Week 5 Flashcards
Wat is de NIPT(niet-invasieve prenatale test)?
- vrije DNA fragmenten in bloed moeder gekwantificeert
- vanaf 10wk
- trisomie 21(syndroom van Down, 96% betrouwbaar), 18(syndroom van Edwards, 98%) en 13(syndroom van Pateu, 53%)
- niet op geslachtschromosomen, kleine stukken DNA en mutaties
- bij afwijking invasieve prenatale diagnostiek en array
Wat zijn nevenbevindingen bij de NIPT?
- zeldzame autosomale trisomieën
- maternaal maligniteit(mamma, hematologisch, myoom): als teveel/weinig van meerdere chromosomen
- structurele chromosoomafwijking bij moeder of foetus
- maternale trisomie(mozaiek)
- tot placenta beperkte afwijking(CPM)
Wat is invasieve prenatale diagnostiek?
- Chorionvillusbiopsie(10-14wk): transabdominaal of transcervicaal
- Amniocentese(>15wk)
- Cordocentese: zelden
- Klein risico op miskraam
- array of WES op verkregen materiaal
Hoe kan de uitslag van de NIPT anders zijn dan de array?
NIPT test op vrije stukken placentair DNA in maternaal bloed, terwijl een array test op DNA v/d foetus -> bij een confined placental/fetal mosaicism kan uitslag anders zijn
- trisomic rescue: door meiotische segregratiefout diploide oocyt/spermatocyt -> in volgende celdeling 1 chromosoom uitgestoten -> verschillende chromosoompatronen in weefsels
Hierbij risico op uniparentale disomie(UPD)
- postzygotische mitotische non-dysjunctie: embryo/placenta bevat cellijnen met en zonder chromosomale afwijkingen
Wat is het doel van prenatale screening?
Reproductieve autonomie en wensouders in staat stellen weloverwogen keuze te maken
Dus niet zoveel mogelijk afwijkingen detecteren
Hoe werkt prenatale screening?
Vanuit overheid aangeboden, meedoen en vervolgonderzoek zijn niet verplict
- eerst counselingsgesprek
- anamnese: verwijzing naar centrum voor prenatale diagnostiek en klinisch geneticus als dragerschap, structurele afwijkingen in eerste graad, erfelijke afwijkingen of mentale retardatie in familie, miskramen
- NIPT
- SEO: 13 en 20 weken echo
Wat is SEO(structureel echoscopisch onderzoek)? Hoe kan iets gemist worden?
- 13-weken echo: in studieverband, aanlegstoornissen en sluitingsdefecten
- 20-weken echo: vaste lijst, hartafwijkingen en schisis
- structurele afwijkingen(fenotypering)
- missen: beperkte beeldvorming(adipositas, litteken), te klein of nog niet aanwezig
NB: hartafwijking niet bij 13 weken, bij 20 weken TD en brein afwijkingen niet(pas bij 30wk) - vervolgonderzoek: GUO
Wat is GUO(geavanceerd ultrageluidsonderzoek)?
- GUO-1: a priori verhoogde kans -> DM, hoog anti-ssA/B of anti-TSHr, teratrogene medicatie of genotsmiddelen, hoge stralingsbelasting, monozygote meerling, 1e graad verwant met structurele afwijking zonder genoomafwijking of meerdere afwijkingen in zelfde bloedlijm
- GUO-2: verdenking op afwijking bij eerder echo,
Afwijking gevonden: foetale therapie, wijziging beleid partus(tijd, locatie, plaats), abstinerend beleid, geruststelling, geen wijziging
Hoe werkt zwangerschapsafbreking?
- tot 24 weken mag het wettelijk
- daarna alleen gedoogd door OM in uitzonderlijke gevallen waarbij MDO beslist
Wat zijn indicaties voor prenatale diagnostiek?
- Verhoogde kans op foetus met bekende genoomafwijking: eerdere zwangerschap met foetus met genoomafwijking, genetische aandoening of dragerschap ouder, structurele chromosoomafwijking ouders
- na afwijkende NIPT
- Afwijkingen bij GUO(ook verdikte nekplooi)
- 2x mislukte NIPT obv te lage placentaire fractie
- Al eerder weefsel verzameld mbv prenatale diagnostiek
- Zwangerschap na ICSI/PID
- In bijzondere omstandigheden na counseling
Overig - Maternale seroconversie waarbij mogelijk foetale transmissie/echo passend bij foetale afwijking → PCR
- Foetaal hematologisch onderzoek
- Biochemisch onderzoek
Hoe wordt vruchtwater gemaakt? Wat kan de oorzaak van poly/oligohydroamnion zijn?
- <16wk diffusie uit vliezen huid
- daarna urine van foetus
- huid verhoornd -> minder permeabel
- vanaf 12wk maagvullin: foetus drinkt urine
Polyhydroamnion: te grote tong, obstructie, slokdarm fistel, neurologisch; diabetes gravidium
Oligohydroamnion: nieragenesie, urethrakleppen, placenta-insufficientie, gebroken vliezen
Hoe kun je de zwangerschapsduur op echo bepalen?
- CRL: lengte van kruin tot stuitje, tot 13-14wk
- hoofdomtrek
- buikomtrek thv lever -> als afwijkend tov zwangerschapsduur is dat negatieve/positieve dyscongruentie
- lengte femur
Wat is ventriculomegalie?
- op echo veel vocht in hersenen en uitgezette ventrikel
- kan hydrocefalus worden, hoofdomtrek is dan ook te groot
- oorzaken: genetische afwijking, infectie(zika, CMV, rubella, toxoplasmose), spina bifida, intercraniele bloeding
- prognose afhv onderliggend lijden
- diagnostiek: vruchtwaterpunctie, infectie pannel, MRI
Wat is de ziekte van Duchenne?
- X-linked recessieve mutatie in dystrofine eiwit
- 1/3500-4500 jongens
- klinisch: Duchenne en mildere Becker
- Symptomen(manifestatie 8mnd-4jr): laat lopen, mentale retardatie, moeilijkheid opstaan van grond, vaak vallen, moeilijk traplopen, pseudo-hypertrofie kuitspieren
- draagsters kunnen cardiomyopathie hebben
Wat is X-inactivatie?
- Vrouw inactiveert willekeurig 1 X-chromosoom per cel
- In blastocyst stadium
- Kan ongunstig zijn: fenotype variatie in draagsters
- Barr-body gevormd bij inactivatie
- X-inactivatie centrum(XIC): op q-arm, XIST gen → RNA coating initieert inactivatie
- Alle dochtercellen hebben zelfde X-inactivatie
Wat is hemofilie?
- tekort aan stollingsfactor VIII(A) of IX(B)
- X-linked recessieve overerving
- ernst bij mannen: afhv werking eiwit, in familie hetzelfde
- bij vrouwen variatie door X-inactivatie
Hoe werkt X-inactivatie bij abnormale x-chromosomen?
- X deletie: abnormaal chromosoom uit(ongunstig geactiveerde cellen gaan dood)
- Gebalanceerde translocatie: normaal chromosoom geinactiveerd(anders mis je ook stuk autosomaal DNA en XIC weg)
- Ongebalanceerde translocatie: abnormaal x chromosoom weg
Wat is het ethische kader bij medische hulp bij voortplanting?
- respect voor reproductieve autonomie
- niet-schaden
- weldoen(actief schade voorkomen of welzijn bevorderen): ook voor toekomstig kind
- rechtvaardigheid
Wat is het ethische kader bij screening?
- belangrijk gezondheidsprobleem
- respect voor autonomie: deelname is vrijwillig, recht op niet-weten
- niet-schaden: emotionele belasting, belasting behandeling
- weldoen
- rechtvaardigheid: doelmatig en voor iedereen toegankelijk
Hoe kan in twee families dezelfde mutatie voorkomen?
- verre familie: founder effect
- selectief voordeel: komt veel voor in populatie
- alleen dat gen veroorzaak die ziekte, andere mutaties in zelfde gen geven andere ziekte
- gevoeligheid genoom voor bepaalde mutaties
- genetische bottle neck
- toeval
Hoe bepaal je de graden van verwantschap?
Genetisch: hoeveel genoom deel je gemiddeld
- 0e graads(100%)= eeneiige tweeling broer/zus
- 1e graads(50%)= broer/zus, ouders, kind
- 2e graads(25%)= opa/oma, tante/oom, kind van broer/zus, kleinkind, half broer/zus
- 3e graads(12,5%)= nicht/neef, overgrootouders, oud oom/tante, achterkleinkind
Juridisch: hoeveel ‘lijnen’ tussen jullie in
- 1e graads: ouders, kind
- 2e graad: kleinkind, opa/oma, (half)broer/zus
- 3e graads: kind broer/zus, overgrootouders, oom/tante, achterkleinkind
Wat is een gebalanceerde reciproke translocatie?
Uitwisseling stukken tussen niet-homologe chromsomen
- drager heeft zelf geen klachten
- breuk midden in gen en autosomaal dominant
- kinderen wel: als in gameten chromosomen met translocatie en in ander zonder missen er genen(miskraam) of dubbel(mentale retardatie)
Wat is kwetsbaarheid?
Disbalans tussen risicofactoren en beschermende factoren
- risicofactoren: lichamelijk, depressie, huiselijk geweld, verslaving, verstandelijke beperking, geen veilige woonsituatie, ongewenst of tienerzwangerschap, migratieachtergrond, geen sociale steun
- beschermende factoren: veilige en steunende relatie, steunend informeel netwerk, zelfredzaam, open staan voor ondersteuning
Wat is sociale verloskunde?
Integrale zorg op maat
- naast medische aspecten ook leefstijl, psychische en sociale aspecten vrouw en gezin
- liefst al preconcetioneel
- samenwerking met andere artsen en partijen(gemeente, sociale domijn)
Hoe wordt kwetsbaarheid onder zwangeren geclassficeerd?
- Zelfredzame zwangere: geen risicofactoren, beschermende factoren voldoende op toekomstige risico’s op te vangen → geen extra ondersteuning
- Potentieel kwetsbare zwangere: beschermende factoren zijn toereikend → overleg of extra en welke ondersteuning
- kwetsbare zwangere: geen acute situatie, maar beschermende factoren niet toereikend → overleg welke extra ondersteuning
- zeer kwetsbare zwangere(1%): urgente situatie → in overleg directe inzet zorg- en hulpverlening
Welke factoren bepalen hoe iemand gezondheid ervaart?
- Bestaanszekerheid
- Leefomstandigheden
- Sociale netwerk
- Goede, betaalbare en begrijpelijke zorg
- Werksituatie
Wat is kansenongelijkheid?
Mensen in kansarme wijk of met laag inkomen hebben korte levensverwachting, mindere gezondheid en minder kansen
Hoe beïnvloed kansenongelijkheid zwangerschapsuitkomsten?
- meer perinatale sterfte
- vaker vroeggeboorte en te laag geboortegewicht(later meer overgewicht)
- door stress slechtere ouder-kind relatie -> hechtings-, gedrags- en persoonlijkheidsproblemen
- kindermishandeling
Wat is de levensloopbenadering?
- fases leven zijn met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar
- periode voor geboorte is bepalen voor je latere leven en gezondheid
- volksgezondheid bevorderen: goede gezondheid mensen in vruchtbare levensfase
Wat zijn situsafwijkingen?
Situs invertus = Inwendige organen volledig in spiegelbeeld
Isomerisme= inwendige organen symmetrisch aangelegd(links minder erg)
- vaak ook problemen met trilharen en slijm, longen, fertilitieit doordat mutatie in trilharen
Hoe wordt de links-rechts as aangelegd?
- begin met nodal flow: vloeistofstroom naar links door trilharen in primitieve knoop
- Nodal: tot expressie is linker zijplaat mesoderm en primitieve knoop
- Lefty-1: in deel neurale buis grenzend aan notochord, voorkomt dat lefty-2 en Nodal midline passeren
- Lefty-2: in linker zijplaat mesoderm, remt Nodal
- Pitx-2: transcriptiefactor, aangezet door Nodal, stuurt in zijplaat mesoderm links cascade aan
Waardoor ontstaat een congenitale hernia diafragmatica?
- pleuro-peritoneale membranen
- meestal links
- hypoplasie long
Hoe werkt de embryonale ontwikkeling v/d longen?
- embryonaal stadium(week 4-7): dichotome vertakking -> bronchi principalis, lobularis en segmentalis
- pseudoglandulaire fase(week 8 tot 13-16): serie meestal dichtome vertakking -> bronchiën en bronchioli
- caniculaire fase(week 13-16 tot 25): verdere vertakking -> bronchioli respiratorii en ducutli alveolares, capillairen
- sacculaire periode(week 26 - na geboorte): sacculi alveolares en alveoli, later bronchioli
- alveolaire periode(week 30 - na geboorte): meer en grotere alveoli, type 1 pneumocyten
Wat gebeurt er in week 2 na bevruchting?
- op dag 5-6 hatching= blastocyst uit zona pellucida
- Trofoblast cellen in contact met endometrium delen onvolledig en infiltreren endometrium, vormen synctium ⇒ syncytiotrofoblast
- Rest trofoblast: cytotrofoblast
- embryoblast wordt tweelagige kiemschijf: epiblast → embryo en hypoblast(endoderm) -> primaire dooierzak
- amnionholte(ectoderm) binnen epiblast
- dag 10-11: extra-embryonaal mesoderm rond primaire dooierzak en amnionholte, hierin chorionholte
- chorion(extra-embryonaal mesoderm, trofoblast) vormt later placenta
- door groei amnionholte dooierzak en chorionholte weg
Wat gebeurt er in week 3 met het embryo?
- Epitheel-mesenchym transformatie(verlies epitheliaal verband)
- Gastrulatie= cellen in primitiefstreek groeien naar binnen → vormen mesoderm
- Afhv waarin in primitiefstreek cellen naar binnen verschillende soorten mesoderm: paraxiaal(→ somieten), intermediair en lateraal
- Ook craniaal: neurale lijst gevormd
- Uitzondering: instulping bij bucopharyngeale membraan en cloacale membraan → 2-lagig
- Neurulatie: door instulping(epitheliaal verband behouden) neurale plaat wordt neurale buis gevormd → neuroectoderm wordt ruggenmerg
- Week 3/4: kromming schijf tot cilinder, groeit als paddenstoel boven zichzelf uit
- Navelstreng ontstaat
- Hart en allantois blijven op zelfde plaats
- Borst- en buikwand gevormd
- Eind week 4/5: bouwplan af
