Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów Flashcards
Pierwszorzędowy system reprezentacji symbolicznej/ikonicznej
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wyobrażenie rzeczy wcześniej spotkanych, koncepty obserwowalne tu i teraz w rzeczywistości
Principum wyrażalności języka
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wszystko, co jesteśmy w stanie obrobić mentalnie da się wyrazić słowami; związek myśli i świadomości z językiem
Dostęp leksykalno-semantyczny
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
W pamięci semantycznej leksykonu umysłowego: musimy zrozumieć (np. słowo), odebrać to znaczenie i je przetworzyć (np. odpowiedzieć)
Co charakteryzuje ludzki system komunikacji?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Nieskończona produktywność ze skończonych elementów (głoski składają się na słowa, z których możemy utworzyć nieskończoną liczbę zdań)
Zasób słów może być:
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Czynny (używany ciągle, ich pula rośnie przy wyższym wykształceniu)
Bierny (nie używamy ich sami z siebie, ale rozumiemy je poprzez kontekst - jest ich kilka razy więcej niż w słowniku czynnym)
Dwie podstawowe klasy słów:
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Zamknięta (słowa funkcyjne, t.j. przyimki, zaimki, spójniki, partykuły, które umożliwiają nieskończoną produktywność zdaniową oraz regulują zasady łączenia słów otwartych)
Otwarta (słowa treściowe, t.j. rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki, imiesłowy, które tworzą cechy definicyjne języka)
Na czym polega afazja typu ekspresyjnego?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Utrata zdolności procesowania, nadawania i odbierania słów funkcyjnych, osoba używa jedynie słów treściowych, mowa telegraficzna (np. Szedłem sklep)
Co to jest morfem?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Najmniejszy element języka przenoszący znaczenie, rdzeń wyrazu
Jakie są rodzaje morfemów?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Głoska (przenosi dźwięk)
Krótkie, pojedyncze słowo
Morfemy funkcyjne - gramatyczne
Morfemy składające się na słowo, np. bez/problem/owy (1 słowo, 3 morfemy)
W jakiej formie przechowujemy w umyśle reprezentacje symboliczne?
wymień 2 hipotezy psycholingwistyczne
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Leksemowa, dekompozycyjna
Na czym polega hipoteza leksemowa?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Leksem: może istnieć wiele morfemów, ale odnoszą się do tego samego słowa
Przechowujemy w umyśle każdorazowy egzemplarz słowa, który odmieniamy przez przypadki, osoby, czasy itd. - każda ta forma ma swoje osobne miejsce w umyśle
Na czym polega hipoteza dekompozycyjna?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
W umyśle przechowujemy morfemy
Każdorazowo dodajemy inne morfemy do postawowego morfemu
Zadanie LDT (Lexical Decision Task)
Na czym polegało, do czego posłużyło
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Zadanie na decyzję leksykalną
Prezentowanie ciągu liter/głosek i pytanie, czy dany zlepek byłs słowem, czy nie
Posłużyło do ustalenia, która z hipotez (leksemowa/dekompozycyja) jest prawdziwa
Wyniki zadania LDT
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wysoka poprawność w języu rodzimym
Im bardziej wielomorfemiczne słowo, tym dłuższy czas reakcji
Wydłużenie czasu reakcji również przy słowach pseudo-wielomorficznych (potwierdzenie hipotezy dekompozycyjnej)
Podstawowa własność słowa, najważniejszy czynnik (potwierddzony w neurolingwistyce) to…
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Frekwencja
Czym jest frekwencja?
w odniesieniu do słowa
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Częstość użycia słowa w języku - im częściej występuje, tym łatwiej uzyskać do niego dostęp
Podstawowy czynnik warunkujący dostęp, przetwarzanie słowa
Jest ona leksykalna
Czynnik semantyczny słowa to…
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wyobrażalność
Czym jest wyobrażalność?
w odniesieniu do słowa
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Zasada mówiąca o tym, że im słowo jest lepiej wyobrażalne, tym łatwiej uzyskać do niego dostęp.
Wyobrażalność można ćwiczyć przez np. czytanie książek w dzieciństwie
Jest wysoce skorelowana pozytywnie z konkretnością
Czym jest konkretność?
w odniesieniu do słowa
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Na ile desygnat (znaczenie słowa) jest obiektem rzeczywistym, namacalnym
Ciąg asocjacji semantycznej
Czym jest, co ułatwia skojarzenia
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Z czym kojarzy nam się dane słowo
Procesowanie znaczenia ułatwia nam dostęp do słowa (ze słowem pies skojarzymy kot, a nie bies)
wyjątek: zjawisko na końcu języka
Dwa typy relacji skojarzeń:
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Relacja paradygmatyczna (skojarzenie z poziomu szczegółowego, niższego, w obrębie jednego paradygmatu, np. jabłko-banan)
Relacja syntagmatyczna (skojarzenie z poziomu ogólnego, wyższego, buduje ciąg wyrażeń składający się w zdania, np. jabłko-czerwone)
Typ wybranej relacji zależy od języka mówcy (angielski - para, polski - 50/50)
Czym jest technika ERP (event-related potentials)?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Technika potencjałów wywołanych elektroencefalografią (EEG)
Wyniki neurolingwistycznego badania EEG
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
- Głoska odbierana jest do 50 ms
- Kora wzrokowa dokonuje elementarnej sensorycznej analizy (złapanie liter w ciągi) ok. 100-150 ms (proces automatyczny)
- Obróbka leksykalna oddolna/odgórna, korelat znaczeniowy, skupienie na bodźcu - 150-200/200-300 ms
- Świadoma obróbka bodźca zachodzi ok. 250 ms (im wyższa apmlituda, tym lepiej stosujemy się do zadania)
- Wszystko co przenosi znaczenie –> balans pozytywnych i negatywnych wychyleń
- Najistotniejsze dla odbioru bodźca-słowa cą ciemieniowo-potyliczno-centralne rejony
- Późne potencjały (LP, LPP) - powtórna obróbka
- W ujęciu tradycyjnym (seryjnym/stadialnym): analiza sensoryczna musi się skończyć, żeby nastąpiła analiza leksykalna
Jak rozpoznajemy słowa?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Potrafimy je złożyć po wigramach (2 pierwsze litery) lub trigramach (3 pierwsze litery) - pojawia się nam zestaw potencjalnych pełnych słów/form leksykalnych ze znaczeniami
Elementy słowa są analizowane jeden po drugim/równolegle (najpewniej we wczesnej fazie następuje połączenie tych ujęć, a później zachodzi wyłącznie jeden po drugim)
Nowsze badania mówią o procesowaniu kaskadowym - analiza lier, leksemów (każdy etap po sobie)
Jak magazynowane są zasoby znaczeń słów?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Są one rozsiane korowo, w zależności od typu słowa, kontekstu, asocjacji, nastroju, emocjonalności itd.
Znaczenie nadawane jest przez rejon ciemieniowo-skroniowo-potyliczny lewej półkuli
przetwarzanie treści językowej jest asymetryczne półkulowo
Za co odpowiada kora mózgowa?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
przechowywanie
Za co odpowiada szeroki obszar lewo-półkulowy wokół bruzdy bocznej?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wydobywanie, aktualizacja
Za co odpowiada kora przedruchowa i ośrodek Broki?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Nadawanie, sprwadzanie poprawności
Wyniki badań neurologicznych nad frekwencją
Im wyższa frekwencja, tym wkładamy mniejszy wysiłek (mniejsze amplitudy ERPów)
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wyniki badań neurologicznych nad długością słowa
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Im dłuższe słowo, tym większy wysiłek (wyższe amplitudy wczesnych ERPów; im krótsze słowo, tym mniejszy wysiłek (niższe apmlitudy dalszych ERPów)
Paradygmat dopełnienia znaczeń
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Trudności dopasowania znaczenia słowa do reszty zdania (np. poszedłem do restauracji i zamówiłem buta - pojawia się odchylenie negatywne w centralno-ciemieniowych rejonach: N400)
Komponenta N400
najważniejsze informacje
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Najbardziej znany neurolingwistycznie korelat przetwarzania znaczeń (nie tylko w języku)
Namierzony przez Martę Kutas
Korelat czynników niepasujących do kontekstu
Uwarunkowania na poziomie emocjonalnym
* EPN (Early Posterior Negativity) - komponenta potencjału wywołanego (fala o wychyleniu negatywnym, źródło w obszarze skorniowo-potylicznym, wyraźne amplitudy na słowa emocjonalne)
Wskaźniki błędów gramatycznych
Typy korelatów
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
rozpoznawane przez pojawienie się korelatu wczesnego i późnego
1. ELAN (Early Left Anterior Negativity): najwcześniejszy, reaguje na zaburzenie szyku zdania (im większe złamanie)
2. LAN (Left Anterior Negativity): późniejszy, lepiej namierzany i rzetelniejszy od ELANu
3. P600: najpóźniejszy (historycznie pierwszy), wychylenie pozytywne
Na czym polegały badania Pulvermüllera?
Typy słów: treściowe vs. funkcyjne
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
badacz bardzo szybko prezentował bodźce “z boku” (w pierwszym momencie informacja dostawała się tylko do jednej półkuli, kontrlateralnie do pola prezentacji)
sprawdzał komponenty ERPowkie i poprawność oraz szybkość reakcji na słowo (reakcja leksykalna)
sprawdzał, czy istnieją różnice obróbki pókulowej przy zestawie słów treściowych i funkcyjnych
Jakie były wyniki i wnioski badań Pulvermüllera?
Typy słów: treściowe vs. funkcyjne
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Różnice między półkulami były silniejsze dla słów funkcyjnych
Nie było różnicy w przypadku słów treściowych
Wysoka asymetria na korzyść lewej półkuli - przy prezentacji w prawej półkuli w obróbkę wkładany był wysiłek
Model sieciowy:
* słowa funkcyjne polegają bardziej na lewej półkuli
* słowa treściowe są obrabiane obupółkulowo
Na czym polegały badania Damasio (rysunki)?
Typy słów: treściowe vs. funkcyjne
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Badanym przedstawiano rysunki –> uzyskanie dostępu nierecepcyjnego, tylko nadawczy (wydobycie wiedzy o tym, co znajduje się na rysunku)
Badany musiał zdobyć dostęp do rzeczowników (znani ludzie, zwierzęta, narzędzia)
Jakie były wyniki i wnioski badań Damasio?
Typy słów: treściowe vs. funkcyjne
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Aktywne obszary korowe obu półkul:
* dla znanych ludzi: czołowe, przedczołowe i przednio-skroniowe
* dla zwierząt: skroniowe, środkowo-dolne i ciemieniowo-potyliczne
* dla narzędzi: górno-skroniowe, tylno-czołowe, ciemieniowo-potyliczne
Możliwe, że fakt aktywności tak wielu rejonów mózgu wynika z różnych konotacji, np. osobisty stosunek do znanych ludzi
Jakie były wyniki i wnioski badań Damasio w przypadku anomików?
Typy słów: treściowe vs. funkcyjne
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
anomik - afazja dotycząca trudności z przywoływaniem nazwy czegoś (u wielu z nich lezja - uszkodzenie wywołujące afazję - była lokalizowana obszarze lewej półkuli, w płacie skroniowym
* u anomików z problemem ze znanymi ludźmi: przednio-skroniowo
* gatunki zwierząt: środkowo-skroniowo
* narzędzia: tylno-skroniowo, ciemieniowo, czołowo
Podobne rejony zapaliły się również u osób zdrowych!
Na czym polegały badania Hauka, Johnsrude’a i Pulvermüller’a?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Badanym przedstawiano czasowniki z wyobrażalnym desygnatem: ruch jednej części ciała
Badacze porównywali wyniki fMRI w przypadku rzeczywistych ruchów oraz w przypadku czytania ze zrozumieniem danego czasownika
Jakie były wyniki i wnioski badanń Hauka, Johnsrude’a i Pulvermüller’a?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wyniki fMRI przy czasownikach i rzeczywistych ruchach ręką częściowo się pokrywały (szczególnie w lewej półkuli) - aktywowanie rejonów ośrodków odpowiedzialnych za generowanie skurczów mięści (kora pierwszorzędowa motoryczna z zakręcie przedśrodkowym)
Wniosek: żeby nastąpił dostęp leksykalny i semantyczny, musimy sobie wyobrazić i uruchomić do jakiegoś stopnia rzeczywisty ruch
W sensie neurolingwistycznym, jaki był cel powstania języka?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Celem powstania języka było opisywanie świata dla potencjału uruchomienia działania
Aby zrozumieć, przechować i procesować każdy czasownik, musimy uruchomić korę…
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Motoryczną
Na czym współcześnie polega neurorehabilitacja afazji?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Pacjenci mówią dany czasownik i wykonują dane działanie jednocześnie
Czym jest hipoteza leksykalna?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
Wszystko, co da się pomyśleć, da się również wyrazić, ale utrwalone zostanie tylko to, co jest ważne dla danej społeczności (powstała na podstawie badań skojarzeniowych)
Jakie są dwa przykłady badań skojarzeniowych, badające hipotezę leksykalną?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
- Badanie Cattell i Allport: robiąc analizy czynnikowe odnoście czynników ważnych dla osobowości zostały wyłonione czynniki ważne dla tu i teraz dla danej kultury/grupy, którą badamy
- Badania słownikowe Szczepana na temat przymiotników cech i stanów: najwięcej w języku polskim było przymiotników cechy, negatywnych, wynikające ze stałych, negatywnych cech osobowości (większa tendencja przez większą dostępność i frekwencję)
Czym jest neurofenomenologia?
Wykład 1: Mózgowe korelaty przetwarzania słów
próby uchwycenia korelatów doświadczeń świadomościowych,
jakościowych: badanie słów, próba wychwycenia i operacjonalizacji konotacji (najlepiej jak najbardziej subiektywnych)
