Vefjafræði

Question 1

Hvað er frumuvefur?

Answer 1

Hópur fruma sem sérhæfa sig í ákveðna átt, ýmist allar eins eða fleiri gerðir saman

Question 2

Hverjir eru 5 helstu vefir plantna?

Answer 2

1. Vaxtarvefur - sér um vöxt plöntunnar, allir aðrir vefir myndast út frá honum
2. Húðvefur - þekur allt yfirborð plöntunnar, ofanjarðar og neðan
3. Grunnvefur - vefir þar sem vinna plöntunnar fer fram, s.s. ljóstillífun
4. Leiðsluvefur 1; Sáldvefur - Sér um flutning næringar frá ljóstillífandi hlutum plantna og niður
5. Leiðsluvefur 2;Viðarvefur - Sér um flutning vatns og næringar frá rótum og upp

Question 3

Þroski plantna veltur á hvaða 3 þáttum?

Answer 3

1. Vexti - Óafturkræft. Frumur skipta sér og/eða stækka = gildnun og lengdarvöxtur
2. Mótun - endanlegt útlit og hlutverk frumu, ræðst af lokaáfangastað hennar
3. Sérhæfingu - endanlegt hlutverk frumu ræðst af lokastaðseningu hennar

Question 4

Hver eru einkenni vaxtarvefjar? 5 atriði

Answer 4

1. Frumur eru í stöðugri skiptingu
2. Vöxtur fer fram með frumuskiptingu og frumulengingu
3. Lengdarvöxtur = rætur og sprotar í átt að næringu og orku
4. Gildnun = eldri plöntuhlutar vaxa út á við og styrkja plöntuhlutana
5. Frumur vaxtarvefjar geta sérhæft sig til ýmissa verka

Question 5

Hvernig líta frumur vaxtarvefjar út? 4 atriði

Answer 5

1. Litlar og hnöttóttar, eða aflangar
2. Þunnir veggir
3. Mikið frymi
4. Stórir kjarnar en örlitlar eða engar safabólur

Question 6

Hvaða tvær gerðir vaxtarvefjar eru til?

Answer 6

1. Frumvaxtarvefir
2. Síðvaxtarvefir

Question 7

Hvað gera frumvaxtarvefir?

Answer 7

1. Kallast líka vaxtarbroddur
2. Myndar nýja vefi frumunnar - frumvefi
3. Litlir frumuhópar í endum sprota og róta

Question 8

Hvaða frumvefi má finna í vaxtarbroddi? 3 atriði

Answer 8

1. Frumhúðvef; yfirhúð
   2.Grunnvef; tillífunarvefur, þykkhyrnufrumur, steinfrumur
2. Frumleiðsluvef; frumviðarvefur og frumsáldvefur

Question 9

Hver er lagskipting fruma í vaxtarbroddi? 3 atriði

Answer 9

1. Túnika yst - myndar yfirhúð, skiptng til hliðanna
2. Túnika 2 - myndar yfirleitt blaðhold og leiðsluvefi
3. Korpuslag - myndar leiðsluvefi og grunnfrumur, skiptir sér bæði þvert og langsum

Question 10

Hvað er innskotsvaxtarlag? 3 atriði

Answer 10

1. Frumvefur sem finnst aðallega í einkímblöðungum og og í stönglum við blaðfætur
2. Veldur lengdarvexti
3. Er gjarnan rétt fyrir ofan hné grasa

Question 11

Hvað er vaxtarlag? 4 atriði

Answer 11

1. Kallast öðru nafni síðvaxtarvefur
2. Út frá vaxtarlagi myndast vefir sem kallast síðvefir
3. Eitt frumulag að þykkt, rétt fyrir innan yfirborð stöngla og róta
4. Liggur á milli viðarvefjar (nær miðju) og sáldvefjar (nær yfirborði)

Question 12

Hvaða tvær gerðir vaxtarlaga eru algengastar?

Answer 12

1. Viðarvaxtarlag - stuðlar að þykknun trjástofna
2. Korkvaxtarlag - stuðlar að myndun nýs barkar

Question 13

Hvað einkennir húðvef? 4 atriði

Answer 13

1. Þekur allt yfirborð plöntu, ofan jarðar og neðan
2. Verndar innri vefi plöntunnar fyrir áreiti og skaða
3. Stjórnar flutningi efna inn og út úr plöntunni
4. Skiptist í yfirhúð og korkhúð

Question 14

Hvað er yfirhúð og hvaða hlutverk hefur hún? 4 atriði

Answer 14

1. Þétt, samfelt lag lifandi fruma
2. Yfirhúðarfrumur ofanjarðar innihalda oft kútín til að verja gegn útgufun. Aldrei kútín á rótum
3. Samsett úr yfirhúðarfrumum og varafrumum; varaopum
4. Oft er hæring á yfirhúð

Question 15

Hvaða hlutverki gegna varaop og hvernig líta þau út? 7 atriði

Answer 15

1. Tryggja loftskipti
2. Liggja tvær og tvær saman og mynda rauf í yfirhúðina
3. Þær spennast í sundur þegar þær eru vel safaspenntar og hleypa þá raka út
4. Þær haldast lokaðar í þurrki til að spara vatn
5. Í tvíkímblöðungum eru varaopin á víð og dreif um yfirhúðina og eru eins og púsluspil í laginu
6. Í einkímblöðungum raðast þau í skipulagðar raðir og eru aflöng í laginu
7. Innihalda mikið af grænukornum - ljóstillífa

Question 16

Hvaða hlutverki gegnir hæring yfirhúðar? 3 atriði

Answer 16

1. Þau draga úr vindhraða og útgufun
2. Vörn gegn meindýrum; stinga, takmarka aðgengi að blaðholdi, brennihár
3. Rótarhár stækka yfirborð rótar umtalsvert og auka möguleika á upptöku vatns og næringar

Question 17

Hvað er korkhúð og hvernig er hún uppbyggð? 6 atriði

Answer 17

1. Myndast við síðvöxt-þykknun stöngla
2. Eða kemur í stað yfirhúðar þegar hún skemmist
3. Hefur korkop í stað varaopa, sem tryggja loftskipti vefja við umhverfið
4. Korkhúð er loft- og vatnsþétt alls staðar annars staðar
5. Mörg lög af dauðum korkfrumum sem liggja þétt saman
6. Myndast út frá korkvaxtarlagi; korkfrumur út á við, lifandi grunnfrumur inn á við

Question 18

Hvernig er dæmigerð uppbygging korkhúðar? 6 atriði

Answer 18

1. Yst á plöntunni er kútínlag
2. Svo yfirhúðarfrumur
3. Fyrsta lag af korkfrumum, þau verða svo fleiri eftir því sem stöngullinn gildnar
4. Korkvaxtarlag er fyrir neðan korkfrumur, hvetur til aukins vaxtar
5. Lifandi grunnfrumur taka við
6. Innst er grunnvefur

Question 19

Hvaða hlutverkum gegnir grunnvefur? 3 atriði

Answer 19

1. Gegnir hlutverkum í ljóstillífun, forðageymslu og sáraviðbrögðum
2. Vefur til uppfyllingar, þ.e. ekki hægt að flokka með öðrum vefjum
3. Frumur hans eru lítið sérhæfðar og geta því breyst í annars konar frumur

Question 20

Hvaða 4 mismunandi vefi getur grunnvefur myndað og hvaða 2 sérstakar frumugerðir?

Answer 20

1. Tillífunarvefur - Lifandi frumur með grænukorn og önnur líffæri
2. Forðavefur - Í forðageymslulíffærum og forðakornum
3. Sáravefur - Stórar, óreglulegar frumur með þunna veggi, mynda hrúður í kring um sár á plöntum í vexti
4. Tróðvefur - Alls staðar í plöntum, fyllingarefni
5. Þykkhyrnufrumur
6. Stoðvefjarfrumur

Question 21

Hvað gera hinar lifandi stoðvefjarfrumur, þykkhyrnufrumur?

Answer 21

1. Styrkja plöntu í vexti og halda henni uppréttri
2. Þykkir, sveigjanlegir frumuveggir
3. Vaxa allan tímann á meðan plantan er í lengdarvexti
4. Liggja eftir endilöngum stönglum og rótum og í knippum við æðstrengi

Question 22

Hvaða tvennskonar, dauðar stoðvefjarfrumur skapar grunnvefur og hvaða hlutverki geggja þær?

Answer 22

1. Trefjafrumur: Langar, oddmjóar frumur í trefjaknippum. Styrkja veggi allra frumulíffæra og trénuðum hlutum plöntunnar
2. Steinfrumur: Óreglulegar, oft greinóttar frumur með þykka og harða síðveggi. Mjög stuttar. Styrkja mjúka vefi, t.d. fræskurnir og veggir aldina

Question 23

Hvað er leiðsluvefur?

Answer 23

Flutningskerfi plöntunnar. Skiptist í sáldvef og viðarvef. Opið kerfi í báða enda.

Question 24

Hvað gerir sáldvefur?

Answer 24

Flytur næringu frá ljóstillífandi hlutum plöntunnar til annarra plöntuhluta. Næringarflutningur niður á við.

Question 25

Hvernig er sáldvefur samsettur? 5 atriði

Answer 25

1. Sáldfruma/sáldæðarfruma - lifandi, en án kjarna og safabólu.
2. Sáldfrumur staflast langsum, langar og mjóar = sáldæðin
3. Götótt sáldplata á milli
4. Fylgifruma með hverri sáldfrumu - lifandi, með örsmáan kjarna og liggur þétt við sáldfrumu
5. Trefjafrumur styrkja vefinn - langar og oddmjóar

Question 26

Hvaða hlutverki gegnir sáldplata?

Answer 26

Mynda sigti í sáldæðinni sem hindrar að loftbólur og aðskotahlutir sleppi í gegn

Question 27

Hvaða hlutverki gegnir fylgifruma í sáldvef?

Answer 27

Þar sem sáldfruman hefur engin frumulíffæri, en fylgifruman hefur örsmáan kjarna og oft safabólu, þá sér fylgifruman um að stýra klakklausum flutningi um sáldvefinn. Heili sáldfrumunnar.

Question 28

Hvarnig myndast sáld- og fylgifrumur? 6 atriði

Answer 28

1. Móðurfruma skiptir sér og myndar 1 sáldfrumu og 1 fylgifrumu
2. P-prótein myndast í umfrymi sáldfrumu
3. Fylgifruman þroskast eðlilega
4. Veggir sáldfrumu þykkna og myndar götin sem seinna verður sáldplatan
5. Í fullþroskaðri sáldfrumu finnast frymisnet, hvatberar og plastíð
6. Í fullþroska fylgifrumu má finna kjarna og oft litla safabólu

Question 29

Hvað gerir viðarvefur?

Answer 29

1. Sér um hraðflutning á vatni og næringu frá rótum og upp um plöntuna. Meiri hluti vatnsins gufar upp til að kæla plöntuna, restin í efnaskipti.
2. Hluti af stoðkerfi plöntunnar
3. Myndar harðan kjarna trjáa (timbur)

Question 30

Hvar er viðarvefur staðsettur? 3 atriði

Answer 30

1. Fyrir innan sáldvef í stönglum, lóðréttir hlutir.
2. Fyrir utan sáldvef á laufum, sem hafa lagst niður 90° út frá upprunalegri, lóðréttri stöðu.
3. Milli viðarvefjar og sáldvefjar er svo viðarvaxtarlag.

Question 31

Hvaða þrjár gerðir fruma geta skapað viðarvef?

Answer 31

1. Viðarfrumur - Dauðar, mjög stuttar, víðar og holar að innan. Harðir, oft gormlaga síðveggir.
2. Trefjafrumur - Dauðar, mjög langar og oddmjóar.
3. Trakíðar

Question 32

Hvaða hlutverki gegna viðarfrumur í viðarvef? 4 atriði

Answer 32

1. Tengjast saman á endunum og mynda rörið sem sér um hraðflutning vatns og næringar frá rótum og upp
2. Flæðigöt milli fruma gerir láréttan flutning vatns mögulegan, gagnlegt stórum, lauffellandi trjám sem eru mjög vatnsfrek
3. Finnast ekki í berfrævingum
4. Stýrður flutningur, þ.e. einstefna

Question 33

Hvaða hlutverki gegna trefjafrumur í viðarvef? 3 atriði

Answer 33

1. Aðallega að styrkja vefi
2. Raðast í knippi upp eftir honum endilöngum
3. Einhver vatnsflutningur í formi flæðis í gegn um lítil göt eftir endilöngum hliðum

Question 34

Hvaða hlutverki gegna trakíðar í viðarvef? 3 atriði

Answer 34

1. Frumstæðara og hægara vatnsflutningskerfi í gegn um kleinuhringslaga flæðigöt
2. Finnast í blómplöntum og berfrævingum
3. Viðaræðar finnast ekki í berfrævingum

Question 35

Hvernig myndast viðarfruma? 4 atriði

Answer 35

1. Móðurfruma skiptir sér -> ung viðaræðarfruma með stóra safabólu og engan síðvegg
2. Lengist og myndar loks gormlaga síðvegg
3. Frumuveggur þykknar, kjarni og safabóluhimna eyðast
4. Veggur brotnar til endanna, flæðigöt myndast

Question 36

Hvernig myndast leiðsluvefur? 5 atriði

Answer 36

1. Út frá vaxtarlagi í stönglum
2. Viðarvefur inn á við
3. Sáldvefur út á við
4. Mynda æðstrengi í ungum plöntum, jurtkenndum stönglum og laufblöðum

Question 37

Hvernig eru 2 týpur æðstrengja?

Answer 37

1. Ósamsettir - Viðarvefur í sér streng og sáldvefur í öðrum; ungar rætur
2. Samsettir - Viðar- og sáldvefur í sama streng

Question 38

Hvernig raðast æðstrengir niður í jurtkenndum einkímblöðungi, jurtkenndum tvíkímblöðungi og trjákenndum stönglum?

Answer 38

1. Í einkímblöðungum raðast þeir í snyrtilegan hring
2. Í tvíkímblöðungum eru þeir á víð og dreif
3. Í trjákenndum stönglum eru ekki æðstrengir, heldur er viðarvefurinn samfelldur, sívalur kjarni og sáldvefurinn utan um.