Thomas Hobbes (1588-1679)

Question 1

Vertel kort iets over Hobbes.

Answer 1

• Studeerde filosofie in Oxford.
• Reisde door Europa waar hij de nieuwe natuurwetenschappen leerde kennen.
• Vlucht naar Parijs i.v.m. de Engelse burgeroorlog.
• Ontmoet Descartes, maar kregen ruzie. Hobbes had objecties geschreven over de Meditaties van Descartes.
• Leviathan gepubliceerd in 1651.

Question 2

Wat is de structuur van de werken van Hobbes?

Answer 2

1. Van natuurfilosofie via het functioneren van de individuele mind naar de politieke theorie.
2. Het algemene idee erachter houdt in dat als we weten hoe individuen individueel werken, we ook iets kunnen leren over hoe individuen zich gedragen in groepsverband. Hobbes heeft drie werken geschreven: de Corpere, de Homine en de Cive. Van het lichaam, naar het menselijk lichaam tot het lichaam van de politieke samenleving. Hobbes’ politieke filosofie is dus gebaseerd op natuurfilosofie en antropologie.
3. In Leviathan praat Hobbes over zintuigen, imaginatie, taal, rede, kennen en passies voordat hij over zijn politieke theorie begint.

Tegenwoordig richten wij ons vaak op zijn politieke theorie, maar zijn natuurfilosofie en antropologie gaan hieraan vooraf.

Question 3

Noem drie bekende (Britse) empiristen.

Answer 3

1. John Locke.
2. George Berkeley.
3. David Hume.

Question 4

Waarom behoort Hobbes eigenlijk ook tot het bekende rijtje van empiristen?

Answer 4

Hobbes was zelf ook een empirist. Hobbes stelt namelijk dat men vanaf de geboorte een tabula rasa is; een onbeschreven blad en door zintuiglijke waarnemingen kunnen we kennis verwerven, waardoor we de geest vervullen.

Question 5

Hoe verwerven we kennis volgens Hobbes (Hobbes’ empirisme)?

Answer 5

Al onze ideeën komen uit waarnemingen. Waarneming werkt als een causal chain of motion. Een object oefent druk uit op ons waarnemingsorgaan. Dit veroorzaakt beweging in ons, die naar het hart leidt. Het hart produceert beweging terug naar de zintuigen. Het hart produceert een endeauvour op basis van die beweging. Imaginatie is gebaseerd op waarneming. Het is een after-image. De wereld is niets anders dan een machine, materie en beweging. Kleuren zijn niets anders dan een beweging in onszelf. Deze beweging is naar buiten gericht, zo projecteer ik het op objecten. Maar werkelijk is het een beweging buiten mij, die invloed op mij heeft. Als het object weg is komt er een after-image: een na beeld.

Question 6

Wat houdt Hobbes’ nouminalisme in?

Answer 6

Er zijn geen universele dingen, er zijn slechts namen. Er zijn individuele paarden, de naam ‘paard’ bindt die paarden samen. Er is geen universele paardheid. De term paard verwijst niet naar het universeel idee paard. De term verwijst naar onze singuliere enkelvoudige idee van paarden die we hebben opgedaan in ons leven.

Question 7

Waarom gaat Hobbes’ nouminalisme in tegen Plato?

Answer 7

Volgens Plato worden we geboren met een algemeen Idee van Paard. Dit is waarom we individuele paarden herkennen als een lid van hun soort. Maar Hobbes’ noumenalisme gaat gepaard met zijn empirisme; we hebben geen aangeboren ideeën. We kunnen op het niveau van waarnemingen enkelvoudig en singulier blijven. Namen zijn niet universeel, we vormen hiermee slechts zinnen.

Question 8

Wat houdt het computationalisme van Hobbes in?

Answer 8

Redeneren is rekenen volgens Hobbes. We trekken namen aan elkaar op of trekken ze af. We tellen het predikaat bij de som.

Question 9

Waarom is Hobbes een materialist?

Answer 9

Onze zintuigen tonen lichamen (materie) die uitgebreid zijn in de ruimte. Dit betekent dat substanties per definitie uitgebreid zijn en een niet-uitgebreide substantie paradoxaal is. Dus hij schaft de res cogitans van Descartes af. Een substantie is niets anders dan een lichaam. Het enige dat overblijft is res extensa, want dit kunnen we waarnemen.

Question 10

Wat zegt Hobbes over spirituele geesten en over de ziel van Descartes?

Answer 10

Ieder spiritueel wezen is fictie (geest, demon, etc) of uitgebreid (de menselijke ziel). Spirituele wezens is insignificant speech. Stoffelijk lichaam gaat door onze hersenen heen en geven beweging (wij zijn ons brein, Dick Swaab). Hobbes reduceert het substantie dualisme van Descartes tot monisme. De menselijk geest moet in termen van uitgebreidheid begrepen worden (een geheel met het lichaam). Hij is een reductie materialist.

Question 11

Welke kritiek heeft Hobbes op de kerk?

Answer 11

De kerk gebruikt de onsterfelijke ziel om macht op ons uit te oefenen. De kerk wil ons laten geloven dat wij een onsterfelijke ziel hebben, zodat de kerk bij ons proces voor hemel of hel een belangrijke rol krijgt en dus macht over ons heeft. Kerken moesten ondergeschikt worden aan de soeverein, want ze hadden te veel macht. Deze macht was filosofisch gezien gebaseerd op een spirituele onlichamelijke substantie (insignificant speech).

Question 12

Wat zegt Hobbes in zijn jonge jaren over de relatie tussen religie en filosofie?

Answer 12

Alles wat we over God kunnen zeggen is dat hij bestaat. Het is een uitdrukking van onvermogen (God werkt op mysterieuze wijze) of het is een uitdrukking van onze vereniging (God is perfect). We kennen Godswezen niet, onze informatie baseert zich op zintuigen. We kunnen afleiden dat lichamen elkaar veroorzaken en er moet een eerste oorzaak zijn, dit zou God kunnen zijn. Omdat God perfect is kun je geen godsbewijs baseren. De perfectie slaat niet op God, maar op de mens om God te vereren. Zo drukken wij dat uit, het is het hoogste wat wij kunnen denken. Dit zegt niet iets over God zelf. Dus het godsbewijs van Descartes is ook ontkracht.

Question 13

Wat zegt de oudere Hobbes over de relatie tussen religie en filosofie?

Answer 13

God is een uitgebreid ding. We moeten aannemen dat God stoffelijk/materie is, want we kunnen alleen uitgebreidheid waarnemen. Dit beeld is ketters volgens de kerk.

Question 14

Wat concludeert Hobbes over de relatie tussen religie en filosofie?

Answer 14

We kunnen speculeren over spirituele, niet-lichamelijke substanties, maar daar hebben we niets aan. Dit is namelijk insignificant speech en daarom geen onderdeel van de filosofie. God heeft geen plaats in de filosofie, want filosofie gaat alleen over de werkelijkheid. Over God praten kun je alleen in religieuze zin doen. Dat zijn namelijk geen rationele uitspraken. De meditaties van Descartes zijn onzinnig. Het is dus een radicale scheiding tussen religie en filosofie.

Question 15

Is de mens vrij of gedetermineerd door de natuur volgens Hobbes?

Answer 15

De mens is geheel deel van de natuur, ook de menselijke geest, daarom wordt de mens geregeerd door universeel determinisme. Als we geheel natuurwezens zijn, worden wij ook gedetermineerd door de natuur. Wij vallen dus onder natuurcausaliteit. Maar.. hoe zit het dan met vrijheid?

Question 16

Wat is de (vrije) wil volgens Hobbes?

Answer 16

De wil is een final appitite (zinnen hebben in iets) en een aversion (weggaan van iets) we worden geregeerd door onze passies/emoties. Ze worden veroorzaakt in de causale keten van objecten. Door objecten te zien bepalen we namelijk of we er op af gaan of juist weggaan. Dus al onze handelingen worden veroorzaakt door zaken buiten ons. Alles is te herleiden naar de causale keten van objecten buiten ons die invloed op ons uitoefenen. Er is geen metafysisch beginpunt van ons handelen voor de vrije wil.

Question 17

Wat blijft er nog van vrijheid over volgens Hobbes?

Answer 17

De absence of impediment: geen blokkade die ons tegenhoudt. Bijv. een rivier die kan stromen zonder dat er een blokkade is die de rivier tegenhoudt om te stromen. Maar als je er een dam in de rivier bouwt heb je een impediment. Vrijheid is dat je vrijheid hebt om te doen wat die vrijheid is. Hobbes is dus een compatibilist: vrijheid en noodzakelijkheid zijn compatibel. Vrijheid functioneel in een kader van noodzakelijkheid, maar in dat kader kunnen mensen vrij zijn om dingen te doen. Dit is niet de vrijheid die we echt willen, maar dit is nou eenmaal wat er overblijft, want alles is noodzakelijk en in dit kader ben je beperkt vrij. (Hobbes gebruikt een voorbeeld over de natuur, omdat de mens gedetermineerd wordt door de natuur).

Question 18

Wat ligt vooraf aan Hobbes’ politieke theorie naast de natuurfilosofie en antropologie?

Answer 18

• Belangrijk begrip: endeauvour (streven).
• Achtergrond met de Engelse burgeroorlog. Iedereen is met iedereen in oorlog en het land is in stukken gescheurd, de staat werkt niet meer.
• Wat is de bron van een civil society: een staat die werkt en waar vrede heerst.
• De belangrijkste vraag van de Leviathan: wat zijn de grondslagen van de civil society?

Question 19

Wat is de situatie voor de civil society?

Answer 19

Om te weten wat de grondslagen zijn van een civil society stelt Hobbes een imaginaire hypothetische state of nature op: de natuurtoestand van de mens. Het is een toestand waar we in zijn bij de absentie van een regering; er is geen soeverein. We verkeren dan in een toestand van oorlog van allen tegen allen. Het is geen paradijs, maar een afschuwelijke toestand. Het leven van de mens is alleen, eenzaam, arm, naar, dierlijk en bovenal kort.

Question 20

Hoe komen we in de natuurtoestand terecht?

Answer 20

In de natuurtoestand zijn we allemaal gelijk, we hebben gelijke vermogens. Er is een oneindig streven naar zelfbehoud, in dit streven hebben we gelijke vermogens. Dus we kunnen elkaar gemakkelijk doden. We willen allemaal dezelfde dingen, maar we kunnen er niet allemaal tegelijkertijd van genieten. Er zijn namelijk einde middelen: schaarste. Dit creëert strijd voor de hulpmiddelen en reputatie, mensen hebben de oneindige behoefte tot erkenning. Maar die oneindige behoefte kan nooit oneindig voorzien worden.

Question 21

Wat is de horizontale stap om uit de natuurtoestand te komen?

Answer 21

1. De calculatieve rede (het vermogen om na te denken).
2. De angst voor de dood: dit zet ons tot nadenken. Kan ik niet beter de angst voor de andere op heffen door een verdrag te maken, waarbij we afspreken om niet meer in angst te leven door:
   - Het recht om elkaars leven te nemen af te schaffen.
   - Het recht om elkaar bezit te nemen af te schaffen.

Question 22

Wat is contracttheory?

Answer 22

Het idee dat een samenleving berust op een verdrag. Met de achterliggende gedachte wat er gebeurd als we de staat/het verdrag verbreken. Kan hypothetisch zijn of echt. Jean-Jacques Rousseau was ook een contractfilosoof. Hij wilde het contract vastleggen in het parlement, maar volgens Hobbes moet het verdrag bij de soeverein te komen liggen en niet bij het volk. Absolute monarchie is beter dan democratie. De mens is namelijk egoïstisch en zodra er ruzie komt, zullen we weer terecht komen in de natuurtoestand.

Question 23

Wat is de verticale stap om uit de natuurtoestand te komen?

Answer 23

We moeten het verdrag handhaven. Hiervoor moeten we een soeverein aanwijzen, die het verdrag in handen krijgt. De soeverein heeft twee taken:

1. Wetten uitvaardigen die onze verlangen dienen.
2. Deze wetten handhaven.

Het meest praktische model van de soevereiniteit is dus de absolute monarchie.

Question 24

Wat is er problematisch als we een contract opstellen?

Answer 24

Free riders: er zijn mensen die meedoen aan het verdrag maar niet eerlijk zijn. Je kunt altijd afwijken van het verdrag, want het fundamentele egoïsme blijft. De mens blijft streven naar zelfbehoud. Dus hoe krijg je een stelletje egoïsten bij elkaar voor een verdrag te tekenen? Door iemand aan te stellen die de baas is en wie de macht heeft om de regels van het verdrag na te komen. Hiervoor hebben we tweede stap nodig (verticale stap).

Question 25

Waarom is een absolute monarchie beter dan de natuurtoestand?

Answer 25

In de 17e eeuw leidt straf tot het verliezen van ledematen of de dood. Dat wil de mens niet, want de mens heeft een enorme angst voor de dood en streeft dus altijd naar zelfbehoud. Maar deze kans is een stuk kleiner in de staat dan dat je dood zou gaan in de natuurtoestand. Het enige waar je angst voor kunt hebben is dat je de wetten goed naleeft. Oftewel angst voor het verbreken van de wetten, want dat leidt tot de dood. Het is een fijnere angst dan de angst in de natuurtoestand.

Question 26

Wat is de moraal van Leviathan?

Answer 26

Houd je aan de wetten en de regels, zo zorg je voor zelfbehoud en vrede en verval je niet in oorlog. De civil society is zo fragiel dat het heel veel inspanning vereist. Zodra mensen ruzie krijgen, beland je zo in de natuurtoestand. We zullen snel terugvallen in de natuurtoestand door onze fundamentele egoïsme. Door ons te houden aan universele regels zullen we in de staat blijven. Hobbes schrijft zijn politieke filosofie om ons te herinneren aan het feit dat vrede fragiel is en dat we wetten moeten volgen.