Week 4 Flashcards
M. van der Wolf, ‘In de war van verwarring,’ Oratie Universiteit Leiden 2022,
p. 7-42.
Van der Wolf’s oratie gaat over hoe de samenleving steeds meer moeite heeft met onzekerheid en onvoorspelbaar gedrag, en wat de rol is van forensische psychiatrie in dit vraagstuk. Hij legt uit dat mensen minder tolerant zijn geworden voor verward gedrag, wat te zien is in het groeiende aantal meldingen van “verwarde personen”. Dit betekent niet per se dat er meer verwarde mensen zijn, maar dat afwijkend gedrag sneller wordt gemeld.
Hij begint met een voorbeeld uit 2010: tijdens de Dodenherdenking leidde een onverwachte schreeuw van een man tot paniek. Dit moment markeerde volgens hem het begin van nieuwe aandacht voor verward gedrag in het beleid. Sinds 2011 registreert de politie meldingen van verwarde personen, en dat aantal blijft stijgen. In 2021 waren er meer dan 130.000 meldingen, gemiddeld 350 per dag.
Forensische psychiatrie speelt een sleutelrol in het omgaan met deze problematiek, maar staat ook onder druk door de roep om controle en veiligheid. Vaak zijn meldingen van verward gedrag niet gevaarlijk, maar toch wordt er soms te snel ingegrepen, wat zowel de betrokken persoon als andere politietaken belast.
Wetgeving speelt hier ook een rol. Nieuwe wetten zoals de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg proberen een balans te vinden tussen de rechten van patiënten en maatschappelijke veiligheid, maar dit blijft lastig. Incidenten leiden vaak tot angst en wantrouwen, wat volgens Van der Wolf averechts werkt. Hij stelt dat absolute veiligheid niet haalbaar is en dat een focus op incidenten het systeem niet beter maakt.
Van der Wolf benadrukt dat kennis en begrip cruciaal zijn om de samenleving minder angstig te maken voor verward gedrag. Hij pleit voor samenwerking tussen zorgdomeinen, meer aandacht voor de persoon achter het gedrag, en een aanpak die maatwerk en menselijkheid centraal stelt in plaats van controle en angst.
M. de Vries, J. Bijlsma, A-R Mackor & G. Meynen, ‘Wat juristen moeten
weten over gevaar in het strafrecht’, NJB 2024/1634, p. 2004-2012.
Het document bespreekt uitgebreid de complexe kwestie van ‘gevaar’ in het strafrecht, met een focus op recidivegevaar. Het benadrukt de vele uitdagingen en onduidelijkheden bij het vaststellen en bewijzen van gevaar, evenals de verplichtingen van de overheid ten opzichte van personen die als gevaarlijk worden beschouwd.
Een belangrijk punt dat wordt benadrukt, is de onduidelijkheid over de bewijsstandaarden met betrekking tot gevaar. De wettelijke gevaarscriteria zijn vaak breed en vaag geformuleerd, wat leidt tot onzekerheid over wat precies moet worden ‘bewezen’. Daarnaast wordt de kwaliteit van het bewijs voor gevaar besproken, waarbij de aard van het bewijs en de informatie die wordt gebruikt om gevaar vast te stellen ter discussie worden gesteld.
Een ander belangrijk onderwerp is de rol van risicotaxaties, uitgevoerd door gedragsdeskundigen en reclassering, als ‘bewijsmiddel’ voor gevaar. Het document benadrukt de noodzaak van normatieve keuzes en reflectie door juristen met betrekking tot het gebruik van risicotaxatie als bewijs voor gevaar.
Het standpunt van de schrijvers lijkt te zijn dat er nog veel onduidelijkheid en lacunes zijn in de regelgeving met betrekking tot gevaar en recidiverisico in het strafrecht. Ze benadrukken de noodzaak van verdere reflectie en onderzoek op dit gebied, en suggereren dat juristen een belangrijke rol spelen bij het aanpakken van deze complexe kwesties. Daarnaast wordt de mogelijke rol van (neuro)technologie bij het inschatten en verminderen van recidiverisico besproken, waarbij ethische en normatieve vragen worden benadrukt.
L.E. van Oploo, Etniciteit en (forensische) risicotaxatie: ethische dilemma’s en
juridische vraagstukken, Sancties, 2022(3)-43, p. 163-171.
Het document bespreekt de ethische en juridische uitdagingen rond etniciteit en forensische risicotaxatie in Nederland. Forensische risicotaxatie is een methode die wordt gebruikt om de kans op recidive (herhaling van strafbaar gedrag) in te schatten, vaak met behulp van gestandaardiseerde instrumenten. Deze methoden roepen ethische vragen op wanneer ze worden toegepast op mensen met verschillende etnische achtergronden, vooral omdat sommige instrumenten vooroordelen kunnen bevatten die een impact hebben op de uitkomst.
De schrijver bekijkt de problematiek vanuit verschillende invalshoeken: ethisch, juridisch en praktisch. Daarbij worden voorbeelden gegeven van hoe dergelijke instrumenten onbedoeld tot discriminatie kunnen leiden, zoals bias in de risicofactoren en de manier waarop data worden geïnterpreteerd. Ook wordt aandacht besteed aan juridische kwesties, zoals het risico van ongelijke behandeling, en de verplichting om zorgvuldigheid en rechtvaardigheid te waarborgen.
Opinie van de schrijver:
De schrijver benadrukt dat er grote risico’s zijn verbonden aan het blindelings vertrouwen op risicotaxatie-instrumenten zonder rekening te houden met de diversiteit van de populatie waarop ze worden toegepast. Er is een duidelijke oproep om deze methoden kritisch te blijven evalueren en aan te passen, zodat ze eerlijk en effectief zijn voor iedereen, ongeacht etniciteit. De schrijver lijkt van mening te zijn dat ethiek en rechtvaardigheid een prominente rol moeten spelen bij de ontwikkeling en toepassing van forensische instrumenten.
Belangrijke punten:
1. Bias in risicotaxatie-instrumenten: Veel instrumenten zijn ontwikkeld op basis van populaties uit een specifieke culturele of etnische achtergrond, wat kan leiden tot vooroordelen in de uitkomsten.
2. Ethische dilemma’s: Het gebruik van gestandaardiseerde instrumenten kan leiden tot ongelijke behandeling van individuen met een andere etnische achtergrond, wat ethisch onacceptabel is.
3. Juridische uitdagingen: Discriminatie, al dan niet onbedoeld, is in strijd met fundamentele rechten en kan leiden tot juridische procedures.
4. Noodzaak van aanpassingen: Er wordt gepleit voor een meer op maat gemaakte aanpak en betere validatie van de instrumenten voor diverse bevolkingsgroepen.
5. Rol van professionals: Behandelaren en onderzoekers moeten zich bewust zijn van de beperkingen van risicotaxatie-instrumenten en deze zorgvuldig toepassen.
Conclusie:
De schrijver concludeert dat forensische risicotaxatie niet zonder meer toepasbaar is op diverse etnische groepen zonder aanpassingen en dat er actie nodig is om deze instrumenten eerlijker en effectiever te maken. Dit vereist samenwerking tussen onderzoekers, beleidsmakers en professionals in het veld, waarbij ethische overwegingen en juridische verplichtingen centraal moeten staan.
T. Douglas, J. Pugh, I. Singh, J. Savulescu & S. Fazel, ‘Risk assessment tools in criminal justice and forensic psychiatry: The need for better data’, European
Psychiatry, 2017(42), p. 134–137.
- Wat zijn risicotaxatie-instrumenten?
Er zijn meer dan 200 tools voor risicotaxatie in de forensische psychiatrie en het strafrecht.
Ze worden gebruikt voor beslissingen over straf, voorwaardelijke vrijlating en rehabilitatie. - Ethische dilemma’s:
Deze tools brengen spanningen mee tussen:
De belangen van de beoordeelde persoon (bijv. eerlijke behandeling).
Publieke veiligheid (bescherming van de samenleving).
Kritiek:
Sommige vinden dat de tools alleen gerechtvaardigd zijn als ze de beoordeelde persoon helpen (bijv. betere behandeling of minder detentie).
Anderen vinden dat publieke bescherming soms belangrijker is. - Problemen met nauwkeurigheid:
De meeste tools hebben een matige voorspellende nauwkeurigheid:
Valse positieven: Mensen worden als gevaarlijk ingeschat, terwijl ze dat niet zijn. Dit leidt tot onnodige detentie.
Valse negatieven: Mensen worden als ongevaarlijk ingeschat, maar plegen alsnog geweld.
Dit probleem treft etnische minderheden vaker. - Gebrek aan betrouwbare gegevens:
Veel studies over deze tools zijn niet goed getest voor:
Vrouwen.
Etnische minderheden.
Personen met extremistische motieven.
Problemen zoals belangenconflicten en publicatiebias (alleen positieve resultaten publiceren) maken het moeilijk om op de tools te vertrouwen. - Het juiste instrument voor de juiste situatie:
De keuze voor een risicotaxatie-tool hangt af van het soort beslissing:
Post-sententie detentie (na veroordeling):
Voorkom valse positieven, om onnodige detentie te vermijden.
Voorwaardelijke vrijlating:
Voorkom valse negatieven, om nieuwe misdaden te voorkomen.
Sociale en politieke context is belangrijk (bijv. slechte detentieomstandigheden maken valse positieven ernstiger). - Conclusie:
Er is dringend behoefte aan betere, transparantere en representatieve onderzoeken naar deze tools.
Betere data is nodig om de tools nauwkeuriger te maken en ethische problemen, zoals onnodige detentie of risico’s voor de samenleving, te verminderen.
- G. van Dijck, ‘Algoritmische risicotaxatie van recidive; Over de Oxford Risk of
Recidivism tool (OxRec), ongelijke behandeling en discriminatie in
strafzaken’, NJB, 2020 (1558)-2
5, p. 1784-1790.
- Wat is OXREC?
OXREC is een algoritmisch model dat wordt gebruikt in Nederland om het risico op recidive te voorspellen.
Het helpt bij beslissingen van de reclassering, zoals toezicht en voorwaarden. - Problemen met OXREC:
Hoge foutmarges:
Veel valse positieven (mensen ten onrechte als “hoog risico” ingeschat).
Positieve voorspellingswaarden (PPV’s) zijn vaak laag, soms zelfs maar 17%.
Vergelijking met mensen:
Het is niet duidelijk of OXREC beter presteert dan menselijke experts. - Hoe wordt de effectiviteit beoordeeld?
Statistieken zoals de Area Under Curve (AUC), sensitiviteit (hoe vaak juiste positieven worden voorspeld), en specificiteit (hoe vaak juiste negatieven worden voorspeld) meten de prestaties van het model.
Deze methoden helpen de risico’s en voordelen van OXREC beter te begrijpen. - Ethische bezwaren:
Discriminatie:
Demografische kenmerken zoals etniciteit, geslacht en leeftijd kunnen indirect invloed hebben op risicoscores.
Dit kan leiden tot ongelijke behandeling en stigmatisering van minderheidsgroepen.
Ethische balans:
Het model moet zowel publieke veiligheid waarborgen als rechtvaardig blijven voor individuen. - Hoe kan OXREC beter?
Betere data:
Er is een tekort aan betrouwbare, representatieve gegevens over de nauwkeurigheid van het model.
Specifieke voorspellers:
Demografische factoren moeten alleen worden gebruikt als ze duidelijk bijdragen aan betere prestaties. - Conclusie van de schrijver:
OXREC en andere risicotaxatie-tools hebben potentie, maar kampen met:
Lage nauwkeurigheid (veel valse positieven).
Ethiekproblemen, zoals discriminatie en stigmatisering.
Voorwaarden voor verbetering:
Meer transparantie en betrouwbaar onderzoek.
Focus op specifieke en nauwkeurige voorspellers.
Evenwicht tussen publieke veiligheid en individuele rechten. - Belangrijke oproep:
Risicotaxatie-instrumenten kunnen nuttig zijn, maar alleen als ze verbeterd worden en hun ethische beperkingen worden aangepakt.
M. Maas, E. Legters & S. Fazel, ‘Professional en risicotaxatieinstrument hand
in hand. Hoe de reclassering risico’s inschat’ (met naschrift G. van Dijck), NJB,
2020 (1558)-28, p. 2055-2060
Belangrijke punten:
De rol van de reclassering bij risico-inschattingen
De reclassering beoordeelt de kans op recidive en adviseert justitie en rechters.
Dit gebeurt in verschillende fases van het strafproces, met aandacht voor cliënten en de samenleving.
Reactie op Van Dijck’s kritiek
De auteurs vinden dat Van Dijck ten onrechte de reclassering koppelt aan etnisch profileren.
Ze stellen dat het OxRec-instrument transparant is en niet vergelijkbaar met verborgen algoritmes.
Wetenschappelijke basis van OxRec
Studies tonen aan dat gestructureerde instrumenten zoals OxRec beter presteren dan willekeurige inschattingen.
Meta-analyses ondersteunen het gebruik van deze methoden.
Verantwoord gebruik van risicotaxatie
Professionals moeten goed begrijpen hoe de tools werken en resultaten juist interpreteren.
Dit helpt om weloverwogen en verantwoorde beslissingen te nemen.
Transparantie en dialoog
De reclassering benadrukt openheid over hun werkwijze.
Ze betreuren dat Van Dijck hen niet direct heeft benaderd voor uitleg.
Conclusie van de auteurs:
De kritiek van Van Dijck op de reclassering en OxRec is volgens hen ongegrond.
Ze roepen op tot een genuanceerd debat over risicotaxatie.
De reclassering werkt professioneel en transparant, met aandacht voor cliënten, slachtoffers en de veiligheid van de maatschappij.
Ze blijven open staan voor verbetering en discussie over hun methoden.
Kortom: De auteurs verdedigen het gebruik van OxRec en de werkwijze van de reclassering. Ze zien kritiek als een kans voor dialoog, maar wijzen erop dat Van Dijck’s opmerkingen te eenzijdig zijn.
- Preventieve sancties
niet gebaseerd op schuld, maar op gevaar
• Artikel 37b lid 1 Sr: De rechter kan bevelen dat de ter beschikking gestelde van overheidswege wordt verpleegd, indien de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen de verpleging eist.
• Artikel 38m lid 2 Sr: De maatregel strekt tot beveiliging van de maatschappij en de beëindiging van de recidive van de verdachte.
