnych
Utrata oszczędności
Wzrost wartości długu mieszkaniowego
Trudniejsze uzyskanie kredytu
Światowe konsewkencje kryzysu 2007/2008
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Ucieczki inwestorów od ryzyka
Upadek wielu banków
Spadek eksportu do USA
Spadek PKB
Wzrost bezrobocia
Psychologiczne wyjaśnienia kryzysu 2007/2008
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Psychologiczne przyczyny powstawania baniek spekulacyjnych na giełdzie
Heurystyki
Efekt nadmiernej pewności siebie
Dysonans poznawczym (i jego redukcją) w sektorze bankowym
Modelowanie i warunkowanie
Nadmierne skomplikowanie produktów finansowych względem możliwości poznawczych konsumenta, a nawet eksperta
Lęk przed niepewnością, lęk przed stratą
Błąd konfirmacyjny
Nadmierna pewność siebie
„Zwierzęce duchy” inwestorów
Psychologia bada…
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
psychikę, zachowanie człowieka, interakcje międzyludzkie, relacje
człowieka z otoczeniem
Ekonomia bada…
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
produkcję, dystrybucję i konsumpcję dóbr i usług; jak jednostka i
społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów
Psychologia ekonomiczna
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
funkcjonowanie człowieka w kontekście decyzji ekonomicznych i finansowych – zarabiania, wydawania i zarządzania pieniędzmi
Ekonomia behawioralna
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
psychologiczne podłoże zachowań ekonomicznych i finansowych
Psychologia zachowań inwestorskich
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
funkcjonowanie inwestorów na rynkach finansowych
Finanse behawioralne
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
zachowanie
inwestorów na rynkach finansowych
Model racjonalnego wyboru
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Racjonalny decydent (homo oeconomicus) zawsze dokonuje wyboru, który dostarcza mu najwięcej korzyści (maksymalizacja użyteczności – von Neuman i Morgenstern, 1944) wedle zasady „2 złote jest 2x lepsze niż 1 złoty”.
Homo oeconomicus:
właściwości gwarantujące maksymalizację użyteczności
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Nieograniczone zasoby przetwarzania informacji
Posiadanie całości potrzebnej informacji
Działanie w „wąsko pojętym własnym interesie”
Nieograniczona racjonalność
Preferencje oparte wyłącznie o wartość/użyteczność konsekwencji
Przechodniość preferencji (~stałość)
EU = Σpiui
w latach 50 pojawiłało się coraz więcej eksperymentów podważających jego istnienie, ale ekonomiści bronili go jak mogli, nazywając te wyniki anomaliami wynikającymi ze złych metod badawczych
Kanon użyteczności i jej maksymalizacji
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Wszystkie zachowania decydentów uzasadnione są poszukiwaniem użyteczności, którą można przeliczyć na pieniądze
EV = Σpivi
Nowe rodzaje użyteczności
Kanon użyteczności i jej maksymalizacji
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- Subiektywna użyteczność danego dobra (estetyka, preferencje indywidualne)
- Użyteczność transakcyjna (wynikająca z „utrafienia dobrej okazji” - Thaler, 2015)
- Użyteczność równości, moralności i wzajemności (Fehr i Schmidt, 1999; Bolton i Ockenfels, 2000)
- Użyteczność hedoniczna (wynikająca z przyjemności – Robson i Whitehead, 2018)
- Użyteczność proceduralna (wynikająca z prowadzących do celu czynności oraz sposobów podejmowania decyzji – Frey i Stutzer, 2004)
Hipoteza efektywnych rynków (Fama)
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Rynek efektywny składa się z samych homo oeconomicus, którzy dążą do maksymalizacji użyteczności (chcą kupić jak najtaniej i/lub sprzedać jak najdrożej).
* Wszyscy obecni na rynku podejmują decyzje w oparciu o wszystkie dostępne informacje
* Ceny zawsze są racjonalne i zależne od informacji dostępnych aktualnie na rynku
* Nie da się zarobić „więcej niż przeciętna” (oprócz czystego przypadku) bo oznaczałoby to, że pozostali uczestnicy rynku byli nieracjonalni
Metody eksperymentalne proponowane przez ekonomistów lat 70 XX w.
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- Stosowanie „zachęt” (kara i nagroda pieniężna zależna od podjętej decyzji)
- Stosowanie bardzo klarownych instrukcji
- Zakaz stosowania dezinformacji i ukrywania celu badania przed badanymi (zachowanie badanego może być wynikiem ukrytych założeń)
Wpływ kryzysu nauk społecznych na psychologię
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Przyjęła podejście eksperymentalne, bezpośrednio zapożyczone z biologii. Obiektem badań stało się zachowanie i jego antecedenty, skrajny behawioryzm odrzucał badanie procesów intrapsychicznych jako nieobserwowalnych.
Wpływ kryzysu nauk społecznych na ekonomię
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
zaadaptowała myślenie behawiorystyczne, jednocześnie utrzymując założenie o homo oeconomicus. Do modelu homo oeconomicus dodano dwa elementy, zapożyczone z nauk ścisłych:
1. formalizm matematyczny
2. założenie o ujawnianych preferencjach (preferencje decydentów ujawniane są w dokonywanych przez nich wyborach)
Elementy behawioryzmu w teorii Homo oeconomicus
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- reakcje nagradzane są powtarzane częściej (działania, za które tracimy powtarzane są rzadziej)
- zyski i straty = kara i nagroda
- odrzucenie badania przyczyn wyborów na rzecz teorii maksymalizacji użyteczności
Realizm w psychologii
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Zjawiska muszą być opisane w zgodzie z rzeczywistością
Wady:
* wiele zjawisk jest zawężnych do specyficznych sytuacji, nie stanowią one ogólnych prawd i nie pozwalają na przewidywanie zachowań
* słabo nadają się do opisania językiem matematyki (preferowanym w ekonomii)
Zalety: precyzja opisów zachowań, ich przyczyn i mechanizmów
Instrumentalizm w ekonomii
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Ekonomia poszukuje modeli pragmatycznych, kosztem ich realizmu - modele muszą być na tyle ogólne, aby nadawały się do opisu i wyjaśniania zachowań kolektywnych i zjawisk makroekonomicznych
Wady: pomijanie wielu potencjalnie istotnych zjawisk nieobjętych modelem
Zalety: modele mogą uwzględniać wpływ praw, decyzji urzędowych, zmian w cenach itp.
Interdyscyplinarność instrumentalna
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
wykorzystywanie wiedzy, teorii, wyników i metod z jednej dyscypliny celem realizacji potrzeb drugiej
Interdyscyplinarność krytyczna
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
wykorzystywanie wiedzy, teorii, wyników i metod jednej dyscypliny celem podważenia słuszności drugiej
Przykład interdyscyplinarności krytycznej - psychologiczne badania empiryczne nad Homo oeconomicus jako anomalia
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- nieprawidłowości wynikają z nieracjonalnych zachowań części osób obecnych na rynku
- nieprawidłowości oznaczają awarię rynku - na rynku znajdują się elementy utrudniające funkcjonowanie zgodne z modelem
Teoria perpsektywy (Tversky, Kahneman)
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- opisuje i tłumaczy podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka
- podejmowanie decyzji ma dwie fazy: edycji i oceny
Faza edycji
Teoria perpsektywy
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Wstępne opracowanie danych wejściowych, aby łatwiej było je przetwarzać w procesie podejmowania decyzji (upraszczanie, wykrywanie gwarantowanych zysków/strat, ustalenie punktu 0 między stratami a zyskami, ignorowanie elementów wspólnych dla wszystkich opcji)
Faza oceny
Teoria perpsektywy
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Wybór najlepszej opcji zgodnie z równaniem:
V(x, p; y, q) = π(p) ν(x)+ π(q) ν(y),
gdzie:
V to subiektywna wartość danej opcji (wybrana zostanie opcja o najwyższej wartości)
π(p) to subiektywne prawdopodobieństwo wystąpienia konsekwencji mającej obiektywne prawdopodobieństwo p
ν(x) to subiektywna wartość konsekwencji o obiektywnej wartości x.
Współczesne podejście ekonomii do psychologii
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- zachowano instrumentalizm i dążenie do predykcji
- zachowano matematyczny charater założeń
- badania empiryczne uznano za uzupełnienie wiedzy i sposób rozwiązania problemów funkcjonujących modeli
Zapobieganie kryzysu ekonomicznego (Montgomery)
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- Uczenie realizmu i rozumienia kwestii gospodarczych
- Promocja zaufania, otwartości, współpracy i uczciwej konkurencji
- Rezygnacja z polegania na prognozach ekonomicznych
- Badania z ekonomii behawioralnej
- Edukacja ekonomiczna
- Przejrzystość i zrozumiałość instrumentów finansowych
Dlaczego psychologowie i ekonomiści powinni współpracować?
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
- Połączenie realizmu i instrumentalizmu – teorie wystarczająco precyzyjne, ale użyteczne w przewidywaniach
- Wspólna praca nad zjawiskami istotnymi społecznie (bańki i krachy, decyzje ekonomiczne, polityka gospodarcza)
- Wzajemne doskonalenie metodologii
- Wspólny obszar badań
- Rozwiązywanie prawdziwych problemów, takich jak kryzysy finansowe.
Ekonomia vs. psychologia
Wykład 5: Dlaczego nauki społeczne kiepsko się dogadują. Na przykładzie psychologii i ekonomii
Jenda teoria vs. wiele teorii
Rozumowanie dedukcyjne vs. indukcyjne
Teoria rygorystyczna matematycznie vs. uwzględniająca różnice indywidualne
Instrumentalizm vs. realizm
Zachęty finansowe vs motywacja wewnętrzna
Jawność vs. ukrywanie celu badania
Nacisk na instrukcję vs. naturalność sytuacji
