Week 1 Flashcards
Wat betekend vruchtbaarheid/fertiliteit
Vruchtbaarheid/fertiliteit = vermogen van een organisme (mens, dier, plant) om zich geslachtelijk voort te planten
Wat betekend subfertiliteit?
Subfertiliteit = verminderde fertiliteit
- is een probleem van het paar (ene partner kan de andere compenseren)
Wat betekend infertiliteit?
Infertiliteit = absoluut onvermogen zich voort te planten
Wat betekend fecundity?
Fecundity = vermogen om levend nageslacht te krijgen en hangt samen met duur fertiele fase en aantal beschikbare gameten
–> kans dat je binnen bepaalde tijdseenheid een levend geboren nageslacht kan krijgen
Hoe komt het dat de vruchtbaarheidscijfers nu ruim onder het vervangingsniveau (=2,1) ligt?
vrouwen hoger opgeleid –> vaker kinderloos + op latere leeftijd kinderen + minder kinderen per vrouwen
Wat is de spontane zwangerschapskans bij gezonde, jonge paren die binnen 1 jaar zwanger zijn
80-85%
Wat is het probleem met op oudere leeftijd beginnen aan kinderen voor vrouwen + mannen?
vrouwen: oudere leeftijd begin je op een lager niveau en wordt het moeilijk om zwanger te worden
(hoe langer je bezig bent, hoe klieder de kans dat je bevruchting nog gaat lukken)
mannen: > 50 doen het minder goed dan jongere mannen
- ook met kunstmatige bevruchtingen
- vaker miskramen bij mannen op oudere leeftijd
hoeveel paren zijn subfertiliteit?
1 op 6
wat is de relatie tussen hogere leeftijd, zwanger worden, zwanger zijn en uitkomt kind
afname kans op zwangerschap en levendgeborenen kinderen bij hogere leeftijd vrouw
- hogere leeftijd: moeilijker zwanger worden + complexer zwanger te zijn + perinatologische uitkomsten slechter
Welke levensstijl factoren hebben invloed op de vruchtbaarheid?
- gewicht
- roken
- alcohol
- BMI
Wat is de invloed van gewicht op vruchtbaarheid bij mannen en vrouwen?
Vrouwen:
- spontane zwangerschap neemt lineair af met BMI > 29 km/m2
- vrouwen met hoger BMI hebben 4% minder zwangerschap per km/m2 toename
Waar moet je altijd aan denken bij het begeleiden van paren die zwanger willen worden?
- leefstijl counseling voorafgaand aan zwangerschap moet altijd:
- heeft ook impact op levenslange gezondheid van kind
Wat betekend oligo menorroe?
oligo menorroe = onregelmatig en minder frequente menstruatie
Wat betekend amenorroe?
Amenorroe = afwezigheid van menstruatie > 4 maanden
Wat betekend menorrhagie?
Menorrhagie = regelmatig, maar langdurige en overvloeige mensen tot Hb ondermijning
- ook wel: hevig menstrueel bloedverlies (HMB)
Wat betekend metrorrhagie?
Metrorrhagie = geen cycluspatroon herkenbaar
Wat bekend anovulatie?
Anovulatie = cyclus zonder ovulatie
Wat betekend dysmenorrhoea?
Dysmenorrhoea = pijnlijke menstruatie
Wat zijn oorzaken van een Cyclusstoornis?
Organisch:
- uterus myomatosus (fibroids)
- endometrium/cervix pathologie
- stollingsafwijkingen
- iatrogeen: antistolling, IUD
Regulatie:
- hormonaal
Wat kunnen oorzaken van oligo/amenorroe geschat?
- uterien: 7%
- ovarieel: 11%
- hypothalamus: 5%
- endocriene disbalans: 75%
Wat is de prevalentie van amenorroe?
Amenorroe: 1-7 per 1000
Wat is de prevalentie van oligomonorroe?
Oligomonorroe: 20-30 per 1000
Wat zijn waardes bij normale cyclus?
duur cyclus: 25-35 dagen
menses: max 8-120 ml
duur bloeden: 3-6 dagen
Wanneer is een onregelmatige cyclus fysiologisch?
- vlak na de menarche
- vlak voor de menopauze
Op welke manier kan je een ovulatie testen?
- LH piek
- stijging progesteron
Welke test geeft meer zekerheid voor het hebben van een ovulatie en waarom?
progesteron stijging: weet je vrij zeker dat een een corpus lutium aanwezig is en dus een ovulatie is geweest
- dit is niet altijd perse bij een positieve LH test: niet zeker of er een ovulatie komt
Op welke punten moet je letten bij anamnese van Cyclusstoornissen?
- puberteit en ontwikkeling: menarche en tanner stadia
- lichaamsgewicht (verandering)
- stress and exercise
- hirsutisme/huidafwijkingen
- hirsutisme, chronische ziekte, schildklier, galactorroe, hoofdpijn, virusklachten
- famile anamnese
Welk lab kan je bepalen bij een Cyclusstoornis?
- altijd: FSH, LH, oestradiol, prolactine
- op indicatie: androgenen, steroïden, SHBG (steroïd hormonen binding globulin), TSH en FT4
Welk type amenorroe zijn er + uitleg
- Primaire amenorroe:
- uitblijven menarche na 14e jaar bij afwezigheid van groei of ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken
- uitblijven menarche na 16e jaar bij aanwezigheid van groei of ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken
- uitblijven menarche na 14e jaar bij afwezigheid van groei of ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken
- Secundaire amenorroe: na 3-4 maanden aanleiding voor verder onderzoek
Welke classificatie voor anovulatie is er + welke lab waarden passen erbij + hoevaak komt het voor?
Anovulatie:
1. WHO I: 10%
- FSH: laag
- LH: laag
- estradiol: laag
- WHO II: 80%
- FSH: normaal
- LH: normaal
- estradiol: normaal
- WHO III: 10%
- FSH: verhoogd
- LH: verhoogd
- estradiol: laag
Welke dingen moet je uitsluiten bij anovulatie?
- hyperprolactinemia: 7,5% oorzaak
- hypo/hyper thyreoidie
- cushing syndroom
- androgene secretie neoplasie
Wat kunnen oorzaken zijn van een WHO I (hypo-oestrogeen/hypogonadortroop) anovulatie?
Hypothalamus-aanleg of anatomie:
- tumor, trauma, kallmann syndroom
Hypothalame functiestoornis:
- idiomatisch, (metabole) stress, eetstoornissen, extreme fysieke belasting, gewichtsreductie
Hypofyse functiestoornis
- aanleg, tumor
Wat zijn de korte en lange termijn gevolgen van een WHO I (hypo-oestrogeen/hypogonadortroop)?
- korte termijn: infertiliteit/anovulatie
- lange termijn: osteoporose, cardiovasculaire complicaties
Wat is de behandeling van een WHO I anovulatie (hypo-oestrogeen/hypogonadortroop)?
- cyclus herstel: OAC of HST (hormoon substitutie) –> preventie osteoporose
- stress en eetstoornis: psycholoog/psychiator
- fertiliteit: herstel ovulatie met GnRH of gonadotrofines
Kan hyperprolactinaemie kwaad?
op zichzelf geen gezondheidsrisico
- vaak oorzaak: micro adenoom (benigne): 75-90%
Wordt wel een risico bij macro adenoom –> drukken op omliggende hersen structuren zoals chiastra optimum –> gezichtsveld uitval
Wat is de theorie dat hyperprolactinaemie kan leiden tot anovulatie?
> verstoring (verlaging) GnRH pulsatiliteit –> verhoogde dopaminerge activiteit in hypothalamus
- hypofysair prolactine gereguleerd door: dopamine uit hypothalamus en andersom
- GnRH secretie gereguleerd door: balans dopamine/(nor)epinephrine
- dopamine reguleert negatief GnRH afgifte + remt prolactine uitscheiding
Wat is het gevolg van een mild verhoogde prolactine?
luttele fase verkorting door verstoorde preovulatoire follikelontwikkeling
Hoe is de tepeluitvloed van hyperprolactineamie?
- waterig
- beiderzijds
- spontaan of bij minde compressie
Wat is de behandeling van hyperprolactinaemie?
dopamine agonisten (paraloodel, norprolac, dostinex)
–> herstel ovariele functie binnen enkele weken
Welke verschijnselen kunnen optreden bij een WHO II (normo-oestrogeen/normo-gonadotroop)?
- oligo- of ammenorrhoe
- overgewicht
- hyperandrogenisme: hirsutisme, acne, virillisatie
- PCOS: polycysteus ovarium sundroom
Wat kunnen oorzaken zijn van een WHO II (normo-oestrogeen/normo-gonadotroop) anovulate?
- multifactorieel
- familiair, genetisch
Wat zijn lange en korte termijn gevolgen van een WHO II (normo-oestrogeen/normo-gonadotroop) anovulatie?
Korte termijn: subfertiliteit/anovulatie, hyperandrgenisme
Lange termijn:
- diabetes type 2
- endometrium carcinoom
- cardiovasculaire aandoeningen
- depressiviteit
Wat is de behandeling van een WHO II (normo-oestrogeen/normo-gonadotroop) anovulatie?
- overgewicht reductie –> preventie DM, cardiovasculaire ziektes
- cyclus herstel: OAC –> verminderd hirsutisme, preventie endometriumcarcinoom (OAC, progestagenen, prog-IUD)
- borstkanker risico?
- fertiliteit: ovulatie inductie middels gonadotrofinen, oestradiol receptor modulatie (clomifeecitraat)
Welk verschijnsel kan voorkomen bij WHO III (hypo-oestrogeen/hyper-gonadtroop)
amenorroe
Wat kunnen oorzaken zijn van een WHO III (hypo-oestrogeen/hyper-gonadtroop)?
- natuurlijke veroudering (overgang)
- turner syndroom
- iatrogeen: bestraling, chemo
- inactivatie FSH receptor gen: aromatase deficient: galactosemie
Wat zijn korte en lange termijn gevolgen van een WHO III (hypo-oestrogeen/hyper-gonadtroop)?
korte termijn: infertiliteit/anovulatie
lange termijn:
- osteoporose
- bijnier insuffientie (polyglandulair syndroom)
- cardiovasculaire complicaties
Wat is de behandeling van een WHO III (hypo-oestrogeen/hyper-gonadtroop)?
- herstel cyclus: OAC
- preventie osteoporose: vooral jonge vrouwen die nog geen peak bone density hebben
- beperken osteoporose: OAC, SERMS en bisfofonaten, levensstijl
- androgeen replacement therapie
- fertiliteit: IVF/eiceldonatie
- cardiovasculair screening?
- borstkanker screening?
Waarom is het belangrijk om wat te weten over meiose/gametogenese?
- fouten in chromosoomparing of segregatie leiden tot aneuploidy
- om te begrijpen hoe ziektes overerven
- risico’s van geagiteerde voortplanting beter kunnen inschatten
Van welke factoren is chromosoom paring afhankelijk?
- beweging van de chromosomen: bouquet formatie –> uiteinden van chromosoom bij elkaar
- maken en herstellen van DNA dubbelstrengsbreieken:
- herstelproces gaat gelijk met chromosoom paring waarbij klein deel van reken gerepareerd wordt: cross-over
- crossover en zuster chromatiek cohesie zijn essentieel tijdens meiose
- herstelproces gaat gelijk met chromosoom paring waarbij klein deel van reken gerepareerd wordt: cross-over
Wat is ene kenmerk van meiose?
het is een reductie deling: 1 haploide set van chromosomen per dochtercel na meiose I
Hoe ontstaat er een verschil tussen X-chromosoom dosis tussen man en vrouwen?
pseudo-autosomale regio: lijken X en Y chromosoom op elkaar –> plek waar ze kunnen paren –> cross-over plaatsvinden
Wat gebeurt er tijdens de meiotische profase van de spermatogenese?
XY-body vorming –> inactivate deel genen (geen transcriptie en mRNA vorming)
Probleem: essentiele eiwitten niet gemaakt (vb PGK)
Oplossing: kapie van gen op ander chromosoom komt tot expressie, ALLEEN in de testis
Wat gebeurt er tijdens de speriogenese?
speriogenese = post-meiotische fase (na meiose II) –> spermacel maken
- expressie testis-specifieke genen:
- acrosine: door zona pollutie komen
- protamine: histonen vervangen (histon-naar-protamine transitie): chromatide compact maken –> geen transcriptie meer gemaakt alleen nog niet alle eiwitten gemaakt
OPLOSSING: mRNA maken als er nog histonen zijn en wordt later vertaalt
Welke processen ontstaan er bij groei oocyt?
- synthese van materiaal mRNA en rRNA voor vroeg embryonale fase (klievingsdelingen)
- vorming zona pellucida
- vorming cordiale granula
- vorming van gap junctions
- verwerven van competentie tot meiose hervatting
Op welke manieren kan het genoom veranderen dat leidt tot ziekte?
Hoeveelheid:
- mist genetisch materiaal: deletie
- teveel aan genetisch materiaal: duplicatie/gain
Functie gen/eiwit:
- disruptie structuur gen: translocatie, inversie, insertie
- verandering aminozuur volgorde: missen, frame-shift, stop codon
- effect van mRNA: nonsens medicated delay = ontstaan iets anders dan je zou verwachten waardoor lichaam het gaat afbreken
- effect op splicing
- gain of functie
Hoe kan op chromosoom niveau een overerving patroon voorkomen?
- translocatie
- inversie
- deletie
- aneuploidie
aantal chromosomen veranderd –> meestal niet erfelijk
* uitzondering: gebalanceerde translocatie
Wat zijn kenmerken van autosomaal dominante overerving?
- meerdere generaties
- heterozygoot heeft fenotue
- mannen en vrouwen beide aangedaan
- 50% kans op aandoening voor nageslacht
Op welke manier kan een autosomaal dominant gen toch voorkomen ookal hadden ouders/voorouders het niet + kenmerken hiervan?
- de novo mutatie
- mosaicisme: niet elke cel van het lichaam is gelijk)
- vaak ernstige afwijking dus geen nageslacht
- niet erfelijk voor ouders
- mogelijk wel erfelijk voor nageslacht
Wat zijn kenmerken van een autosomaal dominant met verlaagde penetratie?
Autosomaal dominant met verlaagde penetratie = aanleg hebben mar niet iedereen krijgt de uiting ervan
- individu kan er nooit in zijn leven last van krijgen maar kan ook afhankelijk zijn van de leeftijd of het tot uiting komt
Wat zijn kenmerken van een autosomaal recessieve overerving?
- enkele generatie/gezin aangedaan
- heterozygoot is drager
- homozygoot is aangedaan
- mannen en vrouwen even vaak aangedaan
- nageslacht heeft a priori kans:
- 25% aangedaan
- 50% drager
- 35% niet aanwezig
Wat is consanguine overerving + wat is het gevolg?
Consanguine overerving = door bloedverwantschap (vb neef-nicht)
gevolg: verhoogd risico op het krijgen van een recessieve aandoening
Wat zijn kenmerken van een X-linked recessieve overerving?
- geen man-man overerving
- mannen vaker aangedaan dan vrouwen
Wat zijn kenmkerne van een X-linked dominante overerving?
- geen man-man overerving
- dochters van aangedaan mannen zijn allemaal aangedaan
- vrouwen milder aangedaan dan mannen
- of alleen vrouwen aangedaan
Hoe komt het dat er variatie is tussen uiting van de ziekt bij X-linked overerving?
vrouw heeft X-chromosoom mosaic/inactivatie –> per cel bepaald welk X-chromsoom wordt aangezet/uitgezet (en dus ziekte aan of uit staat)
Wat is anticipatie bij overerving + kenmerken?
Anticipatie: aantal repeat van een stuk DNA (vb CGG eiland) leidt tot ziekte
- aantal repeats kan toenemen per generatie –> niet elke generatie aangedaan maar kan verschillende generaties het op een andere manier tot uiting komen
- X-gebonden: vrouwen niet/milder aangedaan (semi-dominant)
- premutatie: dragers die mogelijk beetje zijn aangedaan
Wat zijn kenmerken van Y-gebonden overerving?
- alleen mannen aangedaan
- aangedane mannen hebben een aangedane vader
- alle zoons van aangedane vader zijn aangedaan
Wat zijn kenmerken van mitochondriale overerving?
- transmissie via moeder, niet via vader
- man en vrouwen kunnen zin aangedaan
- bepaald door hetroplasmie = niet al het mitochondrieel DNA van moeder is gemuteerd en niet al het mitochondrieel DNA van moeder wordt doorgegeven waardoor kinderen van elkaar kunnen verschillen in fenotype (ziekte)
- eraan denken als meerdere orgaansystemen zijn aangedaan
Wat betekend inprenting bij erfelijkheid?
imprinting = verschil in expressie van genen, afhankelijk of je paternale of materialen afkomst hebt
* epigenetische modificatie van genen ouders
Wat is UPD?
UPD = unilaterale disomie –> 2 chromosomen van dezelfde ouder
- verhoogd risico op krijgen recessieve aandoening
Wat is belangrijk bij multifactoriele/complexe aandoeningen?
- ziekte hebben een drempelwaarde
- polygene (complexe ziekte):
- komen vaak voor
- veroorzaakt door veel mutatie smet zwak effect
