Lauf, blóm og aldin

Question 1

Hvaða 7 tegundir laufblaða eru skilgreind?

Answer 1

1. Laufblöð - Ljóstillífun er aðalhlutverkið
2. Kímblöð - Fyrstu laufblöð plantna.
3. Lágblöð - Ljóstillífa ekki, ummynduð laufblöð (t.d. brumhlífarblöð, skæni)
4. Háblöð - Ljóstillífa, en aðallega áberandi á litinn til að laða að frjóbera
5. Reifablöð - Umlykja heilar blómskipanir; sveipjurtaætt og körfublómaætt
6. Forðablöð - Ummynduð laufblöð sem geyma forða, t.d. laukur
7. Blómblöð - Ummynduð blöð sem mynda kynfæri plantna; bikarblöð, krónublöð, fræfla, frævu

Question 2

Hvet er hlutverk kímblaða? 2 atriði

Answer 2

1. Fyrstu laufblöðin sem koma upp úr spíruðu fræi - starta vexti plöntunnar með því að hefja ljóstillífun.
2. Stundum koma ekki upp kímblöð, heldur strax varanleg blöð. Þá hefur kímplantan safnað forða í kímblöðin og getur því sett orku strax í kímstöngulinn.

Question 3

Hver eru hlutverk laufblaða? 3 atriði

Answer 3

1. Ljóstillífa og framleiða sykrur (vatn + koltvísýringur + sólarljós inn, koltvísýringur + súrefni út)
2. Tempra útgufun og innstreymi lofttegunda með opnun/lokun varaopa
3. Miðla sykrum frá ljóstillífunarfleti til annarra plöntuhluta

Question 4

Hvað ræður blaðskipan?

Answer 4

Plantan er alltaf að reyna að hámarka það hversu mikill hluti laufblaða ná birtu frá sólinni, til þess að halda ljóstillífunarfleti sínum sem stærstum

Question 5

Hvernig eru laufblöð tvíkímblöðunga upp byggð? 5 atriði

Answer 5

1. Blaðfótur tengist við stöngul
2. Blaðstilkur tengir blöðku við stöngulinn í blaðfæti, stýrir afstöðu blöðku mót sólu
3. Axlablöðog hliðarbrum stundum til staðar, neðst á blaðstilk
4. Blaðka er stór og þunn, sér um ljóstillífun
5. Æðstrengir; miðstrengur og hliðstrengir. Leiðsluvefir með sáldvef (niður) og viðarvef (upp)

Question 6

Hvernig eru laufblöð einkímblöðunga upp byggð? 4 atriði

Answer 6

1. Blaðslíður í stað blaðstilks - neðsti hluti blöðku vefst utan um stöngul
2. Blaðka er löng, mjó og þunn
3. Æðstrengir samsíða, eða bogstrengjóttir
4. Stöngull + blaðka = hné á liðamótum grasa

Question 7

Hvernig eru laufblöð berfrævinga upp byggð? 7 atriði

Answer 7

1. Nállaga, stilklaus
2. Blaðfótur sést illa
3. Blaðka aflöng, mjó og þykk
4. Æðstrengur yfirleitt bara einn í miðjunni
5. Nálar grenis eru stakar á langsprota
6. Nálar furu og eru 2, 3, 5 eða 8 saman í knippi á dvergsprota
7. Nálar lerkis eru 15-30 saman

Question 8

Hvaða þremur hlutum eru öll laufblöð samsett?

Answer 8

1. Yfirhúð á efra og neðra borði - Verndar gegn ofþornun og tryggir loftskipti við umhverfi
2. Blaðhold - Tillífunarvefur (svampvefur og stafvefur)
3. Æðstrengir - Leiðsluvefir og flutningur efna. Stoðgrind blaðsis; heldur því útréttu

Question 9

Hver eru helstu einkenni á laufum tvíkímblöðunga?

Answer 9

Útlit á efra og neðra borði mismunandi

Question 10

Hvað einkennir yfirhúð tvíkímblöðunga? 5 atriði

Answer 10

1. Lifandi frumur, óreglulegar í laginu
2. Raðast þétt saman og mynda heilt og þétt yfirborð
3. Mikill fjöldi varaopa á neðra borði
4. Kútínlag, þykkara á efra borði
5. Hæring; útvöxtur frá yfirhúðarfrumum - yfirleitt meira á neðra borði

Question 11

Hvað einkennir blaðhold tvíkímblöðunga? 3 atriði

Answer 11

1. Ljóstillífandi grunnvefur
2. Samsettur úr stafvef og grunnvef
3. Dekkri litur á efra borði, fleiri varaop á neðra borði

Question 12

Hvað er stafvefur? 4 atriði

Answer 12

1. Gerður úr einu eða fleiri lögum af staflaga frumum sem standa þétt saman, hornrétt á yfirborð blaðs.
2. Meginhluti ljóstillífunar fer hér fram
3. Mikið af grænukornum - liturinn er dekkri en á svampvef.
4. Því sólríkari sem staður er, því þykkari er stafvefurinn

Question 13

Hvað er svampvefur? 4 atriði

Answer 13

1. Gerður úr hnöttóttum, óreglulegum frumum á neðra borði blaða.
2. Mikið holrúm á milli fruma sem tryggir góð loftskipti.
3. Færri grænukorn og því ljósari á litinn.
4. Mikið af varaopum, óreglulega dreifð um yfirhúð neðra borðs.

Question 14

Hvað einkennir æðstrengi tvíkímblöðunga? 5 atriði

Answer 14

1. Eru samsettir; viðarvefur að ofan, sáldvefur að neðan
2. Umluktir stoðvefsfrumum, aðallega trefjafrumum
3. Strengslíðurfrumur utan um hvern æðstreng - stýra hvaða efni komast inn og út
4. Sumar tegundir hafa vatnsraufar; op í yfirhúð þar sem dropar úr
5. Mynda net æða á blöðku

Question 15

Hver eru helstu einkennin á laufblöðum einkímblöðunga? 2 atriði

Answer 15

1. Þau eru aflöng og mjó
2. Blaðslíður umlykur stöngul

Question 16

Hvernig eru yfirhúð, blaðhold og æðstrengir frábrugðnir því sem þekkist á tvíkímblöðungum? 5 atriði

Answer 16

1. Yfirhúð er eins beggja vegna blaðs; litur, áferð, fjöldi varaopa
2. Varaopin liggja í beinum röðum eftir yfirborðinu
3. Blaðholdið er úr einsleitum vef
4. Æðstrengir liggja eftir endilöngu blaðinu, tengdir með örmjóum strengjum þvert.
5. Strengslíðurfrumur í kring um hvern æðstreng.

Question 17

Hver eru helstu einkenni á laufblöðum berfrævinga?

Answer 17

Eru nállaga. Öll bygging mjög keimlík einfrumungum.

Question 18

Hvað einkennir yfirhúð berfrævinga? 4 atriði

Answer 18

1. Yfirhúðarfrumur með mjög þykka veggi og þykkt kútínlag
2. Stundum tvö frumulög að þykkt
3. Varaop liggja í rásum eftir öllum hliðum nála, oft í djúpum rákum
4. Nokkur lög af trefja og/eða þykkhyrnufrumum undir húðinni til styrkingar

Question 19

Hvað einkennir blaðhold berfrævinga? 2 atriði

Answer 19

1. Einsleitur tillífunarvefur, þéttari en í einkímblöðungum
2. Kvoðugöng/harpixgöng - kvoðan ver gegn beitardýrum

Question 20

Hvað einkennir æðstrengi berfrævinga? 5 atriði

Answer 20

1. Einn stakur, eða 2 hlið við hlið
2. Alltaf samsettir
3. Umluktir flutningsvef úr grunn- og trefjafrumum
4. Flutningsvefur sér um flutning efna milli æðstrengja og fruma í blaðholdi
5. Innlag liggur á milli flutnings- og tillífunarvefjar og sér um að stýra flutningnum

Question 21

Hvað eru sólarblöð og hvað einkennir þau? 5 atriði

Answer 21

1. Laufblað í mikilli birtu
2. Eru mjórri og þykkari en önnur blöð sömu plöntu
3. Þykkt kútínlag á efra borði
4. 2-3 frumulög af stafvef; sama magn og í stærri blöðum, en þjappað á minna svæði
5. Staðsett efst og yst í laufkrónu

Question 22

Hvað einkennir skuggablöð? 5 atriði

Answer 22

1. Planta í meiri skugga
2. Stór og breið til að hafa stærra flatarmál
3. Þunnt kútínlag
4. Eitt lag af stafvef
5. Staðsett neðar og/eða nær stofni

Question 23

Hvernig verða laufblöð til? 7 atriði

Answer 23

1. Blaðmyndunarfrumur myndast í jaðri vaxtarbrodds
2. Blaðvísir myndast við vaxtarbrodd stönguls
3. Innskotsvaxtarlög myndast við sitthvorn blaðjaðarinn
4. Blaðkan myndast út frá þessum blaðjöðrum, en miðhluti og miðstrengur myndast frá upprunalegum vaxtarvef
5. Vöxtur er hraðari á neðra borði blaðs í fyrstu, svo það vex utan um vaxtarbrodd. Réttir svo úr sér þegar vöxtur á efra borði tekur við sér
6. Vexti lýkur fyrst við blaðodd, en líkur við blaðgrunninn
7. Vöxtur blaða er takmarkaður, þ.e. blaðið getur bara max orðið x stórt

Question 24

Hvað er blaðfall? 5 atriði

Answer 24

1. Aldur blaða er takmarkaður; nokkrir mánuðir hjá lauftrjám, einhver ár hjá sígrænum tegundum
2. Fellivefur myndast milli blaðfótar og stönguls, samsett úr fellilagi og varnarlagi
3. Fellilag eru stuttar frumur með óreglulega veggi og eru veikar fyrir
4. Varnarlag er korkfrumur sem einangrar blöðin frá stönglinum
5. Slímkennd miðskil milli þessara laga veldur blaðfalli við minnsta áreiti

Question 25

Hvað er blaðfar?

Answer 25

N.k. ör eftir fallið blað

Question 26

Hvað veldur blaðfalli? 4 atriði

Answer 26

1. Haustlitir birtast þegar grænukorn brotna niður á haustin - laufið hefur klárað hlutverk sitt og fellur af
2. Blöð sem vaxa í of miklum skugga geta ekki ljóstillífað og falla af
3. Mengun í andrúmslofti getur stíflað varaop, laufið getur ekki átt loftskipti og fellur af
4. Efni úr andrúmsloftinu safnast upp í plöntum sem eyðileggur starfsemi þeirra

Question 27

Hvað er blóm?

Answer 27

Kynfæri plöntunnar

Question 28

Hvar og hvernig myndast kk og kvk kynfrumur plöntunnar? 3 atriði

Answer 28

1. kk myndast í fræflum
2. kvk myndast í frævunni
3. Gerist með meiósu

Question 29

Hver eru hlutverk blóma? 4 atriði

Answer 29

1. Mynda kynfrumur
2. Tryggja frævun og frjóvgun
3. Mynda fræ í kjölfar frævunar
4. Dreifa fræjum

Question 30

Hvað er frævun og 4 gerðir hennar?

Answer 30

1. Þegar frjókorn berst frá frjóhirslu í einu blómi til frænis annars blóms.
2. Vind-, skordýra-, dýra og vatnsfrævun

Question 31

Hvað er frjóvgun?

Answer 31

Á sér stað þegar samruni kynfruma á sér stað (frjókorn + egg) og til verða fræ og aldin

Question 32

Hvernig er plöntum skipt niður eftir æviskeiðum sem þær ganga í gegn um? 4 atriði

Answer 32

1. Einærar plöntur: vaxa frá fræi, blómstra, fella fræ og deyja á einu ári
2. Tvíærar plöntur: spíra frá fræi, grænvöxtur og forðasöfnun fyrsta sumar, grænvöxtur og blómgun seinna sumar, fella fræ og deyja
3. Margærar plöntur: Sambærilegt og tvíærar, en nokkur til mörg ár líða áður en blómfasi byrjar. Blómsra einu sinni, fella fræ og deyja svo (t.d. bambus)
4. Fjölærar plöntur: Vaxa upp af fræi á fyrsta ári, blómstrar svo árlega út lífið, fella fræ þegar kynþroska er náð. Blómgun hefst á mismunandi tímapunkti, jurtkenndar tegundir strax fyrsta árið, trjákenndar tegundir eftir ár eða áratugi.

Question 33

Hvað er blómsproti?

Answer 33

Tegund sprota plöntu sem getur ekki ummyndast í annars konar stöngul. Fæðist sem blómsproti, deyr sem blómsproti.

Question 34

Hvað er blómbotn?

Answer 34

Myndast þegar endi sprota þykknar og gildnar. Hér sitja blómblöðin.

Question 35

Hvað er blómstöngull?

Answer 35

Blómsproti með bara eitt blóm

Question 36

Hvað er blómstilkur?

Answer 36

Stöngull hvers blóms í blómskipan

Question 37

Hvað eru blómblöð?

Answer 37

Ummynduð laufblöð

Question 38

Hverjar eru fjórar gerðir blómblaða og hver er uppröðun þeirra í blóminu?

Answer 38

1. Bikarblöð eru yst/neðst - oftast lítil og græn, vernda hin blómblöðin áður en þau springa út. Springa sjálf út fyrst, blómknúppurinn (krónublöðin) enn að vaxa
2. Krónublöð næst - mynda krónuna, oftast stærri en bikarblöð, ýmsir litir, stundum likt. Hlutverkið er að lokka að sér frjóbera.
   Saman kallast bikar- og krónublöð blómhlífarblöð/blómhlíf - hlífa fræflum og frævu
3. Fræflar taka við - eru frjóblöð
4. Frævan í miðjunni - eru fræblöð

Question 39

Hvernig er fræva samsett? 7 atriði

Answer 39

1. Eggleg er neðst
2. Eitt eggbú í hverju egglegi, fest við vegg þess með eggstreng
3. Inni í hverju eggbúi ein eggfruma, auk tveggja hliðarfruma, þriggja andfætlufruma og tveggja miðkjarna
4. Kímsekkur er umlukinn egghimnu
5. Eggmunni er op á egghimnu
6. Stíll er stilkur upp úr egglegi
7. Efst er frænið; lítill hnúður, gjarnan hærður, límugur eða greinóttur til þess að fanga frjókorn

Question 40

Hvernig er frævill samsettur? 4 atriði

Answer 40

1. Langur stilkur - frjóþráður sem inniheldur æðstreng
2. Frjóhnappur - á enda frjóþráðar
3. Frjóhirslur - 4 stk í hverjum frjóhnapp
4. Í hverri frjóhirslu eru óteljandi frjókorn

Question 41

Hvað einkennir frjókorn? 3 atriði

Answer 41

1. Þykkir veggir úr sporopolleníni sem getur verndað frjókornið í þúsundir ára
2. Inni í frjókorni er frjópípufruma/frjómóðurfruma
3. Frjópípufruman umlykur 2 frumur; æxlunarkjarna

Question 42

Hverjar eru 3 mismunandi gerðir blómsætni?

Answer 42

1. Undirsætið - Krónublöð tengjast blómbotni undir belg frævunnar; horfum ofan í blómið og sjáum belginn á frævunni sitjandi í blóminu
2. Kringsætið - Krónublöð tengjast blómbotni á miðjum belg frævunnar
3. Yfirsætið - Krónublöð tengjast blómbotni ofan á belg frævunnar; belgurinn á frævunni er inni í blómbotninum - algengt í rósaætt -> blómbotn stækkar -> nýpur, epli verða til

Question 43

Hvernig myndast blóm? 5 atriði

Answer 43

1. Vaxtarbroddur hættir að vaxa og myndar blómbrum
2. Fyrst myndast bikarblöð, svo krónublöð, þá fræflar, svo fræva - allt í knúppi
3. Blómið blómstrar
4. Ef frjóvgun heppnast visna öll blómblöð nema frævan
5. Belgur frævunni breytist í aldin

Question 44

Hvernig myndast frjókorn? 5 atriði

Answer 44

1. Í frjóhirslum eru tvær 2n móðurfrumur
2. Þær skipta sér með meiósu þegar fræflar þroskast
3. Til verða fjögur 1n frjókorn
4. Hvert 1n frjókorn skiptir sér með mítósu
5. Úr hverju frjókorni verða þá til frjópípukjarni og 2 æxlunarkjarnar

Question 45

Hvernig myndast eggfruma? 3 atriði

Answer 45

1. Byrjar á að skipta sér með meiósu í kímsekk móðurfrumu
2. Til verða fjórar 1n frumur, en þrjár þeirra eyðast
3. Þessi eina fer að skipta sér og myndar 8 frumur; 3 andfætlufrumur, 2 miðkjarnar, 2 hliðarfrumur og 1 egg

Question 46

Hvernig fer hin tvöfalda frjóvgun blómplantna fram? 7 atriði

Answer 46

1. Frjókorn klessist í fræni
2. Frjópípufruma vex niður í eggbú og myndar rör fyrir æxlunarkjarna frjókorns
3. Rörið liggur inn um eggmunna að kímsekk
4. Æxlunarkjarnarnir renna niður
5. Annar kjarninn rennur saman við eggfrumuna og myndar 2n okfrumu/kímfóstur (andfætlufrumur og hliðarfrumur eyðast)
6. Hinn rennur saman við miðkjarnana tvo og myndar 3n fræhvítu
7. Egghimnan utan um kímsekkinn breytist í fræskurn utan um kímfóstrið og fræhvítuna = fræ hefur myndast

Question 47

Hvernig myndast aldin? 4 atriði

Answer 47

1. Í hverju eggbúi myndast 1 fræ við tvöfalda frjóvgun
2. Egghimnan verður að fræskurninni
3. Veggir egglegsins verða að aldinvegg og aldinkjöti
4. Þar með eru fræin orðin föst í aldini

Question 48

Hvernig flokkast aldin? 3 atriði

Answer 48

1. Þurr (veggir frævu þorna og harðna) vs safarík (veggir frævu bólgna)
2. Eitt fræ vs mörg fræ
3. Þurr aldin eru hnetur, baunabelgir, skálpar
4. Safarík aldein eru steinaldin (1 eggbú=eitt fræ) og ber (mörg eggbú=mörg fræ)

Question 49

Hvernig myndast gervialdin? 2 atriði

Answer 49

1. Blómbotn vex utan um veggi frævu og myndar aldinvegg; safarík aldin af rósaætt s.s. epli, perur og nýpur
2. Blómbotn bólgnar og myndar aldinvegg, en fræin þrýstast út á yfirborðið; jarðarber

Question 50

Hvað er fullkomið blóm annars vegar og ófullkomið blóm hins vegar?

Answer 50

Fullkomið blóm er tvíkynja
Ófullkomið blóm er einkynja/sérbýlisplanta

Question 51

Hvað er sambýlisplanta?

Answer 51

Planta sem hefur bæði kk og kvk blóm

Question 52

Hvernig tryggja plöntur sér víxlfjóvgun? 6 atriði

Answer 52

1. Staðsetning kk og kvk blóma þannig að sjálffrjóvgun er erfið
2. Plöntur geta hafnað eigin frjókornum
3. Fræflar og frævur þroskast á mismunandi tíma
4. Laða að sér rétta frjóbera eftir aðstæðum
5. Blómgunartími tryggður á sama tíma og virkni frjóbera er mest
6. Vindfrævun gerist á vorin þegar laufgun heftir ekki för

Question 53

Hvað einkennir blóm einkímblöðunga? 3 atriði

Answer 53

1. Sömu blómhlutar og tvíkímblöðungar
2. Ótrúleg fjölbreytni í laukplöntum
3. Öx grasa frekar óspennandi

Question 54

Hvað einkennir öx grasa? 4 atriði

Answer 54

1. Hvert smáax með 1 eða fleiri smáblóm
2. Smáöx raða sér upp í ax/punt
3. Fræflar langir og hanga langt út úr blómi
4. Fræni greinótt og oft límugt, hangir út úr blómi
5. Blóm lítil og stóla alfarið á vindfrævun